Search

An overview of the diversity and structures of phytoseiid complexes in Serbia is presented. In the period 1981-2022, we created a database of 51 species of phytoseiids from 15 genera and 3 subfamilies, collected on 213 plant species from 142 genera and 57 families throughout Serbia. Using the constancy index (C, %) and the Jaccard index, we analyzed data on phytoseiids collected on the plant genera Malus, Prunus, Corylus, Rubus, Juglans, Quercus, and Vitis. The cohabitation analysis showed the presence of single species, two, three or four species in phytoseiid complexes (71.4%, 21.4%, 5.6% and 1.6% of cases, respectively). We analyzed the complementarity of species in coexistence, especially in cases where two species were present. Following the classification of phytoseiids by life strategies, we identified 12 different combinations of pairs, of which the most frequent combinations were: III-b – IV, III-a – IV, III-a – II-b, III-b – III-b and III-a – III-a. In general, the most common phytoseiid species in Serbia are: Euseius finlandicus, a generalist of group IV, Typhlodromus (A.) rhenanus and Amblyseius andersoni, both generalists of group III-b, Kampimodromus aberrans and Neoseiulella tiliarum, both generalists of group III-a. The analysis of the interspecific association of phytoseiids on the selected plant genera revealed highly significant and significant values: a) positive: A. andersoni (III-b) – T. (A.) rhenanus (III-b) – Paraseiulus soleiger (I-c) on Malus spp.; Neoseiulus aceri (III-b) – Phytoseius echinus (III-a), Phytoseius macropilis (III-a) – Paraseiulus soleiger (I-c), Typhlodromus pyri (III-a) – Phytoseius corniger (III-a) on Prunus spp.; E. finlandicus (IV) – N. tiliarum (III-a) on Rubus spp.; and b) negative: E. finlandicus (IV) – K. aberrans (III-a) and E. finlandicus (IV) – P. macropilis (IIIa) on Prunus spp.; E. finlandicus (IV) – Phytoseius malshenkovae (III-a) on Rubus spp..

Tehnike laboratorijskog gajenja puževa golaća veoma variraju, ne toliko u zavisnosti od vrsta golaća koji se gaje, koliko zbog potreba konkretnog istraživanja ili prakse pojedinih malakologa. U literaturi ne postoje opšte zadati standardi i protokoli. U ovom radu komentarišemo naša iskustva i podesne tehnike za gajenje golaća. Izbor tehnike određen je ciljem i trajanjem gajenja. Ređe se praktikuju dugoročna gajenja u kompletnom ciklusu, u terarijumima uz imitiranje prirodnih uslova, koje traje mesecima ili godinama. Za primenjena istraživanja praktikuje se kratkoročno gajenje golaća sakupljenih u polju, koje traje 1-3 meseca. Pored toga, zavisno od broja jedinki koji se gaji u areni, razlikuje se grupno i individualno gajenje. Grupnim gajenjem održavaju se laboratorijske populacije samo dok traju ogledi. Time se postižu uštede u prostoru i radu, ali postoje rizici od antagonizma unutar grupe. U ranim pokušajima grupnog gajenja, gubili smo 5-10% jedinki zbog kanibalizma. Zato je potrebna delimična izolacija jedinki u areni. To se postiže usklađivanjem veličine arene i broja jedniki (5-10 jedinki slične veličine), izborom hrane i prostirke. Individualno gajenje isključuje pomenute rizike, jer se jedinke drže u individualnim arenama tokom ogleda. Gajenje zahteva kontrolisane uslove sredine. Željene temperature, aeracija i fotoperiod obezbeđuju se klima uređajima i sijalicama sa tajmerom. Vlažnost se reguliše natapanjem prostirke i tipom hrane. Za prostirku su pogodni troslojni papirni ubrusi, presavijeni u 3-6 puta, jeftini i laki za postavljanje, jer se menjaju svaka 2-3 dana. Podesne arene za grupno gajenje su veće plastične frigo kutije sa perforiranim poklopcem, (28 cm × 17,5 cm × 7 cm; 3,430 cm3); za inividulano gajenje podesne su manje kutije perforiranih strana od pet plastike (11,1 cm × 10,5 cm × 8 cm; 932 cm3). Golaći se hrane biljkama, gljivama, životinjskom hranom, fecesom, lešinom i materijama u raspadanju. Izbor moguće hrane je širok, ali nije sva hrana po

Fitozeide (Phytoseiidae) su dobro proučena grupa grinja, prvenstveno zbog uloge u integralnoj zaštiti bilja. Predatori su fitofagnih grinja (Tetranychoidea i Eriophyoidea) i sitnih insekata (Thysanoptera i Hemiptera). Aktivno se hrane larvama vaši, ali se takođe oslanjaju na štitaste vaši kao izvor pristupačnih hibernakuluma, gde različite vrste fitozeida hiberniraju u agregacijama jedna pored druge. Ovi složeni interspecijski odnosi su podjednako neistraženi u akarološkoj i entomološkoj literaturi, pa je ovaj rad usmeren u tom pravcu. Prezimljavanje fitozeida pod štitovima, jajnim kesama i egzuvijama larvi štitastih vaši istraživano je na širem području Beograda, Smedereva, Sremske Mitrovice, Bačke Palanke, Koceljeve, Žagubice, Jagodine, Nove Varoši, Prokuplja i Zubinog Potoka. Uzorkovanje infestiranih grančica obavljeno je u periodu mirovanja i početkom vegetacije. U laboratoriji je vršen pregled grinja pod praznim štitovima, jajnim kesama i u egzuvijama larvi. Fitozeide i štitaste vaši su sakupljene sa 18 vrsta iz 14 biljnih familija: Acer sp. (Aceraceae), Carpinus betulus (Betulaceae), Euonymus japonicus (Celastraceae), Sophora japonica (Fabaceae), Quercus robur (Fagaceae), Hydrangea macrophylla (Hydrangeaceae), Juglans regia (Juglandaceae), Salvia rosmarinus (Lamiaceae), Fraxinus excelsior (Oleaceae), Picea abies (Pinaceae), Cydonia oblonga, Malus domestica, Prunus domestica, Rosa canina i Rubus caesisus (Rosaceae), Tilia tomentosa (Tiliaceae), Celtis occidentalis (Ulmaceae) i Vitis vinifera (Vitaceae). Fitozeide su izolovane iz štitova i jajnih kesa devet vrsta familije Coccidae: Coccus pseudomagnoliarum (Kuwana), Eulecanium tiliae (L.), Parthenolecanium corni (Bouche), P. persicae (Fabricius), P. rufulum (Cockerel), Physokermes piceae (Schrank), P. hemycriphus (Dalman), Pulvinaria hydrangeae Steinweden i P. vitis (L.). Pored toga, izolovane su iz štitova i egzuvija pet vrsta familije Diaspididae: Aulacaspis rosae (Bouche), Diaspidiotus perniciosus (Comstock)

Specifični uslovi sredine koji su zastupljeni u kanalizacionim sistemima, kao što su visoka temperatura (˃30 ⁰C) i vlažnost (˃90%), povoljno utiču na razvoj različitih vrsta mikroorganizama, odnosno kvarenje (buđanje) rodenticidnih mamaca. Razvoj mikroorganizama na klasičnim, komercijalno dostupnim parafiniziranim mamcima, izloženim nepovoljnim uslovima sredine vidljiv je već posle tri dana izlaganja. Razvojem mikroorganizama, glodari prestaju da ih konzumiraju te se i trajnost takvih mamaca smanjuje na svega nekoliko dana. Uspešno suzbijanje jedinki sivog pacova, redovnog i najznačajnijeg stanovnika kanalizacionih sistema zahteva upotrebu mamka, koji je posebno proizveden i namenjen za primenu u specifičnim uslovima sredine. Primenom standardne metode, ECHA (2018), utvrđena je mogućnost produžavanja upotrebne vrednosti i kvaliteta rodenticidnog mamka kroz dodavanje različitih vrsta konzervanasa. Pripremljena smesa na bazi mlevenog kukuruza, sa dodatkom konzervansa i parafina je u inkubatoru izlagana nepovoljnim uslovima sredine, vlažnosti (˃ 95%) i temperaturi od 33 ⁰C u trajanju od 5 ili više dana. Kao konzervansi korišćeni su sorbinska kiselina (E200), kalijum sorbat (E202) i natrijum benzoat (E211) u koncentracijama od 0,3% do 2%. Kao kontrola korišćen je mleveni kukuruz. Ispitivan je uticaj tipa i sadržaja konzervansa, način mešanja i dobijanja konačne smese (mamka) kao i uticaj i način mešanja mlevenog parafina na razvoj mikroorganizama, odnosno trajnost mamaka. Rezultati ukazuju da način dobijanja konačne smese za pripremu mamka, vrsta i sadržaj konzervansa utiču na trajnost mamka u nepovoljnim uslovima sredine. Istovremeno mešanje svih sastojaka pokazalo se kao neefikasno na produženo očuvanje njegove trajnosti. Vidljivi razvoj mikroorganizama u kontrolnim čašicama je zabeležen trećeg dana od početka testa. Produžena trajnost mamka (≥ 7 dana) utvrđena je za E202 za koncentracije ≥1%. Najbolji rezultati utvrđeni su za E200 koja je u koncentracijama od 0,375

U malakološkim istraživanjima, za potrebe proučavanja mora se obezbediti opuštenost tela mekušaca tokom narkotizacije ili ubijanja, tako da se očuvaju meka tkiva i organi, za anatomska, biohemijska i DNA ispitivanja. Anesteziranjem se vrši opuštanje uz mogućnost oporavka, dok se produženim izlaganjem u anstetiku puž usmrćuje. Danas ne postoji idealan agens za relaksaciju tela mekušaca, a brojne tehnike kojima se to postiže dele se u dve grupe metoda - davljenja i zamrzavanja. Obe grupe su dosta neefikasne, davljenjem telo nabrekne, tkiva se raspadaju i promene boju, neke procedure dugo traju, nepraktične su, skupe ili komplikovane. Većina metoda ne omogućuje oporavak i nastavak normalnog života mekušaca, za eventualna parazitološka i biohemijska istraživanja. Primena etil acetata ne navodi se u malakološkoj literaturi. U našim istraživanjima dvadeset godina rutinski koristimo etil acetat za relaksaciju, ubijanje, pripremu za disekciju i fiksaciju, ali nam je ostala nepoznata njegova pouzdanost u anesteziji kopnenih puževa i golaća. U radu su prikazani rezultati ispitivanja delovanja etil acetata na puževe i golaće, instalacije za eterizovanje, trajanja i količina primene etil acetata. Ispitivani su puževi vrsta Helix pomatia L. i Cepea hortensis L., 415 jedinki u 10 serija, tokom 30, 50, 70 i 90 minuta, u tegli ili eksikatoru, sa 5 ili 10 ml etil acetata. Ispitivani su golaći vrsta Arion lusitanicus Mabille, Limacus flavus (L.) i Limax maximus L., 90 jedinki u pet serija, tokom 40, 45, 60 i 90 minuta u tegli sa 10 ml etil acetata. Poređene su instalacije za eterizovanje: a) tegla od 0,75 l sa metalnim poklopcem, na čije dno je stavljena teglica za etil acetat, sa otvorom prečnika 2,8 cm; b) eksikator od 6 l, na čije dno je stavljena petri posuda prečnika 6,9 cm. Efekti tretmana ocenjivani su odnosima pokazatelja: masa tela, odnos mase i širine ljušture, obim dehidratacije i stopa preživljavanja. Za statističko upoređivanje efekata tretmana primenjen je T test za nez

Leptospiroza predstavlja globalno značajnu zoonozu, uzrokovanu bakterijom Leptospira, koja je u lancu zadržavanja i prenošenja najčešće prisutna kod glodara. U odnosu na mogučnost kontakta i prenošenja, najznačajniji domaćini i prenosioci ovog patogena su jedinke komensalnih vrsta glodara, naročito sivog pacova. Najznačajniji put prenošenja ovog patogena je kontakt sa kontaminiranom hranom ili sa radnim površinama kontaminiranim urinom zaraženih životinja. Ukupno je analizirano 66 jedinki sivog pacova, prikupljenih iz prostora za skladištenje žitarica ili bliske okoline. Prisustvo bakterije je utvrđeno u tkivu bubrega prikupljenih životinja. Posle homogenizacije, DNK bakterije se izoluje pomoću komercijalnog seta za izolaciju Quick DNA MiniPrep. Za detekciju bakterije na Real Time PCR-u korišćeni su prajmeri i proba specifične sekvence. TaqMan proba je obeležena FAM fluoroforom kako bi se rezultat mogao pratiti u realnom vremenu na PCR-aparatu. Analizom su obuhvaćene jedinke različitog uzrasta, telesne mase od 72 do 414 g. Utvrđeno je 16,6 % pozitivnih jedinki na prisustvo bakterije Leptospire, odnosno pozitivno je bilo sedam ženki i četiri mužjaka. Prisustvo jedinki glodara, koji su domačini i prenosioci bakterije Leptospire u skladištima žitarica ukazuje na potrebu dodatnog angažovanja na prevenciji i sprečavanju kontaminacije hrane, odnosno sprečavanju zaražavanja ljudi i domaćih životinja.

Atmospheric pollution remains one of the growing concerns in the twenty-first century, with particular focus on metal trace elements (MTE) from anthropogenic sources, due to their adverse effects on biota. The concentration and type of MTE in the atmosphere and in the soil are diverse, depending on the origin of pollutants, which can cause diverse detrimental effects on organisms living in the nearby environment. Three sites in Central Serbia with different origins of MTE pollution (urban contamination, smelting, and fly ash area) were assessed, using terrestrial Roman snails (Helix pomatia) as biomarker organisms. These snails are sentinel organisms and are known for their capacities for accumulation of MTE. Snails were sampled and their body was divided in three parts: viscera, foot, and shell and concentrations of MTE were determined in each of these body parts using inductively coupled plasma optical spectrometry. Results showed contrasting MTE accumulation patterns in body parts of the snails. Of three studied sites, snails sampled in the vicinity of fly ash containment had lower concentrations of MTE compared to other two polluted sites.

U radu su prikazani podaci o štetnosti puževa trava (Vallonidae) u Srbiji. Ova grupa puževa je periodično štetna, ali je u primenjenom smislu neistražena u Evropi. U poslednje dve decenije nekoliko puta je registrovana štetnost vrsta Vallonia excentrica Sterki 1893 i V. pulchella (O.F.Müller 1774), na različitim vrstama ukrasnih biljka u Srbiji, ali nije pravovremeno izvršena odgovarajuća procena šteta. Nedavne štete na rezanom cveću u zaštićenom prostoru, prvi put su omogućile objektivno sagledavanje uzroka i obima šteta, kao i utvrđivanje porekla puževa trava u lejama. Ovom prilikom je prvi put uočena agregacija puževa i štete na korenu napadnutih biljaka. U radu se navode morfološke i biološke osobine valonija, kao i zoogeografski podaci. Pored toga, razmatraju se moguće tehnike suzbijanja i daju preporuke za sprovođenje odgovarajućih mera.

This paper presents data on the damage caused by grass snails (Vallonidae) in Serbia. In the last two decades, the species Vallonia excentrica Sterki 1893 and V. pulchella (O.F.Müller 1774) have been registered several times on various types of ornamental plants in Serbia, but the appropriate damage assessment hasn't been done. The recent damage to cut flowers in a greenhouses, for the fi rst time, enabled an objective examination of the causes and extent of damage, as well as the origin of indoor grass snails. Implemented control measures in the greenhoses have been analyzed., U radu su prikazani podaci o štetnosti puževa trava (Vallonidae) u Srbiji. Ova grupa puževa je periodično štetna, ali je u primenjenom smislu neistražena u Evropi. U poslednje dve decenije nekoliko puta je registrovana štetnost vrsta Vallonia excentrica Sterki 1893 i V. pulchella (O.F.Müller 1774), na različitim vrstama ukrasnih biljka u Srbiji, ali nije pravovremeno izvršena odgovarajuća procena šteta. Nedavne štete na rezanom cveću u zaštićenom prostoru, prvi put su omogućile objektivno sagledavanje uzroka i obima šteta, kao i utvrđivanje porekla puževa trava u lejama. Ovom prilikom je prvi put uočena agregacija puževa i štete na korenu napadnutih biljaka. U radu se navode morfološke i biološke osobine valonija, kao i zoogeografski podaci. Pored toga, razmatraju se moguće tehnike suzbijanja i daju preporuke za sprovođenje odgovarajućih mera.

Primenom testa bez izbora hrane u trajanju od četiri dana prema metodi EPPO standarda (2004) jedinkama sivog pacova (Rattus norvegicus) ponuđeni su mamci antikoagulanata prve (hlorofacinon) i druge generacije (bromadiolon, difenakum i brodifakum) koji su međusobno kombinovani. Dobijene kombinacije hlorofacinona i antikoagulanata druge generacije kao i kombinacije antikoagulanata druge generacije bile su višestruko niže (10 ppm i 8 ppm) u odnosu na komercijalno dostupne mamce (50 ppm). Smrtnost ispitivanih jedinki (100 %) postignuta je za sve kombinacije u kojima je bio prisutan difenakum (difenakum+hlorofacinon, difenakum+bromadiolon i difenakum+brodifakum) kao i primenom kombinacije bromadiolon+brodifakum. Pri spamenjom sadržaju aktivnih supstanci (8 ppm) zabeležena je smrtnost od 100 % u kombinacijama u kojima je bio prisutan brodifakum (difenakum+brodifakum i bromadiolon+brodifakum), dok je u kombinacijama difenakum+hlorofacinon i difenakum+bromadiolon smrtnost bila 66 %, odnosno 83 %. Smrtnost od 33 % i 50 %, zabeležena je za mamce na bazi hlorofacinona, u kombinaciji sa bromadiolonom ili brodifakumom. Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da se kombinovanjem određenih antikoagulanta pri koncentraciji višestruko nižoj od komercijalno dostupnih postiže smrtnost sivog pacova od 100 %. Njihovom primenom značajno se unapredjuje program zaštite od štetnih vrsta glodara, naročito sa stanovišta zaštite životne sredine i neciljnih organizama.

Food webs on forest trees include plant pathogens, arthropods, and their natural enemies. To increase the understanding of the impact of a plant pathogen on herbivore-natural enemy interactions, we studied the powdery mildew fungus Erysiphe alphitoides, the phytophagous mite Schizotetranychus garmani, and the predatory and mycophagous mite Euseius finlandicus in pedunculate oak (Quercus robur) leaves. In June, July and August of 2016, we assessed the severity of powdery mildew, mite population density and adult female mite size in 30 trees in three forests near Belgrade, Serbia. In August, the infection severity of E. alphitoides related positively to the population density of S. garmani and negatively to the body size of S. garmani females. Throughout the vegetative season, the infection severity of E. alphitoides related positively to the population density of E. finlandicus but not to its body size. The effect of E. alphitoides on the population density and adult size of S. garmani was not mediated by the population density of E. finlandicus, and vice versa. Interactions were consistent in all forests and varied with the summer month. Our findings indicate that E. alphitoides can influence the average body size and population densities of prey and predatory mites studied, irrespective of predator-prey relationships.

The results of a research conducted from 1980 to 2016 of leaf mites of stone fruit trees (Prunus spp.) in Serbia are presented. The species complex of 9 spider mite species and 16 phytoseiid species was recognized on 10 Prunus species. A total of 17 mite species were found on cherry plum (Prunus cerasifera Ehrh.) and blackthorn (Prunus spinosa L.), 16 species were found on sweet cherry (Prunus avium L.), and 13 species were found on plum (Prunus domestica L.). The highest coefficient of constancy among the spider mites was found for Bryobia rubrioculus (Scheuten) (27.9%), and among the phytoseiids for Euseius finlandicus (Oudemans) (58.7%). Very significant positive values of the association index were found for the pairs: Typhlodromus (Typhlodromus) pyri Scheuten-Bryobia angustisetis Jakobashvili, Neoseiulella aceri (Collyer)-Panonychus ulmi (Koch), N. aceri-Bryobia sp., Phytoseius corniger Wainstein-T.(T.) pyri, N. aceri-P. echinus, P. macropilis -Paraseiulus soleiger (Ribaga). Significant positive values were noted for the the pairs P. corniger-Bryobia sp., P. echinus-Bryobia sp., and K. aberrans-P. echinus. Very significant negative index values were detected for the pairs E. finlandicus-K. aberrans and E. finlandicus-P. macropilis, and a significant negative index of association for the pair A. andersoni-A. viennensis.

Suzbijanje puževa golaća je otežano jer je u toku suženje spektra i obima dozvoljene primene tradicionalnih moluskocida, dok se istovremno nove aktivne supstance sporo razvijaju ili su u primeni ali sa značajnim ograničenjima. Najefikasniji tradicionalni moluskocid je metiokarb, masovno primenjivan u Evropi od kraja 1960-ih, ali su moluskocidne pelete metiokarba zbog toksičnog delovanja na neciljne organizme trajno povučene iz primene u EU septembra 2015. Mamci na bazi metiokarba su povučeni iz primene i u našoj zemlji, ali smo metiokarb zadržali u prometu bar do kraja 2019, kao insekticid za tretiranje semena i repelent za ptice. Metiokarb ima dugu istoriju primene kao repelent i zoocid širokog spektra, pa se koristi u tretmanima semena, da zaštiti biljke u osetljivim fazama klijanja i nicanja. U deklaracijama preparata navodi se zaštitno delovanje filma metiokarba na površini semena na razne štetne grupe, uključujući i puževe, ali nema konkretnih literaturnih podataka. Naše istraživanje je jedno od retkih koje pokušava da ispita delovanje metiokarba na semenu kukuruza na golaće. Provera efikasnosti moluskocida obavljena je u vivarijumu Pojoprivrednog fakulteta. Laboratorijske testove efikasnosti moluskocida obavili smo 03-10.07.2018. godine, na 120 jedinki A. lusitanicus, poreklom iz rasadnika JKP Zelenilo Beograd, na Bežanijskoj kosi. Težina jedinki bila je u intervalu 3,00-7,99 g; prosečna težina jedinki (±SD) iznosila je 5,00±1,18 g. Golaći su pojedinačno gajeni u arenama sa perforiranim poklopcem, zapremine 1700 cm3 (d × š × v = 17 cm × 8 cm ×12,5 cm), na navlaženim papirnim ubrusima od svetlo smeđe reciklirane hartije. Golaći su dve nedelje pre ogleda naizmenično hranjeni tikvicama, krompirom i kruškama da bi se izbeglo navikavanje na hranu. Hrana i podloga menjani su dvodnevno, a tri dana pred ogled nisu hranjeni. Zatim im je ponuđeno seme kukuruza sa moluskocidnom zaštitom u četiri tretmana: A – 10 mg a.s./kg, B – 8 mg a.s./kg, C – 6 mg a.s./kg, K – kontrol

Valonije, mikroskopski puževi trava, hrane se brojnim biljnim vrstama u nicanju, prvenstveno onim sa sitnim semenom, ili oštećuju mlado tkivo biljaka krupnijeg habitusa. Dostižu visoku gustinu u uslovima zalivanja u plasteniku, pa postoje evropski podaci o štetama koje izazivaju na cveću (Calla, Coleus i Spatiphyllum i drugi rodovi). U periodu 2001-2007. u Srbiji je registrovana štetnost vrsta Vallonia pulchella (Müller) i V. excentrica Sterki na rasadu Anthirhinum sp., Portulaca grandiflora i Tagetes patula. Cilj ovog istraživanja je bio da prikupimo nove podatke o štetnosti valonija. Štete od lepe valonije (V. pulchella) su ove godine registrovane u Jagodini, u privatnom proizvodnom objektu – dva plastenika za gajenje rezanog cveća na foliji, pretežno lisiantusa (Eustoma exaltatum) i u manjem obimu šlajera (Gypsophila sp.). Plastenici su površine blizu 500 m2, stari oko dve godine, podignuti na površini koja je prethodno dugo bila pod lucerkom. Podloga je slabo kisela 6,45 pH, CaCO3 0-1%, sardžaj humusa 3,32%, visok sadržaj P i K, a ukupan N 0,17. Navodnjavanje je u sistemu kap po kap. Početni period cvetanja i berbe je prošao mirno, od sredine juna do sredine jula. Štete su postale značajne krajem jula – početkom avgusta. Ispoljilo se sušenje celih biljaka, koje je počinjalo diskoloracijom od korena i korenovog vrata, prvo na onoj strani biljke gde su puževi brže formirali agregacije. Kod manje drastičnih oštećenja biljke su cvetale, ali tada veličina i kvalitet cvetova nisu bili odgovarajućeg kvaliteta/klase. Višekratno trovanje puževa mamcima nije imalo nikakvog efekta. Procena iznosi oko 40% gubitaka u proizvodnji lisiantusa, dok šlajer nije istrpeo vidljive štete iako su ga puževi ponegde infestirali. Iz navedenih razloga, u proređenim redovima nastavilo se sa proizvodnjom šlajera, bez naknadnih šteta. Uzeti su i pregledani preliminarni uzorci zemljišta ispod folije (dubina 1 cm, površina 10x10 cm) na 20 mesta, ali u njima praktično nije bilo ni živih puževa

Human need to produce and store healthy food is associated with a need to protection it from various field and commensal rodents. Special attention is necessary for meeting the required standards set for the production and storage of organic food. Numerous laboratory and field experiments have so far focused on different plant products with an ultimate goal of assessing their possible applications for commodity protection from rodent pests. Research results have shown that their effective impact on rodent feeding manifests either as repelling or attracting. Both fungicidal and fungistatic properties of specific plant metabolites are important for improving current rodent pest management programmes. Our recent research focused on testing the effects of lemon balm, Melissa officinalis, on the feeding of house mouse, Mus musculus, as well as on the effects of common walnut, Juglans regia, on brown rat, Rattus norvegicus. The experiments were conducted using the standard EPPO method for choice feeding trials. Acceptability and palatability of lemon balm essential oil to house mice were 7.02% and 0.079, respectively, while the same parameters of walnut extract for brown rats were 27.28% and 0.40, respectively.

Risk assessment on pig farms aims to determine the presence, spreading and influence of Rattus norvegicus on pig health, identifying certain important points in the technological process and on different locations designated as CCPs. Thresholds in assessment criteria are defined for these points, considering animal welfare and initial rodent control data. Gray rat (Rattus norvegicus), is a synanthropic rodent species and a regular inhabitant of pig housing facilities. The present study assessed animal health risks, and identified critical control points (CCPs) in production facilities. The criteria for risk assessment were: pig feeding and watering, maintenance, animal health, behaviour and risk assessment records. The results show a close association between the number of identified CCPs and the number of trapped animals (20 CCPs and 29 trapped rats in facility A, and 9 CCPs and 7 rats in facility B).

U radu su izloženi prvi podaci o nalazima plućnih grinja Riccardoella (Riccardoella) limacum (Schrank) i R. (Proriccardoella) oudemansiThor (Acari: Ereynetidae), koje su zabeležene u Srbiji na sedam vrsta puževa i golaća (Gastropoda, Pulmonata). Riccardoella (R.) limacum, koja je parazit puževa sa ljušturom, nađena je na vrstama familije Helicidae, Helixpomatia L. i H. lucorum L. Nasuprot tome, vrsta R. (P.) oudemansi nalažena je isključivo na golaćima, na vrstama: Arion lusitanicus Mabille (Arionidae), Tandonia budapestensis (Hazay) (Milacidae), Limacus flavus (L.), Limax maximus L. i L. cinereoniger Wolf (Limacidae)., The paper presents the first data on slug mites Riccardoella (Riccardoella) limacum (Schrank) and R. (Proriccardoella) oudemansiThor (Acari: Ereynetidae) in Serbia. The two parasitic species were detected on seven species of snails and slugs (Gastropoda, Pulmonata) in Serbia. Riccardoella limacum, which is a specialized snail parasite, was found in Helixpomatia L. and H. lucorum L species of the family Helicidae. Riccardoella oudemansi was found exclusively on slug species: Arion lusitanicus Mabille (Arionidae), Tandonia budapestensis (Hazay) (Milacidae), Limacus flavus (L.), Limax maximus L. and L. cinereoniger Wolf (Limacidae).

The paper presents the first data on slug mites Riccardoella (Riccardoella) limacum (Schrank) and R. (Proriccardoella) oudemansiThor (Acari: Ereynetidae) in Serbia. The two parasitic species were detected on seven species of snails and slugs (Gastropoda, Pulmonata) in Serbia. Riccardoella limacum, which is a specialized snail parasite, was found in Helixpomatia L. and H. lucorum L species of the family Helicidae. Riccardoella oudemansi was found exclusively on slug species: Arion lusitanicus Mabille (Arionidae), Tandonia budapestensis (Hazay) (Milacidae), Limacus flavus (L.), Limax maximus L. and L. cinereoniger Wolf (Limacidae)., U radu su izloženi prvi podaci o nalazima plućnih grinja Riccardoella (Riccardoella) limacum (Schrank) i R. (Proriccardoella) oudemansiThor (Acari: Ereynetidae), koje su zabeležene u Srbiji na sedam vrsta puževa i golaća (Gastropoda, Pulmonata). Riccardoella (R.) limacum, koja je parazit puževa sa ljušturom, nađena je na vrstama familije Helicidae, Helixpomatia L. i H. lucorum L. Nasuprot tome, vrsta R. (P.) oudemansi nalažena je isključivo na golaćima, na vrstama: Arion lusitanicus Mabille (Arionidae), Tandonia budapestensis (Hazay) (Milacidae), Limacus flavus (L.), Limax maximus L. i L. cinereoniger Wolf (Limacidae).

Utvrđivan je uticaj etarskih ulja cimeta (Cinnamomi zeylanicum) i karanfilića (Eugenia caryophyllata) na prihvatljivost mamaka na bazi žita za domaćeg miša u skladišnim uslovima. U ciju optimizacije sadržaja etarskog ulja, ispitivan je efekat tri različite koncentracije, 0.5, 0.75 i 1 %. Eksperimenti su izvedeni u skladišnim objektima mlina i objektima za skladištenje semenskog i sadnog materijala. Atraktantno delovanje ispitivanih koncentracija etarskih ulja cimeta i karanfilića u odnosu na placebo mamac bilo je statistički značajno od početka pa do sedmog dana eksperimenta. Sedmog dana, u objektima mlina, prosečna konzumacija mamaca sa sadržajem etarskog ulja cimeta u koncentracijama od 0.75 % i 1 % bila je do 46 %, odnosno 35.5 % viša u odnosu na placebo mamac. Četrnaestog dana nije zabeležena statistički značajna razlika u konzumaciji ponuđenih mamaca u objektima mlina. U skladišnim objektima semenskog i sadnog materijala, zabeležena je statistički značajna razlika u konzumaciji ispitivanih mamaca. Prosečna konzumacija mamaka sa sadržajem od 0.75 % i 1 % etarskog ulja cimeta, četrnaestog dana od početka eksperimenta bila je za 47 %, odnosno 51 % viša u odnosu na placebo mamac. U odnosu na druge ispitivane mamce, mamci sa sadržajem etarskog ulja cimeta u koncentracijama od 0.75 % i 1 % ispoljili su atraktantnije delovanje u odnosu na druge mamce i međusobno se nisu statistički značajno razlikovali., The effect of cinnamon (Cinnamomi zeylanicum) and clove (Eugenia caryophyllata) essential oils on the acceptibility of cereal-based baits to house mice in storage facilities was examined. The effects of three concentrations, 0.5, 0.75 and 1 %, were tested for optimization purposes. The experiments were performed in a mill storage, and in another storage for seeds and seedlings. Attractiveness of the examined concentrations of cinnamon and clove essential oils was statistically significant, compared to placebo bait, within seven days of the experiment. On the seventh day, the average consumption of baits containing 0.75 % and 1 % concentrations of cinnamon oil was 46 % in the mill storage, i.e. 35.5 % more than placebo baits were consumed. Fourteen days after the beginning of the experiment, no significant difference was detected in the consumption of baits offered in the mill storage. On the other hand, a significant difference was revealed regarding the consumption of examined baits in the seed and seedling storage. The average consumption of baits containing 0.75 % and 1 % cinnamon oil was 47 % and 51 % higher after 14 days than the consumption of placebo bait. Compared to the other test baits, those containing cinnamon essential oil at 0.75 % and 1 % concentration demonstrated better attractiveness without mutual statistically significant differences.

Utvrđen je uticaj etarskog ulja cimeta, u koncentraciji 0.75 %, na ispoljavanje atraktivnosti mamaca, kao i ukupna biološka efikasnost aktivnih materija bromadiolona i difenakuma za domaćeg miša u praktičnim uslovima primene. Eksperimenti su izvedeni u skladišnim objektima, sa stabilnim populacijama domaćeg miša, za koje nije bila utvrđena rezistentnost na antikoagulantne rodenticide. Utvrđena je statistički značajna razlika između ispitivanih mamaca na bazi bromadiolona i ispitivanih mamaca na bazi difenakuma. Mamci na bazi bromadiolona, sa sadržajem etarskog ulja cimeta, prosečno su bili konzumirani za 74 % više od mamaca na bazi bromadiolona u kojima nije bilo dodatka ulja. Prosečna ukupna efikasnost ovih mamaca u suzbijanju domaćeg miša bila je 96 %. Povećanje konzumacije mamaca na bazi difenakuma sa dodatim eteričnim uljem cimeta u ovom eksperimentu bila je za 39 %, odnosno 119 % viša u odnosu na mamce bez dodatka eteričnog ulja. Prosečna ukupna efikasnost ovih mamaca bila je 99,5 % u suzbijanju domaćeg miša., The effects of 0.75 % concentration of cinnamon essential oil on bait attractiveness and total biological efficacy of bromadiolone and difenacoum rodenticides to the house mouse were tested in practice. The experiments were conducted in storages with stable house mouse populations for which no resistance to anticoagulant rodenticides had been previously reported. A statistically significant difference was detected between bromadiolone and difenacoum baits. Consumption of bromadiolone baits supplemented with cinnamon essential oil was 74 % higher than the consumption of bromadiolone baits without cinnamon oil. The average efficacy of bromadiolone baits in controlling house mice was 96 %. Cinnamon essential oil added to difenacoum baits increased bait consumption by 39 %, i.e. it was 119 % higher than the consumption of oil-free baits. The average efficacy of difenacoum baits in controlling house mice was 99.5 %.

The effects of 0.75 % concentration of cinnamon essential oil on bait attractiveness and total biological efficacy of bromadiolone and difenacoum rodenticides to the house mouse were tested in practice. The experiments were conducted in storages with stable house mouse populations for which no resistance to anticoagulant rodenticides had been previously reported. A statistically significant difference was detected between bromadiolone and difenacoum baits. Consumption of bromadiolone baits supplemented with cinnamon essential oil was 74 % higher than the consumption of bromadiolone baits without cinnamon oil. The average efficacy of bromadiolone baits in controlling house mice was 96 %. Cinnamon essential oil added to difenacoum baits increased bait consumption by 39 %, i.e. it was 119 % higher than the consumption of oil-free baits. The average efficacy of difenacoum baits in controlling house mice was 99.5 %., Utvrđen je uticaj etarskog ulja cimeta, u koncentraciji 0.75 %, na ispoljavanje atraktivnosti mamaca, kao i ukupna biološka efikasnost aktivnih materija bromadiolona i difenakuma za domaćeg miša u praktičnim uslovima primene. Eksperimenti su izvedeni u skladišnim objektima, sa stabilnim populacijama domaćeg miša, za koje nije bila utvrđena rezistentnost na antikoagulantne rodenticide. Utvrđena je statistički značajna razlika između ispitivanih mamaca na bazi bromadiolona i ispitivanih mamaca na bazi difenakuma. Mamci na bazi bromadiolona, sa sadržajem etarskog ulja cimeta, prosečno su bili konzumirani za 74 % više od mamaca na bazi bromadiolona u kojima nije bilo dodatka ulja. Prosečna ukupna efikasnost ovih mamaca u suzbijanju domaćeg miša bila je 96 %. Povećanje konzumacije mamaca na bazi difenakuma sa dodatim eteričnim uljem cimeta u ovom eksperimentu bila je za 39 %, odnosno 119 % viša u odnosu na mamce bez dodatka eteričnog ulja. Prosečna ukupna efikasnost ovih mamaca bila je 99,5 % u suzbijanju domaćeg miša.

The effect of cinnamon (Cinnamomi zeylanicum) and clove (Eugenia caryophyllata) essential oils on the acceptibility of cereal-based baits to house mice in storage facilities was examined. The effects of three concentrations, 0.5, 0.75 and 1 %, were tested for optimization purposes. The experiments were performed in a mill storage, and in another storage for seeds and seedlings. Attractiveness of the examined concentrations of cinnamon and clove essential oils was statistically significant, compared to placebo bait, within seven days of the experiment. On the seventh day, the average consumption of baits containing 0.75 % and 1 % concentrations of cinnamon oil was 46 % in the mill storage, i.e. 35.5 % more than placebo baits were consumed. Fourteen days after the beginning of the experiment, no significant difference was detected in the consumption of baits offered in the mill storage. On the other hand, a significant difference was revealed regarding the consumption of examined baits in the seed and seedling storage. The average consumption of baits containing 0.75 % and 1 % cinnamon oil was 47 % and 51 % higher after 14 days than the consumption of placebo bait. Compared to the other test baits, those containing cinnamon essential oil at 0.75 % and 1 % concentration demonstrated better attractiveness without mutual statistically significant differences., Utvrđivan je uticaj etarskih ulja cimeta (Cinnamomi zeylanicum) i karanfilića (Eugenia caryophyllata) na prihvatljivost mamaka na bazi žita za domaćeg miša u skladišnim uslovima. U ciju optimizacije sadržaja etarskog ulja, ispitivan je efekat tri različite koncentracije, 0.5, 0.75 i 1 %. Eksperimenti su izvedeni u skladišnim objektima mlina i objektima za skladištenje semenskog i sadnog materijala. Atraktantno delovanje ispitivanih koncentracija etarskih ulja cimeta i karanfilića u odnosu na placebo mamac bilo je statistički značajno od početka pa do sedmog dana eksperimenta. Sedmog dana, u objektima mlina, prosečna konzumacija mamaca sa sadržajem etarskog ulja cimeta u koncentracijama od 0.75 % i 1 % bila je do 46 %, odnosno 35.5 % viša u odnosu na placebo mamac. Četrnaestog dana nije zabeležena statistički značajna razlika u konzumaciji ponuđenih mamaca u objektima mlina. U skladišnim objektima semenskog i sadnog materijala, zabeležena je statistički značajna razlika u konzumaciji ispitivanih mamaca. Prosečna konzumacija mamaka sa sadržajem od 0.75 % i 1 % etarskog ulja cimeta, četrnaestog dana od početka eksperimenta bila je za 47 %, odnosno 51 % viša u odnosu na placebo mamac. U odnosu na druge ispitivane mamce, mamci sa sadržajem etarskog ulja cimeta u koncentracijama od 0.75 % i 1 % ispoljili su atraktantnije delovanje u odnosu na druge mamce i međusobno se nisu statistički značajno razlikovali.

The species complexes of leaf-inhabiting mites on apples were studied on actively cultivated and neglected apple orchards as well as on wild apple trees in Serbia, from 1981 to 2013. Thirty-nine species of 11 families were found on Malus domestica Borkh; 25 species of 6 families were found on Malus sylvestris (L.) Miller and Malus pumila Miller. A complex of 18 phytoseiid and 9 spider mite species was detected. Four phytoseiid and three spider mite species were found in commercial apple orchards, 13 phytoseiid and 5 spider mite species in neglected apple stands, and 12 phytoseiid and 7 spider mite species in forest habitats. Predatory mites Euseius finlandicus (Oudemans) and Amblyseius andersoni (Chant) and spider mites Panonychus ulmi Koch and Amphitetranychus viennensis (Zacher) had the highest constancy of occurrence. Positive and significant (or very significant) association was detected for 16 pairs of species. The pairs of phytoseids-spider mites Amb. andersoni-Pan. ulmi, Amb. andersoni-Tetranychus turkestani Ugarov et Nikolskii, and Typhlodromus (Anthoseius) rhenanus (Oudemans)-Te. turkestani had the highest interspecific association indices. Higher mite diversity was found on wild than on cultivated apples, and higher diversity on neglected than on cultivated apples. The complexes of phytoseiids and spider mites had uniform composition in the cultivated orchards, while their composition in the neglected stands was nonuniform and extremely heterogeneous on the wild apple trees.

Tokom leta 2011. i 2012. godine prvi put je dokumentovana štetnost belog puža, Cernuella virgata (Da Costa, 1778), na povrtarskim biljkama u Srbiji. U našoj zemlji značajne štete na povrću izazivaju prvenstveno golaći, a veće štete od puževa sa ljušturom nisu uobičajene. Kada se radi o izrazito kserofilnim vrstama puževa rodova Cernuella, Xerolenta i Theba, ispoljavanje štetnosti je još ređe, jer su one ograničene na spontanu floru neobrađenih i ruderalnih površina, sa lokalnim masovnim pojavama samo na površinama pod krmnim leguminozama. Tokom produženih perioda izrazito toplih i suvih uslova, uočena je po prvi put štetnost vrste C. virgata na većem broju povrtarskih biljaka, dok je na parceli mladog luka šteta bila potpuna., Damage caused by the white snail Cernuella virgata (Da Costa, 1778) was for the first time observed in vegetable crops in Serbia during the summers of 2011 and 2012. In this country, serious damage to vegetable crops is usually caused by slugs, while snails do not normally cause any significant harm. Typical xerophilic snail species in the genera Cernuella, Xerolenta and Theba cause damage even more rarely since they are limited to wild flora in uncultivated and ruderal areas, and local outbreaks occur seldom and only in forage leguminous crops. The species C. virgata was for the first time found to cause damage to a number of vegetable crops during long periods of extremely warm and dry weather, including total devastation of a green onion crop.

Damage caused by the white snail Cernuella virgata (Da Costa, 1778) was for the first time observed in vegetable crops in Serbia during the summers of 2011 and 2012. In this country, serious damage to vegetable crops is usually caused by slugs, while snails do not normally cause any significant harm. Typical xerophilic snail species in the genera Cernuella, Xerolenta and Theba cause damage even more rarely since they are limited to wild flora in uncultivated and ruderal areas, and local outbreaks occur seldom and only in forage leguminous crops. The species C. virgata was for the first time found to cause damage to a number of vegetable crops during long periods of extremely warm and dry weather, including total devastation of a green onion crop., Tokom leta 2011. i 2012. godine prvi put je dokumentovana štetnost belog puža, Cernuella virgata (Da Costa, 1778), na povrtarskim biljkama u Srbiji. U našoj zemlji značajne štete na povrću izazivaju prvenstveno golaći, a veće štete od puževa sa ljušturom nisu uobičajene. Kada se radi o izrazito kserofilnim vrstama puževa rodova Cernuella, Xerolenta i Theba, ispoljavanje štetnosti je još ređe, jer su one ograničene na spontanu floru neobrađenih i ruderalnih površina, sa lokalnim masovnim pojavama samo na površinama pod krmnim leguminozama. Tokom produženih perioda izrazito toplih i suvih uslova, uočena je po prvi put štetnost vrste C. virgata na većem broju povrtarskih biljaka, dok je na parceli mladog luka šteta bila potpuna.

U našoj zemlji prvi put je u zaštićenom prostoru utvrđeno prisustvo zasnovane populacije valensijskog golaća, Lehmania valentiana (Ferussac, 1821), alohtone vrste. Prve jedinke su nam dostavljene tokom decembra 2010, i laboratorijski su gajene do kraja aprila 2011. godine, kada su uginule. U maju su sakupljene nove jedinke različitog uzrasta na istom lokalitetu, unutrašnjem vrtu hotela Hyatt Regency, Beograd. Ukoliko valensijski golać uspostavi guste populacije u plastenicima i staklenicima, mogu se očekivati velike štete na biljkama. Nasuprot tome, malo je verovatno da se ova introdukovana vrsta može održati u poljskim uslovima u našoj zemlji., The established indoor population of introduced Valencia slug, Lehmania valentiana (Ferussac, 1821), has been recorded for the first time in Serbia. The first two specimens had been found in December, 2010 and cultivated in the laboratory by the end of April, 2011 when they died. In May, we collected new specimens of different ages in the same locality, indoor garden of Hyatt Regency Belgrade hotel. In the case of large population densities Valencia slug could cause severe damage to greenhouse plants in our country, yet it is unlikely that it could survive winter outdoor in Serbia, and we do not expect its permanent outdoor establishment.

The established indoor population of introduced Valencia slug, Lehmania valentiana (Ferussac, 1821), has been recorded for the first time in Serbia. The first two specimens had been found in December, 2010 and cultivated in the laboratory by the end of April, 2011 when they died. In May, we collected new specimens of different ages in the same locality, indoor garden of Hyatt Regency Belgrade hotel. In the case of large population densities Valencia slug could cause severe damage to greenhouse plants in our country, yet it is unlikely that it could survive winter outdoor in Serbia, and we do not expect its permanent outdoor establishment., U našoj zemlji prvi put je u zaštićenom prostoru utvrđeno prisustvo zasnovane populacije valensijskog golaća, Lehmania valentiana (Ferussac, 1821), alohtone vrste. Prve jedinke su nam dostavljene tokom decembra 2010, i laboratorijski su gajene do kraja aprila 2011. godine, kada su uginule. U maju su sakupljene nove jedinke različitog uzrasta na istom lokalitetu, unutrašnjem vrtu hotela Hyatt Regency, Beograd. Ukoliko valensijski golać uspostavi guste populacije u plastenicima i staklenicima, mogu se očekivati velike štete na biljkama. Nasuprot tome, malo je verovatno da se ova introdukovana vrsta može održati u poljskim uslovima u našoj zemlji.

This paper presents the first data on the damage by the sandhill snail, Theba pisana (Müller) in the territory of Montenegro. A great population density and destructive activity together has significantly inhibited production in the nursery of fruit trees and ornamental plants near Ulcinj during the summer 2010th. There are 23 ornamental and 17 fruit species in the nursery. For every plant species the level of infestation has been determined, the presence of direct damage from feeding, as well as damage from excessive accumulation of snails on green plant organs (chlorosis). Implemented control measures in the nursery have been analyzed. This paper also presents a literature review related to bioecology of T. pisana, control techniques, as well as direct recommendations for the implementation of control in the future., U ovom radu su predstavljeni prvi podaci o štetnosti puža peščara, Theba pisana (Müller), na teritoriji Crne Gore. Tokom leta 2010. godine, u rasadniku voćaka i ukrasnog bilja kod Ulcinja, utvrđene su velika gustina populacije i ekonomski značajne štete od puža peščara. Pregledom su obuhvaćene 23 ukrasne i 17 voćnih vrsta, na kojima je utvrđivan nivo infestacije, prisustvo direktnih šteta nastalih ishranom (izgrizlina), kao i šteta nastalih preteranim nagomilavanjem puževa na biljnim organima (hloroza). Analizirane su i sprovedene mere suzbijanja u rasadniku. U radu je dat pregled literaturnih podataka vezanih za bioekologiju T. pisana, tehnike suzbijanja, kao i direktna preporuka za sprovođenje kontrole u budućnosti.

Produkti različitih biljnih vrsta, bogati mirisnim materijama, mogu uticati na ishranu ili ponašanje različitih vrsta glodara. Različita istraživanja su pokazala delovanje biljnih produkata na ishranu najznačajnijih granivornih glodara. U skladu sa metodama EPPO standarda, u testovima sa izborom hrane ispitivan je uticaj biljnih produkata na ishranu i ponašanje domaćeg miša. Utvrđeno je da biljni produkti sa visokim sadržajem terpena ispoljavaju značajno repelentno delovanje na ishranu i ponašanje domaćeg miša. Različitim načinima primene, na potpuno ekološki prihvatljiv način omogućeno je narušavanje povoljnih uslova životne sredine za domaćeg miša. Mirisnim materijama, izraženog repelentnog delovanja, negativno se utiče na njegovu ishranu, onemogućava se ili otežava boravak u blizini čuvanih proizvoda. U našim istraživanjima, najznačajnije repelentno delovanje za domaćeg miša, ispoljili su biljni produkti bergamota (Citrus aurantium ssp. bergamia), jele (Abies alba), Gaultheria fragrantissima, čajnog drveta (Melaleuca alternifolia) i Cymbopogon martiniii. Biljni produkti, koji ispoljavaju fungicidno ili fungistatično delovanje na prouzrokovače plesni značajno mogu produžiti upotrebnu vrednost rodenticidnih mamaca. Do sada je ispitivan veći broj eteričnih ulja za koje je dokazano da deluju na prouzrokovače plesni, uključujući lavandu, timijan, cimet. Eterično ulje cimeta je u odnosu na druga ispitivana ulja ispoljilo najbolji efekat, odnosno uticalo na sprečavanje razvoja plesni. U eksperimentu sa domaćim mišem, vreme za koje mamci zadržavaju palatabilnost i prihvatljivost za domaćeg miša je produženo za 80-100% u odnosu na mamce koji nisu imali dodatak ulja cimeta.