1. Osmanlı’da 19.Yüzyılda Yurtdışına Öğrenci Gönderilmesi Bağlamında Modernleşme
- Author
-
Nazime Tamdoğan
- Subjects
osmanlı’da eğitim ,19. yüzyıl batılılaşma ,yurtdışına öğrenci gönderme ,temel bilimler ,fen bilimleri ,Medical philosophy. Medical ethics ,R723-726 - Abstract
Osmanlı İmparatorluğu’nda 16. yüzyıl sonlarından itibaren medreselerde bozulma, ulemanın toplumsal hayattan uzaklaşması, devletin toprak kaybı ve halkın ekonomik durumunun kötüleşmesi nedenleriyle birtakım ıslahatlar yapılması ve dış dünyaya bakış açısının değiştirilmesi gerekliliği anlaşılmış, Avrupa’daki modern bilimin gelişimine yetişilmesi hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda, önce elçiler yoluyla Batıyla irtibat sağlanmaya çalışılmış ve Batılı uzmanlar ülkeye getirilmiştir. Ancak, yurtdışından uzman getirmenin ümit edilen gelişme için yetersiz olduğunun fark edilmesi ve Osmanlı’nın yeni usul okullarında daimî bir öğretim kadrosuna ihtiyaç duyulmasından ötürü Avrupa’ya devlet politikası olarak öğrenci gönderilmesine karar verilmiştir. Sadece askerî bir eğitim için değil, ayrıca tıp, ziraat, madencilik, resim, kimya, teknikerlik, sivil mühendislik, dericilik, fotoğrafçılık, mimari gibi alanlarda tahsil görmeleri için de öğrenciler gönderilmiştir. Ulaşılabilen sayısal verilere göre, 19. yüzyılda Osmanlı’dan Batı ülkelerine toplamda 409 kişi gönderilmiştir. Bunların yaklaşık ¾’ü Müslüman, ¼’ü gayrimüslimdir. 290 kişi Fransa’ya, 67 kişi İngiltere’ye, 34 kişi Avusturya’ya, 10 kişi Almanya’ya ve 6 kişi de Belçika’ya gitmiştir. Gönderilen öğrencilerin sayısında yıldan yıla artış olması, özellikle Tanzimat süreciyle beraber devletin yurt dışına öğrenci göndermeye verdiği önemin açık bir ispatıdır. Osmanlı İmparatorluğu dönemin bilimsel gelişmelerine ayak uydurabilmek adına çok çaba sarf etmiştir. Sadece yurtdışına öğrenci göndermekle kalmamış, ayrıcaAvrupa’ya gönderilen öğrencilerin yabancı dil alt yapısının sağlamlaştırılması ve yurtdışındaki eğitim hayatlarında daha başarılı olmaları adına Avrupa’nın yüksekokul ve üniversitelerine hazırlık niteliğinde, Fransa’da Osmanlı okulları açmıştır. Bu okullarda verilen dersler; Fransızca, tarih, coğrafya, trigonometri, statik, temel fizik ve kimya, geometri, cebir, temel astronomi, savaş teknikleri ve istihkâm olarak özetlenebilir. Avrupa’ya gönderilen ve buradaki eğitimleriyle Batı’nın bilimsel ve kültürel yönlerini tanımış olan öğrenciler, döndüklerinde bu birikimlerini kullanabilecekleri bir devlet hizmeti görevine girmişlerdir. Askerî ve sivil mekteplerde muallim, orduda subay, elçiliklerde sefir, eyaletlerde vali ve sarayda sadrazam olmak gibi devlet yönetiminde önemli vazifelere getirilmişlerdir. 19. yüzyılda Avrupa’ya gönderilen öğrenciler arasında Selim Sâbit Efendi, Ali Rıza Bey, İsmail Hakkı Çelebi, Mehmed Sirâceddin, Kimyager Derviş (Paşa) gibi önemli isimler aldıkları eğitim sonucunda, Osmanlı’da yeniliklere imza atmaları, modern tıp alanı başta olmak üzere yeni bilim dallarının Osmanlı eğitim sistemine girişini sağlamaları ve eserler yazmaları gibi özellikleri hasebiyle göze çarpmaktadır. Osmanlı’nın 19. yüzyılda Avrupa’ya öğrenci gönderme uygulaması birçok farklı bileşeni ihtiva etmesinden ötürü, bu makalede her açıdan irdelenmesi mümkün değildir. Bu araştırmada, 19. yüzyılda Osmanlı’dan Avrupa’ya gönderilen öğrenci sayısı, yıllara göre öğrenci sayısı dağılımı, eğitim aldıkları alanlar, fennî bilimlerde (tıp, fizik, kimya, biyoloji, veterinerlik) eğitim gören öğrenciler, yurda dönüşte istihdâm alanları, döndüklerinde müspet bilimlerde çalışmalar yapanlar arasından özellikle Osmanlı’ya yeni giriş yapan müspet bilimlerdeki ilk örnekleri oluşturan çalışmaları sebebiyle seçilmiş birkaç kişinin kısa biyografisi verilmiştir. Bu kişilerden Fen Bilimlerinin yeni dalları olan zooloji ve organik kimyada eserler vermiş; İsmail Hakkı (Çelebi) ve Kimyager Dr. Ali Rıza Bey’in eserlerinden bir tanesi seçilerek içerikleri üzerinde durulmuştur. Burada amaç; modernleşme bağlamında Osmanlı’nın 19. yüzyılda yurtdışına gönderdiği öğrencilerden özellikle Fen Bilimlerinde eğitim alanlar ve Fen Bilimlerine katkıları olan kişilerin tanınmasını sağlamak, fen bilimleri ve bilim tarihi alanlarında çalışma yapanlara ışık tutmaktır.
- Published
- 2024