Search

Advertising that has become an indispensable element of today’s conditions has also become a frequently used tool of goods and services the companies utilized. With the advances in technology, the number of companies that commercialises their goods has been steadily increasing day by day. That fact that advertising has become such a significant sector of the industry; has provided this sector with the opportunity to contact a lot of people all at the same time. That is why; advertising is special among the marketing and the media tools. The Tanin newspaper discussed in this article began to be broadcast towards the end of the Ottoman Empire. The newspaper that began to be published in the late Ottoman and the early Turkish Republic eras came to the fore as a political organ rather than the advertisements of the publication. The number of Tanin newspaper published during the years 1908-1909 were examined in this article. The newspaper had published many advertisements and covered many brands in the issues that were published during this period,The newspaper that encountered various obstacles during its life of publication bears importance by being, established by the Committee of Union and Progress members as well

Bu çalışma; 1908 – 1909 seneleri arasındaki Osmanlı iç siyasi gelişmelerinin, devrin önemli gazetelerinden birisi olan Tanin'in penceresinden aktarmayı amaçlamaktadır. İttihat ve Terakki Partisi'ne yakın olan ve partinin siyasi görüşlerini benimseyen gazete; II. Meşrutiyet'in ilan edilmesinden sonraki süreçte, ülkede yaşanan gelişmeleri okuyucularına aktarmıştır. Bunu yaparken, farklı misyonlar üstlenen gazete; yeni yönetim ve rejimin, hangi konularda ne tür çalışmalar yapması gerektiğini de, gazetede çıkan yazılar üzerinden açık bir şekilde belirtmiştir.Tezimizde; Tanin Gazetesinin olayları nasıl aktardığı üzerinde, yaşanan gelişmeler baz alınarak durulmaya çalışılmıştır. Kronolojiye ve konuya uygun bir şekilde oluşturulan bölümler içerisinde, gazetenin olayları nasıl aktardığı ve yorumladığı tezimizde yer almıştır. Çalışmamızda, gazetenin yorumunun yanı sıra, diğer kaynakların bakış açısı da incelenmiştir. Elinden geldiği kadar objektif olmaya çalışan gazete, İttihat ve Terakki ile çok sıkı ilişkilere sahip olduğu için zaman zaman bu tutumunu kaybetmiştir. Özellikle 31 Mart İsyanı sonrasında gazetenin basıldığı matbaaya gerçekleştirilen saldırıdan sonra daha sert bir dilin Tanin tarafından kullanıldığı gözlerden kaçmamıştır. The purpose of this study; It aims to convey the Ottoman internal political developments between the years 1908 and 1909 through the window of Tanin, one of the most important newspapers of the period. The newspaper, which is close to the Union and Progress Association and has adopted political views of the party; In the period after the Second Constitution was proclaimed, the developments in the country were passed on to the readers. In doing so, the newspaper has undertaken different missions; the new administration and the regime as well as the type of work to be done in which subjects are clearly stated through the articles published in the newspaper.Our thesis; The Tanin Newspaper tried to focus on how it handled events based on living developments. Within the chronology and the sections that are formed in accordance with the subject, our thesis is how the journalist transfers and interprets the events. In our work, the perspective of other sources as well as the interpretation of the journal was examined. The newspaper, which is trying to be as objective as it can, has lost its position from time to time because it has very close relations with the Union and Progress. Especially after the attack on March 31 after the rebellion of the newspaper printed on the newspaper did not escape from the eyes of a tougher language. 144

1856 yılında Bağdat'ta dünyaya gelen Mahmut Şevket Paşa, babasının da isteğiyle askerlik mesleğine yönelmiştir. 1877'de Mekteb-i Harbiye'ye giren Paşa 1882'de mezun olmuş, çeşitli askeri görevlerde bulunduktan sonra asıl şöhretini 31 Mart olayını bastırmakla görevli Hareket Ordusu Kumandanlığı'nı üstlenmekle elde etmiştir. Ardından I.,II. ve III. Ordu Müfettiş-i Umumisi unvanını alan Mahmut Şevket Paşa İbrahim Hakkı Paşa kabinesinde Harbiye Nazırı olarak ilk kez kabineye girmiştir. Hakkı Paşa'nın istifasının ardından kurulan Sait Paşa'nın kurduğu hükümette de nazırlık görevini sürdüren paşa, 23 Ocak 1913 tarihli Babıali Baskını sonrasında İttihatçılar'ın desteği ile Sadrazamlık ve Harbiye Nazırlığı görevine getirilmiştir.Sadrazam ve Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa; Harbiye Nezareti'ndeki çalışmalarını bitirdikten sonra yaverleri ve şoförüyle beraber Babıali'ye gitmek için tramvay yoluna geldiği sırada 11 Haziran 1913 tarihinde, otomobil içinde, Bayezit'te uğradığı bir suikast sonucu öldürülmüştür. Bu çalışmanın konusunu da, Mahmut Şevket Paşa'ya yapılan suikastın öncesindeki gelişmelerin değerlendirilmesi, suikast olayı ve ardından yaşananların basın üzerinden incelenmesi oluşturmaktadır. Çalışmada; suikastın kimler tarafından yapılmış olabileceğinin irdelenmesinin yanı sıra, suikastın kamuoyu üzerindeki etkisi İstanbul basını üzerinden hareketle incelenmeye çalışılmıştır.Konunun basın ile ilgili ayağında incelenen yayın organları; dönemin önde gelen İstanbul gazetelerinden Tanin, Tasvir-i Efkar, Tercüman-ı Hakikat ve İkdam gazeteleri ile sınırlandırılmıştır. Ayrıca suikastla ve suikastın failleri ile ilgili önemli görsel unsurların bulunduğu Resimli Kitap adlı dergiden de bu noktada faydalanılmıştır. Söz konusu basın organlarının konu ile ilgili nüshalarına ise dijital ortamda, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Ankara Üniversitesi Gazeteler Veritabanı ve Milli Kütüphane üzerinden ulaşılmıştır. Mahmut Şevket Pahsa; who was born in Bagdat in 1856, tended to be a soldier with also his father's desire. The Pahsa, who had joined to military college in 1877, graduated in 1882. After having been in some military mission, he took his essential honour by assuming The Commender of the Action Army who is in charge quelling the continiouance of the 31 March İncident.After that Mahmut Şevket Pahsa; who took the grade of First, Second and Third Army İnspector, had joined to the kabinet as War Minister in İbrahim Pasha's kabinet for the first time. Mahmut Şevket Pahsa also pressed ahead War Minister in the goverment which Said Pahsa formed after Hakkı Pasha's resignation. Mahmut Şevket Pahsa was assigned as Grandvizier and War Minister by supporting of the Unionists after Babıali İnvasion dated 23 January 1913.Mahmut Şevket Pahsa, who was Grandvizier and War Minister, had been killed in a car in Bayezid as a result of assassination when he came to tramway road with his military assistants and his driver to go to Babıali in 11 June 1913. The subject of this workout contains being evaluated of the previous developments of the assassination event and the following experiences were being examined on press. İn this workout, it has been tried to observe besides the research about by whom the assassination might have been committed and the impression of the assassination on the public opinion by the movement on the İstanbul Press. 212

Osmanlı Devletinde basın ve yayın faaliyetlerinin incelenmesi ve değerlendirilmesi, incelenen ilgili dönemin siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel atmosferinin daha iyi anlaşılması açısından çok önemlidir. Basın faaliyetleri toplumu oluşturan bireylerin hem kendi aralarında ve hem de siyasi iktidarla olan iletişimleri bakımından önemli bir araç olmuştur. İttihat ve Terakki Cemiyetinin siyasi yayın organı olan Tânin Gazetesinin 24 Temmuz 1908 II.Meşrutiyet'in ilanından sonra Osmanlı Devleti içinde oluşan siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel ortamı birinci elden kaynak olarak yansıtması bakımından önemli süreli yayınlar arasındadır. Tânin gazetesinin 28 Ağustos 1908 - 20 Eylül 1908 tarihleri arasında basılan 41. ve 63. nüshaları üzerinde yapılan çalışmada Osmanlı Devletinin 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başındaki iç ve dış siyaseti, izlediği politika, yapılan antlaşmalar, Şark Meselesi, Avrupa Devletlerinin Siyasi Yapısı, Dahili ve Harici Telgraflar, İstanbul Galata Borsası, o dönemde Osmanlı Devleti başkentinde yapılan balolar, törenler, ziyafetler hakkında önemli bilgilere rastlanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Tânin, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Osmanlı Devleti, Şark Meselesi, Bulgaristan İmareti. Examination of the press and publication activities in the Ottoman Empire and evaluation, examined about the political, economic, it is very important for a better understanding of the social and cultural atmosphere. Press activities of individuals forming the community has been an important tool both in terms of communication both among themselves and with political power. After the Union and the Progress with the political organ of the Tânin newspaper of July 24, 1908 Second Constitution Declaration political occurring within the Ottoman Empire, economic, social and cultural environment publishes important period in terms of reflecting as primary sources. Tânin newspaper of August 28, 1908 - September 20, 1908 between printed 41 and 63 copies of the 19th of the Ottoman Empire in the study of the 20th century, the century of domestic and foreign policy at the beginning, policies, made treaties, Eastern Question, Political Structure of European States, internal and External telegraph, Istanbul Galata Stock Exchange, the ball made it the capital of the Ottoman Empire period, ceremonies, were uncovered important information about banquets.Keywords: Tânin, the Committee of Union and Progress, the Ottoman Empire, the Eastern Question, Bulgaria Imareti 1071

Osmanlı Devletinin modernleşmesinin önemli merhalelerinden birisi olan ve siyasi, iktisadi, sosyal ve kültürel anlamda yakın tarihimizin şekillenmesinde derin etkileri görülen II. Meşrutiyet'in ilanı İmparatorluk coğrafyasında büyük bir heyecan uyandırmış ve hareketin baş aktörü olan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önemli bir zaferi olarak görülmüştür. İnkılâbı planlayan kadro, gerçekleştirme düşüncesinde olduğu birçok icraat olmakla birlikte işe, II. Abdülhamid döneminde siyasi fikirleri nedeniyle hapiste bulunan veya sürgüne gönderilen neredeyse tamamına yakını İttihatçı olan suçluların affedilmesi için bir af teklifi ile başlamıştır. Ancak toplumdan gelen baskılar ve biraz da padişahın bir lûtfu olarak affın kapsamı genişletilmiş ve bir genel af ilan edilmiştir. Bu derecede kapsamlı bir af neticesinde adi suçlular başta olmak üzere hapishanelerde bulunan birçok suçlu serbest bırakılmıştır. Bu çalışmada olumlu veya olumsuz etkileriyle hala tartışıla gelen umumi aflardan birisi olan 1908 affının İstanbul gazetelerine yansıdığı kadarıyla İstanbul asayişine ne gibi etkileri olduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Sabah, İkdam, Tanin ve Tercüman-ı Hakikat gazetelerine yansıyan adi suçların, 1908 aff-ı umumisinden üç ay öncesi ve sonrası taranarak, suç oranlarında bir değişim olup olmadığı karşılaştırılmaya çalışılmıştır.Gazetelere yansıyan haberlere göre; aftan önceki adi suç oranlarıyla aftan sonraki adi suç oranları arasında belirgin bir farklılık görülmemektedir. Böyle bir farklılığın görülmemesinde ki temel sebep dönemin genel yapısıyla bağlantılıdır. Bunun yanı sıra aftan önce yukarıda bahsettiğimiz gazetelerde görülmeyen fakat aftan sonra İstanbul asayişinde bozulmalara neden olacak bazı suçların da ortaya çıktığı görülmüştür. The declaration of the Constitutionalish II which is one of the crucial stages and which has a great effect on the formation of our near history in sense of political, economical, social and cultural aroused a great excitement in the Premises of Ottoman Empire and it was regarded as a victory of union and progress which is the main actor of the movement.However many operations they had been plannig to perform the cadre who had planned the revolution started with the proposal of an amnesty so that the criminals almost with the all of whom were the members of union and progress and who had been put into prison because of their political opinions or who were exiled during Abdülhamid II regime. Nevertheless, because of the pres the society and partly as a kindness of the Sultan, the coverage of the amnesty, beginning with the ordinary criminals, plenty of prisoners were released.In this study, we tried to expose how 1908 amnesty one of the amnesties which is stil being discussed with its positive and negative effects influenced the public order of İstanbul as for as it was reflected by İstanbul newspapers. We tried to compare whether there happened a change in crime rates which were reflected to Sabah, İkdam, Tanin and Tercüman-ı Hakikat newspapers by scanning the three months before and after the 1908 amesty.Considering the news reflected to the newspapers, there isn't a significant difference between the ordinary. Crime rates before and after the amnesty. The basic reason why there isn't such a difference is related to the general social structure of that period. Besides that, it was seen that some crimes which weren't seen in those newspaper mentioned above and which would lead to deterioration in the public order of İstanbul. 189

Bu çalışmada, II. Meşrutiyet Döneminde 1908 yılında yayıma başlayan Tanin Gazetesinin 1908 – 1909 yılları arasında yayımlanan 1 – 249 sayıları incelenmiştir. Tanin Gazetesi'nin inceleme konusu olan dönemde tarihsel ve toplumsal olaylara bakışının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.Çalışma, Tanin Gazetesi'nin 1908 - 1909 yılları arasında basın ve sosyal hayat algısına yeni bir boyut kazandırdığını ortaya çıkarmıştır. Gazetede, hürriyet, adalet ve eşitlik fikirlerinin düşünce özgürlüğü bağlamında etkin şekilde yer aldığı tespit edilmiştir. Bu dönemde gazetenin, önemli bir propaganda ve kamuoyu oluşturma aracı olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Bu gazete, her ne kadar İttihad ve Terakki Cemiyetini destekler nitelikte bir yayın yapmış olsa da başyazar Hüseyin Cahit öncülüğünde zaman zaman Cemiyeti eleştirdiğine de rastlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Basın, Tanin Gazetesi, Hüseyin Cahit, II. Meşrutiyet, İttihad ve Terakki Cemiyeti This study examines the issues 1 – 249 of Tanin newspaper which started to be published in 1908 during II. Constitutionalism. It aims to find out the approach of Tanin newspaper to the historical and social events during the period under study. The study has revealed that the Tanin newspaper provided a new dimension to the perceptions of press and social life between 1908 and 1909. It has further indicated that in terms of freedom of thought, the concept of freedom, justice and equality were frequently used in the newspaper. It has been found out that the newspaper was used as an important tool in propaganda and forming public opinion during this period. Although, the newspaper was in favor of the Committee of Union and Progress (İttihad ve Terakki Cemiyeti), its editor Hüseyin Cahit sometimes criticized the Committee. Keywords: Press, Tanin Newspaper, Hüseyin Cahit, II. Constitutionalism, Committee of Union and Progress 266

Babanzâde İsmail Hakkı Bey; etkili bir aydın, politikacı, gazeteci ve yazar olarak II. Meşrutiyet döneminin önemli isimlerinden biri olmuştur. Kökü 16. yüzyıla uzanan, Süleymaniye şehrinin kurucusu ünlü Kürt aşireti Baban ailesine mensuptur. İslamcılık düşüncesinin güçlü temsilcilerinden Babanzâde Ahmed Naim'in kardeşidir. Hukuk Mektebi'ni bitirdikten sonra Mülkiye ve Mühendis Mektepleri'nde hocalık; İkdam, Tanin, Şura-yı Ümmet gibi gazetelerde köşe yazarlığı yapmıştır. Hukukla ilgili eserlerinin yanı sıra Bismarc biyografisi ve Dreyfus Meselesini anlattığı kitapları da bulunmaktadır.Meclis-i Mebusan'da Bağdat (1908) ve Divaniye (1912) mebusu olarak yer almış, İbrahim Hakkı Paşa Kabinesi'nde Maarif Vekilliği (1911) siyasi kariyerinin en üst noktası olmuştur. 26 Aralık 1913'te, henüz 37 yaşında iken ders verdiği sırada vefat etmiştir.Meşrutiyet düşüncesini resmetmeye çalıştığım bu tezde onu tanımlayabilecek temel kavramlar; itidal, tedrici tekâmül, meşruiyet,parlamenter sisteme bağlılık, teamül , uzlaşma kültürüdür.Babanzâde, Meşrutiyet'i demokrasi ile eşanlamlı bir yönetim olarak gördüğü için yazılarını, demokrasiyi oluşturan temel unsurları (çoğunluk, çoğulculuk, yasama, yürütme, yargı, güçler ayrılığı, basın özgürlüğü, hukukun üstünlüğü vb.) esas alarak sınıflandırdım.Nitekim 1909 Ağustos'unda yayınlanan Şeyhülislamlık Beyannamesi'ni değerlendirdiği yazılarında; hâkimiyet-i milliye, iktidarın denetlenmesi, güçler ayrılığı, müsavat kavramlarını vurguladığı görülmektedir.Yaşanan olaylara sosyolojik izahlar getirmesi, akademik kimliğinin yazılarına akseden önemli bir parçasıdır. Etki-tepki kanunu, değişimin kaçınılmazlığı, parça-bütün ilişkisi, evrimci yaklaşım, bazı sorunların ancak toplumsal olgunlaşma ile çözülebileceği, yeniliklerin somut ihtiyaçlardan başlaması gerektiği bunlardan birkaçıdır. İttihad ve Terakki Partisi'nin güçlü olduğu dönemde, siyasi rakiplerinin kürsü dokunulmazlığı ve emeklilik haklarını savunması demokrasiye olan bağlılığındaki samimiyeti gösterir.Sultan Reşad'ın cülus yıldönümlerinde kaleme aldığı yazılar, Meclis'te hanedanın damatlarının -onurlarının korunabilmesi için- ödeneklerinin artırılması teklifini desteklemesi onun saltanata karşı olduğu iddiasını çürütmektedir. Ancak sistem içerisinde padişaha biçtiği rol de oldukça sınırlıdır: Milletin birliğini ve ülkenin bütünlüğünü temsil eden, siyasi yetkileri azaltılmış sembolik bir makam.Ona göre; halk Meşrutiyet yönetimiyle beraber iktidara ortak olmuştur. Ancak sınırsız bir özgürlük elde etmemiştir. Hakkını kurallar içerisinde aramalıdır. Rüşvet, tembellik, düzensizlik gibi toplumsal hastalıkların tedavisi için siyasi ve medeni terbiyenin yükselmesi gereklidir.Çoğulculuk kavramına çok erken sayılabilecek bir dönemde vurgu yapması onun demokrasi çıtasının yüksekliğini göstermektedir. Ona göre azınlıkta kalan siyasi hareketler ancak sağlam ve tutarlı fikirlerle hayatta kalabilirler.Karmaşık seçim sisteminde en iyi sonucu alabilmek için İttihad ve Terakki'nin hem seçmenlerine hem adaylarına hem de parti yöneticilerine tavsiyelerde bulunur. Bu tavsiyeler günümüzde dahi yerleşmemiş olan parti içi demokrasi anlayışı açısından oldukça önemlidir.Dini inançların seçim malzemesi yapılmasına karşı çıkar. Siyasi cinayetlere şiddetle karşıdır. Partisinin seçim başarısını açıklarken güçlü bir analizci olduğu görülmektedir.Basının halkın sesi olduğuna dair iyimserliği siyasi rekabetin labirentlerinde kaybolur. Bu alandaki düzensizliğin önlenmesi için bir Matbuat Cemiyeti kurulmasını ve bir Matbuat Nizamnamesi hazırlanmasını önemsemiştir. Yabancı basının iç politikada taraf olmasına karşı çıkar.Osmanlı Devleti'nin azınlıkları Türkleştirmeye çalıştığı ithamını bir iftira olarak görür. Ancak herkesi ortak vatan ve ortak vatandaşlık çatısı altında bir araya getirecek Osmanlıcılık politikasının da gerekli olduğunu savunur. Eşitlik talep eden azınlıkların eski ayrıcalıklarının devam etmesini istemelerini ise bir çelişki olarak görür. Kültürel amaçla kurulan Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti'ne (1908) üye olması ve bu Cemiyet'in gazetesinde yazı yazması, azınlıkları Türkleştirmenin yanlış olacağını savunması kendisinin Türkleşmiş Kürt olduğu iddiasını çürütür; Osmanlıcılık idealine samimiyetle bağlı Kürt kökenli bir aydın olduğunu gösterir.Arnavutluk'un Osmanlı Devleti'nden ayrılış süreci tam bir travma etkisi doğurur. Çünkü bu ayrılış `ümmet` anlayışına vurulan ilk darbedir. Arap siyasi hareketlerine, bu süreçte yaşananları bir ibret olarak hatırlatır.Devleti oluşturan unsurlardan başta yasamayı (Meclis) öne çıkarırken daha sonra yürütmeyi ilk sıraya geçirmiştir. Bir hükümet kurulurken padişah-sadrazam-Meclis arasında güvenoyu alınmasını sağlayacak bir işbirliğini gerekli görür. Bugünkü tabirle teknokrat bir koalisyon hükümeti kurulmasına, yürütmeyi zayıflatacağı için karşı çıkar.Örfi İdarenin hatalarının üstünü örtme çabası ve muhalefetin sesini daha gür duyurabileceği açık alan mitinglerine karşı çıkması onun demokrasi anlayışında tespit edebildiğimiz nadir kırılmalardır. Halaskarân Zabitan tehdidi karşısındaki dik duruşu ise takdire şayandır.Ona göre, yasama organının diğer parçası olan Ayan Meclisi'nin varlığı -aristokratik bir geçmişe dayanmadığı için- sadece bir sebeple anlamlıdır: Kanunların hazırlanması sürecinde ihtiyaç duyulan teenniyi sağlaması. Buna rağmen zaten Meclis'in feshinde onay hakkına sahip olan Ayan Meclisi'nin bir de hükümeti düşürebilecek istizah (gensoru), kendi üyelerini seçme gibi haklara sahip olursa sistemdeki tek güç olacağı uyarısını yapar. Meclis müzakerelerinin uzamaması için yaptığı teklifler tam bir uzman görüşüdür. Muhalefet milletvekillerinin iktidarın istediği kanunları engellemek için başvurduğu obstrüksiyon (engelleme) yöntemlerini demokrasi dışı uygulamalar olarak tanımlar.Ocak 1912'de Meclis'in ilk feshinin ardından aynı yıl Ahmet Muhtar Paşa Kabinesi döneminde yeniden feshedilmesi çabasına şiddetle karşı çıkar. Bu amaçla dile getirilen Meclis'in ömrüne dair fikirleri ustaca çürütür.Güçler dengesi bağlamında Meclis'in istizah hakkına karşılık hükümetin cevabın ertelenmesi hakkının hangi dengede olması gerektiğini izah eder. İstizah, güven oylaması ile sonuçlanan bir yöntem olarak kullanıldığı için iktidarın denetlenmesinde daha hafif bir yöntem olarak sual yöntemini teklif eder. Meclis'in adem-i itimad oyuna karşılık Hükümet'in Meclis'i feshetme hakkını düzenleyen 35. maddenin değiştirilmesi meselesi, güçler dengesi başlığının en önemli konusudur. Anayasa'da yapılan 1909 tadilatıyla bu denge İttihad ve Terakki tarafından Meclis lehine bozulmuştur. 1912'de dengenin yeniden kurulması için yapılan teklifin de İttihadçılardan gelmesi muhalifler tarafından şiddetle eleştirilmiştir.Babanzâde, yargı alanında reform ihtiyacını kabul etmektedir. Ancak bunun da tedrici bir şekilde olması gerektiğini savunur. Mahkemelerin tekliği esas olmasına rağmen bir süre daha memurların yargılanması için idari mahkemelerin varlığını sürdürmesi gereklidir. Gezici sulh mahkemelerinin kurulması adi suçların çözümünü hızlandıracaktır. Hâkimlerin ilmi yeterliliklerini artırmak için hukuk mekteplerinin sayısı artırılmalı, gayret eksikliğini gidermek için görevde yükselme şartlarını belirleyen objektif kriterler getirilmelidir.Ordu ve adliye mensubu memurların politikadan uzak durması şarttır. Ancak bu sayede saygınlıklarını koruyabilirler. Küçük düzeydeki memurların halkı bilgilendirmek amacıyla politikayla ilgilenmesi yanlış olmaz, aksi takdirde siyasi güç kısa zamanda yerel zorbaların eline geçer. Memurların sendikal haklara sahip olmaması fikri ise bugün geçerliliğini yitirmiştir. Babanzâde İsmail Hakkı Bey: He is one of the important names of II. Constitutionalizm as an effective intellectual, politician, journalist and an auther.He is a member of Baban Family which is a famous Kurdish tribe in 16. Cc. The founder of Suleymaniye city. He is the brother of Babanzâde Ahmet Naim who is the most powerful represantative of Pan-İslam. After graduation from law school,he worked at Mülkiye and Engineering Schools and wrote articles to İkdam, Tanin, Şura-yı Ümmet newspapers. In addition to his Works about law, he wrote Bismarc biography and the book which he told about Dreyfus matter.He worked as a representative of Bağdat and Divaniye in Grand National Assembly (Mebusan Meclisi). He worked as an Education Minister with İbrahim Hakkı's Goverment. This position was his top career. While he was teaching ,26 th December 1913 at 37 years old he died.When I want to describe his constitutionalism with this thesis, I can say these terms: moderate, improving step by step, legitimacy, devotion on the system of parliament, customs, culture of reconcile.As Babanzâde has seen constitutinalism and democracy the same, I classified his writings as the basic items: majority, pluralism, legislation, propulsion, judgement the diversity of powers, the freedom of press and dominiant of law.In his writings which criticized Şeyhülislam Declaration in 1909 August, it is seen that he focused on soverignity, inspecting the power goverment, the diversity of power and equality.His sociological way of describing the events is important part of his career. Effect and cause, inevitable change, the relation of part and whole, evolutionist approach, the thing that some problems can only be solved by the maturity of the society and the necessity that the innovation must started by the concrete need are some of them.When İttihad and Terakki Party was powerful, his defensing the rivals seat untouchable position of its and the rights of being retired shows his dependancy on democracy.In Sultan Reşat's ascending the throne anniversary writings his supporting increasing the subsidy of sons in law on the behalf of protecting their honour in the assembly refutes the idea of opposition against the throne. But the role of the Sultan is very limited in his system it is a symbolic stage which represents the unity of the nation and the unity of whole country.According to him the people participated in the political power with constitutinaolism. However,they couldn't get endless freedom. They have to look for their right according to the rules and law. The social disorders like bribery, laziness, untidiness can be solved by increasing the level of political and civilized understanding of society.His focusing the concept of pluralism at early period shows his improving the idea of democracy for him weak political movements can only stay alive by strong and coherent ideas.He has some suggestions both to the candidates and voters of İttihad and Terakki in order to be succesful on the complicated voting system. These suggestions are very important for the today's changeable party and democracy understanding.He is opposed to misusing of religious beliefs. He is strongly object to political murders. While he is describing his party's voting success, he is seen to be a strong analisist.The optimism of the press about being the voice of the nation disappears in the labyrinth of political competition. He gave importance to the foundation of press and to the event of preparing a press declaration in order to prevent the disorders in this field. He opposes to foreign press's side in inside policy.The minorities of Ottoman Empire sees the accusation of making them Turkish as a slander. On the other hand,he thinks that the Ottoman policy which will make all the natives and non-natives United is a most that the minorities who demands equality and also demanding their old privilages is seen as a contradiction by him. The event of being a member of the Kurdish Teavün and Terakki Association founded with the aim of culture (1908) and writing many articles in this association's newspaper and defending that it would be wrong to make Kurdish people Turkish refutes that he is a Kurdish. It shows that he is a Kurdish-rooted, intellectual person who is strongly devoted himself to Ottoman idealism.The period in which Albania seperated from Ottoman Empaire reveals a real travma. Because this parting is a real blow for the Muslim Community. He sees it as a sample for the Arabic political movements.He gives importance to legislation but then he finds carrying a law more important than legislation. He thinks a cooperation providing with winning a vote of confidence among Sultan-Grand Vizier and Assembly is necessary. He objects to today's technocrat coalition goverment, because of its dangerous effects on carrying out the law.His effors to conceal the faults of cencorship and his objections to opposition party's demonstrations are his defects of his democracy understanding. However,his standing upwright against the threat of Halaskarân is worth to appreciating.In his opinion, existing Ayan Assembly another part of legislation is only meaningful -because of not depending on the aristocratic past- while laws being pirepared the needed calmness is because provided. Neverthless he warns that if Ayan Assembly has the right to select its own members and to give interpellation in Parliment, it will be the unique power.His suggestions not to last the parliment discussions are totally expert ideas. He identifies the methods which the opposition party's members applied for preventing the power's laws are out of democracy.He is strongly against to the efforts of repealing during Ahmet Muhtar Paşa Kabinet period again after the first repealing of parliment in January 1912. He eliminates the ideas of the life-span of the Assembly.He explains the necessary balance between assembly's interpellation right and goverments delaying right to answer. As interpellation is a method used for voting for trust he proposes as a light method `questioning method` to inspect the goverment.The problem which is about the changing of the 35. Matter the right of repealing the goverment is the most important subject of the power balance. The change in 1909 constitution ,this balance was ruined against the Parliment by İttihad and Terakki. In 1912 the proposal by İttihad and Terakki to rebuild this balance was strongly criticized by the opponents.Babanzâde accepts the need for a change in judgement. But he defends that is should be step by step. Although the courts are the only way to judge, managerial courts must exist to judge the officers for a while. Founding portable peace courts will make the solution the vulgar crimes faster. The number of law schools should be more in order to develop the judge's careers and there should be some objective criteria to improve on their careers and to prevent the effort deficiency.It is a condition for army and judge staff to be away from the policy. Providing that they can protect their esteem. Low-level officers' dealing with the policy is not wrong, otherwise political-power can be subsituted with local tyrants. The officer's union rights have disappeared today. 322

I. Dünya Savaşı Osmanlı Devleti'nin yenilgilerle sonuçlanan Traplusgarp (1911-1912) ve Balkan Savaşları'nın (1912-1913) yaklaşık bir yıl sonrasında patlak verdi. Devlet, her alanda olduğu gibi, eğitim alanında da çalışmalar yapıp uygulamayı hedeflemekteydi fakat savaş koşulları bu uygulamaların hayata geçmesine engel olmuştur.Dönemin basını, bir yandan cepheden haberler verirken bir yandan da toplumun durumunu ortaya koyan haberlere yer vermiştir. Yaşanan yiyecek sıkıntıları, çekirge istilası, Avrupa'dan ve müttefiklerden gelen haberler, okulların ve Maârif Müdüriyeti'nin ilanları, Türk Ocağı'nın konferans duyuruları, gazi ve asker aileleri için Osmanlı halkının birlikte topladığı paralar vs. yoğun olarak gazetelerde yer almıştır. Savaşın canlı tanıkları olan öğretmenler cephelere giderken aynı durumda olan öğrenciler de cephelere gitmek zorunda kalmıştır. Hayat koşulların ağırlaşmasıyla birlikte yatılı mekteplerin yatılı öğrenci alamaması ve okul kayıtlarında esneklikler görülmeye başlanmıştır. Öğrenciler cephedeki askerler için zaman zaman sokaklarda para toplamışlar zaman zaman harçlıklarını gazilere göndermişlerdir. Savaş cephede olduğu gibi sivil yaşamda da trajedilere yol açmış; okullarda erzak yetersizliğinden işgal nedeniyle nakillere kadar birçok sıkıntı yaşanmıştır.Tüm olumsuz koşullara rağmen eğitim alanında faaliyetler devam etmeye çalışılmış, kanun ve nizamnâmeler çıkarılmış, okullar açılmaya devam etmiş, öğretmenler dahi savaş durumundan etkilenmiş olsalar bile eğitime devam edilmiştir. Ayrıca savaş koşulları öğrencileri de etkilemiş, sosyal faaliyetler boyut değiştirmiş; savaşın başlarında yapılan öğrenci gezileri ve spor faaliyetlerinin yerini savaş ortalarına doğru gazi ziyaretleri ve askerler ve aileleri için yapılan bağışlara bırakmıştır. Osmanlı Devleti bu dönemde de eğitim alanında her türlü katkıyı nişanlar vererek onurlandırmıştır. The World War I, which resulted in the defeat of the Ottoman Empire Trablusgarb (1911-1912) and the Balkan Wars (1912-1913) broke out after about a year. The state aimed at implementing the studies in the field of education as well as in every field but the war conditions suppressed the realization of these implementations.The press in that period, on the one hand, was making news in the front line; on the other hand, it was reporting as the news demonstrating the circumstances of the community. Experienced food shortages, locustsinvasion, news from Europe and its allies, the announcements of the Directorate of National Education and schools, the conference announcements of Turkish Corps, the coins which the Ottoman people had gathered together for veterans and military families etc. were intensively appeared in the newspapers. While the teachers who were living witnesses to the war were going to the front lines, the students in the same situation were forced to go to the front lines, too. With the worsening conditions due to the fact that the boarding schools couldn't accept any boarders, school enrolments started to be bended. At times, the students collected money in the streets for the soldiers or sent their pocket money to the veterans. The war led to tragedies in civilian life as in the front line; in schools many difficulties were experienced to the transport because of the occupation from the shortage of supplies.Despite all the negative conditions, activities in the education field have been studied to continue, laws and regulations are issued, continued to open schools, teacher training, even if they are even still affected by the war. In addition, students also have affected by war condition, their social activities have changed; student trips and visits to the place of sports activities towards war veterans made in the early to mid-war and left the donations for the soldiers and their families. The Ottoman Empire brought honor to teachers, students and people who donate land or money to education by giving medals. 211

Meşrutiyet rejiminin siyasal hareketleri, kendi tabanlarını oluşturmak için basının gücünü fark ettiklerinde bütün enerjileriyle bu savaşın araçlarını yaratmaya koyulmuşlardır. Kısa süre içinde bu bakımdan basın önemli bir güç olmuştur. Temel amaç; toplumsal taban oluşturmak, halkın algısını politik çıkarlara göre biçimlendirmektir. Bu tez çalışmasında dönemin en güçlü partisi olan İttihat ve Terakkî Fırkası'nın bir organı olarak gösterilebilecek olan Tanin gazetesinin 6 Mart 1911 ve 4 Ağustos 1911 tarihleri arasında basılan 150 nüshasının icelemesi yapılarak dönemin sosyal, siyasal, ekonomik, edebi olaylarına yaklaşımı izlenmiş, elde edilen veriler konusuna göre ve alfabetik olarak sınıflandırılmıştır. Tanin bu süreçte halkın hakkını savunan, basın özgürlüğünden yana bir politika izlemişse de dönemin hükumeti ile olan sıkı bağı bu konuda muhalefetin ve savunucusu gazetelerin dikkatini çekmiştir. Tanin'in bu bakımdan bir dönemin hem lider gazetesi olarak hem de basın özgürlüğünden yana tutumu değerlendirildiğinde Türk basın tarihi açısından önemlidir. Political Movements of the Constitutional Regime began to create the instruments of this struggle with their whole energy when they recognized the media's power to generate their own supporters. Within a short time, the media became the important power in this regard. The main aim is creating social supporters, forming the perception of public according to the political benefits. In this thesis the approach of the Tanin Newspaper, which can be seen as a part of the Committee of Union and Progress the most powerful party of this time, has been observed to the social, political, economic, literary events by analyzing index of the copies printed between 6th of March, 1911 and 4th of August, 1911 and the obtained data has been classified according to the themes and alphabetical order. Although Tanin follawed the politics that defense the rights of public and the freedom of the media in this process, its close relationship within the government of the time attracted the attention of the opposition and its defender newspapers. In this respect, Tanin is important for Turkish History when evaluated its attitude both as a leader newspaper and the freedom of media. 535

Osmanlı Devleti de kurulduğu coğrafyadan sıyrılıp büyüyebilmek için batıya yönelmiş ve ilk olarak Rumeli'ye yerleşmeye çalışmıştır. Ancak Fransız Devrimiyle yayılan Milliyetçilik akımından dönemin diğer imparatorlukları gibi Osmanlı'da nasibini almış ve Balkanlar'da çatırdama dönemin büyük güçlerinin desteğiyle birlikte başlamıştır. 20. yüzyılın başına gelindiğinde ise Balkanlar'daki etnik unsurlar topraklarını genişletmek için birbirlerine ve Osmanlı'ya karşı mücadeleye girişmişlerdi. Bu çalışmada Balkanlarda yaşanan mücadelenin sosyal boyutu Tanin'den örneklerle verilmeye çalışılmıştır.Bu çalışmada Tanin'e göre Balkan Savaşları sırasında bölgede yaşanan mezalimler ve Osmanlı kadınının bu olaylar karşısında tepkisiz kalmayarak Müslüman kardeşlerine karşı yaptığı yardımları incelemeye çalıştık.Anahtar Sözcükler: Balkan Sava?ı, Tanin, Balkanlar?da Mezalim, Katliam, Hilâl-i Ahmer The Ottoman headed towards the West to extend its borders, and it tried to firstly settle in Rumelia. However, the Ottoman Empire, like as the other contemporary empires, was affected by the French Revolution, and the ethnic groups began the crack the Ottoman Empire with the support of big powers in the Balkans. At the beginning of the twenty century, the Balkan nations struggled to extend their borders against to each other and the Ottoman Empire. In this study, we tried to evaluate the social dimension of the Balkan Wars with the examples from Tanin.In this study, according to Tanin, we touch on the subject of the atrocities in the Balkans during the Wars, and tried to study the missions and helps of the Ottoman women for the Muslims in the Balkans.Key Words: The Balkan Wars, Tanin, the Atrocity in the Balkans, the Massacre, Hilâl-i Ahmer 146

Milli Mücadele'nin kazanılmasından sonra, I. Türkiye Büyük Millet Meclisi?nde, ortaya çıkan ayrılıklar, 1 Nisan 1923 tarihinde seçim kararı alınmasına yol açmıştır. Bu seçimler, saltanatın kaldırılmasından kısa bir süre sonra, Halifelik makamının geleceğinin ve milli egemenlik prensibinin tartışıldığı ve ülkede düşünsel farklılıklar arasındaki mücadelenin devam ettiği son derece hassas bir dönemde gerçekleştirilmiştir. 1923 seçimleri, I. Grup?un kesin zaferi ile sonuçlanmış, Gümüşhane Mebusu Zeki Bey dışında, muhaliflerden hiç kimse Meclise girememiştir. İktidarın bu başarısı, bazı araştırmacılar tarafından, seçim özgürlüklerinin sınırlandırılması ve muhalefetin baskı altına alınması ile açıklanmıştır. Ancak muhalefetin başarısızlığının asıl nedeni, grup içerisinde fikri bir bütünlüğün olmayışı ve bu karmaşık kitleyi yönetebilecek bir lider bulunamayışı olmuştur. Bu araştırmanın amacı, 1923 seçimlerinin basındaki yansımalarından hareketle iktidarın başarısının ve muhalefetin başarısızlığının nedenlerini ortaya koymaktır. Çalışmanın giriş bölümünde, Birinci Dünya Savaşı?ndan 1923 seçimlerine giden süreç işlenmiştir. I. bölümde, Türkiye?de basın hareketleri, Tevhid-i Efkar, Hakimiyet-i Milliye ve Tanin gazeteleri hakkında bilgi verilmiş ve Türkiye?deki seçim uygulamaları üzerinde durulmuştur. II. bölümde, I. Mecliste ortaya çıkan muhalefet hareketi hakkına bilgi verilmiş, Hükümet ile muhalefet arasındaki mücadele üzerinde durulmuştur. III. bölümde, 1923 seçimlerine katılan grup ve adayların faaliyetlerinin basındaki yansımaları ve basının, grup ve adaylara karşı yaklaşımı incelenmiştir. IV. bölümde ise gazete haberleri vasıtasıyla seçim sürecinde İstanbul?da ve Anadolu?da yaşanan gelişmeler aktarılmıştır. Çalışmada, Hakimiyet-i Milliye, Tevhid-i Efkar ve Tanin gazetelerinde yayımlanan haber ve makalelerden hareketle 1923 seçimlerinin basındaki yansımaları incelenmiş I. Grup?un başarısının ve muhalefetin başarısızlığının nedenleri üzerinde durulmuştur. After the National Struggle was successfully completed, ideational rifts which emerged in the first Turkish Grand National Assembly led to the decision of 1 April 1923 elections. These elections were held in an extremely critical period right after the abolition of the (Ottoman) Sultanate and amidst the debates regarding the future of the Caliphate and the principle of national sovereignty and the struggle ongoing between intellectual differences.The 1923 elections resulted in the landslide victory of the First Defence of Justice Group, while none of the opposition members except for Gümüşhane deputy Zeki Bey, were able to be elected. Some scholars in the literature have explained the landslide victory of the Government in 1923 elections with the restrictions placed on the elections and the repression of the opposition. However the main reason of the failure of the opposition was the lack of an intellectual unity within the group and the absence of a leader who could lead this group of people with a complicated dynamic. The main purpose of this study is to illustrate the underlying reasons for the success of the Government and the failure of the opposition by analysing the reflections of the elections on the media organs.In the introduction of this study, the process started with the First World War and led up to the 1923 elections was discussed. In the first part, the media activity in Turkey and the newspapers of the period such as Tevhid-i Efkar, Hakimiyet-i Milliye and Tanin were examined; the electoral proceedings in Turkey were analysed. In the second part, opposition movement, which emerged in the first Assembly, was examined. In addition, the struggle between the Government and the opposition was analysed. In the third part, the groups and the candidates participated in the 1923 elections and its reflections on the media, and the approaches of the media organs towards the groups and candidates were analysed. In the fourth part, the developments in İstanbul and Anatolia during the election period were discussed via the newspapers.The study elaborates on the news and articles in the newspapers Hakimiyet-i Milliye, Tevhid-i Efkar and Tanin on the reflections of the 1923 elections on the media, and aims to explain reasons for the success of the First Defence of Justice Group and the failure of the opposition. 294

İkinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde 1924-1925 yılları arasında varlığını sürdüren Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisi olması nedeniyle Türk Demokrasi tarihinde önemli bir yer teşkil etmiştir.17 Kasım 1924 yılında kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Mustafa Kemal Paşa'nın en yakın Milli Mücadele arkadaşları tarafından kurulmuştur. Halk Fırkası'ndan istifa eden mebusların Meclis'te ikinci bir parti kurması hem Meclis hayatında hem de Cumhuriyet tarihinde demokrasinin gereği sayılan çok partili sisteme geçişi sağlamıştır.Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası resmen kurulması ile beraber ayrıntılı olarak hazırlanmış programını da yayımlamıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kısa süren siyasal yaşamına rağmen özellikle İstanbul'da örgütlenmiş:1924 ara seçimlerinde bağımsız adayları desteklemiştir.Şubat ayı ortalarında ortaya çıkan Şeyh Sait İsyanı, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı ve partinin fikirlerini destekleyen bazı basın organlarının olumsuz etkilenmesine neden olmuştur. Fırkanın bazı üyelerinin isyan ile alakalı görülmesi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı zor durumda bırakmıştır. İstiklal Mahkemelerinde yargılanan fırka üyelerinin Şeyh Sait isyanı ile alakalı görülmüş, böylece Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 3 Haziran 1925 tarihinde Bakanlar Kurulu kararı ile kapatılmıştır.Anahtar Kelimeler:1- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası2- İkinci Dönem TBMM3- İlk Muhalefet Partisi4- Rauf Orbay5- Kazım Karabekir Progressive Republican Party, which existed Second Period of Grand National Assembly of Turkey between 1924 ? 1925, has a vital place in Democracy History of Turkey because of first opposite party in Republican History of TurkeyIn 17 November 1924, Progressive Republican Party was founded by Mustafa Kemal Pasha?s friends who joint National Struggle for Independen cealong with his. Deputies, whores igned from Republican People?s Party, founded second party in Grand National Assembly of Turkey both in parliement life and in history of Republic provided to transist multi-party system that is considered as requirement of democracy.Detailed party doctrine of Progressive Republican Party was is sued. Despite the fact that it had very short life, it especially organized in İstanbul and it supported in dependent nominees in inter media selection of 1924.Sheikh Said Rebellion that emerge in mid-February, negatively impact on some pres foundation that supported Progressive Republican Party. Some of party?s members were accused of attending this rebellion. Forthis reason, Progressive Republican Party was closed withdecision of Council of Ministery in 3 Jul 1925.Key Words:1- ProgressiveRepublicanParty2- Second Period of Grand National Assembly3- First OppositeParty4- Rauf Orbay5- Kazım Karabekir 108

ÖZETGazetelerin toplum hayatını yansıtmada önemli bir yeri vardır. Aynı zamanda gazeteler topluma yön vermeyi de amaçlar. Tarihimizin dönüm noktalarından biri olan II. Meşrutiyet döneminde gazeteler bir önceki döneme oranla daha rahat bir ortamda çıkmaya başlamıştır. Bu dönemde çıkan önemli gazetelerden biri de Tanin'dir.Tanin II. Meşrutiyet'in ilanından kısa süre sonra yayın hayatına başlamış ve 1947 yılına kadar çeşitli aralıklarla çıkmaya devam etmiştir. Biz Tanin'in 12 Kanun-ı Sani 1326 (1910) ile 31 Temmuz 1326 (1910) tarihleri arasında yayınlanan 501?700 sayılarını inceledik.Çalışmamızın amacı Tanin gazetesi ışığında incelediğimiz sayılar arasındaki döneme ilişkin bilgiler elde etmek, dönemin olayları ve toplum hayatı ile ilgili Tanin'in yaklaşımını açığa çıkarmak, Tanin'in basın hayatındaki yerini belirlemektir.Çalışmamızın giriş kısmında öncelikle Tanin gazetesinin şekil özelliklerini verdik. Daha sonra gazetenin muhtevasına ilişkin siyasi, sosyal, edebi, eğitim ve basın merkezli değerlendirme yaptık. Tahlilî Fihrist kısmında gazetede çıkan yazıları, yazar adına ve konusuna göre sınıflandırdık. Metinler kısmında ise dönemin siyasi, sosyal ve edebi yapısına ilişkin gazetede çıkan yazıları Latin harflerine çevirdik. Çalışmamızın sonunda içeriğe kolaylıkla ulaşılabilmesi için indeks hazırladık.İncelediğimiz sayılarda Tanin'in, II. Meşrutiyet dönemi siyasi ve sosyal hayatına büyük oranda ışık tuttuğunu tespit ettik. Yazarlar toplumun ihtiyaçlarını görmekte, bazen hükümeti öven bazen de eleştiren yazılarıyla topluma bir yol haritası çizmek istemektedir. Bu çalışma ile II. Meşrutiyet döneminin belli bir kesitine yönelik bilgi vermeye çalıştık. Bu dönem üzerine çalışacak kişilere fayda sağlayacağı düşüncesindeyiz. ABSTRACTNewspapers have an important role in reflecting the social life. At the same time, they intend to guide the society. During the Second Constitutional Era, one of the milestones in our history, newspapers were published in a calmer environment when compared to the previous era. Tanin is one of the most significant newspapers published in this era.Tanin was started to be published soon after the declaration of the Second Constitutional Era and continued to be published discontinuously until 1947. We researched the volumes 501 to 700 between the dates January 12, 1326 (1947) and July 31, 1326 (1910).The goal of this study is to get information about the period between the volumes that we studied on, to reveal the approach of Tanin towards social life and incidents of the era, and to determine the place of Tanin in the press world.In the introduction part, we gave details about the shape properties of Tanin. Then, we evaluated the newspaper in a political, social, literary, educational and press-centered manner related to the content of the newspaper. We categorized the articles in the newspaper according to authors` names and topics in the ?Index (of Tahlil)? part. In the ?Articles? part, we converted the articles related with the political, social and literary frames of the era into the Latin characters. We prepared another index at the end of the study in order to reach the content easily.In the volumes that we surveyed, we figured out that Tanin reflected the social and political life in the Second Constitutional Era substantially. The authors were aware of the needs of the society. They wanted to draw a road map for the society with their articles which sometimes praised and sometimes criticized the government. In this study, we tried to provide information about a certain section of the Second Constitutional Era. We believe that this study will be helpful for those who want to study on this era. 438

Tanin Gazetesine Göre, Balkan Savaşları'ndan 1. Dünya Savaşı'na Kadar (Ocak 1913-Ağustos) Ermeni Meselesi ve Büyük Güçler Armenian İssue And Great Forces From Balkan Wars To First World War (January 1913-August 1914), According To Tanin Newspaper 258

Cumhuriyetin ilan edilmesi, belli aşamalardan geçtikten sonra gerçekleşmiştir. Basına yansıma süreci ise, Mustafa Kemal'in 22 Eylül 1923'te Neue Freie Presse gazetesine verdiği demeçle başlamıştır. Röportajdan sonra tartışmalar cumhuriyet üzerine yoğunlaşır. Bu çalışmada, röportajdan cumhuriyetin ilanına kadar gazetelerde yer alan yorum ve tartışmalar dönemin birincil kaynakları(Akşam, Hâkimiyet-i Milliye, Tanin, Tevhidi Efkar) analiz edilerek başlıklar altında işlenmiştir. Bulgular konu ile ilgili ikincil kaynaklarla desteklenmiş ve değerlendirilmiştir. Konunun seçilmesinin amacı, Türkiye'deki cumhuriyet ilanının perde arkasını irdelemek ve gün yüzüne çıkmamış bilgilere ulaşmaktır. Zira rejimle ilgili tartışmalar aktüelliğini korumaktadır. Konuyla ilgili basılı materyaller, cumhuriyet devrimini sistemli bir biçimde gerçekleşen bir olay olarak niteleyip normal bir sürecin sonucu olarak açıklamaktadır. Ancak yapılan çalışmada farklı bir sonuca ulaşılmıştır. Buna göre, sistemli bir biçimde başlayan süreç, yeni rejim ile ilgili kanun çalışmaları daha tamamlanmadan aniden rejim değişikliğine gidilmiştir.Sürecin gelişimine kısaca değinirsek, Teşkilatı Esasiye tadilatı devam ederken partide görüş ayrılıkları su yüzüne çıkmış ve istifalar üzerine hükümetin önemli noktalarına Mustafa Kemal'in istemediği kişiler parti grubu tarafından seçilmiştir. İşte tam bu esnada Mustafa Kemal'in kendi deyimiyle Cumhuriyet'i ilan etme zamanı gelmiş ve bunun için Ali Fethi Bey istifa etmiştir. Fethi Bey'in istifasından sonra hükümet kurma çalışmaları sonuç vermeyince, bir kriz ortaya çıkmış ve çözüm için Mustafa Kemal'e müracaat edilmiştir. Nihayetinde röportaj yapıldıktan kırk güne yakın bir zaman sonra, kabine sisteminin uygulandığı cumhuriyet yönetim biçimi ilan edilmiş ve Mustafa Kemal cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bu karar muhalif basın tarafından sertçe eleştirilmiş hatta bazı gazetelerde `kandırılmak' olarak yorumlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet, Basın, Mustafa Kemal The Republic regime was declared after passing certain stages way. As to the reflection in the press, this began by the Mustafa Kemal?s speech in the Neue Freie Presse newspaper on September 22, 1923. After the interview, debates focused on the Republican regime. When organizational changes were started to be made in Teşkilat-ı Esasiye, opposition press criticized the planned changes in a scatching way. The opposition press supported that the sovereignity of nation concept was not the same with republic regime. They also claimed that the problem is not a regime problem, instead problem was related with persons. Pro-government press argued that republic already existed and changes were only for removing constitutional deficiencies. While changes occuring, another issue drawing attention in the opposition press was the demand for senate (Ayan Assembly) by showing European Countries and United States as examples.while changes in Teşkilat-ı Esasiye continued, disagreements among party group were become apparent. So resignations from party group increased and people who were unwanted by Mustafa Kemal were selected by party group for important positions in the party. Just at that time ?the time of declaration of republic came? (Mustafa Kemal's own words), and Fethi Okyar resigned. Eventually, approximately forty days later from the interview in Neue Freie Presse, the cabinet system was carried out and the Republican form of government was declared. Mustafa Kemal was elected as the President of the Republic. This decision had been criticized harshly by the Istanbul press and even interpreted as a deception in some newspapers. Mustafa Kemal gave answers to this criticism in his Nutuk.Keywords: Republican, the Press, Mustafa Kemal 130

143

TÜRK BASININDA BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) (İkdam, Sabah, Tanin) ÖZET Balkan Savaşları, Türk tarihindeki felâketler silsilesinin önemli bir halkasını oluşturmaktadır. Bu savaş siyasî, sosyal, askerî yönü itibariyle önemli sonuçlar doğurmuştur. Balkan Savaşları, Türk basınında geniş yer bulmuş, basın savaşı millî menfaatler doğrultusunda değerlendirmiştir. Savaşın başında gazetelerin iddialı yorumlar yaptıkları görülmekte ve Osmanlı Devleti'nin savaşı kazanacağına tam bir güven bulunmaktadır. Gazeteler gelişmeler karşısında devamlı olarak kamuoyunun heyecana kapılmaması, birlik ve beraberliğin devam ettirilmesi için yayınlar yapmışlardır. Osmanlı Devleti'nin bu savaşta kısa sürede aldığı yenilgilerden sonra nasıl yalnız bırakıldığını ve nasıl bir acz içerisine düştüğünü gazetelerin haber ve yorumlarından anlamak mümkündür. Milletçe büyük bir felâket karşısında bulunulduğu bir sırada, her ne kadar bütün milletin birlik beraberlik içinde olması ve hükümete destek vermesi tüm gazetelerin ortak fikri ve söylemi ise de olayların gelişimi ile birlikte bu söylemler unutulmuş, baştaki hükümete yakınlık durumuna göre gazetelerin yorumu, olaylara karşı tavrı farklılık göstermiştir. Ayrıca sansürün de bu dönemde ağır bir şekilde uygulandığı ve bunun gazete yayınlarına etkisi göz ardı edilmemelidir. Savaşın birinci safhasındaki Balkan ittifakını en büyük tehlike olarak gören basın, savaşın ikinci safhasındaki Balkan ihtilâfını ise Osmanlı Devleti için bir nimet olarak kabul etmiş ve bundan istifade edilmesi fikrini benimsemiştir. Anahtar kelimeler: Türk basını, Balkan Savaşları, Tanin, îkdam, Sabah BALKAN WARS IN THE TURKISH PRESS (1912-1913) (İkdam, Sabah, Tanin) ABSTRACT Balkan wars were one of the disastrous happenings in the Turkish history. This war caused many important political, social and military results. Balkan wars appeared in the Turkish press in wide range and were evaluated according to national benefits. It is seen that the newspapers made many assertive comments and were sure that the Ottoman Empire would win the war. The newspapers had published some publications demanding the public not to get agitated and continue corporation. We can understand from the newspapers' comments and news how they left the Ottoman Empire alone after the short defeat. While being in such a disastrous period, although it was the newspapers' common thoughts to support the government and being in corporation, after the sequence of events these sayings were forgotten, the comments were varied according to the sympathy to the government in charge. Also it shouldn't be undervalued that censorship was applied deeply and the effects were seen in the newspapers. The press considered the Balkan coalition to be the most dangerous issue at first. In the second stage, they thought that it was a blessing for the Ottoman Empire and agreed to benefit from this. Keywords: Turkish press, Balkan wars, Tanin, İkdam, Sabah 177

Bu çalışmada, 1914-1918 yılları arasında Çanakkale Savaşları'nın Türk Basını'na yansımaları ve basın tarafından savaşın işlenişi ele alınmıştır. Amaç. Türk Tarihi `nin yeni bir şan ve şeref sayfası olan Çanakkale Zaferi'nin gazetelerde nasıl anlatıldığını ortaya çıkarmaktır. Tezin bölüm başlıkları 1. Çanakkale Önlerinde, 2. Çanakkale Savaşları, 3. Çanakkale Savaşları ve Değerlendirmeler. I. Dünya Savaşı içerisinde Osmanlı Devleti'nin en başarılı olduğu cephe Çanakkale Cephesi'dir ve burada yapılan savaşlar ile Türk askeri İngiliz ve Fransız donanmalarını dize getirmiştir. Böyle önemli bir olayın dönemin gazetelerinde nasıl anlatıldığı incelenerek gazetelerde yayınlanan yazılar ışığında bir çalışma yapılmıştır. Çalışmada ayrıca Çanakkale Savaşları'nın Türk Basını'ndaki yerinin yanı sıra yabancı basındaki önemine de değinilmiştir. Netice itibariyle gazetelerin bu savaşı günü gününe takip ettiği ve halkı bu konuda en doğru bilgilerle haberdar etmeye çalıştığı sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Türk Basını, Çanakkale, Gelibolu, 1 8 Mart, Hamilton In this research, the reflections of the Dardanel Wars, between the years of 1 914- 1918, to Turkish Media and the perception of the war by the media are treated. The aim of this researh is revealing how such a glorious and dignified war of Turkish History was explained in the newspapers of the time. The chapter titles of the thesis are; l.In Front of Dardanel (Çanakkale), 2.Dardanel Wars, 3. The Dardanel Wars and Evaluation. During the 1st World War, the Dardanel Front was the most successful front of the Ottoman Empire. In this front, the Turkish soldiers defeated the English and the French navies. How such an important issue had been reflected in those times' newspapers was studied and with the help of the newspaper writings, a research was made. In this research, also, besides the importance of the Dardanel Wars in Turkish Media, the importance of this war in foreign broadcasts was mentioned too. Finally, it was understood that the newspapers of the time pursued this war from the very first day, continuously and tried to inform the people with the most accurate information. Key Words: Turkish Media, Dardanel, Gelibolu, 18 March, Hamilton 456

110

ÖZET Balkan Savaşları ve I.Dünya Savaşı'nda, Osmanlı Devleti ve Yunanistan mücadele halinde olmuşlardır. I.Dünya Savaşı'ndan sonra imzalanan Mondros Mütarekesi, Yunanistan'ı çok yakından ilgilendirmemesine rağmen, Türk Milleti'nin kurtuluş mücadelesini neredeyse Yunanistan'a karşı verdiği kabul edilebilir. Özellikle İzmir'in Yunanlılar tarafından işgali Türk kurtuluş mücadelesini hızlandırmıştır. TBMM Hükümeti, Kurtuluş Savaşında başarılı sonuçlar almıştır. Mudanya Mütarekesi ile ateşkese, Lozan Konferansıyla da barışa kavuşulmuştur. Bu çalışmamızda Tanin Gazetisi adına müzakereleri izlemeye giden Hüseyin Cahit'in gözüyle müzakerelerin seyri şöyledir: Türk Devleti, Lozan'a gittiği zaman; I.Dünya Savaşı'nda, Türk milletini ortadadan kaldırmak isteyenleri, karşısında bulmuştur. Özellikle Lord Curzon'un ve Veniselos'un ihtirasları karşısında çok zorlanmıştır. Barışa çok zor şartlarda ulaşılmıştır. Müzakereler çok çetin geçmiştir. Son savaşın galibi olarak Lozan'a gitmemize rağmen, Yeni Türk Devleti'ne, I.Dünya Savaşı'nın mağlubu gözüyle bakılmış ve ona göre davranılmıştır. Bundan dolayı 20 Kasım 1922'de başlayan müzakereler 4 Şubat 1923 'de kesilmiştir. 23 Nisan 1923 'de tekrar görüşmeler başlamış, hatta tekrar başladıktan sonra bile zaman zaman kesilme noktalarına gelinmiştir. Başta İngiltere olmak üzere Yunanistan ve diğerleri pek çok suçlamalarla Türkiye'yi sıkıştırmaya çalışmışlardır. Müzakerelerde meselelerin hepsi halledilemedi. İktisadî, siyasî ve toprak gibi meseleler üzerinde durulurken, Yeni Türk Devleti'nin içinde yeni azınlıklar, özellikle de Müslüman azınlıklar oluşturulma gayeretleri dikkat çekmektedir. Türklerin vatanlarında aynı dine mensup bir azınlık oluşturulması hususundaki endişesi Lord Curzon'un ifadelerinden de danışılmaktaydı Curzon, Kürt vekillerinin, Mustafa Kemal Paşa'nın etkisinde kalacaklarını, serbest irade ile karar veremeyeceklerini ve Kürtlerin seçim konusunda ehliyetleri olmadığı gibi dayanaksız bir takım iddialarda bulunarak, onları Arapların ya da İngilizlerin himayesinde tutmak arzusunda idi. Müzakerelerde Türk milleti yanında pek çok milleti ilgilendiren meseleler ayrıntılarıyla ele alındı. Malesef hepsi Türk milletinin lehine sonuçlanmadı. Fakat tarihi olayları şartlan içerisinde değerlendimek gerektiğinden, tamamen aleyhimize sonuçlandığını da söylemek büyük haksızlık olur. Özellikle İngiltere'nin manevralarına ve sert çıkışlarına karşı uyanık olabilseydik daha olumlu sonuçlar alabilirdik. Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923 'de imzalanmıştır. Andlaşma 143 madde ve buna ek olarak 17 protokolden meydana gelmiştir. Lozan Antlaşması, 23 Ağustos 1923 'de İkinci TBMM tarafından tastik edilmiştir. SUMMARY During tihe Balkanic Wars and the World war I, The Ottoman State fought with Greece, fearfully, The armistice of Mondros, signed after the World war I, was not of great interest and importance for the Greeks. But, the war of freedom, realized by the Turkish Nation, was opposite to the Greek, indeed. And the struggle of the Turkish Freedom was accelerated by the Gereeks' occupancy in İzmir. The State of the Great National Assembly of Turkey was Completed by the great victories in the war. And with the armistice of Mudanya came the truce, and then, with the conference of Laussanne, the peace. In the present study, We are interested in the opinions of Mr. Hüseyin Cahit, who, on behalf of the Newspaper of Tanin, has been gone to watch the negotiatinons in the Conference. And he said, concerning to the progress of the negotiatinons, that, `When the Turkish state went to Laussanne, it found all those whose wishes were to destroye the Turkish Nation, in the World War I, as opponents. Especially, the greeds of the Lord Curzon and Mr. Venizelos were so hards and fearcefuls. It was so difficult to arrive to the peace. And the negotiations were so hards. Althought the Turkish Government was victorious in the last war, the opponents were intending to look it as the defeated, and treated so. Therefore, the negotiations that have been started in November 20th, 1922 cut down in February 4th, 1922 and started again, in April 23 rd 1925. But the negotiations were not so better, and went to the position to cut down, at some time. The delegates of England and Greece, along with the others, tried to put a pressure on Turkey. During the negotiatinons, it was not possible to arrive a better condition. As the problems of economy, politics and the lanrds were of great importance, the opponents tryed to create the new minorities, and epecially, the Muslim Minorities. The Lord Curzon's statements show us that he was keenly interested in the creation of a Muslim minoritiy of the same religion in the Turkish fatherland. And he was asserting that it was not possible for the representatives of the Kurds to get a decesion, with all their free commands, due to the influence of Mustafa Kemal Pasha, and also, claimis to take them under the Arap's or the Eglishs' protection. During the negotiations, the delegates warked on the problems tahat were of great interest forthe other nations, along with the Turks. Regretably oil the negotistion were not at the side of the Turks. But, according to the historical conditions, all the cordusions were not against us completely. But, it might be better for us if we were alert for the English tricks and political maneuvers. The peace teaty of Laussanne, signed in July 24th, 1923. The treaty was composed of the 143 articles and the 17 porotocols, as an addition. The tresty was cartificated by the GNAT in August 23 rd, 1923. tC YÜKSEKÖ?RETİM KURULU DOKÖMAHTâSYON MERKE I 304

Çalışmamızda Hüseyin Cahit Yalçın'ın `siyasi gazeteciliği`ni yaşadığı dönemin siyasi olayları ile birlikte ele alıp inceledik. Hüseyin Cahit'in `siyasi gazeteciliği` dediğimizde anladığımız, O'nun siyasi bir takımın kadro ya da fırka mensubu olarak yazdığı gazetelerde savunduğu siyasi çizgidir. Çalışmamız esas itibariyle Hüseyin Cahit'in siyasi gazeteciliği ile sınırlı olmakla beraber, II. Meşrutiyet öncesi edebi ve düşünsel faaliyetlerini de dönemin siyasi özellikleri çerçevesinde inceledik. Ailesi ve eğitim yıllarından başlattığımız ilk bölümde düşünce yapısı ve bu düşünce yapısını oluşturan özellikleri göstermeye çalıştık. Daha eğitiminin ilk yıllarından itibaren Batılı düşünce biçimi ile tanışan ve bu düşünceyle beslenen Hüseyin Cahit'in eğildiği konularda Batı tarzı biçiminin etkisini göstermeye çalıştık. Bu ilk dönemi Hüseyin Cahit bakımından bir hazırlık devresi olarak anlıyor ve değerlendiriyoruz. II. Abdülhamit'in siyasi yasaklı saltanat yıllarında, Hüseyin Cahit de diğer yazar ve düşünürler gibi siyaset dışı konularla ilgilenmek zorunda kalmıştır. II. Abdülhamit döneminde bir yanda çeşitli dergi ve gazetelerde hikaye, fıkra, eleştiri türünde yazılar yazarken, bir yandan da devletin çeşitli kademelerinde - eğitimcilik gibi- memurluk görevini de sürdürmüştür. II. Meşrutiyetin ilanına kadar bu durum böyle sürer. Yeni dönem O'nun yaşamında geri dönülmez bir biçimde önemli değişikliklere yol açar. Biz de O'nun siyasi gazeteciliğini II. Meşrutiyetin ilanı (1908) ile başlattık. Bilindiği gibi II. Meşrutiyetin ilanı ve İttihat ve Terakki arasında yakın bir ilişki mevcuttur. Yeni dönemde seçimlerin yapılması, meclisin açılması ve buna bağlı olarak İT'nin iktidar serüveni, yeni bir dizi gelişmeye yol açmıştır. Bu süreçte basının da özel bir yeri vardır. Siyasi affın ilanı, basın üzerindeki sansürün işlevsizleşmesi ile tam bir basın patlamasının yaşandığı bu günlerde Hüseyin Cahit yıllarca kendi adı ile birlikte anılacak olan Tanin'i Hüseyin Kâzım ve Tevfik Fikret'in yardımı ile çıkarmaya başlar. Çalışmamızda bu süreci kısaca tanımlayarak Hüseyin Cahit ve Tanin'in bu dönemdeki yerini anlamaya çalıştık. Gerçi gazetecilik Hüseyin Cahit'in tek uğraşı olmaz. Kısa bir süre sonra İT'ye katılır ve İstanbul'da yapılan seçimlerde İT'nin listesinden mebus seçilir. Fakat bu durum bizi yanıltmamalıdır. Her ne kadar gazeteci-mebus olsa da gerçek kişiliğini gazeteciliği oluşturur. İçinde bulunduğu siyasi yapı olan İT'nin izlediği siyasi çizginin savunuculuğunu Tanin'de sürdürmek esas işi olur. Yürüttüğü `sözcü` rolünü216 çeşitli siyasi olayları esas alarak ele aldık. Hükümetin çeşitli uygulamalarına ve çeşitli devlet adamlarına karşı yaptığı eleştiriler İT'nin genel siyasi yaklaşımını da bize açıklamaktadır. Bunların dışında İT'ye muhalif, Prens Sabahattin'in fahri başkanlığını yaptığı Ahrar Fırkası'na ve Fırka'nın savunduğu ilkelere karşı yönelttiği yoğun eleştirileri de göstermeye çalıştık. 31 Mart olayı bu iki siyasi grubu karşı karşıya getiren en önemli olaylardan birisidir. Hüseyin Cahit bu olaydan en fazla etkilenenlerden biri olmuştur. Öyle ki Lazkiye Mebusu Mehmet Arslan Bey, kendisine benzetilerek isyancılar tarafından öldürülmüştür. Biz de olay öncesi basını ve iki tarafın gazetelerinde sürdürülen tartışmaları olaya taraf olan kesimleri ve olayın öncesi, oluş sırası ve sonrasında Hüseyin Cahit'in rolünü ve olaydan ne biçimde etkilendiğini ele alıp inceledik. Selanik'ten gelen Hareket Ordusu isyanı bastırdığı gibi, İT'nin en amansız düşmanı II. Abdülhamit'i de tahtından indirir. Fakat, bu kez de Mahmut Şevket Paşa'nın kişiliği ile somutlaşan ordu, İT'nin karşısına siyasi bir güç olarak çıkar. Hüseyin Cahit bu çekişme/çatışmada Tanin'deki makaleleri ile yer almıştır. Bu çekişme/çatışmanın biçimi, Hüseyin Cahit'in durumu ve konumu ayrıca Tanin'in çeşitli gerekçelerle sıkıyönetim tarafından kapatılışını esas alarak sorunu anlamaya çalıştık. 31 Mart Olayı'ndan sonra İT'ye karşı muhalefetin en etkili biçimiyle örgütlenmesine Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın kurulması ile şahit oluyoruz. Bu dönem hem Osmanlı, hem de İT için oldukça çalkantılı günlerdir. Yemen, Arnavutluk İsyanı, ordu içinde Halâskâran Zabıtan Grubu Hareketi iç sorunları oluştururken; Balkan Savaşları Osmanlı'nın geleceğini etkileyen en önemli dış siyasi sorunu oluşturmaktadır. Hürriyet ve İtilâf Fırkası'nın kurulması ile başlayan süreçte, basndaki karşılıklı suçlamalar, mecliste 35. maddenin değiştirilmesi sorunu ile somutlaşan çekişme ve 1912 genel seçimleri süreci hızlandırmış; sonunda İT meclisin feshi ile iktidardan düşürülmüştür. Bu çalkantılı dönemde Hüseyin Cahit'in Hürriyet ve İtilâf Fırkası ile olan çekişmesini ele aldık. Daha önce de Tanîn sık sık kapatılmıştır. Fakat bu dönemde Tanin'i kapatmanın yanı sıra Hüseyin Cahit'i de cezalandırma yolu seçilir, özellikle Balkan Savaşları sırasında kurulan Büyük Kabine adı ile anılan hükümet, Tanin'i Hüseyin Cahit'in yazdığı başmakaleler yüzünden kapattığı gibi Hüseyin Cahit'i de bir ay hapse mahkum eder. Kamil Paşa hükümetinin kurulması ve İT'ye karşı başlatılan tutuklamalar sırasında ikinci kez tutuklanma tehlikesine karşı Avrupa'ya kaçan Hüseyin Cahit, ancak Babıali baskını ve İT'nin yeniden iktidarı ele geçirmesinden sonra İstanbul'a döner. İT'nin İktidarı büsbütün ele geçirmesinden sonraki dönemi Tanin'in işlevsizleşmesi adı altında inceledik. İT'nin karşısında artık siyasi bir gücün bulunmaması, Hüseyin Cahit'i birilerine yanıt verme zorunluluğundan kurtarmış, ancak bu kez de işe yaramaz duruma düşürmüştür. Tanin'i İT'ye devredişi bu koşullarda gerçekleşir. İT'den ayrılmayı düşünmüşse de bu gerçekleşmemiştir. I.217 Dünya Savaşı yılları boyunca da devletin çeşitli kademelerinde siyasi olmayan görevler yüklenir. Bilindiği gibi I. Dünya Savaşı sonunda Almanya'nın yanında yer alan Osmanlı Devleti savaşı kaybetmiş ve İstanbul İngilizlerce işgal edilip, İT'ye yönelik tutuklamalar başlamıştır. Hüseyin Cahit de tutuklananlar arasındadır. Malta sürgünlüğünü, o günlere ait anı ve değerlendirmelerini de incelemeyi ihmal etmedik. Bugünleri yabancı dil öğrenme ve çeviri faaliyetlerini kapsamaktadır. Sürgün sonrası Avrupa'dadır. Gerekçesi de Anadolu'da Kurtuluş Savaşı'nı yürütenlerin İT'cilere olan olumsuz tavrıdır. İstanbul'a döndüğünde ise Kurtuluş Savaşı kazanılmıştır. Bu tarihten sonrasını Cumhuriyet dönemi gazeteciliği olarak ele aldık. Hüseyin Cahit bu kez bir fırka mensubu olmadığı gibi yeni siyasi kadrolar da ona ve eski İT mensuplarına mesafeli hatta karşı durumdadırlar. Bu durumda dahi Hüseyin Cahit Tanin'i yeniden çıkarmayı tercih eder. Bu dönem Lozan görüşmeleri, Cumhuriyet'in kuruluşu, 1923 seçimleri, halifeliğin kaldırılması, istiklâl Mahkemeleri gibi önemli olayları kapsamaktadır. Bütün bu olayların içerisinde Hüseyin Cahit'in Tanin aracılığı ile yeni rejimin kadroları ile girdiği sıkı çekişmeyi ortaya koymaya çalıştık. Lozan görüşmeleri ile başlayan çekişme bazan kişisel, bazen de siyasi bir renge bürünmüştür. Lozan'da çeşitli nedenlerle İsmet Paşa'nın tepkisini çeken Hüseyin Cahit, bir yandan 1923 seçimleri öncesinde eski İT'cilere aleyhine yürütülen kampanyaya karşı, mücadelesini sürdürmeye devam eder. Artık yeni rejimin kadroları için Hüseyin Cahit ve gazetesi Tanin muhalif kişi ve yayın organı olarak tanınıp bilinmektedir. Bu çekişmede hilafetin kaldırılması tartışmalarını bir dönüm noktası olarak değerlendirdik. Hint müslümanlarının temsilcilerinden biri olan Ağa Han'ın Cumhuriyet'in ilk başbakanı İsmet İnönü'ye hilafet kurumunun korunmasına dair yazdığı mektup, muhatabının eline geçmeden Tanin ile birlikte iki gazetede yayınlanınca Hüseyin Cahit ve diğer gazeteciler İstiklâl Mahkemesi'ne gönderilirler. Mahkemede Hüseyin Cahit ve diğerleri beraat ederler, ama sorun hiç de bitmiş gözükmemektedir. Takrir-i Sükûn Yasası'nın çıkış koşullarını hazırlayan bir dizi olay Hüseyin Cahit için hoş olmayan bir sonuç hazırlar. Önceki Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kuruluşu ile Atatürk ve hükümete karşı yükselen muhalefet, ardından patlayan Şeyh Sait isyanı ülkeyi zor günlere getirir. Hüseyin Cahit'in Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Şeyh Sait İsyanı karşısındaki tavrını ele aldık. Demokrasi açısından yeni bir fırkanın kurulmasına olumlu bakan Hüseyin Cahit, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası mensubu olarak sayılmaktan kurtulamaz. Şeyh Sait İsyanı'nı bir irticaa hareketi olarak değerlendirmesine rağmen, Takrir-i Sükûn Yasası O'na herhangi bir hoşgörü göstermez.218 O'nun Çorum sürgünlüğüne gönderiliş serüveni Tanin'de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile ilgili çıkan bir haberin ardından başlar, önce Tanin kapatılır. Ardından Hüseyin Cahit, istiklâl Mahkemesi'ne ikinci kez çıkarılır. Bu kez İstiklâl Mahkemesi pek hoşgörülü değildir. Kararı başından vermiş gibidir. Çorum sürgünlüğü uzun bir müddet O'nu hem gazetecilikten, hem de siyasi çekişmelerin dışında bırakır. Yasal olarak ölümüne kadar sürmesi gereken sürgün cezası ancak yeni bir gelişme ile sona erer. İzmir Suikastı girişimine bağlı olarak yeniden kurulan İstiklâl Mahkemesi'nde eski İT'cileri tasfiye etmek gayesiyle bu mahkemeye Hüseyin Cahit de dahil edilir. Suçsuz olduğu kısa bir sürede anlaşılır. Aynı zamanda bir yasa boşluğundan yararlanarak, Cumhuriyet Halk Fırkası mebusu Hakkı Tarık Us'un yardımı ile sürgün cezasından kurtulur. Ama bu kez de geçim sıkıntısı yakasına yapışır. Farklı farklı işlerde çalışarak bir süre geçimini sürdürmeye çalışır. Zaman zaman dergilerde siyaset dışı anı, inceleme, çeviri türünde yazılar yazmayı da sürdürür. Ancak onun gerçek anlamda gazeteciliğe dönüşü Atatürk'ün ölümünden sonra mümkün olur. Çalışmamızın başlıklarından birini de II. Dünya Savaşı ve sonrası dönem oluşturmaktadır. Atatürk'ün ölümü ile siyasi tarihimizde ismet inönü'nün Cumhurbaşkan lığı'nda `Milli Şef Dönemi` olarak adlandırılan yeni bir sayfa açılmıştır. İnönü'nün bu dönemin başlangıcında en önemli siyasi girişimi eski küskün siyasiler ile barışmak ve onları Cumhuriyet Halk Partisi'ne katmak olmuştur. Hüseyin Cahit de bu kişiler arasındadır. Gazeteciliğe dönüşü ile Cumhuriyet Halk Partisi mebusu olarak TBMM'ye girişi aynı yıllara rastlamıştır (1938). Kısa bir süre sonra başlayan II. Dünya Savaşı, ülkenin siyasi ortamını belirler. Bu tarihlerde gazetelerde hükümetin izlediği siyasetle pek çelişmeyen bir çizgi izlerler - fark lı çizgiye sahip olanlar ise bunu üstü kapalı bir şekilde yapmaktadırlar-. Hüseyin Cahit'in savaş yılları boyunca başyazarlık yaptığı gazetelerde, Anglo-Sakson yanlısı ve Sovyet ve Alman karşıtı siyasi çizgiyi girdiği polemiklerle verdik. Tanin'i yeniden yayınladığı bu dönemde gazeteci-mebus olarak da zaman zaman hükümetin siyasetine uygun olarak çeşitli yurt dışı gezilerine de katıldığı görülmektedir. 1945, yani savaş bitimi Anglo-Sakson dünyasının zafer yıllarıdır. Bu sonuç Hüseyin Cahit bakımından tatmin edicidir. Gerçi o, İngiltere önderliğindeki Batı dünyasına katılmamızı savunmuştur. Savaş sonrası ortaya yeni bir güç çıkar. Bu güç Amerika Birleşik Devletleri'dir. Artık `yeni dünya nizamı`nı ABD sağlayacaktır. Hüseyin Cahit'in bu önderliğe itirazı yoktur. Barış sürecinde San Fransisco Konferansı'na gazeteci sıfatıyla katılır ve gelişmeleri izler. Aynı yıllarda Sovyetler Birliği'nin Boğazlar ve Türk toprakları üzerinde bazı istekleri ilişkilerin gerginleşmesine yol açar. Basında yoğun bir Sovyet aleyhtarı kampanya başlamıştır. Hüseyin Cahit de bu kampanyanın öncülerindendir. İşte Tan gazetesi olayı bugünlerde meydana gelir. Bilindiği gibi Tan gazetesi yazarları Sabiha ve Zekeriya Sertel Sovyet yanlısı bir çizgiyi savunmaktadırlar.219 Gazetenin yıkımı ve tahribi ile sonuçlanan, bugün bile hala tartışılan olaylarda Hüseyin Cahit'in oynadığı rolü göstermeye çalıştık. Savaş sonrası Türkiye artık bir seçimin eşiğine gelmiştir. Amerika ile işbirliği ülke içinde de yeni gelişmelere yol açmıştır. Kuşkusuz bu gelişmelerin başında, tek parti yönetiminin ortadan kalkmaya başlaması gelmektedir. Çeşitli demokratikleşme girişimleri ile beraber yeni bir partinin kurulması da gündeme gelir. İşte bu süreçte Hüseyin Cahit'in iktidar mensubu bir gazeteci olarak tavrını esas alarak konuyu inceledik. O, bu gelişmeleri önceleri Batı Avrupa tipi bir rejim olmamız açısından son derece olumlu bulduğunu belirten başyazılar yazar. Özellikle de yeni bir partinin kurulmasına demokratik yaşamın en gerekli koşullarından biri olarak değerlendirmektedir. Demokratikleşme çerçevesindeki düşüncelerinden sonra Demokrat Parti'nin yaptığı muhalefete ve ilkelerine karşı sürdürdüğü tartışmaları vermeye çalıştık, öyle anlaşılıyor ki, DP'yi CHP karşısında sadece kontrol partisi olarak görmekte ve iktidar mevkiine pek yakıştırmamaktadır. 1950'deki seçimler yeni bir dönüm noktası olur. CHP iktidarı kaybetmiş, DP önemli bir farkla seçimi kazanmıştır. Hüseyin Cahit artık muhalefetteki bir partinin mensubu bir gazetecidir. Görülüyor ki muhalefette olmak O'nun kalemini gittikçe sertleştirmiştir. Ulus, Halkçı gibi CHP'nin savunuculuğunu yapan gazetelerde yazdığı başyazılarda, izlediği çizgiyi giriştiği tartışmalarla birlikte verdik. Bu tartışmalarda bazan o kadar ileri gitmiştir ki, Başbakan'a ve hükümetin çeşitli üyelerine hakaretten `hapse giren en yaşlı gazeteci` sıfatını kazanır. Fakat öyle anlaşılıyor ki, bu hapis dahi onun muhalif, hırçın kalemini yok edememiştir. Bakanlar Kurulu Kararı ile affedildikten hemen sonra Halkçı, Ulus gibi gazetelerde eleştirilerini sürdürmüştür. Öldüğü zaman ise hakkında olumlu veya olumsuz değerlendirmelerde bulunanlar, onun dava adamı bir gazeteci olduğunda birleşirler. Son olarak da başlangıçtan itibaren siyasi bir gazeteci olarak kimliği ve kişiliği hakkında bir değerlendirme yaptık. 243

ÖZET 2 Ağustos 1 908'de yayın hayatına başlayan Tanin Gazetesi siyasi ve günlük bir gazete olarak Tevfik Fikret, Hüseyin Cahid Yalçın ve Hüseyin Kâzım tarafından çıkarılmıştır. Çıktığı ilk günden itibaren meşrutiyyet ve hürriyet aleyhtarlığı yapan gazete, 30 Ocak 1914'te Hüseyin Cahid tarafından İttihad ve Terakki parti sine satılmıştır. Bu tarihten itibaren Partinin yayın organı olan Tanin 1918 yılında kapatılmıştır. Cumhurriyyet döneminde Hüseyin Cahid tarafından iki kez daha çıkarılan Tanin 1 947'de son kez kapanmıştır. Yayın hayatına atıldığı ilk günden itibaren sayfalarını devrin tanınmış edebî simalarına açan gazete, birçok sosyal ve edebî meselenin tartışıldığı bir organ olmuştur. Gazetede incelediğiniz dönemde yazıları çıkan belli başlı edebî şahsiyetler; Cenab Şehabettin, Falih Rıfkı Atay, Halide Edib Adıvar, Tevfik Fikret, Hüseyin Cahid Yalçın, Aka Gündüz, Ahmet Rasim ve Müfide Ferid'dir. Yazarların üzerinde en çok durdukları konular ise şunlardır: Meşrutiyyet, hürriyet, matbuat, eğitim, istibdâd yönetimi, Fecrî Âtî ve Servet-i Fünun arasındaki tartışmalar kadın sorunları, dilde sadeleşme hareketi ve Türk tarihi. 1 i SUMMARY The Tanin Newspaper whith had started its publication life in August 2nd, 1908 had been published by Tevfik Fikret, Hüseyin Cahid Yalçın and Hüseyin Kâzım as a political and a daily newspaper. The newspaper which was making opposition of constitutional mo narchy and liberty since the first day it had been published was sold to itti- had and Terakki Political Party by Hüseyin Cahid in January 30th, 1914. The Tanin which had been party's publication organ since that date was closed in 1918. Meanwhile the Tanin which had been published twice more by Hüseyin Cahid within the rebuplic period was closed for the last time in 1947. The newspaper which had put that periods well-known literary faces up since the first day it had been published was an organ which many social and literary problem had been discussed. In the newspaper which we examine the period in detail, the eminent literary persons whose written works have been published are Cenab Şehabettin, Falip Rıfkı Atay, Halide Edib Adivar, Tevfik Fikret, Hüseyin Cahid Yalçın, Aka Gündüz, Ahmet Rasim and Müfide Ferid. The subjects which the authors had menteoned are as follows: Constitutional monarchy, liberty publishing buat, education, admi nistration of tocracy, the discussions between Servet-i Fünun and Fecri Âti, problems of women, activity of causing the language to become simple and Turkish History. 526