Search

Agroforestry, the combination of woody perennials with arable farming, vegetable cultivation or grassland, can offer multiple ecosystem services, while maintaining economic viability. It can play a major role in future proofing our farming systems and providing solutions to societal issues such as climate change and biodiversity loss. However, research on agroforestry in the Netherlands, especially in combination with Dutch cash crops like potato, onions and carrots, is lacking. There are still many questions regarding the optimal design of agroforestry systems and the effect of this on the different crops in the system and ecosystem services. Two long term agroforestry experiments were set up in 2021 on a sandy loam soil at the research facilities of Wageningen University & Research near Lelystad, NL.

De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer. Op de zandgrond in Vredepeel ligt sinds 2011 het proefveld Bodemkwaliteit zand. Sinds 2013 is op de dalgrond in Valthermond het langjarige proefveld Bodemkwaliteit Veenkoloniën gestart. In beide proefvelden wordt geëxperimenteerd met verschillende bodem verbeterende maatregelen. De specifieke kenmerken van het perceel kunnen van invloed zijn op de resultaten en het advies, met expertkennis zijn de resultaten zo goed als mogelijk veralgemeniseerd.

Voor een goede bodemkwaliteit is het belangrijk om het organisch stofgehalte van de bodem op peil te houden. Organische stof kan aangevoerd worden via gewasresten, groenbemesters en bemesting. In een proef op kleigrond is gedurende zes jaar jaarlijks 20 en 40 ton groencompost per ha aangevoerd, bovenop de standaard bemesting met kunstmest. De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de PPS Beter Bodembeheer en de wetenschappelijke literatuur.

Het telen van een groenbemester zorgt voor een kortere braakperiode op het perceel. Vaak wordt de groenbemester zonder kerende bewerking in de stoppel van het geoogste gewas gezaaid. De groenbemester wordt in het najaar ingewerkt of kan de hele winter blijven staan om in het voorjaar ingewerkt te worden. Als er na de winter nog veel biomassa staat wordt een klepelmaaier en/of frees gebruikt om de groenbemesterresten te verkleinen. Er is onderzoek gedaan naar het effect van het telen van een groenbemester na de oogst van conservenerwten en granen. Zowel grasklaver als een mengsel zijn onderzocht en zijn vergeleken met het braak laten liggen van het perceel. De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer

De Ca/Mg-methode, ook wel de Albrecht-methode genoemd, wordt toegepast om de beschikbaarheid van nutrienten voor het gewas te optimaliseren en om de structuur te verbeteren. Bij deze maatregel wordt de adviesgift berekend op basis van bodemanalyse. Zo kun je toewerken naar de juiste gehaltes en verhoudingen tussen calcium, magnesium en kalium. De Ca/Mg-methode is ca. acht opeenvolgende jaren toegepast op dalgrond in een standaard Veenkoloniaal bouwplan en is vergeleken met standaard bemesting en beheer. De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer.

Het afrikaantje (Tagetes patula) wordt ingezet met als doel om de druk van het wortellesieaaltje (Pratylenchus penetrans) te reduceren om gewasschade te verlagen. Tagetes wordt geteeld als groenbemester na een vroeg hoofdgewas of als vervangend gewas voor een hoofdteelt. Door deze vervanging kan de Tagetes lang op het land staan. In de zomer ontwikkelt het wortelstelsel zich het beste en dan is het bestrijdende effect ook het grootst. Op dalgrond is de vervanging van zomergest door Tagetes vergeleken met een standaard Veenkoloniaal bouwplan. Op zandgrond is het telen van Tagetes als groenbemester vergeleken met braak. De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer.

De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer. Natte grondontsmetting met het middel Monam werd gebruikt om ziekteverwekkers in de bodem in toom te houden. Door strengere wetgeving is het middel nu verboden. Er is gezocht naar alternatieve methoden zoals: • Anaerobe grondontsmetting (AGO): 40 ton vers gras per ha in de bouwvoor inwerken en gedurende acht weken afdekken met plastic. Bij de omzetting van het organische materiaal ontstaan afbraakproducten en wordt zuurstof onttrokken waardoor diverse bodempathogenen sterven. • Biofumigatie: Voornamelijk brassica-soorten als groenbemesters telen en vervolgens de biomassa fijn hakselen en inwerken. De glucosinolaten in het gewas worden omgezet in isothiocyanaten die giftig zijn en qua werking veel lijken op het middel Monam.

Bij gereduceerde grondbewerking wordt de grond, minder diep en/of minder intensief bewerkt dan bij ploegen. Niet-kerende grondbewerking (NKG) is een vorm van gereduceerde grondbewerking waarbij de grond volvelds, ondiep wordt bewerkt en eventueel dieper wordt losgetrokken met woelpoten. Op de kleigrond in Lelystad is meer dan 10 jaar onderzoek gedaan naar de vergelijking tussen NKG en ploegen. Er werd gewerkt met vaste seizoensrijpaden waardoor verdichting in het teeltbed niet of nauwelijks optreedt. Daarom is er gekozen voor twee NKG-varianten: mét woelen en zonder woelen. De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer. Op de kleigrond in Lelystad ligt sinds 2009 het proefveld BASIS waarin wordt geëxperimenteerd met verschillende bodemverbeterende maatregelen. De specifieke kenmerken van het perceel kunnen van invloed zijn op de resultaten en het advies, met expertkennis zijn de resultaten zo goed als mogelijk veralgemeniseerd.

Ingekuilde grasklaver kan als maaimeststof toegediend worden om organische stof aan te voeren en om meer zelfvoorzienend te zijn in de aanvoer van stikstof. Op kleigrond in Lelystad is over een periode van 10 jaar bijna jaarlijks maaimeststof toegediend in een biologisch bouwplan. De maaimeststof werd toegediend in een enkele gift (ca. 3 ton EOS) en een gesplitste gift (ca. 2 ton EOS per keer) en werd vervolgens oppervlakkig ingewerkt met een cultivator. De bemesting werd verlaagd op basis van de aanvoer van stikstof vanuit de maaimeststoffen. De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer.

De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de PPS Beter Bodembeheer. Het telen van een groenbemester zorgt voor een kortere braakperiode op het perceel. Vaak wordt de groenbemester zonder kerende bewerking in de stoppel van het geoogste gewas gezaaid. De groenbemester wordt in het najaar ingewerkt of kan de hele winter blijven staan om in het voorjaar ingewerkt te worden. Als er na de winter nog veel biomassa staat wordt een klepelmaaier en/of frees gebruikt om de groenbemesterresten te verkleinen. Er is ca. 10 jaar onderzoek gedaan naar wat het effect is van het telen van een groenbemester in vergelijking met het braak laten liggen van een perceel in de winter.

Voor een goede bodemkwaliteit is het belangrijk om het organisch stofgehalte van de bodem op peil te houden. Organische stof kan aangevoerd worden via gewasresten, groenbemesters en bemesting. Gedurende 10 jaar hebben we een praktijkbemestingsstrategie, met gebruik van dierlijke organische mest (varkens- en rundveedrijfmest) & kunstmest, vergeleken met een lage organische stofaanvoer van alleen kunstmest. De hoeveelheid toegediende werkzame stikstof is zoveel mogelijk gelijk gehouden. In deze brochure staan de resultaten van het onderzoek.

Steenmeel wordt toegepast om de beschikbaarheid van nutriënten voor het gewas te optimaliseren. Dit doet het door de bindingscapaciteit van de bodem te verbeteren voor nutriënten en door sporenelementen aan de bodem toe te voegen. Wanneer steenmeel verweert komt onder andere calcium en magnesium geleidelijk vrij. De maatregel is vier opeenvolgende jaren toegepast op dalgrond in een standaard Veenkoloniaal bouwplan en vergeleken met een bouwplan met standaard bemesting en beheer. De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer.

Voor een goede bodemkwaliteit is het belangrijk om het organisch stofgehalte van de bodem op peil te houden. Organische stof kan aangevoerd worden via gewasresten, groenbemesters en bemesting. Het extra aanvoeren van compost is onderzocht in Vredepeel op zandgrond en in Valthermond op dalgrond gedurende ruim 8 jaar. Jaarlijks is ca. 15 ton groencompost per ha toegediend (Vredepeel en Valthermond) of twee keer 50 ton per ha met 3 jaar ertussen (Vredepeel). De resultaten in deze factsheet zijn afkomstig uit de systeemproeven van de PPS Beter Bodembeheer.

In deze factsheet wordt ingegaan op de mogelijkheden en potentie van agroforestry voor koolstofvastlegging, de achterliggende processen, en de mogelijke financiering hiervan voor de landbouwer. Naast klimaatmitigatie kunnen agroforestrysystemen ook bijdragen aan klimaatadaptatie.

Klimaatverandering zorgt voor uitdagingen in de landbouw waardoor klimaatadaptatie een belangrijke thema is geworden. Met klimaatadaptatie wordt bedoeld het aanpassen aan klimaatveranderingen, maar ook het benutten van kansen en beperken van schade door de veranderende klimaatcondities. Deze factsheet schetst welke rol agroforestry-systemen kunnen hebben in het verhogen van de veerkracht van productiesystemen tegen klimaatverandering.

In this factsheet, key choices around planting patterns are discussed so that more informed decisions can be made regarding the most suitable choice for a farm.

Agroforestry is een landbouwvorm wat tot op heden nauwelijks onderzocht is in Nederland. Omdat er verwacht wordt dat agroforestry een waardevolle bijdrage kan leveren aan een toekomstbestendige landbouw en het oplossen van maatschappelijke opgaven is in 2021 een faciliteit aangelegd die onderzoek naar agroforestry in combinatie met akkerbouw mogelijk maakt. De faciliteit is gericht op het toetsen van de hypothese dat agroforestry een economisch aantrekkelijk teeltsystem kan zijn voor akkerbouwers in windgevoelige en open landschappen in Nederland en tegelijkertijd andere maatschappelijke doelen kan dienen. Omdat de afwegingen en keuzes die gemaakt zijn in het ontwerp van de faciliteit ook voor andere stakeholders interessant kunnen zijn wordt in deze factsheet de achtergrond en de opzet van de faciliteit uitgelegd.

Na het Klimaatakkoord van Parijs (2015) is in Nederland in 2018 het Klimaatakkoord gesloten, waaraan ook de landbouwsector zich heeft gecommitteerd. Het Nationaal Programma Landbouwbodems (NPL) heeft twee pijlers: het doel om 0,5 Mton CO2-equivalenten per jaar vast te leggen in minerale landbouwbodems met ingang van 2030 en dat alle landbouwbodems (1.8 miljoen hectare) in 2030 duurzaam beheerd worden. Binnen het programma Slim Landgebruik is De kernvraag van het programma Slim Landgebruik is wat er nodig is om de eerste pijler te halen. Dit rapport is een jaarrapportage van een meerjarige studie naar het vaststellen van de effectiviteit van landbouwkundige maatregelen voor het vastleggen van koolstof in de organische stof van minerale bodems. Daarmee wordt een praktische toetsing beoogd van de koolstofvastlegging zoals beschreven in Lesschen et al. (2012) voor de Nederlandse condities. Het gaat hierbij zowel om de koolstofvastlegging van individuele maatregelen als om het effect van de combinatie van maatregelen. In deze 3e voortgangsrapportage ligt de focus op individuele maatregelen die tot op heden nog niet zijn onderzocht of nog onvoldoende zijn onderbouwd en gekwantificeerd. In deze studie ligt de focus op de evaluatie van de koolstofvastlegging aansluitend bij Lesschen (2012) door metingen van de organische stof in de bodem in Lange Termijn Experimenten. Daarbij wordt steeds de vergelijking gemaakt tussen percelen mét en zónder toepassing. Ook is gebruik gemaakt van vergelijkingen tussen praktijkpercelen waarop de maatregelen zijn toegepast. In de conclusies worden resultaten rond de gevonden koolstofvastlegging vergeleken met de literatuurgegevens uit Lesschen (2012).

Deze factsheet gaat dieper in op de huidige mogelijkheden om agroforestry-systemen te mechaniseren en op de toekomstige ontwikkelingen. De mogelijkheden voor oogst van noten, hard fruit en zacht fruit, inclusief onkruidbeheersing in de boomstrook, bemesting, snoei en bespuiting worden in deze factsheet toegelicht met een aantal voorbeelden.

Agroforestry in combinatie met akkerbouw, waarbij noot- of fruit producerende bomen geteeld worden, is een voor Nederland compleet nieuw teeltsysteem. Dit productiesysteem biedt kansen voor economische diversificatie en verduurzaming van het akkerbouwbedrijf. Door de geringe ervaring met deze teeltsystemen is er een tal van uitdagingen en vragen te beantwoorden voor ondernemers en onderzoekers. Wat komt er allemaal bij kijken wat betreft kosten en opbrengsten als een akkerbouwperceel deels ingericht wordt met bomen? En hoe kan dit doorgerekend worden in een bedrijfsbegroting? In deze factsheet schetsen we een eerste beeld van de opbrengsten die we kunnen verwachten van houtige gewassen in combinatie met akkerbouw.

Agroforestry kan bijdragen aan klimaatmitigatie (verzachten van klimaateffecten) en –adaptatie. Door middel van koolstofopslag in hout en bodem kan klimaatverandering worden geremd. Maar zet agroforestry echt zoden aan de dijk? Het is van belang dat agrarisch ondernemers en beleidsmakers zich bewust zijn van de mogelijkheden van agroforestry.

U bent agrarisch ondernemer en wilt bomen planten op uw bedrijf. Niet één boom maar een hele rij, of vele rijen, in combinatie met akkerbouw of grasland. Eén van de grootste obstakels die u er mogelijk van weerhoudt om bomen te planten is de onduidelijkheid rondom de wet- en regelgeving. De huidige regels zijn niet ingericht om agroforestry te ondersteunen waardoor het een ingewikkelde zaak lijkt.

De biodiversiteit neemt af met een alarmerende snelheid. Er wordt geschat dat in de laatste vijftig jaar ongeveer 70 procent van alle vliegende insecten en weide- en akkervogels verdwenen zijn uit ons landschap. De belangrijkste redenen voor deze afname zijn het verlies en vervuiling van leefgebieden. Om deze trend te keren, moeten landbouwsystemen ontwikkeld worden die zowel economisch rendabel als ecologisch verantwoord zijn.