Search

Ehl-i Sünnet’i oluşturan iki ana kelâm okulu olarak Eşʽarîlik ve Mâtürîdîlik, kendi bakış açılarıyla itikâdî meselelere yaklaşırken zaman içerisinde ortak payda altında mezhep kimliğini meydana getirmişlerdir. Tarsûsî ve Sübkî üzerinden kelâm okullarının teolojik düşüncelerinde var olan birleşme ve ayrışma noktalarını incelemeyi hedef aldığımız bu çalışmada gerek çağdaş olmaları gerek aynı coğrafyada yaşamalarını da dikkate alarak uzlaşma ve uzaklaşma gibi iki farklı yaklaşımın imkânını sorgulamaya çalıştık. Birleşme ve uzlaşma tam bir anlaşma mıdır yoksa ihtilaflara rağmen bir arada durma azmi midir? Ayrışma ve uzaklaşma, tamamen kopma ve karşıya geçme midir yoksa farklılıkları belirterek aynı noktada birleşme yerine merkezde kendini görüp o noktada birleşmek midir? gibi sorulara da cevaplar aradık. Teolojik zeminde ayrışma, tabiî olarak kabul edilirken sosyo-kültürel zemin ve reel konjonktür, uzlaşmayı zorunlu kılmaktadır. İhtilaflar üzerine farklı tavırlarda yazılmış iki eser ve içinden çıktıkları kelâm okullarının sistematiğini en iyi şekilde kavramış iki düşünür üzerinden uzlaşma veya uzaklaşmaya bakabilmek zor, ancak bir o kadar da kıymetlidir., Ash'arism and Maturidism that two main schools of Ahl al-Sunnah theology, find the solutions the theological problems with own perspectives and they created the sectarian formation on their consensus in the process of time. In this study, we aim to analyse the agrement and disagrement in the thoughts of İslamıc theological schools in the context of Tarsusı and Subkı whose both contemporary and lived in the same geography. We looking for answers to questions, such as; Is unification and reconciliation a agreement completely or is it the determination to live together despite the conflicts? Are disagreements breaking away completely and adopting the opposite ideas or is it to put forward your own thoughts as only truth and living together instead of expressing different thoughts and living together? While the differences in theological problems are considered natural, the socio-cultural movements and the real conjuncture necessitate the reconciliation. It is difficult, but is valuable to be able to describe at their agrements or disagreements through both two scholars who understood the systematics of their theology schools ideally and two boks written by different methods in order to express their disagreements.

Thisstudy examines the first examples of the Hanafite-Mu'tazilite interaction inKhorasan on the principle of deepening on individuals. For this reason,individual examples are emphasized rather than the general situation of theperiod. Abu Nasr Muhammad b. Sahl (d. 388/998) is chosen as a sample in orderto understand the first manifestations of this situation in the region. AbuNasr Muhammad b. Sahl, one of the first manifestations of Hanafite-Mu'taziliteinteraction outside Iraq, has an important scholarly influence in Khorasan andthe Iraq and is considered in the Mu'tazilite biographical works among the fuqahawho adopted the idea of i'tizal. Abu Nasr, who conducted the sessions ofknowledge in Nishabur region for a long time, was influential in the scholarlylife of some individuals who came to prominence and became the teachers ofJushami and he was complimented by these individuals. He is also known toHanafite-Mu'tazilite persons in Iraq, and it is reported that individuals inIraqi Hanafism, such as Abu Abdullah al-Saymari and Abu'l-Qasim al-Tannukhi,learned from him. It is remarkable for the Hanafite-Mutazilite identity of AbuNasr that he took part in the sessions of the vizier Sahib b. Abbad (d.385 /995) who acted in favor of Mutazilites in the Buwayhid period and that he isrecorded to have taken Office in the Samanid period. For this reason, it is aimed,by investigating the scholarly and political grounds that developed around SahlAbu Nasr Muhammad b. Sahl, to show the first manifestations of the Hanafite andMu'tazilite interaction in Khorasan., Buçalışma, Horasan’daki Hanefîlik-Mu'tezile etkileşiminin ilk örneklerinişahıslar üzerinde derinleşme prensibi ekseninde ele almaktadır. Bunun için dedönemin genel yapısından ziyade bireysel örnekler üzerinde durulmuştur. EbûNasr Muhammed b. Sehl (ö.388/998), buyapının bölgedeki ilk tezahürlerini anlayabilmek için örneklem olarakseçilmiştir. Hanefîlik-Mu'tezile etkileşimin Irak dışındaki ilk tezahürlerindenbiri olan Ebû Nasr Muhammed b. Sehl Horasan’da ve Irak bölgesinde önemli birilmî nüfuza sahip olup, Mu'tezilî tabakatlarda i'tizâl fikrini benimseyenfukaha içerisinde sayılmaktadır. Uzun müddet Nişabur bölgesinde eğitimmeclislerini yönlendiren Ebû Nasr, burada mütekellim kimlikleri öne çıkan veCüşemî’nin de hocası konumunda olan bazı şahısların ilim hayatında etkili olmuşve bu şahıslar tarafından iltifata tabi tutulmuştur. Ayrıca o Irak’takiHanefî-Mu'tezilî şahıslar nezdinde de tanınmakta, Ebû Abdullah es-Saymerî veEbû’l-Kâsım et-Tenûhî gibi Irak Hanefîliği içerisindeki şahısların ondan ilimtahsil ettiği rivayet edilmektedir. Ebû Nasr’ın Büveyhiler döneminde Mu'tezilîşahıslar lehine uygulamalarda bulunan vezir Sahib b. Abbad’ın (ö.385/995)meclislerinde yer alması ve Samanîler döneminde görev aldığının kaydedilmesi deHanefî-Mu'tezilî kimliği açısından dikkat çekicidir. Bu sebeple Ebû NasrMuhammed b. Sehl’in etrafında gelişen ilmî, siyasî zeminin araştırılması ileHanefîlik-Mu'tezile etkileşiminin Horasan’daki ilk tezahürlerin aydınlatılmasıamaçlanmaktadır.

Ebû Şekûr es-Sâlimî, Hanefî-Mâtürîdî Kelam geleneğine mensup bir alimdir. O, Mâtürîdîliğin neşet ettiği Semerkand şehrinin Keş beldesinde hicri V. asrın ilk yarısında doğmuş ve muhtemelen VI. asrın ilk çeyreğinde de vefat etmiştir.Sâlimî'nin kelam anlayışını ele alan bu araştırma, giriş, sonuç ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın konusu, önemi, amacı, yöntemi ve kaynaklarının yanısıra, dönemin sosyokültürel durumu, Sâlimî'nin kimliği ve mezheplere yaklaşımı hakkında bilgi verilmiştir.Birinci bölümde; Sâlimî'nin, akıl, duyular, haber ve bunlarla bağlantılı konular ekseninde bilgiye; tabiat, ruh ve hareket, gök cisimlerinin hudûsü bağlamında varlığa; yaratıcının zatı ve sıfatlarına dair görüşlerinin değerlendirilmesi merkezinde ilahiyat bahisleri ele alınmıştır.İkinci bölümde; Sâlimî'nin, imanın mahiyeti, bilgiyle ilişkisi, tasnifi, İslâm ve amel kavramlarıyla irtibatı, artması, eksilmesi ve şüphe edilmesi bakımından imana; aidiyyeti, yaratılması, güç yetirilmesi yönüyle insan fiilleri konularına bakış açısı değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde; onun, risaletin imkanı, peygamberlerin masumiyeti, mucize ve onunla ilişkili Kur'ân, isra, miraç gibi meseleler bağlamında nübüvvvet; dört halife, Muaviye'nin isyanı, Hz. Hüseyin'in şehadeti ve Abbasiler'in hilafeti doğrultusunda hilafet; ölüm ve sonrası, şefaatin imkanı, cennet ve cehennem, Allah'ın ahirette görülmesi hususunda da ahiret konularına yaklaşımına yer verilmiştir. Sonuçta ise Sâlimî'nin İslâm kelamı içerisinde yeri ve kelam anlayışı ortaya konmuştur. Abû Shakûr al-Sûlimû is a scholar from the theology tradition of Hanafi-Mâtürîdî. He was probably born in the first half of the 5th century AH and died in the first quarter of 6th century AH in the the town of Kash in the city of Samarkand where al-Maturidiyya was born.This research, which deals with al-Sâlimî's understanding of theology, consists of introduction, conclusion and three parts. In the introduction, the subject of the study, the importance, purpose, method and resources, as well as the sociocultural status of the period and al-Sâlimî's approach to the Islamic sects were given information about.In the first chapter; al-Sâlimî's views on these theological issues are discussed: the knowledge in the context of reason, senses and hearing, the nature, the soul and movement, the being the contexts of the formation of celestial bodies, the essence of the creator and his attributes in the terms of whether it is permissible to link or not. In the second chapter, al-Sâlimî's point of view has been evaluated on these topics: the nature of faith, the relationship of faith with knowledge, classification of faith, the connection of faith with the concepts of Islam and good deeds, increase and decrease in faith, faith in terms of doubt, ownership of acts of humans, creation of acts of humans, powering the acts of humans, acts of humans and other related issues. In the third chapter, al-Sâlimî's approaches to these issues are discussed: the possibility of Prophethood, the innocence of the prophets, miracles, The Quran in the context of revelation to Prophet Muhammed, the Prophethood in the contexts of the Night Journey and Mi'raj, four Rashidun Caliphs, Muawiyah's rebellion, martyrdom of Hussein, Imamet in the direction of Abbasids Caliphate, the death and afterlife, possibility of intercession, the heaven and the hell, possibility to see Allah directly. As a result, al-Sâlimî's place and opinions in Islamic Theology and his understanding of theology were revealed. 376

İnsanların Allah’ın varlığını ve birliğini bilmesi,dini sorumlulukları yerine getirmesi hususunda temel faktör akıldır. İnananlarayüklenen görev/ sorumluluk bu yeti sayesinde gerçekleşmektedir. İslâmâlimlerinin geneline göre rüşte erip akli melekelerini kullanan herkes akliçıkarımlarla Allah’ın varlığını ve birliğini bilmekle yükümlüdür. Ancak çocukveya mecnun olmalarından dolayı akli melekelerini kullanamayan ya da fetretdöneminde yaşayan veyahut ıssız bir yerde yaşayıp kendilerine tebliğ ulaşmayaninsanların durumları hakkında İslâm âlimleri farklı görüşlere sahiptir. Onlar,müminlerin rüşte ermeden ölen çocukları hakkında, dünyada ve ahirette müslümanmuamelesi göreceklerini belirtirlerken, rüşte ermeden ölen kâfir ve müşrikçocukları ile ilgili ise farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Konuya daha çokAllah’ın adaleti merkezinde yaklaşan Ebû Şekûr es-Sâlimî (ö. 460/1068’densonra) ise şirk ve küfür içerisinde olmayan hiçbir kimseye Allah’ın kâfirmuamelesinde bulunmayacağı kanaatindedir.

Bu çalışmada modern dönem ve öncesinde tartışılagelen hadis usûlü meselelerine temas edilmiş ve modern dönemde yaşamış olan Abdülhay Leknevî'nin el-Ecvibetü'l-fadile isimli eserinde yer verilen hadis konularına bakışı incelenmiştir. Çalışmamızın birinci bölümü araştırmanın önemi, amacı, kapsamı ve yöntemiyle beraber modernizm öncesi ve sonrası hadis tartışmalarına ayrılmıştır. İkinci bölümde Abdülhay Leknevî'nin hayatı, eserleri, ilmi kişiliği ve yaşadığı dönemin sosyo-kültürel yapısı üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde el-Ecvibetü'l-fadile isimli eserinde temas edilen sened, zayıf hadis, Sünen kitaplarının değeri, tefsir kitaplarındaki hadislerin sıhhat durumu, hadislerin teâruz etmesi, cemʻ, tercih, nesih vb. hadis konuları tartışılmıştır. In this study, hadith procedure subjects discussed during the modern and pre-modern eras have been considered, the perspective of Abdülhay Leknevi's, who lived in the modern era, on hadith subjects referenced in the el-Ecvibetü'l-fâdile, have been studied.The first part of our study consists of the hadith discussions during pre and post-modernism eras as well as the importance of the research, purpose, scope and methods.In the second part, Abdülhay Leknevi's life, works, his scientific personality, and the socio-cultural structure of the era he lived have been considered.In the third part, the areas of sources of the hadith, weak hadith, the value of the hadith books Sünen the dependability of the hadiths in the interpretation tafsir books, conflicts in the hadiths, common areas in the hadiths, preference, cancellation referenced in the el-Ecvibetü'l-fâdile have been discussed. 174