Search

Osmanlı Devleti, 16. yüzyılda Kuzey Afrika'da üç vilayet kurdu. Cezayir, Tunus ve Trablusgarp'tan oluşan bu vilayetlere Garp Ocakları deniliyordu. Fetihlerinin akabinde bu vilayetlerin başına dirayetli beylerbeyiler atanmış ve klasik ocak düzeni kurulmuştu. Ancak yüzyılın sonlarında vilayet idaresinde ciddi sıkıntılar yaşanmaya başladı. 17. yüzyılda artık İstanbul'dan atanan beylerbeyilerin ocak yönetiminde sözü geçmez oldu. Güç dengelerinin değişmesi her şeyi altüst etmişti. Nitekim bu süreçte her ocakta bir iktidar mücadelesi yaşandığı gibi ocakların birbiriyle irtibatı da zayıfladı. Hatta aralarında savaşlar yaşandı. Bu sıkıntıların en yoğun yaşandığı dönem 17. yüzyılın sonları ve 18. yüzyılın ilk yarısı oldu. Bu çalışmada mezkûr dönemde ocaklarda yaşanan iktidar kavgaları ve meydana getirdiği tesirler ile Payitaht'ın Kuzey Afrika'da aldığı tedbirler değerlendirilmiştir., The Ottoman Empire established three provinces in North Africa in the 16th century. These provinces, consisting of Algeria, Tunisia and Tripoli, were called Western Odjacks. Following their conquests, vigorous governors (beylerbeys) had been appointed to these provinces and a classical odjack order had been established. However, at the end of the century, serious problems started to occur in the province administration. In the 17th century, the beylerbeys were no longer mentioned in the odjack management. Changing power balances turned everything upside down. A power struggle started in every Odjack. Odjacks' relations with each other also deteriorated. There were even wars between them. The most intense period of these troubles was the end of the 17th century and the first period of the 18th century. In this study, the power struggles in the odjacks and the effects of these fights and the measures taken by Payitaht in North Africa were evaluated.

16. yüzyıl başlarında İspanyol işgaline uğrayan Cezâyir toprakları, meşhur Türk denizcileri Barbaros kardeşlerin (Oruç ve Hızır Reis) gayretleriyle işgalden kurtarıldı ve 1516’dan itibaren Türklerin yönetimine geçti. 1519’da Cezâyir Müslümanlarının payitahta mektup yollayarak Osmanlı Devleti’ne bağlanmak istemeleri üzerine Cezâyir hükmen bir Osmanlı toprağı oldu. Ancak burada tam olarak Osmanlı devlet teşkilatının (vilâyet düzeninin) kurulması biraz zaman aldı. Kardeşi Oruç Reis’in 1518’de şehadetinden sonra Cezâyir Sultanı/Hâkimi olan Hızır Reis (Barbaros Hayreddin Paşa), 1534’te Osmanlı donanmasının başına geçirilip Cezâyir Beylerbeyi olmuştur. Ancak o dönemde daha çok Ege/Akdeniz adaları için kullanılan Cezâyir ifadesinin, Kuzey Afrika’daki Cezâyir’i kapsayıp kapsamadığı tartışılmıştır. Bu çalışmada, Cezâyir-i Bahr-i Sefid Vilâyeti ile Cezâyir-i Garb Vilâyeti birbirinden tefrik edilmiş ve Cezâyir-i Garb Vilâyeti'nin ne zaman kurulduğu ve ilk beylerbeyilerinin kimler olduğu tespit edilerek buradaki Türk İdaresi yeniden dönemlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca çalışmada, Cezâyir’e atanan bu ilk beylerbeylerin nasıl bir sürecin ardından Cezâyir’e atandıkları ve atanmalarında ne gibi faktörlerin etkili olduğu sorularına da cevap aranmıştır., The territory of Algeria, which was occupied by the Spanish at the beginning of the 16th century, was liberated from the occupation by the efforts of famous Turkish corsairs Barbaros brothers (Oruc and Hizir Rais) and came under the rule of the Turks in 1516. Algeria was a vassal state of the Ottoman State in 1519 when the Algerian Muslims wanted to be subject to the Ottoman State by sending letters to Payitaht. However, the establishment of the Ottoman state order took some time there. Hizir Rais (Barbaros Kheireddin Pasha), who became the Sultan of Algeria after the martyrdom of his brother Oruc Rais in 1518, became the "Beylerbey of Jazair " and “Kapudan Pasha (chief captain of the Ottoman navy) in 1534. It is controversial whether the term "Jazair", which was mostly used for the Aegean / Mediterranean islands at that time, includes Jazair (Algeria) in North Africa. In this study, the province of Cezâyir-i Bahr-i Sefid and Cezâyir-i Garb was separated from each other and it was determined when the province of Cezâyir-i Garb was established and who were the first beylerbeys. Also, a new periodization of the Turkish administration there was offered. In addition, in this study, answers were sought to the questions of what kind of a process these first beylerbeys had gone through for appointment to Algeria and what factors had been effective in their appointment.

It is known that Berbers suffered fromcentral government after the conquests of the North Africa. Berbers who wereinitially inclined to abandon Islam preferred to join political-religiousgroups in time. In the 8th century, Khārijism was influential in North Africa.In the 10th century, Ismā‘īlī Shī‘ism, which was another opposition group, wasable to spread among the Berbers. It caused to occur that Fātimid destroyedAghlabi emirate with the support of the tribe of Kutāma and established thestate of Ifrīqiya. Both Khārijites and Sunnis showed that they would not obeythis new authority. The Fātimid barely managed to suppress these revolts.However, the shifting of the capital from Ifrīqiya to Egypt began to weaken theFātimid domination in North Africa after a while. The Fātimids who preventedthe attempts of being independent of the Zīrī dynasty, which ruled North Africaunder their dominance for a long time with different political maneuvers,became incapable of controlling the Zīrīds by the middle of the 11th century.Muiz b. Bâdis, a member of Zīrī dynasty, with the support of Sunnī scholars,carried the policy of being independent from the Fātimids in the religiousfield and he supported the Sunnis against the Shī‘ites. In this study, theinfluence of Māliki scholars on the people and emir and the effect of thisinfluence on Shī‘ite-Sunnī struggle during Muiz, emirate of Zīrī, period(406-454 / 1016-1062) have been dealt with in terms of political and socialreflections.SummaryIt is known that Berbers suffered fromcentral government after the conquests of the North Africa. Berbers who wereinitially inclined to abandon Islam preferred to join political-religiousgroups in time. In the 8th century, Khārijism was influential in North Africa. Inthe 10th century, Ismā‘īlī Shī‘ism, which was another opposition group, wasable to spread among the Berbers. It caused to occur that Fātimid destroyedAghlabid emirate with the support of the tribe of Kutāma and established thestate of Ifrīqiya. Both Khārijites and Sunnis showed that they would not obeythis new authority. During the early years of the Fātimids, there were many largeand small revolts. The most effective one among these was the rebellioninitiated by Abū Yazīd al-Nukkārī. During the establishment of Fātimid, it wasin danger of collapse due to this rebellion. The greatest supporters ofFātimids who repelled Abū Yazīd and his men with a last effort and ensureddominance in the region were Sanhajids whose leader was Zīrī b. Manad.Therefore, Fātimids found a second supporter on the territory of North Africawhere they were foreigners. Following the Kutāmids, the Sanhajids made everyeffort to spread Fātimids authority to the region. During moving the capitalfrom Ifrīqiya to Egypt, a large population of Kutāmids came to Egypt as asoldier. Sanhajids left behind as a powerful element. Muiz (341-365 | 953-975),the Caliph of Fātimids, secured the sovereignty of the state in the territoryof North Africa by appointing Buluggīn b. Zīrī (361-373 | 972-984) as thegoverner of Maghreb. Zīrī sovereignty, which started with Buluggīn who no onedoubted his loyalty to the state began to break from dynasty of Fātimid becauseit gained its strength in time. The influence of Fātimids in North Africadecreased. Fātimids who prevented the attempts of independence of the Zīrīdynasty, which ruled North Africa on the behalf of them through differentpolitical maneuvers, could no longer control the Zīrīs by the middle of the11th century. As for Zīrī, they were uncomfortable with the Fātimids' politicaldiscourse against them. Muiz b. Bâdis (406-454 | 1016-1062) who ascended thethrone when he was eight years old grew up under the supervision of Sunnīscholars and tended to Sunnism. However, he was afraid of the Fātimids which hewas attached to. At first, the relations between the two thrones followed agood course, but after the 1030s, divergence between them came to light.Although the attacks on the Shī‘ite- Ismā‘īlīan people who were the citizen ofthe Zīrī, the publication of fatwas against them by Sunnī scholars and theattitudes containing insults towards Fātimid symbols increased the anger ofFātimids, the Caliphs of Egyptian struggling with their own internal crises didnot want to break their connections. Sometimes they just gave the title ofhonor to the Emir of Zīrī and sent letters with compliments. They also madepolitical sanctions against the Zīrī, along with letters that included threats.They tried to ensure that the administration of Tripoli, which was regarded asa buffer zone between Egypt and Zīrīs, was in the hands of anti-Zīrī elements. TheZīrī, who skillfully eliminated the evil influences of the Fātimid politicalmaneuvers, believed that it was time to make a big move, and with the supportof the Sunnī scholars, they carried the politics into the religious field tobecome independent from the Fātimids and they openly supported the Sunnisagainst the Shī‘ites. Shī‘ites and anti-Shī‘ite movements and campaignsappeared everywhere. People left the Friday prayers due to symbols of Fātimids.The Sunnī scholars gave fatwa that it was not permissible to marry the Shī‘ites.The hostility for Fātimids was made publicly. Eventually, large crowds attackedand began to slaughter the Shī‘ite neighborhoods. In 1043, Muiz b. Badis sentan envoy to Baghdad and announced that he would recognize the Abbasid Caliph.His attempt remained inconclusive. However he insisted on putting his intentioninto action. He removed the name of the caliph of Fātimid, Müstansır–Billah (427-487| 1036-1094) from khutbah. He also prayed for Four Caliphs and the TenMubashshara by recognizing the caliphate of Abbasid. He removed the Fātimidcoins from circulation and issued new coins in 1049. He ordered the Fātimids totake off their green clothes and wear the black robes of the Abbasids. Hedeclared the Mālikism as the official sect of the emirate and exiled the Shī‘ites.The reaction of Fātimid Caliphate, Mustansir-Billah (1036-1094), who wanted topunish the Zīrī was not delayed. The Bedouin Arab tribes, which had beenstruggling with the state for many years, decided to transfer Banī Sulaym and BanīHilāl from Egypt to North Africa. In this way, he will not only get rid ofthese tribes that have disturbed the Egyptian people, but will also punish hisgovernor. The decision was put into practice. In time, around 400,000 Arabs belongingto Banī Hilāl and Banī Sulaym tribes started to flock to the Maghreb lands. WhileBanī Sulaym was mostly spreading to Barqa and Tripoli, Banī Hilāl continued tomove to West. The migration of Bedouin Arabs caused manypolitical-economic-social problems that would continue to affect the Maghrebfor many years. At the same time, he initiated a process that deeply shook theZīrī Emirate. At first, the Zīrīs tried to integrate the Bedouin Arabs into theirsystem, but most of the Bedouins refused it. Muiz, as the leader of Zīrī, wholost the Hayderan War against Hilālids and was under siege in Qayravān in 1052could not stand anymore. Therefore, he had to take refuge in the city of Mahdiyya,where his son Temim was governor. When a large part of his land was taken overby Banī Hilāl and the rebellious governors, he did not survive and died in 454(1062). The cities, which were built with the great effort of many years, werein ruins one by one, and Emir Muiz had to leave a fragmented emirate to hisson. In the subsequent process, the decline continued, the Mahdiyya, thecapital city, fell into the hands of the Normans who ruled Sicila in 543 (1148)and the Zīrī Emirate became history. In this study, the influence of Mālikischolars on the people and emir and the effect of this influence onShiite-Sunnī struggle during Muiz, emir of Zīrī, period (406-454 | 1016-1062)have been dealt with in terms of political and social reflections., İlk Kuzey Afrika fetihlerinden itibaren Berberîlerin merkezîyönetimle sıkıntılar yaşadığı bilinmektedir. Başlarda irtidat etmeye meyilliolan Berberîler, zaman içerisinde irtidattan vazgeçip muhalif siyasî-dinîfırkalara intisap etmeyi tercih ettiler. 8. yüzyılda Hâricîliğin etkili olduğuKuzey Afrika'da 10. yüzyılda diğer bir muhalif fırka olan İsmailî Şiîlik Berberîlerarasında yayılma imkânı buldu. Fâtımîlerin, Kutâme kabilesinin desteğiyle Ağlebîemaretini yıkmaları ve İfrikiye'de devletlerini kurmaları bölgede önemlihadiselerin de fitilini ateşledi. Hem Hâricîler hem de Sünnîler bu yeniotoriteye itaat etmeyeceklerini gösterdiler. Fâtımîler zor da olsa bu isyanlarıbastırmayı başardılar. Ancak başşehrin İfrikiye'den Mısır'a taşınması bir süresonra Fâtımîlerin Kuzey Afrika'daki hâkimiyetlerini zayıflatmaya başladı.Kendilerine bağlı olarak Kuzey Afrika'yı yöneten Zîrî hanedanının müstakil olmateşebbüslerini farklı siyasî manevralarla uzun bir dönem engelleyen Fâtımîler,11. yüzyılın ortalarına gelindiğinde artık Zîrîleri kontrol edemez hâlegelmişti. Hanedandan Muiz b. Bâdis, Sünnî âlimlerin de desteğiyle Fâtımîlerdenbağımsız olmak siyasetini dinî alana da taşıdı ve Şiîlere karşı Sünnîleridestekledi. Bu makâlede Zîrî Emiri Muiz döneminde (406-454 | 1016-1062) özellikleMâlikî âlimlerin halk ve emir üzerindeki nüfuzu ile bu nüfuzun Şiî-Sünnîmücadelesindeki etkisi siyasî ve içtimaî yansımaları açısından ele alınacaktır.

Yeni bir devlet olarak uluslararası siyaset sahnesine çıkan Amerika BirleşikDevletleri’nin (ABD) Osmanlı Devletiyle ilk karşılaşması, devletin Kuzey Afrika’dakitopraklarında gerçekleşmiştir. Burada yapılan antlaşmalar ve savaşlar, ABD’nindış politikasını şekillendiren âmillerin başında gelmektedir. Yaşanan süreç yapılanpazarlıklar açısından ABD’nin uzlaşma ve savaş diplomasinin iki yönünü de açıkbir şekilde göstermektedir. Güçlü ülkelerle uzlaşma, zayıf görülenle savaş politikasıbüyük ölçüde bu dönemde şekillenmiştir. Amerikalılar açısından Garp Ocaklarıarasında Trablusgarp’ın (Libya) ise hususi bir yeri vardır. Zira yaptıkları antlaşmanınbozulmasının ardından ABD, Trablusgarp’ta abluka, bombardıman ve kara harekâtıgibi ilk yurtdışı operasyon tecrübelerini yaşamış; Trablusgarp Savaşı’nı (1801-1805)yeni bir ulusun –Amerikan ulusunun- doğuşunu müjdeleyen “büyük zafer” olaraksunmuştur. Ülkemizde bu konu üzerine hem çok az çalışma bulunmakta; hem de buçalışmalarda önemli eksiklikler göze çarpmaktadır. Kullanılan kaynaklar dolayısıylameselenin tek tarafl ı değerlendirilmesi bunların başında gelmektedir. Binaenaleyhçalışmada, özellikle konu üzerine yayınlanmış olan farklı çalışmalar da dikkatealınarak Trablusgarp-ABD ilişkileri iki taraf açısından da değerlendirilmeye ve tarihîsüreçteki eksik ve hatalı bilgiler tashih edilmeye çalışılmıştır., The first encounter of the United States (US) with the Ottoman Empire, which wasthe international political scene as a new state, took place in the state of North Africa.The treaties and wars made here are the leading factors shaping US foreign policy.The living process clearly shows both sides of the US agreement and war diplomasin terms of bargaining. The agreement with the strong countries, the war policy withweakness, has been shaped in this period to a great extent. For Americans, there isa special place in Trablusgarp (Libya) between Western Odjacks (Ottoman NorthAfrican Provinces). Because, after the disruption of the treaty they have done, theUnited States experienced their first overseas operations in Tripoli, such as blockade,bombardment and ground operations. He presented the Battle of Tripoli (1801-1805) as a “great victory” that heralded the birth of a new nation - the Americannation. There are very few studies on this subject in our country, and importantshortcomings are striking in these studies. One-sided evaluation of the problemscaused by the resources used is one of these deficiencies. Taking into considerationthe different studies published on the subject, the Tripoli-US relations were triedto be evaluated both in terms of both sides and to correct missing and erroneousinformation in the historical process.

GünümüzdeLibya olarak isimlendirilen Trablusgarp, Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrikaeyaletlerinden biri olarak yaklaşık dört asır Türk hâkimiyetinde kalmıştır.Fakat bu dört asırlık hâkimiyet, şimdiye kadar akademik anlamda yeteri kadarilgi görmemiş ve telif edilen eserlerimizde genel ifadelerle geçiştirilmiştir.Bu açıdan tarihimizde büyük boşluklar, eksiklikler olduğu kabul edilmektedir. Mezkûreksiklik dolayısıyla Trablusgarp fethi, kaynaklarımızda genel ve özetifadelerle donanma gönderilip bir iki ay içerisinde neticelenen bir vakıaolarak aktarılmıştır. Aslında fethin arka planında 20-30 yıllık bir mücadele veişgale karşı direniş bulunmaktadır. Binaenaleyh çalışmada, Osmanlı Devleti’ninKuzey Afrika’daki eyaletlerinden ve en son terk ettiği toprak parçası olanTrablusgarp’taki Türk hâkimiyetinin hangi zeminde yükseldiği ve 1551 fethiöncesinde Türklerin mukavemet gücü gösterilmek istenmiştir. Bunun için daha çokİtalyan ve Fransız tarihçilerin eserlerine müracaat edilmiştir. Bu eserlerde, Avrupadevlet arşivlerine, resmî-gayrı resmî raporlara ve dönemi anlatan seyahatnameleresıkça başvurulmuştur. Diğer taraftan bunlardan temin edilen bilgiler, kenditarihlerimizle ve Libya tarihleriyle karşılaştırılarak sağlama yapılmıştır., Currentlynamed Libya, Tripoli remained under the Turkish reign for approximately fourcenturies as one of the North African provinces of the Ottoman State. However,this reign of four centuries has not received sufficient interest in theacademic sense so far and it has been mentioned only with general statements inour copyrighted works. It is accepted that there are big gaps and deficits inour history in this respect. As a result of the deficit in question, theconquest of Tripoli has been mentioned as a case that was concluded in a few monthsby sending a navy with general and summary information in our sources.Actually, there is a struggle of 20-30 years and the resistance against theinvasion in the background. Consequently, it was aimed to show in the study thegrounds on which the Turkish reign in Tripoli, which is among the provinces ofthe Ottoman State in North Africa and the last left one, escalated and thestrength power of the Turks before the conquest in 1551. The works of Italianand French historians were mainly consulted to this end. Public archives,official-unofficial reports and travel books that accounted for that periodwere frequently referred to in these works. On the other hand, a crosscheck wasmade by comparing the information obtained from these works, our own historyand the history of Libya.

In the 1830s, theOttoman State came to the threshold of disappearance. During such a process,Sultan Mahmud II (1808-1839) wanted to apply the reforms it started in order toreorganize the state on its lands in Northern Africa, as well. He faced two bigissues: the disobedience of Muhammad Ali Pasha from Kavala and the attack ofthe French on the lands of the Ottoman State in Africa. Sultan Mahmud wanted toboth bring Muhammad Ali Pasha from Kavala to his knees, get back Algeria underinvasion from the French and put theWestern Odjacks in order. But how couldhe do that? During this process, he performed important roles in shaping the policyof the Sublime Porte towards the Western Odjacksby putting forward some statesmen. Hassuna D’Ghies also became a part of thispolicy with the memorandum it prepared. The main purpose of Hassuna, who especially suggested creating newmilitary troops that included local people from the Western Odjacks region and creating a stronger bondbetween the Ottoman Capital and rulers and local people in the region in hismemorandum, was to ensure the unity of Northern African Muslims. According tohim, it was only possible to stand against the French invasion and rebels suchas Mehmed Ali Pasha from Kavala by unionizing. This article aims to presentHassuna D’Ghies that appeared in such a critical period and thememorandum/report he prepared on how to establish a new order in the NorthernAfrican lands of the Ottoman State., 1830’lu yıllardaOsmanlı Devleti neredeyse yok olmanın eşiğine gelmişti. Böyle bir süreçteSultan II. Mahmud (1808-1839), devleti yeniden organize etmek için başlattığıreformlarını Kuzey Afrika’daki topraklarında da uygulamak istedi. Karşısındakiiki büyük meseleden biri Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nınitaatsizliği, diğeri Osmanlı Devleti’nin Afrika’daki topraklarına yönelikFransızların tasallutu idi. Padişah hem Kavalalı’yı yola getirmek hem de işgalaltındaki Cezayir’i Fransızlardan geri alıp Garp Ocaklarına bir düzen vermekistiyordu. Bu süreçte bazı devlet adamları öne çıkarak Babıali’nin buocaklarına dönük politikasının şekillenmesinde mühim roller ifa ettiler.Hazırladığı lâyiha ile Hassûne Dagayyis de bu politikanın bir parçası oldu.Özellikle bu bölgede yerli halkın da dâhil olduğu yeni askerî birlikleroluşturulmasını ve Osmanlı payitahtıyla buradaki idarecilerin emirlerindekiherkes ile daha kuvvetli bir bağ kurmasını teklif eden Hassûne Efendi’nin anagayesi Kuzey Afrika Müslümanlarının birliğini temin etmekti. Ona göre ancakbirlik olunabilirse Fransız işgaline ve asilere karşı durulabilirdi. Bu makale,böyle kritik bir dönemde bu eyaletlerde yeni bir düzenin nasıl kurulabileceğinedair hazırlanan layihayı/raporu tanıtmayı amaçlamaktadır.

Osmanlı Devleti, 16. yüzyılda Kuzey Afrika'da Garp Ocakları adıyla üç idari birim (eyalet) kurmuştur. Cezayir, Tunus ve Trablusgarp eyaletlerinden oluşan Garp Ocakları, diğer Osmanlı eyaletlerinden farklı olarak devletin Akdeniz sınırlarını muhafaza temelinde örgütlenmişlerdi. Bu açıdan her eyaletin aktif bir donanması ve her an Akdeniz'de düşman saldırılarına mukabele etme potansiyeli vardı. Bununla irtibatlı olarak eyaletin idaresi, örgütlenme ve savaşçılık düzeyleri yetersiz görülen yerli halk yerine, merkezden gönderilen askerlere emanet edilmişti. Fakat zaman içerisinde ortaya çıkan idarî yapıdaki bozulma, eyalet yönetiminde ve toplumsal yapıda büyük dönüşümleri beraberinde getirdi. Türk askerlerinin yerli ailelerin kızlarıyla evlenmesi neticesinde oluşan ve Kuloğlu denilen melez toplumsal sınıf, 17. yüzyıl sonlarında artık iktidar talebinde bulunmaya başlamıştı. Kuloğlu soyundan gelen Karamanlı Hanedanı böyle bir süreçte ortaya çıktı ve hanedana mensup valiler 124 yıl gibi uzun bir süre Trablusgarp'ın idaresini üstlendi. Günümüzde Libya olarak bilinen Trablusgarp'ta dört asırlık Osmanlı hâkimiyeti dört ayrı safha geçirmiştir. Bu hâkimiyetin üçüncü safhasını teşkil eden Karamanlılar Dönemi'ni merkeze alan bu çalışma, aynı zamanda mezkûr dönemde Trablusgarp Eyaleti'nin Osmanlı Devleti, Avrupa Devletleri ve yerel halkla ilişkilerine de ışık tutmaktadır. 1711'den 1835'e kadar süren eyalet yönetiminde Karamanlı Hanedanı'na mensup valiler, takip ettikleri siyasetin bir gereği olarak idarî yapıda farklı uygulamaların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu farklı uygulamaların, kendilerinden önceki Dayılar Dönemi'nde (1603-1711) temelleri atılmış olmakla beraber esasen Karamanlılar Dönemi'nde yerleştiği bilinmelidir. Yabancı devletlerle müstakil bir devlet gibi antlaşmalar imzalama ve yerel halkı yönetime ortak etme gibi hususî uygulamalar, eyaletin gücünü pekiştirmek bir yana çok daha hızlı bir şekilde yabancı nüfuzuna kapı aralamıştır. 1830 yılında Fransa'nın Cezayir işgalinin ardından ise hem Fransızların hem de diğer Avrupa Devletleri'nin eyalet üzerinde tahakküm kurma ve Trablusgarp'ı (Libya'yı) sömürge hâline getirme niyetleri, Osmanlı Devleti'nin müdahalesini (1835) zorunlu hale getirmiştir. Böylelikle Karamanlılar Dönemi kapanmış ve Trablusgarp Eyaleti'nin doğrudan İstanbul'dan yönetimine geçilmiştir. Yabancı kaynaklar, Karamanlılar Dönemi'nde Trablusgarp'ı her ne kadar müstakil bir krallık olarak görme eğilimdeyseler de burası aslında bir Osmanlı eyaletidir. Bu açıdan Osmanlı arşiv kaynakları merkeze alınarak Karamanlılar Dönemi, yarı-bağımsızlık denebilecek farklı hususiyetleri göz ardı edilmeden Trablusgarp'taki Osmanlı idaresinin bir parçası olarak incelenmiştir. The Ottoman Empire established three administrative units (eyalets) with the name of `Western Odjacks (Garp Ocakları)` in North Africa in the 16th century. The Garp Ocakları, which consisted of Algeria, Tunisia, and Tripolitania eyalets, unlike other Ottoman eyalets, were organised on the basis of protecting the Mediterranean borders of the empire. In this regard, each eyalet had an active navy and had the potential to counteract to the enemy attacks in the Mediterranean at any moment. In connection with this, the administration of the eyalet was entrusted to the soldiers sent from the centre, instead of the native people who were regarded to have insufficient levels of the organisation and combative skills. However, deterioration in the administrative structure in due time brought along huge transitions in the eyalet administration and social structure. The hybrid social class named Kouloughlis which emerged as a result of marriages of Turkish soldiers with the daughters of the native families already began to claim authority at the end of the 17th century. The Karamanlı Dynasty originating from the Kouloughlis lineage emerged in such process and the governors belonging to this dynasty undertook the administration of Tripolitania for a long period of 124 years. The four-century-old Ottoman domination in Tripolitania, which is known as Libya in the modern day, passed four different stages. This study which centres upon the Karamanlis Period, constituting the third stage of this dominance, also sheds light on the relationships of the Eyalet of Tripolitania with the Ottoman Empire, European States, and native people in the aforementioned time. During the eyalet administration lasting from 1711 to 1835, governors from the Karamanli Dynasty laid the basis for different practices in the administrative structure as a necessity of the policy they followed. While the foundation of these different practices was laid in the period before them, the Dayılar Period (1603-1711), it should be known that it actually settled down in the Karamanlis Period. The peculiar practices such as signing treaties with foreign countries as an autonomous government, and making the native people partners of the administration, rather than reinforcing the power of the eyalet, opened the doors to the foreign population in a much faster way. After France's occupation of Algeria in 1830, both France and other European States' intentions to tyrannize the eyalet and turn Tripolitania (Libya) into a colony made the Ottoman intervention (1835) necessary. Thus, the Karamanlis Period ended, and the administration of the Eyalet of Tripolitania was directly changed into an administration from Istanbul. Although foreign resources tend to regard Tripolitania in the Karamanlis Period as an autonomous kingdom, it is actually an Ottoman eyalet. In this regard, by taking the Ottoman archive resources into the centre, the Karamanlis Period was examined as a part of the Ottoman administration in Tripolitania without ignoring different peculiarities which can be called semi-autonomous. 530

19. yüzyılda Avrupa'da tarih alanında büyük gelişmeler olmuş, pek çok tarih tezi ortaya atılmıştır. Bu tarih tezleri, modernleşme döneminde Osmanlı tarih telakkilerini ciddi ölçüde etkilemiştir. Bu etki, daha çok yeni açılan modern mekteplerle kendisini göstermiştir. Medreselerden farklı bir eğitim-öğretim kurumu olarak düşünülen Darulfünun bu modern mekteplerin başında gelir. İlk defa bu müessesede okutulmaya başlayan tarih dersleri, daha sonra gelişerek branşlara ayrılmıştır. Bu branşlardan birisi olan İslam Tarihi derslerinin teşekkül sürecini ortaya koymak aynı zamanda bu derslerin tarih telakkileriyle irtibatını da gösterecektir. Bu amaçla yapılan çalışmada bir taraftan anahatlarıyla 19. yüzyıl tarih telakkileri verilirken diğer taraftan bu tarih telakkileriyle irtibatlı olarak medreselerde ve Darulfünun'da okutulan İslam Tarihi dersleri incelenmiştir. In the XIXth century, major developments happened in Europe in the field of history and several historical theses were postulated. These theses affected Ottoman historical considerations during the epoch of modernization. This effect was prominently observed through the newly founded modern schools. Darulfünun envisioned as a different educational institution than the medrese appears as the foremost one of those modern schools. History, taught as a lesson firstly in this institution, having developed later, divided into branches. Putting forth the development process of Islamic History, which is one of those branches, will also demonstrate the relation of the lessons there of with the considerations of history. In this study, which has been aforementioned written with this purpose, on the one hand the historical considerations of the 19th century have been given in outline; and on the other hand the lessons of Islamic History at the medrese and Darulfünun institutions have been examined in concordance with the abovementioned historical considerations. 172

Padişahların aile hayatı kurduğu cariyeleri Harem'de belli bir hiyerarşiye göre rütbe almışlardır. Padişahın ilk eşleri ve ona çocuk doğuranlara Kadınefendi; kadınefendilerden bir alt statüde bulunan padişah hanımlarına ise İkbal Hanımefendi denilmiştir. İslam hukukuna göre cariye ile evlilik hür kadın ile evlilik gibi değildir. Çünkü cariyeye nikâh kıyılmaz, şayet nikâh kıyılmak istenirse cariyenin azat edilmesi gerekir. Padişahların cariyelerine nikâh kıyması, 19. yüzyıla kadar bir iki istisna dışında vâki olmamıştır. 19. yüzyılda ise Osmanlı Devleti'nde cariyelerin hukukî statüsü tartışmalı hale gelmiştir. Osmanlı Devleti savaşlar yoluyla artık toprak kazanmak şöyle dursun elindeki toprakları bile muhafaza edemez duruma gelince saraya gelen cariyelerin ana kaynağı da değişmiştir. Artık savaş esirlerinden köleleştirme şeklindeki usul kaybolmuş; daha çok Rus saldırıları dolayısıyla memleketini terk etmek zorunda kalan Kafkas muhacirlerinin kızlarının saraya alınması uygulaması başlamıştır. Kafkas muhacirleri, sefalet çekmesin ve ileride önemli mevkilere gelebilsin diye kızlarını Osmanlı sarayına veriyorlardı. Bu kızların içerisinde fakir ailelerden gelen öksüz/yetimler olduğu gibi soylu Kafkas hanedanlarından gelenler de vardı. Sarayda bulunan kızlara cariye deniliyordu ama bunların en azından bir kısmı hür/Müslüman kişilerdi. Yani İslam hukukuna göre köleleştirilemezlerdi. Bunlardan saray içi hizmet görenler için bir sıkıntı bulunmuyorsa da padişaha eş olacaklar açısından dikkat çekici bir durum ortaya çıkmıştı. …, The concubines, with whom the sultans lived a family life, were classified according to a certain hierarchy in the Harem. The first wives of the sultan and those who gave birth were called Kadınefendi. The other wives with a lower status than the Kadınefendi wives were called Ikbal Hanımefendi. According to Islamic law, marriage with a concubine is not like a marriage with a free woman. If a marriage is desired, the concubine must be freed. Until the 19th century, sultans did not marry their concubines for a few exceptions. In the 19th century, the legal status of concubines in the Ottoman Empire became controversial. The countries of origine changed when the Ottoman Empire was unable to conquer new territory. Consequently, the enslavement procedure of prisoners of war disappeared. Instead, Caucasian immigrants, who had to leave their homeland mainly due to the Russian attacks, gave their daughters to the Ottoman palace so that they would not suffer misery and could reach important positions in the future. Among these were orphans from poor families as well as those from noble Caucasian dynasties. Even though the young women in the palace were called concubines, at least some of them were free/Muslim persons. This meant, that they could not be enslaved according to Islamic law. Although there was no problem for those who served in the palace, a remarkable situation emerged for the would-be spouses of the sultan. Could a woman from a free and Muslim family be the sultan's wife without a marriage bond? Was the limitation of the Kadınefendi numbers to four (in times of Sultan Abdülaziz) due to the Islamic law principle, that a man could marry maximum four wives? Was there a marriage ceremony (nikāh) for Kadınefendi wives? What was the situation of the Ikbal? Satisfactory answers to these questions have not been given yet. However, there are no official records it was claimed that lately sultans married especially their concubines who were Abkhaz descendants and included them among their wives in this way, because they were free and Muslims. …