Search

Dijital dönüşüm yolculuğunda insan hayatının hemen her alanında dijitalleşme süreci başlamıştır. Sanayinin dijitalleşmesi (Endüstri 4.0) ise, ileri bilgi teknolojilerinin üretim sisteminde kullanılması sayesinde tüm iş yapış biçim ve süreçlerinin akıllı üretime dönüşmesi ile daha hızlı, verimli, kaliteli, esnek üretim gerçekleştirilebilmesidir. Sanayide kullanılan yüksek teknoloji, geliştirilen ileri üretim ve yönetim sistemleri sayesinde yaşanan değişim maliyet sistemlerine olan bakış açısını ve beklentilerini de hiç şüphesiz ki değiştirmektedir. Çünkü dijital dönüşüm, aynı zamanda yeni düşünüş şekillerine geçiş süreci ve bir işin, bir modelin, bir yöntemin, bir bakış açısının dijitalleşme ile farklılaşmasını da kapsamaktadır. Dolayısıyla bu dönüşüm sürecinde stratejik maliyet yönetimi konusunda da yeni ve farklı birtakım yaklaşımlar geliştirilmeli, her alanda olduğu gibi maliyet yönetim sistemleri de teknoloji ile yoğrulup dönüşümü benimsemelidir. Sanayinin dijital dönüşümü ile ilgili işletmelerin en büyük beklentisi verimlilik artışıdır. Dolayısıyla 21. yy.’ın stratejik maliyet yönetim sistemleri, maliyet yönetim çerçevelerini genişletip verimlilik artışını da esas almalıdır. Stratejik maliyet yönetim sistemleri, katlanılan maliyetleri ve bu maliyetlere neyin neden olduğunu çok iyi anlayıp en yüksek verimlilik düzeyine ulaşmayı hedeflemelidir. İşletmeler için artık ürün maliyetlerinin çok daha hassas ve doğru belirlenmesi stratejik bir konudur. Dijital çağın ileri bilgi teknolojileri, ürün maliyetlerinin çok hassas hesaplanabilmesi noktasında büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Bu makalenin amacı, tüm dünyayı etkisi altına alan dijitalleşme sürecinin sanayi alanındaki yansıması olan Endüstri 4.0 ortaya konularak bu değişimin stratejik maliyet yönetimine etkisini ortaya koyabilmektir. Bu amaçla stratejik maliyet yönetim sistemi olarak bir üretim işletmesinde kaynak tabanlı muhasebe uygulamasına yer verilmiştir.

İnşaat sektörü hem ulusal hem küresel düzeyde temel sektörlerden bir tanesini teşkil etmektedir. Ülkeler gelişmişlik seviyelerine göre, gelişmiş, gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkeler olarak tasnif edilmektedirler. Gelişmişlik seviye ve sınıf tespiti ise altyapı kurulumunun ne aşamada olduğu ile ilgilidir. Dolayısı ile altyapı yatırımlarının durumu yol göstermektedir. Altyapı yatırımlarında birincil unsur ise inşaat sektörü ve inşaat mühendisliği olmaktadır. Altyapı; ulaşım, telefon, internet, su, atık su, doğalgaz ve elektrik altyapısı gibi temel bileşenlerden meydana gelmektedir. Yine altyapı eğitim, sağlık, güvenlik gibi temel unsurlarla ilintilidir. Altyapı yatırımlarında ulaştırma yatırımları önemli bir paya sahiptir. Bu durum özellikle de Türkiye’de daha da belirginleşmektedir. Bu çalışmada ulaştırma başta olmak üzere büyük altyapı yatırımlarının ülke gelişmişlik düzeylerine göre etkisi ele alınmıştır. Bu çerçevede maliyet hesap esasları incelenmiştir. İlk olarak altyapı yatırımının gelişmişliğe etkisi irdelenmiş olup ardından altyapı maliyet hesaplamaları paylaşılmıştır. Sonrasında ise proje yönetimi ve planlaması ortaya konulmuş olup maliyet çeşitleri derinlemesine değerlendirilmiştir. Bu kapsamda da sonuç ve öneriler paylaşılmıştır.

Küreselleşme, rekabetin yoğunlaşması, teknolojideki hızlı dönüşüm, ürün yaşam seyrinin (hayat evresi) kısalması ve tüketici/nihai kullanıcı beklentilerindeki değişim işletme yapılarını değiştirmiştir. Yaşanan bu değişime ayak uydurmak zorunda olan işletme yöneticilerinin, yeni stratejiler geliştirip bunları uygulamaları gerekmiştir. Özellikle, geleneksel maliyet sistemleri rekabet koşullarında yetersiz kaldığından daha etkin ve etkili maliyet bilgileri üretmek için stratejik maliyet yaklaşımları/ yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden biri de 1960’lı yıllara ABD Savunma Bakanlığı tarafından geliştirilen ürün yaşam seyri maliyetleme yöntemi olmuştur. Yaşam seyri temelli maliyetleme, ürünün tasarım aşamasından, ürünün yararlı ömrünün bitimine kadar geçen sürede, ortaya çıkan tüm maliyetlerin toplamıdır. Başka bir anlatımla, ürünün üretimine geçilmeden önce ortaya çıkan ve kullanım değeri bitene kadar geçen süreye ait olan maliyetledir. Yöntem; bir ürünün yaşam seyri boyunca ortaya çıkması muhtemel olan maliyetlerin yönetimini hedeflemektedir. Bu kapsamda; ürünün tasarım, geliştirme, üretim, kullanım, satış, iyileştirme, bakım-onarım süreçlerindeki ürünle ilgili olarak direkt ve endirekt maliyetler bulunmaktadır. Söz konusu bu yaklaşım, ürünün yaşamı süresince ortaya çıkaracağı maliyetler toplamının, yine ürünün yaşamı süresince işletmeye getirdiği katkı/gelir toplamı ile karşılaştırılmasını sağlamakta ve böylece, gerçekte ürünün karlılığını ortaya koymaktadır. Özetle yaşam seyri temelli maliyetleme yaklaşımı, işletme yönetiminin, ürünün yaşam seyri süresince ortaya çıkaracağı maliyetleri görebilmesine imkan tanırken, bu maliyetleri yönetebilmesini de sağlamaktadır. Bu çalışmada, yaşam seyri temelli maliyetlemeyle ilgili bir model önerisi getirilerek, maliyetlerin daha etkili şekilde yönetilmesi hedeflenmiştir. Globalization, intensified competition, rapid transformation in technology, shortening of product life cycles, and changes in consumer/end user expectations have transformed business structures. Business executives, who have to keep up with this change, had to develop new strategies and implement them. In particular, strategic cost approaches/methods were developed to produce more effective and efficient cost information as traditional cost systems became inadequate under rough competition conditions. One of these methods was the product life cycle based costing, developed by the US Department of Defense in the 1960s. Life cycle costing is the sum of all costs incurred from the design stage of the product until the end of its useful life. In other words, these are the costs that arise before the fabrication of the product and last until it no longer has a usage value. This method aims to manage the costs that are likely to occur throughout the life cycle of a product. In this respect, there are direct and indirect costs related to the product, which emerge in product design, development, production, usage, sales, improvement, and maintenance-repair processes. The abovementioned method makes it possible to compare the sum of total costs that will arise during the life cycle of the product with the total contribution/income it will provide to the business within the same life cycle and thus reflects the actual profitability of the product. In summary, the product life cycle based costing approach enables business managers to both monitor and manage the costs that will arise throughout the life cycle of the product. This study aims to ensure more effective cost management by proposing a model for life cycle based costing.

The main purposes of this study are to examine the studies measuring and reporting intellectual capital, to revise these studies with accounting perspective and to determine the intellectual capital values of firms operating in Textile and Leather Products Industry in Borsa Istanbul for the years 2014-2016 via “Calculated Intangible Value Method”. The findings reveal that intellectual capital indicating firms’ fair value is to be reported. However, it is difficult to recognize intellectual capital as an intangible asset and to report it in financial tables since there is not a direct definition towards intellectual capital in International Financial Reporting Standards and Turkish Accounting Standards/Turkish Financial Reporting Standards. This study reveals that the best reporting approach is to present the information related with intellectual capital in the annual reports of firms within the frame of current regulations.

Bu çalışmanın temel amacı; otel işletmelerine özgü bir Faaliyet Tabanlı Bütçeleme (FTB) modeli geliştirmek suretiyle, araştırmacı ve uygulamacılar için bir örnek ortaya koyarak, FTB'nin otel işletmeleri gibi turizm işletmelerinde de uygulanabilir ve önemli bir bütçeleme sistemi olduğunu belirtmektir. Araştırmada mülakat, gezi ve gözlem yöntemleri kullanılmıştır. Bu doğrultuda, İstanbul'da faaliyet gösteren uluslararası beş yıldızlı bir otel işletmesinin çeşitli kademelerindeki işletme yöneticileriyle mülakat ve gözlem çalışmaları yapılmış, Faaliyet ve İş Süreçleri Analizleri ile FTB modeli oluşturulmuştur. Çalışma sonucunda ulaşılan temel sonuçlar şunlardır; Önerilen FTB Modeli, Endirekt Giderlerin değişik faaliyet düzeylerinde daha doğru bütçelenmesine olanak vermekte, Faaliyet Analizi ile katma değer yaratmayan faaliyetlerin elimine edilmesini sağlayarak, maliyetlerin etkin bir şekilde kontrol edilmesine imkân vermektedir. Ayrıca önerilen FTB Modeli, çok sayıda maliyet etkeni temelinde Endirekt Giderlerin ürün ve hizmetlere daha doğru dağıtılmasını sağlamak suretiyle, rasyonel ürün ve hizmet maliyeti ve satış fiyatı hesaplanabilmektedir. The main purpose of the study is to reveal that Activity Based Budgeting (ABB) is implementable for tourism enterprises just as hotel enterprises and its importance as a budgeting system by developing an ABB that is special to hotel enterprises and presenting a sample for researchers and implementers. Interview, trip and observation methods were used in the research. Thus, some observations and interviews had been made at an international five star hotel in İstanbul with managers in different ranks; ABB model was created via Activity and Business Processes Analysis. Obtained fundamental results are; proposed ABB Model, enables Indirect Costs are to be budgeted more accurately in varied activity levels, makes it possible that costs to be controlled more efficiently by enabling the elimination of activities that are not creating added value via Activity Analysis. Also via proposed ABB Model, it is possible to calculate rational goods and services costs and sale price by means of enabling Indirect Costs to be divided among goods and services in a more accurate way based upon numerous cost factors.

Tez (Doktora) -- İstanbul Ticaret Üniversitesi Kaynakça var. Yaşanan teknolojik ilerlemeler ve küresel rekabet işletmelerin üretim anlayışlarında ve maliyet yapılarında önemli değişimlere yol açmıştır. Üretim ortamlarında ileri teknolojilerin yaygınlaşması, maliyetleme açısından üretimi kolaylaştırıcı, işçilik maliyetlerini azaltıcı ve ürün kalitesini artırıcı yönde etkilemiştir. Özellikle genel üretim giderlerinin payında artışlar gözlenmiş ve bu giderlerin ürünlere yüklenmesinde geleneksel maliyetleme yöntemlerinin yetersiz kalmasına neden olmuştur. Ürün çeşitliliğinin artması ve yönetim süreçlerinde daha çok planlama ve kontrol faaliyetlerine ihtiyaç duyulması yeni stratejik arayışları gündeme getirmiştir. Bu arayışlar sonucunda stratejik maliyet yönetiminin önemli araçlarından olan Faaliyet Tabanlı Maliyetleme sistemi geliştirilmiştir. Stratejik maliyet yönetimi, işletmelerin stratejik amaçlarının gerçekleştirilmesi için gereksinim duyulan önemli bir rekabet unsurudur. Bu çalışmanın amacı, ürün maliyetlerinin faaliyet tabanlı yaklaşımlar temelinde belirlenmesini öngören bir maliyetleme modeli oluşturmaktır. Çalışma bu amaçla kanatlı et sektöründe faaliyet gösteren işletmenin verilerinden hareketle ürünlerin doğrudan tükettiği kaynakların belirlenmesini ve kaynak maliyetlerinin doğru tayin edilmesine yönelik faaliyetlerin analizi hedeflenmiştir. Bu analizler sonucunda faaliyet maliyetlerinin ürün gruplarıyla doğru ilişkilendirmesine v olanak veren faaliyet tabanlı maliyetleme sistemi ve buna dayalı esnek bütçeleme modeli geliştirilmiştir. Strategic Activity Based Costing and Budgeting System: An Application of Poultry Meat Industry Accounting and Auditing Department Accounting and Auditing PhD Program The development of technology and global competition has been driving important change in the productive concept and cost structure in business. As advanced technology in production environment becomes widespread facilating production, increasing quality production in budgeting as well as decreasing labour costing are positively affected. Especially, the observation results shows the rate of manufacturing overheads are increasing. Hence, this results that traditional costing methods are lacking of allocations of cost over productions. İncreasing variety of product range and requeing activity in terms of planning and control in management process has gived push to new strategical pursuit. Inspite of the fact that are of the important strategical costing methods, Activity Based Costing system (ABC), has improved. In order to actualize strategical purposes of business, strategic costing management is one of the required competition factor. The aim of this study is to create a costing model that predicts the determination of product costs on the basis of activity based approaches. This study aims to analyse determining direct consumption of resources and assessing accurate resources’s budgeting activities with the help of the data in poultry meat sector. It is also to develop a flexible activity-based budgeting system model that allows the correct association of operating costs with product groups. İçindekiler ÖZET ... iv ABSTRACT ... vi ÖN SÖZ ... viii TABLOLAR LİSTESİ ... xvi FİGÜRLER LİSTESİ ... xxi KISALTMALAR ... 22 GİRİŞ ... 25 1. STRATEJİK MALİYET YÖNETİMİ VE FAALİYET TABANLI MALİYETLEME SİSTEMİ ... 29 1.1. Stratejik Yönetim Muhasebesi ve Stratejik Maliyet Yönetiminin İlişkisi ... 29 1.2. Stratejik Maliyet Yönetimi Yaklaşımları ... 32 1.2.1. Stratejik Konumlandırma Yaklaşımı (GZFT /SWOT) ... 32 1.2.2. Maliyet Etkenleri Analizi ... 34 1.2.3. Değer Zinciri Analizi ... 35 1.3. Stratejik Maliyet Yönetimi Teknikleri ... 36 1.4. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi ... 42 1.4.1. Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin Genel Yapısı ... 43 1.4.2. Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin Tanımı ve Amacı ... 45 1.4.3. FTM ile İlgili Temel Kavramlar ... 47 1.4.3.1. Kaynak ... 47 1.4.3.2. Faaliyet ... 47 1.4.3.3. Faaliyet Merkezi ... 49 1.4.3.4. Maliyet Sürücüsü/Etkeni ... 50 1.4.3.5. Faaliyet Sürücüsü ... 51 1.4.3.6. Faaliyet Maliyet Havuzu ... 51 1.4.3.7. Maliyet Nesnesi ... 52 1.4.3.8. Faaliyet Maliyeti ... 52 1.5. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemlerinin Tasarımı ... 52 1.5.1. Faaliyetlerin Belirlenmesi ... 54 1.5.2. FTM’nin Varsayımları ... 55 1.5.3. Faaliyet Analizi ... 56 1.5.3.1. Faaliyet Analizinin Kullanım Alanları ... 57 1.5.3.2. Faaliyet Analizi Süreci ... 58 1.5.3.2.1. Planlama ... 60 1.5.3.2.2. Eğitim ... 62 1.5.3.2.3. Tanımlama ... 62 1.5.3.2.4. İlişkilendirme ... 67 1.5.4. Faaliyetlerin Gruplandırılması ... 67 1.5.4.1. Birim Düzeyinde Faaliyetler ... 69 1.5.4.2. Mamul Düzeyinde Faaliyetler ... 70 1.5.4.3. Parti Düzeyinde Faaliyetler ... 70 1.5.4.4. Tesis Düzeyinde Faaliyetler ... 70 1.5.5 Faaliyet Maliyetlerinin Hesaplanması ... 70 1.5.6. Maliyet Havuzlarının Oluşturulması ... 71 1.5.7. Faaliyet Etkenlerinin Seçilmesi ... 72 1.5.8. Faaliyet Maliyetlerinin Maliyet Nesnelerine Yüklenmesi ... 73 1.6. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Sınırları ... 73 1.7. FTM’nin Yöntem ve Sistem Boyutu ... 74 1.8. FTM Sisteminden Sağlanacak Faydalar ... 77 1.8.1. Teknik Faydalar ... 77 1.8.2. Yönetsel Faydalar ... 78 1.8.3. Davranışsal ve Kültürel Faydalar ... 79 1.8.4. Maliyet Kontrolü ve Gereksiz Faaliyetlerden Kurtulma ... 80 1.9. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ile Faaliyet Tabanlı Yönetimin İlişkisi ... 81 1.10. FTM’nin Başarısızlık Nedenleri ... 83 1.11. Stratejik Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Geçiş ... 87 1.11.1. FTM Araçlarının Doğru Seçimi ve Kullanımı ... 90 1.11.2. İşletmenin Yönetim Karakteri ve Kültürü ... 92 1.11.3. Çalışan Niteliği ve Yeterliliği ... 92 1.11.4. Maliyet Mühendisliği ... 93 1.11.5. Veritabanı ve Yazılım Desteği ... 96 2. FAALİYET TABANLI BÜTÇELEME SİSTEMİ ... 98 2.1. Bütçe Kavramı ... 99 2.2. Bütçelemenin Amacı ... 100 2.3. Bütçelemede Planlama ve Kontrolün Rolü ... 101 2.4. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme ... 104 2.4.1. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Kavramı ... 104 2.4.2. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Kullanılan Temel Kavramlar ... 107 2.4.3. Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Amaçları ve Özellikleri ... 108 2.4.4. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme ve Geleneksel Bütçelemenin Karşılaştırılması 109 2.5. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modelleri ... 110 2.5.1. Brimson ve Fraser’in Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modeli ... 111 2.5.2. Kaplan ve Cooper’in Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modeli ... 112 2.5.3. Uluslararası İleri Üretim Konsorsiyumu (CAM-I )’nun Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modeli (Kapalı Döngü Modeli) ... 114 2.5.4. Bleeker’in Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modeli ... 115 2.6. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Süreci ... 116 2.7. Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Üstünlükleri ve Zayıf Yönleri ... 119 3. KANATLI ET SEKTÖRÜ İŞLETMESİNDE FAALİYET TABANLI MALİYETLEME VE BÜTÇELEME UYGULAMASI ... 121 3.1. Kanatlı Sektörüne Genel Bakış ... 121 3.1.1. Kanatlı Sektöründe Temel Tanımlar ... 122 3.1.2. Kanatlı Sektörünün Önemi ... 123 3.1.3. Kanatlı Eti Ürün Türleri ... 124 3.1.4. Dünya’da Kanatlı Et Sektörü Üretimi ... 124 3.1.5. Dünya Kanatlı Eti Ticareti ve Pazarı ... 127 3.1.5.1. Dünya Kanatlı Eti İhracatı ... 127 3.1.5.2. Dünya Kanatlı Eti İthalatı ... 128 3.1.6. Türkiye’de Kanatlı Et Sektörü ... 128 3.1.7. Kanatlı Eti Üretim Sistemleri ... 130 3.2. Kanatlı Et Sektörü Uygulaması ve Araştırması ... 132 3.2.1. Gıda İşletmelerinde FTM ile İlgili Yapılan Araştırmalar ... 133 3.2.1. Araştırmanın Stratejisi ve Yöntemi ... 135 3.2.2. Kullanılan Materyal ve Yöntem ... 137 3.2.2.1. Örnek Olay Yöntemi ... 138 3.2.2.2. Veri Toplama Yöntemleri ... 139 3.2.3. Araştırmanın Kapsamı ... 141 3.3. İşletme Hakkında Genel Bilgiler ... 143 3.3.1. Kombina Kapasite Bilgileri ... 143 3.3.2. Kombinanın Genel İşleyişi ... 144 3.3.3. İşletmede Üretilen Ürünler ... 148 3.4. Stratejik Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Bütçeleme Sisteminin Kanatlı Et Sektörüne Yapılandırılması ... 152 3.4.1. FTM Uygulamasının Temel Unsurları ... 153 3.4.2. Süreç Değer Analizi ... 154 3.4.3. Faaliyet Analizi ... 155 3.4.2.1. Kombina Faaliyet Haritası ... 155 3.4.2.2. Faaliyetlerin Gruplandırılması ... 161 3.4.4. Kaynak Tanımlanması ve Tüketimleri ... 165 3.4.4.1. Amortisman Kaynakları ... 165 3.4.4.2. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler ... 187 3.4.4.3. İşgücü Kaynakları ... 191 3.4.4.4. Malzeme Kaynakları ... 197 3.4.4.4. Diğer Kaynak Tüketimleri ... 198 3.4.4.4.1. Buhar Kaynağı Üretimi Destek Faaliyeti ... 200 3.4.4.4.2. Temiz Su ve Pis Su Arıtma Destek Faaliyetleri ... 201 3.4.4.4.3. Kutu Kaynağı Üretimi Destek Faaliyeti ... 202 3.4.5. Faaliyet Tabanlı Bütçelerin Hazırlanması ... 205 3.4.5.1. Pratik Kapasitenin Bütçelenmesi ... 206 3.4.5.2. Satış Bütçesi ... 207 3.4.5.3. Üretim Bütçesi ... 208 3.4.6. Firma Düzeyi Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelenmesi ve Dağıtımı ... 211 3.4.6.1. Genel Yönetim Hizmet Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelemesi ... 211 3.4.6.2. Bakım Onarım Hizmet Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelemesi ... 214 3.4.6.3. Diğer Destek Hizmet Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelemesi ... 219 3.4.7. Üretim Tesis Düzeyi Destek Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelenmesi ... 226 3.4.7.1. Canlı Hayvan Alım Üretim Destek Faaliyet Maliyet Bütçesi ... 227 3.4.7.2. Soğutma ve Serinletme Üretim Destek Faaliyet Maliyet Bütçesi ... 228 3.4.7.3. Otomasyon ve Kontrol Üretim Destek Faaliyet Maliyet Bütçesi ... 232 3.4.8. Parti Seviyesinde Ürüne Yönelik Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelenmesi ... 233 3.4.8.1. Parti Seviyesinde Ürün Ambarı ve Sevkiyat Faaliyet Maliyet Bütçesi .234 3.4.8.2. Parti Seviyesinde Satış Pazarlama Faaliyet Maliyet Bütçesi ... 236 3.4.8.3. ÜPK Parti Seviyesi Faaliyet Maliyet Bütçesi ... 238 3.4.8.4. KK Parti Seviyesi Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelenmesi ... 239 3.4.9. Ürün Düzeyi Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelenmesi ... 241 3.4.10. Birim Düzeyi Faaliyet Maliyetlerinin Bütçelenmesi ... 245 3.4.10.1. Kesim Öncesi Hazırlık Üretim Destek Faaliyet Maliyeti ... 246 3.4.10.2. Kesim Ana Faaliyet Birim Düzeyi Faaliyet Maliyetleri ... 247 3.4.10.3. Parçalama ve Kutulama Faaliyeti Birim Düzeyi Faaliyet Maliyetleri.253 3.4.11. Ürün Maliyet Tabloları ... 259 3.4.11.1. Et Maliyeti ... 259 3.4.11.2. Bütün Tavuk Maliyeti ... 260 3.4.11.3. Parça Ürünler Maliyeti ... 263 3.4.11.3.1. But Ürün Grubu ... 263 3.4.11.3.2. Göğüs Ürün Grubu ... 265 3.4.11.3.3. Kanat Ürün Grubu ... 266 SONUÇ ... 268 KAYNAKÇA ... 275 ÖZGEÇMİŞ ... 298 EKLER ... 301

Tez (Doktora) -- İstanbul Ticaret Üniversitesi Kaynakça var. Faaliyet tabanlı bütçelemenin inşaat sektöründe nasıl uygulanacağına ilişkin çalışmalar yok denecek kadar azdır. Ulaşılan çalışmalar, konut ve ticari binaların proje bütçelerine odaklanmıştır. Kamu altyapı inşaatlarını içeren çalışmalarda ise, geleneksel bütçeleme modelleri önerilmektedir. Kamu inşaatlarında devam eden maliyet ve zaman aşımı problemleri göz önüne alındığında, geleneksel bütçelemenin kısa görüşlü ve statik yapısının bu inşaatların nitelikleri ile uyumlu olmadığı açıktır. Faaliyet tabanlı bütçelemenin yuvarlanan tahminlere dayalı çevik yapısı, bir yandan işletme varlıklarını korurken, diğer yandan kamu kaynaklarının israfını da önleyecektir. Araştırmalarda ortaya çıkan diğer bir sonuca göre; işletmelerin birçoğu zaman planlamasına önem vermekte buna karşılık maliyet planlamasına aynı derecede önem vermemektedir. İşletmeler, iş programı ve zaman çizelgesi hazırlamak için iş değişikliklerinin etkilerini dikkate alan kritik yol yöntemi ve Gant grafiği gibi faaliyet tabanlı yöntemler tercih etmekle birlikte, bütçelemede fonksiyon tabanlı bütçeleme tercih etmektedir. Ayrıca, hazırlanan bütçe tabloları, bölümlerin kaynak ihtiyaçları ve bu kaynakların miktarları dışında herhangi bir şey sunmamaktadır. Küçük ve orta ölçekli inşaat taahhüt işletmelerini kapsayan çalışmalarda ise, büyük bir kısmının işi alana kadar bütçeleme yapmadığı, çoğunun faaliyet tabanlı bütçelemenin kavramlarını, ilkelerini, işleyişini ve faydalarını bilmediği sonucuna varılmıştır. Proje yönetimi alan yazınına göre, işletme yöneticileri maliyet ve süre aşımlarının nedenlerini tasarım değişiklikleri ve fiyat artışları gibi dışsal nedenlerle açıklamaktadır. Buna karşılık uluslararası çalışmalar, elde dilen kötü sonuçların nedenini, inşaat süreçlerindeki faaliyet dizilerini görünür kılacak bir maliyet yönetim modeli tercih edilmemesine bağlamaktadır. Faaliyet tabanlı bütçeleme yönteminin en önemli avantajları şunlardır; inşaat süreçlerindeki faaliyet dizilerini analiz etmesi, değer yaratmayan faaliyetlere kaynak ayrılmasının önüne geçmesi, tüm inşaat faaliyetlerindeki değişikliklerin sonuca etkisini ölçmesi, kritik yol yöntemi gibi çevik yöntemlerle uyum sağlaması, tüm destek faaliyetlerinin maliyetlerinin ortaya çıkaran gerçek nedenlerine göre ürünlere yüklenebilmesi, özellikle teklif aşamasında yapılan ön maliyet kestirmelerinin çok daha güvenilir olması. Bu nedenle çalışmada; faaliyet tabanlı bütçeleme yönteminin ihale v aşamasından itibaren nasıl uygulanacağı, işletme genelinde ve şantiyelerde ortaya çıkacak olan maliyetlerin nasıl tahsis edileceği, daha tutarlı fiyat teklifleri sunabilmek için ön maliyetlerin nasıl hesaplanacağı sorularına cevap aranır. Araştırma sorularına cevap bulabilmek amacıyla, bir inşaat firmasında ihale aşamasında olan bir projede, vaka temelli bir çalışma yapılmıştır. Araştırma raporunun teorik bölümlerinin yazımı ve önerilen modelin varsayımlarının ve ilkelerinin belirlenmesi amacıyla, yönetim muhasebesi ve proje yönetimi alan yazını yanı sıra sektörel araştırmaların sonuçlarından faydalanılmıştır. Birincil verilerin elde edilmesi ve uygulama modelinin geliştirilmesi için, farklı kişilerle çok sayıda görüşme yapılmıştır. İşletmenin maliyet yönetim bilgi sistemi, örnek projeye ait belgeler ve daha önce tamamlanmış projelerin dosyaları detaylı bir şekilde incelenerek, elde edilen sonuçlar karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Önerilen model proje büyüklüğü veya ürün türüne bakılmaksızın, her projenin ihtiyaçlarına uyacak şekilde kolayca özelleştirilebilir. Ayrıca, modelin yapım maliyetini tahmin etme yeteneği, mühendislerin proje tasarım aşamasında ayrıntılı planlar hazırlamasına ve başarı şansını artırmasına yardımcı olacaktır. Çalışma, faaliyet tabanlı bütçeleme yöntemini inşaat sektörüne doğru genişlettiği için gelecekte yapılacak çalışmalar için de bir başlangıç noktası olacaktır. Çalışmada geliştirilen maliyet tahsis modeli ve faaliyet tabanlı bütçeleme ile bütünleşik olarak tasarlanan ön maliyetleme modeli, işletmelerinde faaliyet tabanlı bütçeleme sistemi kurmak isteyen yöneticilere önemli bir rehber olacaktır. Bunların yanı sıra, faaliyet tabanlı bütçelemenin avantajlarını ortaya çıkarabilecek şekilde tasarlanan bütçe tabloları, üst yönetime raporlama yapan kişilere ve yazılım mühendislerine faydalı olacaktır. Studies on how to implement activity-based budgeting in the construction industry are limited. The studies examined focused on the project budgets of residential and commercial building. Traditional budgeting models are recommended for studies involving public infrastructure construction. Considering the problem of ongoing cost overrun and timeout in public constructions, it is clear that the short-sighted and static structure of traditional budgeting is not compatible with the qualities of these constructions which can last for many years and are affected by a lot of variables. The structure of activity-based budgeting based on rolling estimates will protect business assets while preventing waste of public resources. According to another result revealed in the research; Many of the companies attach importance to time planning, but not to cost planning. While businesses prefer activity-based methods such as critical path method and Gant chart that take into account the effects of business changes to prepare work schedule and timetable, they prefer function-based budgeting in budgeting. In addition, the prepared budget tables do not provide managers anything other than the departments' resource needs and the amounts of these resources. In studies involving small and medium-sized construction contracting enterprises, it was concluded that most of them did not budget until they got the job, and most of them did not know the concepts, principles, functioning and benefits of activity-based budgeting. According to the project management literature, business managers explain the reasons for cost and time-outs for external reasons such as design changes and price increases. On the other hand, international studies conclude that the reason for these poor results is that a cost management model is not preferred in order to make the sequences of activity in construction processes visible. The most important advantages of the activity based budgeting method are; analyzing the sequences of activities in the construction processes, avoiding vii allocating resources for activities that do not create value, measuring the impact of all changes in all activities until the construction is completed and therefore complying with agile methods such as critical road method, the ability of loading the costs of all support activities to products according to their real reasons that reveal these costs, giving more reliable results for especially the preliminary cost estimations made during the bidding phase. Therefore, in the study; Answers to the questions of how to apply the activity-based budgeting method from the tender stage, how to allocate the costs that will arise in the fields of operation and construction, and how to calculate the preliminary costs in order to provide more consistent price offers are sought. In order to find answers to the research questions, a case-based study was carried out in a project at a tender stage in a construction company. The results of “sectoral research and management accounting” and “project management literature” were used to write the theoretical parts of the research report and to determine the assumptions and principles of the proposed model. Many interviews were held with different people in order to obtain primary data and develop an implementation model. The cost management information system of the company, the documents of the sample project and the files of previously completed projects were examined in detail, and the obtained results were analyzed comparatively. The proposed model can be easily customized to meet the needs of each project, regardless of project size or product type. In addition, the ability to estimate the construction cost of the model will help engineers prepare detailed plans during the project design phase, and increase their chances of success. The study will be a starting point for future work as it expands the activity-based budgeting method to the construction industry. The cost allocation model developed in the study and the pre-costing model designed in integration with activity-based budgeting will be an important guide for managers who want to set up an activity-based budgeting system in their businesses. In addition, budget tables designed to determine the advantages of activity-based budgeting will be useful to those reporting to senior management and software engineers. İÇİNDEKİLER ÖZET ... iv ABSTRACT ... vi İÇİNDEKİLER ... viii TABLOLAR LİSTESİ ... xiii ŞEKİLLER LİSTESİ ... xvi KISALTMALAR LİSTESİ ... xvii 1.GİRİŞ ... 1 2.GELENEKSEL VE FAALİYET TABANLI BÜTÇELEME YAKLAŞIMLARI ... 11 2.1 Temel Kavramlar ve Tanımlar ... 11 2.1.1 Bütçe Sistemleri ... 11 2.1.2 İşletme Bütçesi ... 12 2.1.3 Planlama ... 13 2.1.4 Kontrol ... 13 2.1.5 Kar Planlaması ve Kontrolü ... 13 2.1.6 Orta ve Uzun Süreli Planlama ... 14 2.2 Temel Yönetim Fonksiyonları Açısından Bütçelerin Amaçları ve Faydaları ... 15 2.2.1 Planlama Aracı Olarak Bütçeler ... 15 2.2.2 Koordinasyon Aracı Olarak Bütçeler ... 16 2.2.3 Kontrol Aracı Olarak Bütçeler ... 18 2.3 İşletme Bütçelerinin Türleri ... 19 2.3.1 Kapsadığı Süre Açısından Bütçeler ... 20 2.3.2 Yapılış Biçimleri Açısından Bütçeler ... 22 2.3.3 İşletmenin Bütünü veya Bir Kısmı için Hazırlanan Bütçeler ... 26 2.3.4 Kar Planlama Amacına Yönelik Hazırlanan Bütçeler ... 29 2.3.5 Tahakkuk veya Nakit Esasına Göre Hazırlanan Bütçeler ... 31 2.4 Geleneksel Bütçeleme Yaklaşımı ... 32 2.4.1 Artırımcılık (Incrementalism) ... 33 2.4.2 Departman Tipi Bütçeleme ... 34 2.4.3 Emredici Bütçeleme ... 35 2.4.4 Kontrol Odaklı Bütçeleme ... 36 2.5 Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Yaklaşımı ... 37 2.5.1 Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Ortaya Çıkışı ve Gelişim Süreci ... 37 2.5.2 Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Yaklaşımının Özellikleri ... 41 2.5.3 Faaliyet Tabanlı Bütçelerin Kullanım Alanları ... 42 2.5.4 Temel Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modelleri ... 43 2.5.5 Faaliyet Tabanlı Bütçelemede Temel Ürün Maliyetleri ... 47 2.6 Faaliyet Tabanlı Bütçeleme ile Geleneksel Bütçeleme Yaklaşımlarının Karşılaştırılması ... 48 2.6.1 Örgütsel Yaklaşım ... 48 2.6.2 İş Ortamına Uygunluk ... 50 2.6.3 Sıkılık Derecesi ... 51 2.6.4 Bilgi Varlıklarının Değeri ... 52 2.6.5 Süreç Bazlı Yaklaşım ... 53 2.6.6 Planlama ve Tahminler ... 53 2.6.7 Performans Değerlendirme ... 54 2.7 Bütçeleme Temelinde Ön Maliyetleme ... 55 2.7.1 Ön Maliyet Kavramı ... 55 2.7.2 Ön Tahmin ve Ön Maliyetleme Kavramları ... 55 2.7.3 Maliyet Sistemleri ... 56 2.7.4 Geleneksel Maliyet Sisteminde Ön Maliyetleme Yöntemi ... 57 2.7.5 Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Temelinde Ön Maliyetleme ... 60 3.İNŞAAT TAAHHÜT İŞLETMELERİNDE BÜTÇELEME ... 67 3.1 İnşaat Taahhüt İşletmeleri ... 67 3.2 İnşaat Taahhüt İşletmelerine İlişkin Temel Kavramlar ... 68 3.2.1 Müteahhit ve Yüklenici Kavramları ... 68 3.2.2 İnşaat Kavramı ... 69 3.2.3 Proje Kavramı ... 69 3.2.4 İnşaat Projesi Kavramı ... 69 3.3 İnşaat Taahhüt İşletmelerinde Örgütlenme ... 70 3.3.1 Fonksiyonel Örgütlenme ... 71 3.3.2 Proje Tipi Örgütlenme ... 71 3.3.3 Çok boyutlu örgütlenme ... 72 3.4 İnşaat Sözleşmeleri ve Fiyat Belirleme Yöntemleri ... 80 3.4.1 Teklif ... 80 3.4.2 İhale ... 80 3.4.3 İhale Dökümanları ... 81 3.4.4 Teklif Fiyatının Belirlenmesinde Kullanılan Sözleşme Türleri ... 85 3.5 İnşaat Taahhüt İşletmelerinde Bütçeleme Süreci ... 93 3.5.1 Yaklaşık Maliyetin Tahmini ve Teklif Bütçesinin Hazırlanması ... 97 3.5.2 Başlangıç Bütçesinin Hazırlanması ve Güncelleme Çalışmaları ... 109 3.5.3 Geleneksel Bütçeleme Yönteminin Sakıncaları ... 110 3.6 İnşaat İşletmelerinde Bütçeleme Sürecine Etki Eden Faktörlerin Analizi ve Faaliyet Tabanlı Bütçeleme İhtiyacının Tespiti ... 112 3.6.1 Sektörel Dinamikler ve İşletme Dışı Faktörlerin Analizi ... 112 3.6.2 İşletme içi Faktörlerin Analizi ... 122 4.FAALİYET TABANLI BÜTÇELEME TEMELİNDE ÖN MALİYETLEME MODELİNİN GELİŞTİRİLMESİ ve BİR OTOYOL PROJESİNDE UYGULANMASI ... 136 4.1 İşletme Hakkında Genel Bilgiler ... 136 4.2 Proje Hakkında Genel Bilgiler ... 137 4.3 Sözleşme Tasarısında ve Şartnamede Öne Çıkan Hususlar ... 138 4.4 İnşaat Taahhüt İşletmeleri Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modelinin Teknik Yapısı ve Özellikleri ... 142 4.4.1 Modelin Temel İlkeleri ve Beklenen Faydalar ... 142 4.4.2 İnşaat Taahhüt İşletmeleri FTB Modelinin Teknik Yapısı ... 147 4.5 Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modelinin Bir Otoyol Projesinde Uygulanması ... 154 4.5.1 Faaliyetlerin Belirlenmesi ... 154 4.5.2 Faaliyetlerin Hiyerarşik Olarak Sınıflandırılması, Süreçler-Faaliyetler İlişki Matrislerinin Oluşturulması ... 158 4.5.3 Faaliyet Tabanlı Süreç Diyagramına Uygun Olarak İş Programının Hazırlanması ... 163 4.5.4 Ürün Düzeyi Faaliyetlerin Üretim ve Faaliyet Maliyetlerinin Hesaplanması ... 168 4.5.5 Şantiye Düzeyi Faaliyetlerin Maliyet Bütçeleri ... 209 4.5.6 Şantiye Düzeyi Faaliyetlerin Bütçelenen Maliyetlerinin Ürün Düzeyi Faaliyetlere Atanması ... 226 4.5.7 Bütçelenmiş Genel Merkez Faaliyet Giderlerinden Ürün Düzeyi Faaliyetlere Atanması ... 231 4.5.8 Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Temelinde Proje Ön Maliyetlerinin Belirlenmesi ... 237 4.5.9 Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Temelinde Proje Teklif Cetvelinin Hazırlanması, Yaklaşık Maliyet ve Kar Yüzdesi Yöntemlerine Göre Farkların Tespiti ... 238 4.6 Sonuç ve Öneriler ... 239 KAYNAKÇA ... 248 EKLER ... 268

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Bağımsız denetim dünyada uzun yıllardan beri yapılmasına karşın, Türkiye'de son yıllarda para ve finans piyasalarındaki gelişmelere paralel olarak önem kazanmış ve gelişme göstermiştir. Ekonominin içinde bulunan bilgi kullanıcıları ekonomik aktörlerin kullanımında bağımsız denetim raporlarından faydalanarak karar sürecini şekillendirirler. Bundan dolayı denetim raporlarında bağımsızlık, tarafsızlık ve dürüstlük kavramlarının her geçen gün artmakta ve bağımsız denetim hizmetinde kalitenin arttırılması için birçok yeni düzenleme yapılmaktadır.Bağımsız denetim ekonomi içindeki bilgi kullanıcılarına fayda sağladığı gibi devletin vergi toplamasına faydası olmaktadır. Türkiye devletinin vergi denetimi alanında oldukça yetersiz kaldığı görülmektedir. Bu sebeple devlet bazı özel kuruluşlara vergilemeye kaynak teşkil eden unsurların düzenlenmesi ve incelenmesi için yetki vermiştir. Devlet tarafından yetkilendirilen meslek mensupları Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerdir.Bu çalışmanın amacı bağımsız denetimin nasıl yapıldığını ve bağımsız denetimin yararlarını incelemek, bağımsız denetimi sınırlayıcı etkenleri araştırmak, denetçi ve denetim kuruluşlarının sorumluluklarını ve verdiği hizmetleri araştırmaktır. Ayrıca sunulan bu teorik bilgilerin pratiğe döküldüğünde nasıl işlediğini göstermek amacıyla çalışmamızda bir uygulamaya yer verilmiştir.Yapılan çalışma kapsamında öncelikle denetim kavramı incelenerek bağımsız dış denetimin yeri belirlenmiş ve benzer kavramlardan farkları ortaya konulmuştur. Daha sonra denetim ve denetçi türleri üzerinde detaylı olarak durulmuştur. Denetim aşamasında uyulması gereken Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları ve denetim süreci incelenmiştir. Denetim faaliyetinin resmilik kazanması ve geçerliliğinin kanıtlanması için denetçilerin uymak zorunda olduğu yasal düzenlemeler ve Yeminli Mali Müşavirlik mesleği incelenmiştir. Çalışmanın son bölümünde Türkiye'de faaliyet gösteren bir şirket üzerinde tüm anlatılan teorik bilgilerin uygulanışı gösterilmiştir. Although independent audit has been done for years in the world, it has developed and gained importance depending upon the monetary and financial developments in the last years in Turkey. Benefiting from independent audit reports in using economic factors, the information users in the economy shape decision processes. Hence, in audit reports, the importance of independence, equilibrium and integrity notions are increasing every passing days and many new arrangements has been done to increase the quality of the independent audit service.Independent audit not only is beneficial for information users in the economy but also helps the government in collecting taxes. It seems that Turkish government is falling short of establishing an efficient tax audit system. For this reason the government gives some private institutions the authority to arrange and investigate the factors that plays crucial roles in the field of taxation. The occupation groups that are authorized by the government are independent accountant certified public accountant and chartered accountant.The purpose of this study is to analyze how to make independent audit; to examine the benefits of independent audit; to research the restrictive factors of independent audit and finally to investigate the services and responsibilities of auditors and audit organizations. Furthermore, to show how these theoretical informations work when they are put into practice, an application takes place in this study.In this study firstly the place of independent exterior inspection was defined and the differences from the same concepts were put forward by studying the inspection concept. After the varieties of inspection and inspector was deeply studied. General acceptions of inspection norms which are obeyed in inspection level and inspection process were studied. The legislations which are necessary to obey by the inspector for the having formality and the proving of the effectiveness of inspection activity and the profession of Certified Public Accountant are studied. At the end of study, the practice of all theoretical knowledge studied in the study on the company operating in Turkey was shown.

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Süreç içerisinde birbirine bağlı proseslerde yığın halde yarı mamul/mamul üreten yani geleneksel safha maliyet yöntemini uygulayan işletmelerde birbirlerinden ayrılan safhaların dönem başı ve dönem sonu yarı mamul maliyetleri ile safhalarda tamamlanan mamullerin miktar hareketlerini ve maliyet dağılımlarını belirleme satış – pazarlama çerçevesinde işletme yönetimi adına büyük önem taşır. Bu önem teknolojik gelişmelerin ve yeni üretim tekniklerinin etkisiyle günümüz üretim ortamları geçmiştekilerden farklı hale gelmiştir. İşletmelerde otomasyona geçiş, sermaye yoğun üretim, endirekt ve sabit maliyetlerde artışa bağlı olarak, üretim maliyet yapısı da büyük ölçüde değişmiştir. İşletmelerin üretim yapısı ile mamul maliyet hesaplamaları arasında doğrudan bir ilişki söz konusu olduğundan değişen üretim yapısı, maliyet sistemlerine etki etmiş ve geleneksel maliyet sistemlerine alternatif olarak yeni maliyetleme yaklaşımları ortaya çıkmıştır. Bu çalışma, safhalar halinde üretim yapan işletmelerin toplam maliyetler içerisindeki payını gittikçe artıran imalat maliyetlerini anlamlı maliyet dağıtım anahtarları kullanıp doğru hesaplamak, mevcut organizasyon yapılarını gözden geçirerek tekrar düzenlemelerine yardımcı olmak ve bu sayede daha güçlü bir organizasyon yapısıyla tam rekabet ortamında ayakta kalmalarını sağlamak maksadıyla hazırlanmıştır. Çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm kuramsal anlamda tamamen modern bir maliyet yaklaşımı olan faaliyet tabanlı maliyetleme sistemine ayrılmış, sistemin geleneksel maliyetleme modellerinden farkı işletmelerin değişen yönü ve bilgi işleme çatısı altında FTM’nin gelişimi, uygulama aşamaları kapsamında işleyişi, amacı, yararları gibi birçok konu açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde yarı mamul/mamul maliyetlerinin hesaplanma şekli açısından safha maliyet yöntemi ile sipariş maliyet yöntemi kıyaslandıktan sonra teorik anlamda yöntemin özellikleri ve işleyişi çeşitli örneklerle açıklanmış, dönem başı/dönem sonu yarı mamul ve fire gibi hususlara dikkat çekilerek yöntemin uygulama kademeleri hakkında bilgi verilmiştir. Son bölümde ise SESAN A.Ş.’nin maliyet verilerine ve faaliyetlerine dayanılarak FTSMS’nin kurulması ile ilgili uygulama çalışması yapılmış ve elde edilen sonuçlar işletmenin geleneksel safha maliyetleme sistemine göre hazırladığı maliyet verileri ile kıyaslanarak çeşitli değerlendirmelerde bulunulmuştur. In businesses which produce semifinished product/product with in process in processes that are related with each other as bulk, that is, applies traditional process costing system, to determine the start-of-period and end-of-period semifinished product costs of the processes that are seperated from each other and to determine the amount movements and cost distributions of the products that are completed in the processes is very important for business administration on a sales-marketing frame. By this importance and by the effect of the technological developments and the new production techniques, production media of today has become different from of the past. Depending on passing to automation in businesses, capital intensive production and increase in indirect and constant costs, the production cost structure has been changed drastically. Since there is a direct relationship between businesses production structure and product cost calculations, the changed production structure has effected cost systems and new costing approaches has been arised as an alternative to the traditional cost systems. This study has been prepared for the following purposes: to calculate properly the production costs of the businesses that are making production as processes by using meaningful cost distribution keys since these production costs are increasing their portion in total costs more and more. To help them in reviewing their present organization structure and thus to allow for them to survive in the perfect competition media by a stronger organization structure. The study consists of three main sections. The first section was allocated for the activity based costing system which is fully a modern approach in a theoritical manner and several subjects like ABC’s advancement, ABC’s functioning in application stages, its aim, benefits under the changed direction and changed information processing of the businesses which use different methods than traditional cost methods. In the second section of the study, the stage cost method and order cost method is compared according to the calculation type of costs of semifinished product/product and after that the the properties of the method and functioning of it in a theoretical manner was explained with several examples. To subjects like start-of-period/end-of-period semifinished product and loss , attention has been drawed to give information about the application steps of the method. In the last section, an application study related to the set up of ABPCS has been done depending on the cost data and the activities of SESAN A.Ş. and the gained results have been compared with the cost data which are prepared by the business according to the traditional process costing system and by this way several evaluations has been made.

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır.

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. İsletmelerin faaliyetlerine devam edebilmesi yani yasamını devam ettirebilmesi için rakipleriile rekabet edebilir bir yapıya sahip olması ve ürettiği ürün veya hizmetler ile müsterilerinbeklentilerini ve ihtiyaçlarını karsılayabilmesine bağlıdır.Gerek rekabet edebilme gerekse müsteri ihtiyaçlarını karsılayabilme açısından en önemliunsurlardan biri olan fiyat, pazarlama vasıtaları ile bir uyum içinde kullanıldığı ölçüdeisletmelerin belirlediği amaçlara ulasılmasını sağlar.?sletmeler ürettikleri mal veya hizmetlerin değerini ifade eden en iyi fiyatı belirleyebilmekamacıyla, maliyet basta olmak üzere, fiyatlandırmayı etkileyen diğer tüm faktörleri göz önündebulundurarak, fiyatlandırma amaçlarına uygun fiyatlandırma politikalarını ve yöntemlerinibelirlemelidir.Fiyatlandırmada maliyet önemli bir unsurdur ve göz ardı edilmemelidir. Tabii ki maliyetfiyatın belirlenmesinde tek basına yeterli değildir. Basarılı bir fiyatlandırma maliyet, talep verekabet arasında kurulacak uyumlu bağlantılara dayandırılmalıdır.?sletmeler öncelikle ürünle ilgili maliyet ve maliyet alternatifleri belirlemelidir. Belirlenenmaliyet alternatifleri içinde bulunulan ekonomik durum, müsterilerin beklenti ve talepleri,mamulün hayat eğrisi ve rakiplerin durumuna göre kullanılarak doğru rekabetçi fiyatvarsayımları olusturulmalıdır. Bu çalısmada, özellikle sabit ve değisken maliyetlerin doğruolarak belirlenmesi ve içinde bulunulan duruma uygun olarak rekabet üstünlüğü sağlayacaksekilde kullanılmasının önemi ortaya konmaya çalısılmıstır.Çalısma üç ana bölümden olusmaktadır; Çalısmamızın birinci bölümünde maliyet, fiyat,fiyatlandırma kavramsal olarak açıklanmaya çalısılmıstır. ?kinci bölümde fiyatlandırmanınamaçları, fiyatlandırmayı etkileyen unsurlar, fiyatlandırma politikaları ve buna bağlı olarakihracatta fiyatlandırma ve transfer fiyatlandırma üzerinde durulmustur.Üçüncü bölümde isefiyatlandırma yöntemleri örneklerle açıklanarak avantaj ve dezavantajları ortaya konulmayaçalısılmıstır. In order that the enterprises can continue their activities, that is to say, to survive it is necessarythat they have to hold their own with their rivals and that the products or services they madecan meet the expectations and needs.The price, one of the most important factors, as competitiveness and meeting the customer?sdemands, provides the enterprises to reach to the purposes they determined providing that it isused in compatibility to the marketing media.The enterprises, in order to determine the best price showing the values of the produced goodsor services, must consider firstly cost and all the other factors influencing the pricing, anddetermine the pricing policies and methods suitable to the pricing.The cost is an important factor in the pricing and that must not be undervalued. Of course, it isnot enough one to in determining the cost. A successful pricing must be based on theconvenient connections to be established among the cost, demand and rivalry.The enterprises, firstly, must determine the costs and the cost alternatives related to the goods.The economic situation among the determined cost alternatives must be used according to theexpectations and demands of the customers, life curve of the product and condition of therivals and the right competitive price assumptions must be established. In this study, it is triedrightly to determine especially the fixed and flexible costs and introduce the importance of thatthose must be used so as to provide the rivalry superiority complying with the manner.The study consists of three main sections; At the first section of our study the cost, price,pricing have been studied conceptually. At the second section, the purposes of the pricing, thefactors affecting the pricing, pricing policies and the pricing on the export and transfer pricinghave been emphasized. At the third section, the pricing methods have been described with thesamples, the advantages and disadvantages have been expressed.

ÖZET Serbest piyasa ekonomisi, dışa açık ekonomik sistem, gümrük birliği, küreselleşme derken işletmeler her geçen gün kendilerini daha yoğun rekabet ortamında bulmaktadırlar. Bu yoğun rekabet ortamında işletmeler varlıklarını sürdürebilmeleri için verimli ve karlı çalışmaları gerekmektedir, işletmelerin verimi ve karlı çalışmaları için faaliyetlerini en iyi şekilde planlayıp kontrol etmeleri gerekmektedir, bu amaç için kullanılabilecek en iyi sistem standart maliyet sistemidir. 2000' li yıllara geldiğimizde üretim teknolojilerinde köklü değişimler yaşanmıştır. Doğru maliyet bilgilerine ulaşmak için maliyet sistemlerinin de bu değişime göre yenilenmesi gerekmektedir. Tezimizin amacıda, bu değişime göre geliştirilmiş olan faaliyete dayalı maliyet sistemini ve kaynak tabanlı maliyet sistemini tanıtmaktır. Çalışmamızın birinci bölümünde, maliyeti oluşturan unsurlar ve maliyet sistemleri anlatılmıştır. İkinci bölümde, planlama, kontrol ve performans ölçümü için kullanılmakta olan standart maliyet sistemi anlatılmıştır. Üçüncü bölümde, ileri maliyet sistemi olarak geliştirilen faaliyete dayalı maliyet sistemi anlatılmıştır. Dördüncü bölümde, üretim ve yönetim tekniklerindeki değişime göre ileri standart maliyet sistemi olarak geliştirilmiş olan kaynak tabanlı maliyet sistemi anlatılmıştır. Beşinci bölümde de bir üretim işletmesinde yapılan uygulama yer almaktadır. SUMMARY Enterprises find themselves in more intensive competitive atmosphere because of the free market economy, economic system open to the foreign market, customs union and globalization, under this competitive atmosphere, enterprises have to work productive and profitable to maintain their presence. To do this, enterprises have to plan and control their activities in the best way. Standard cost system is the best one that can be used for this aim. Recent years, there have been fundamental changes in the production technologies. To get the correct cost information, cost systems should be renewed according to this change. The aim of the thesis is to introduce source based cost system and the activity based cost system which are developed according to this change. In the first part of the study, elements forming cost and cost systems are presented. In the second part standard, cost system which is wed to measure planning, control and performance is presented. In the fourth part according to the changes in the production and management techniques is presented. In the fifth part an application done in o production enterprise is presented. Keywords: Cost driver, Advanced cost system, Resource, Standard cost, Budget 163