Search

Postindustrial agglomerations struggling with image deficits and environmental problems are looking for new development paths to take. One of these paths can bring about the development of business tourism, including the industry of the organisation of meetings and events. The unique and attractive character of the place can favour taking such a direction. The business tourism sector can therefore become an instrument contributing to the sustainable metropolisation of the city by building up its position in the global network of flows. The development of the meetings and events sector allows, therefore, for a change of image, for a re-evaluation of endogenous resources, including those relating to the industrial past, and for tapping into the unlimited resources of the global network. Increased attention in this network may lead to an influx of more events, and of investors as well. Replacing heavy industry with an enlarged service sector and modern industry based on flexible and innovative small and medium-sized enterprises fosters sustainable development. The meetings and events industry can become a tool for sustainable development and the promotion of its ideas, related to the UN Sustainable Development Goals (SDGs). The trajectory outlined above seems very promising. However, to some extent, it is just a hypothesis. The author undertakes to test it on the example of Katowice, a former industrial city which has decided to follow the route outlined above to become a city that hosts many events, including the COP24 summit in 2018. In the article, the author presents empirical research studies whose authors tried to determine whether the path the city has chosen has a real impact on its image and development. The author also deals with the question of the sustainability of such a development path and the conditions for its self-support in the context of the COVID-19 pandemic crisis.

In this article, the authors analyse selected outlooks of social inequality as it can be observed in cities and metropolises. Attention is paid to three aspects of the question: income inequality, housing inequality and the risk of poverty. The text points out the spatial dimension of urban and metropolitan inequality and also differences in levels of inequality on the global, European and local scales. The analysis of available data shows that inequality most seriously affects cities located in the developing world (mainly in Africa), but it appears to a similar extent in the US cities. The situation of European cities regarding inequality looks much better. This does not mean, however, that European cities have avoided inequality and its negative results. In Europe, the “urban paradox” can be observed as the cities accumulate wealth and growth multipliers and concentrate social inequality. Although the cities of Central and Eastern Europe appear to be in a better position, their situation must be seen in the context of their more difficult demographic situation. The most significant inequalities in Poland, as in other European countries, can be observed in metropolitan cities. The increasing income differential may be considered the basis of the distinction between the well-qualified workers of specialised metropolitan services and the workers in traditional occupations; this confirms a division in the metropolitan class, as well as urban middle and lower classes. The revealed factors lead to two principal conclusions. The first one highlights the multidimensionality of urban and metropolitan inequality, resulting in a dual city. The second factor concerns the potential social conflicts, known as the parasite syndrome. The two are connected with a rise in the level of intra-metropolitan inequality.

"Instytut Socjologii Uniwersytetu Śląskiego wyróżnia się na tle innych polskich ośrodków socjologicznych różnorodnością i interdyscyplinarnością realizowanych przedsięwzięć badawczych. Jest on także silnie zaangażowany w sprawy miejskie oraz regionalne swego otoczenia, co wynika ze specyfiki województwa śląskiego oraz transformacji społeczno-gospodarczej, jaka dokonała się w tym regionie. W badaniach realizowanych w Instytucie Socjologii UŚ można wyodrębnić siedem podstawowych obszarów, które obejmują: uwarunkowania restrukturyzacji górnośląskiego przemysłu tradycyjnego, problemy organizacji instytucji i rynków pracy, przeobrażenia w pomocy społecznej, ład kulturowy w przekazach międzypokoleniowych, ale także tożsamość społeczną i obywatelską Polaków, ich świadomość ekonomiczną oraz przekształcenia w przestrzeniach miasta i metropolii." [...] (fragm.)

The author explores the problem of territorial reorganization of the metropolitan area within the Canadian evolutionary federal system, taking as an example the cities of Toronto and Montreal. The results of the research indicate that adaptation strategies, applied by states aiming at empowering the metropolis, depend on the general level of the territorial units’ autonomy. The existence of strong local self-government favours creation of intercommunal cooperation structures without dissolution of current local territorial units. Territorial reorganization in the case of states with a low level of local autonomy may facilitate elimination of former local units by theirs amalgamation in new, larger metropolitan self-government structures. As far as this context is concerned, Canada constitutes a very interesting study case. Taking into consideration Canadian evolutionary federal system, highly limited local autonomy of the cities, and its mix of European and American traditions, one can observe almost all the above-mentioned dimensions of reform and adaptation strategies. Advanced and institutionalized intercommunal cooperation, developed in Toronto and Montreal in the middle of the 20th century, was interrupted by amalgamation imposed by provincial government, which resulted in creation of new, enlarged metropolitan cities of Toronto in 1998 and Montreal in 2002. In both cases the amalgamation has not been accepted by a part of the population and destabilized cooperation in these metropolitan areas. The trouble with amalgamation led to abandonment of further structural and territorial reforms, which were replaced by functional ones, taking the form of special agreements between Toronto and Montreal and their respective provinces (Ontario and Quebec), giving them both new competences and financial resources. Regardless of any difficulties in pursuing an appropriate metropolitan regime and the suitable position for the metropolis in the structure of a political and territorial system, both cities have achieved strong economic performance and high quality of life.

Miasta tworzą dominujące środowisko życia człowieka i stanowią miejsca dynamicznego rozwoju, innowacyjności, kreatywności, w których poszukuje się rozwiązań kluczowych problemów współczesnego świata. Poza tym są podstawowym źródłem wielu wyzwań dotyczących kwestii bezpieczeństwa czy zmian klimatu, gdyż zużywają większą część światowej energii i w związku z tym mają znaczący udział w emisji gazów cieplarnianych. Miejskość zmienia swój wymiar społeczny, ponieważ jest sprzężona z procesami globalizacji, a zatem z mobilnością, intensywnością wszelkiego rodzaju przepływów i współzależności między obszarami miejskimi, których powiązania sieciowe oplatają naszą planetę. Metropolie i obszary metropolitalne stanowią węzły tej sieci, wytwarzając nowego rodzaju relacje z otoczeniem zarówno najbliższym, wskutek zacierania granic między miastem i światem wiejskim, jak i z otoczeniem odległym, w wyniku włączania się w przestrzeń globalnych przepływów (Fragment tekstu).

After 10 years of discussions about the need to empowerthe metropolitan areas in Poland, finally a metropolitan union law for the Śląskie Voivodeship [Silesian region] has been adopted. Defining two million people as a population level required for the creation of the metropolitan union confirmed that the legislator’s intention was to establish the first metropolitan union in Poland specifically in the Silesian conurbation due to its unique territorial structure. The establishment of the Upper Silesian and Zagłębie Metropolis [Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia] should be seen as an important social experiment and significant innovation in the Polish local – government system. The large territorial delimitation of the metropolitan union with 41 local units is a courageous step that proves a high level of mobilisation and strong involvement of Silesian local decision makers. The specific decision-making procedure based on double majority voting should encourage dialogue between the large and small member cities of the metropolitan union. The generally formulated competences of the metropolitan union allow considerable freedom to the authorities in prioritising tasks and projects. The author’s analyses the institutional architecture of the first Polish metropolitan union, which is a hybrid organisation combining an inter-municipal association and a local government unit, from the perspective of turning the Upper Silesian metropolitan area into an efficient system of metropolitan governance.

Rok 2016 był dla Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego rokiem udanym pod względem aktywności naukowo ‑badawczej. Był też rokiem zmian organizacyjnych. Po ośmiu latach, zgodnie ze statutem Uniwersytetu Śląskiego, w związku z upływem drugiej kadencji stanowisko dyrektora Instytutu opuścił prof. zw. dr hab. Wojciech Świątkiewicz.

Developing optimizing source-level transformations, consists of numerous non-trivial subtasks. Besides identifying actual optimization goals within a particular target-platform and compiler setup, the actual implementation is a tedious, error-prone and often recurring work. Providing appropriate support for this development work is a challenging task. Defining and implementing a well-suited target-platform description which can be used by a wide set of optimization techniques while being precise and easy to maintain is one dimension of this challenging task. Another dimension, which has also been tackled in this work, deals with provision of an infrastructure for optimization-step representation, interaction and data retention. Finally, an appropriate source-code representation has been integrated into this approach. These contributions are tightly related to each other, they have been bundled into the MACCv2 framework, a fullfledged optimization-technique implementation and integration approach. Together, they significantly alleviate the effort required for implementation of source-level memory-aware optimization techniques for Multi Processor Systems on a Chip (MPSoCs). The system-modeling approach presented in this dissertation has been located at the processor-memory-switch (PMS) abstraction level. It offers a novel combined structural and semantical description. It combines a locally-scoped, structural modeling approach, as preferred by system designers, and a fast, database-like interface, best suited for optimization technique developers. It supports model refinement and requires only limited effort for an initial abstract system model. The general structure consists of components and channels. Based on this structure, the system model provides mechanisms for database-like access to system-global target-platform properties, while requiring only definition of locally-scoped input data annotated to system-model items. A typical set of these properties contains energy-consumption and access-latency values. The request-based retrieval of system properties is a unique feature, which makes this approach superior to state-of-the-art table-lookup-based or full-system-simulation-based approaches. Combining such component-local properties to system-global target-platform data is performed via aspect handlers. These handlers define computational rules which are applied to correlated locally-scoped data along access paths in the memory-subsystem hierarchy. This approach is capable of calculating these system-global values at a rate similar to plain table lookups, while maintaining a precision close to full-system-simulation-based estimations. This has been shown for both, energy-consumption values as well as access-latency values of the MPARM platform. The MACCv2 framework provides a set of fundamental services to the optimization technique developer. On top of these services, a system model and source-code representation are provided. Further, framework-based optimization-technique implementations are encapsulated into self-contained entities exposing well-defined interfaces. This framework has been successfully used within the European Commission funded MNEMEE project. The hierarchical processing-step representation in MACCv2 allows for encapsulation of tasks at various granularity levels. For simplified reuse in future projects, the entire toolchain as well as individual optimization techniques have been represented as processing-step entities in terms of MACCv2. A common notion of target-platform structure and properties as well as inter-processing-step communication, is achieved via framework-provided services. The system-modeling approach and the framework show the right set of properties needed to support development of memory-aware optimization techniques. The MNEMEE project, continued research work, teaching activities and PhD theses have been successfully founded on approaches and the framework proposed in this dissertation.

The global Post-Fordist economy based on permanent flows changes the way we use space. It modifies the processes of functioning of cities, some of which take the role of global hubs or regional networks. It is an open question whether and how the changes concerning territorial and competence range of cities influence institutions and institutionalizations of contemporary city authorities. Although it is difficult to establish a general answer to this question, the author bases his reflection on the case of the evolution, unprecedented in the French conditions, of the local government system of Grand Lyon Urban Community. On 1st January 2015, after 45 years of its existence, Grand Lyon became a Metropolis of Lyon, establishing a new unit of local government with extended range and new competences, combining the prerogative powers of municipalities, an urban community, and a department.

The economic crisis, which caused the reduction of local governments’ budgets, accelerated the reforms of the territorial organization in many European countries. The said reforms were aimed not only to limit spending and simplify structures, but also to make governments the engine of economic growth. In Polish conditions we rarely talk about reforms of local government in the context of overcoming the results of the crisis. Since the regional reform of 1999, there has been no sign of deeper and braver reform of local government, which is particularly noticeable in the absence of metropolis in the structure of territorial units. The importance of metropolitan areas and their consistent management has been noticed only recently, which is reflected in the Act Amending the Act on Local Government in force since 1 January 2016. A response to the challenges of large urban areas were to be Integrated Territorial Investments (ITI), the realization of which, however, does not seem optimistic as far as the social capital deficit of Polish government elites at concerned. At the moment we can therefore speak about the conditions of metropolization without the metropolis. This state of affairs is unlikely to change quickly by another project of “metropolitan act” that has been prepared and that emerged in the course of the election campaign preceding the general elections at the end of October 2015.

Aglomeracje miejskie w myśl terytorialnego paradygmatu rozwojowego ukazywane są najczęściej jako przestrzenie dynamicznych procesów gospodarczych, koncentrujące kluczowe dla generowania wzrostu zasoby. Nie należy jednak zapominać, że i one wytwarzają swoich „wygranych” oraz „przegranych”, co jest szczególnie widoczne w aglomeracjach poprzemysłowych i uległo wzmocnieniu w związku z utrzymującym się od 2007 roku kryzysem gospodarczym. W grupie przegranych umieszczani są najczęściej ludzie, których aktywność zawodowa opierała się na tradycyjnym przemyśle ciężkim, należący tym samym do starszego pokolenia mieszkańców aglomeracji, mający pewne trudności z przekwalifikowaniem oraz dostosowaniem się do nowych uwarunkowań gospodarczych i potrzeb rynku pracy. Zapomina się jednak dosyć często o problemie bezrobocia wśród ludzi młodych, wchodzących na rynek pracy, których zatrudnienie jest zdecydowanie bardziej wrażliwe na dekoniunkturę gospodarczą.

L’avenir des anciennes régions industrielles, comme la conurbation silésienne, dépend aujourd’hui de leur capacité d’adoption, de résilience et de leur transformation vers un territoire créatif et apprenant. Cela demande une réorganisation complète des relations intérieures sur lesquelles elles construisaient leur développement. Les relations verticales avec le centre qui pilotait la machine industrielle silésienne, deviennent moins significatives, au profit de relations horizontales développées au niveau local. C’est la capacité d’activation des capitaux propres aux acteurs régionaux et l’organisation de leurs flux et échanges, qui détermineront le potentiel créatif du territoire. Les processus de la métropolisation qui apparaissent aussi dans les anciennes agglomérations industrielles, peuvent accélérer cette transformation, puisqu’ils se traduisent par une vague d’entreprises nationales et étrangères, l’installation des centres internationaux de congrès et le développement des recherches et de l’activité culturelle. Cette pluralité d’acteurs et leur concentration spatiale multiplie les systèmes interactionnels qui, dans les conditions favorables, créent des ensembles fonctionnels et des réseaux, qui assurent l’échange des informations, des connaissances ainsi qu’une coopération, qui génèrent des valeurs nouvelles, garantissant ainsi la résilience de la région, qui se voit transformer en territoire métropolitain réflexif. Ces conditions favorables peuvent résulter de l’introduction d’un système de gouvernement métropolitain intégré, dans le cas où des coopérations et des échanges proviennent de la mise en place des nouveaux cadres institutionnels à l’échelle du territoire fonctionnel de la métropole émergente. Les structures institutionnelles peuvent être accompagnées de schémas et relations informelles et volontaires, dont l’ensemble constitue un système de gouvernance locale. Quand les réformes institutionnelles ne sont pas possibles, le rôle principal est joué par le système de gouvernance, dont l’apparition demande l’existence d’une conscience spécifique reconnaissant l’importance de la coopération et du bien commun. La transformation de la conurbation silésienne a franchi l’étape de la désindustrialisation en faisant preuve de sa résilience. L’étape suivante de la transformation, qui devient un processus permanent, ouvre le passage vers une région réflexive et apprenante comme résultats de la mise en réseau de coopération des acteurs de développement régional. La conurbation silésienne est au début de ce chemin qui n’est pas facile dans le contexte de sa fragmentation politicoadministrative, le manque d’un gouvernement institutionnel fort à l’échelle de la conurbation et la gouvernance limitée aux enclaves qui deviennent de plus en plus nombreuses, mais qui restent une exception plutôt qu’une règle. Parmi les exemples de bonnes pratiques dans la construction des réseaux métropolitains nous pouvons citer la création de clusters comme Euro-Centrum3 qui rassemble les sociétés de la branche d’éco-construction à basse consommation d’énergie, la mise en place « d’Itinéraire des monuments industriels »4 qui valorise à l’échelle nationale et européenne le patrimoine industriel de la région. Nous pouvons également citer l’exemple de certains projets de la Métropole « Silesia », comme un des plus récents, relatifs à l’achat commun à l’échelle de la conurbation d’énergie électrique par les collectivités territoriales et de nombreux établissements publics. Ces exemples prouvent le potentiel de résilience de la région et les changements en cours doivent maintenant se multiplier.

Wstęp do książki "Regionalisation in Europe : the state of affairs" pod red. G. Libor, R. Pyka, D. Nowalska-Kapuścik

Wstęp do książki "Regionalisation in Europe : the state of affairs" pod red. G. Libor, R. Pyka, D. Nowalska-Kapuścik.

The author makes an attempt at explaining the process of shaping of political identity of metropolitan areas that are regarded as a sign of “new territorialities”, emerging due to globalization as well as metropolization of modern states. Also, the author emphasizes that following by democratic institutions (and thus political identity and subjectivity) the reforms of territorial structure sanctioning new areas of shaping social reality plays an important role in proper functioning of the democratic country. Modern France, as well as territorial reforms undertaken in 2010—2014, constitutes the area of analyses and inquiries. Using a constructivist concept of political identity, the author advances a thesis that citizens’ political identity is the aftermath of the emergence of political market — a space for debate, competition and rivalry, whose settlement comes with the political power. The emergence of autonomic public space in metropolitan areas must therefore be the result of the political power being located on this level. Since the “power of the metropolis” in France still remains incomplete, the metropolitan identity is at an early state of development. Nonetheless, the reform effected in 2014 by the MAPTAM act, as well as the transformation of the Metropolis of Lyon into a fully-fledged unit of territorial government prove that the empowerment of major urban and metropolitan areas has already become a constant vector of transformations within the French system of territorial organization, which will be accompanied with new territorial political identities in the future.

Considerations included in the article by Robert Pyka concern tensions between a national country losing influence and still developing logic of the government of the globalised world. The crux of the matter is notions such as Pierr Rosanvalon’s “counter‑democracy”. The author asks about a contemporary sense of representative democracy, pointing to the contracting role of the country in the light of growing expectations of the citizens. Showing dangers coming from a global market, the sense of being lost in an abruptly changing reality, as well as alienation and the lack of understanding of actions of selected government representatives threaten with the arrival of post‑democracy in which the citizens stop treating a democratic system seriously and, in consequence, leave it. Critical considerations are confirmed by the author who quotes the studies pointing to the fall of election frequency among teenagers and a small engagement of the members of party organizations. An increase in a neutral or a negative attitude to institutionalized forms of representative democracy is accompanied by simultaneous searching for direct and more effective forms of political participation. In the end of the article Pyka admits that “democratic movements” are right believing that they will motivate the citizens to efficient actions shaping a new and better democracy in the 21st century.

Instytut Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach mimo swej stosunkowo krótkiej historii zdołał uzyskać ugruntowaną pozycję pośród polskich ośrodków socjologicznych. Instytut został założony w Katowicach w 1976 roku, tj. po 8 latach od utworzenia Uniwersytetu Śląskiego, który powstał jako dziewiąty Uniwersytet w Polsce. Początki Instytutu Socjologii sięgają jednak lat wcześniejszych, gdyż w Śląskim Instytucie Naukowym, który rozpoczął swoje funkcjonowanie w 1957 roku, działała już Komisja Socjologiczna, przekształcona następnie w Zakład Badań Socjologicznych. W efekcie działalności tych jednostek naukowych w 1963 roku powołano do życia periodyk „Górnośląskie Studia Socjologiczne”, którego tradycja jest podtrzymywana do dnia dzisiejszego.

Posługiwanie się proceduralnym ujęciem demokracji nie sprzyja refleksji nad faktycznym stanem i kondycją społeczeństwa demokratycznego. Podejście to zdaje się wzmacniać przekonanie społeczeństwa i decydentów, że w sytuacji, kiedy spełnione są pewne warunki formalno‑instytucjonalne (wolne wybory, wolności obywatelskie itd.), właściwe dla ustroju demokratycznego, demokracja pojawia się w sposób mechaniczny, jako ich automatyczne następstwo.

Na stronie tytułowej: Socjologia jako źródło wiedzy konkretnej i społecznie zaangażowanej - w ujęciu Michela Wieviorki. Rozmowa Roberta Pyki z Michelem Wieviorką, Michel Wieviorka jest jednym z czołowych współczesnych francuskich socjologów. Urodził się w 1946 roku w Paryżu, jednak jego korzenie sięgają Polski, pochodzi on bowiem z polskiej rodziny żydowskiej. Jest uczniem innego wybitnego francuskiego socjologa, Alaina Touraine’a, od którego przejął sposób patrzenia na rzeczywistość społeczną oraz zainteresowanie ruchami społecznymi. W Polsce zasłynął z badań prowadzonych nad ruchem Solidarności, zrealizowanych na początku lat osiemdziesiątych XX wieku. W latach 1993–2009 był dyrektorem Centrum Analiz i Interwencji Socjologicznych, działającego w ramach École des hautes études en sciences sociales (EHESS) w Paryżu. W latach 2006–2010 był Prezesem Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego, goszcząc między innymi na XIII Zjeździe Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, który odbył się w 2007 roku w Zielonej Górze. Od 2009 roku zarządza Fundacją Maison des sciences de l’homme (FMSH). Jego zainteresowania badawcze, znajdujące odzwierciedlenie w bogatej liście monografi i, dotyczą zagadnień rasizmu, antysemityzmu i przemocy, które porusza w kontekście współczesnych wyzwań społeczeństwa globalnego odnoszących się między innymi do problematyki wielokulturowości, ale także zagadnień terroryzmu. W roku 2011 ukazała się na polskim rynku wydawniczym jedna z ostatnich książek Michela Wieviorki, stanowiąca swoiste podsumowanie jego zainteresowań socjologicznych zatytułowana Dziewięć wykładów z socjologii1. Poniższy wywiad został przeprowadzony 4 października 2010 roku w Paryżu, niedługo przed ukazaniem się polskiego wydania wspomnianej książki (Fragment tekstu).

"The globalization phenomenon is one of the main social processes that determine our contemporary reality. It may be analysed as a phenomenon by itself but today it is becoming a rather fundamental feature of most social phenomena which, under its influence, have completely changed their character. Globalization is a phenomenon that penetrates reality so deeply that it constitutes a new paradigm that must be used in order to comprehend present reality properly. One phenomenon that cannot be comprehended without taking global processes into consideration is metropolization which is globalization’s elemental consequence in the city space. In this depiction, globalization might be defined as a phenomenon that relies on involution and the intensification of different kinds of flows and crossings of different processes which till now have been independent to a certain degree. Due to time and space compression, as indicated in the literature, a specific virtual global space was created in which interactions take place in unprecedented numbers through the actors that take part in it, and the subjects which are its content." (fragm.)

Społeczeństwem, które w tym kontekście zasługuje na szczególną uwagę, jest społeczeństwo francuskie toczące sobie właściwą debatę publiczną w wymiarze politycznym od ponad 200 lat, w wyniku której wytworzyło ono wiele doktryn i mitów z właściwymi im pojęciami; z większości z nich do dziś nie potrafi się ono wyzwolić. Wynika to prawdopodobnie z historycznego ciężaru i zarazem dziedzictwa silnie zmitologizowanej rewolucji francuskiej, będącej źródłem określonego modelu funkcjonowania społeczeństwa i państwa, który uległ następnie uniwersalizacji w obrębie społeczeństw zachodnich, a którego Francja czuje się wciąż obrońcą i mandatariuszem. Rewolucja francuska wprowadziła do francuskiego społeczeństwa trzy mityczne hasła, których społeczne piętno dostrzegalne je st po dzień dzisiejszy, bez względu na ich odniesienie do społecznej praktyki i rzeczywistości. Są to oczywiście wolność , równość i braterstwo , które zaowocowały w społecznej świadomości Francuzów brakiem akceptacji rażących nierówności społecznych oraz potrzebą budowy społeczeństwa egalitarnego opierającego się na silnym poczuciu solidarności społecznej. [fragm.]

Motywy, jakimi kierowano się przy wyborze tematu niniejszej rozprawy, związane są z pewnym zamętem teoretycznym oraz niejasnością w ocenach społecznych zjawisk, związanych z pojęciem sprawiedliwości społecznej oraz funkcjonującym na zachodzie Europy, jako realizacja pewnych założeń sprawiedliwościowych, państwem opiekuńczym („welfare state”), przeżywającym obecnie, zdaniem większości teoretyków, swój głęboki kryzys. Przez długie lata po drugiej wojnie światowej ten typ gospodarki kapitalistycznej uznawany był za szczytowe osiągnięcie Zachodniej Cywilizacji, sięgającej do aksjologicznych pokładów demokracji oraz zasad równości i sprawiedliwości. Wydawało się, że nieokiełznany rynek jest anachronizmem z czasów poprzedzających katastrofę wielkiej depresji i że „niewidzialna ręka rynku” to mit pionierów kapitalizmu. Tymczasem przemiany, jakie nastąpiły pod koniec XX wieku, na nowo zaczęły zmieniać podejście do problemu równości, a tym samym sprawiedliwości społecznej. Poszczególne państwa Europy Zachodniej próbują więc na nowo odnaleźć się w tej nowej rzeczywistości, szukając nowych dróg pogodzenia odwiecznych dylematów, w tym sprawiedliwości i efektywności. Rezultaty owych poszukiwań są przeróżne, a wśród obserwatorów budzą wiele kontrowersji. Państwem, na które warto w tym kontekście zwrócić szczególną uwagę, jest Francja i w związku z tym to właśnie ona zostanie poddana wnikliwej analizie. W piśmiennictwie polskim występuje w tej materii pewna luka. O ile problem zachodzącej kontrowersji między sprawiedliwością społeczną, a efektywnością ekonomiczną, w kontekście funkcjonowania państw opiekuńczych, jest przedmiotem pewnej liczby polskojęzycznych publikacji, o tyle odniesienie tej problematyki do społecznej rzeczywistości Francji w zasadzie nie występuje. Wynika to prawdopodobnie stąd, że Francja nie jest krajem, który uznawany jest za sztandarowy i klarowny przykład konkretnego modelu państwa opiekuńczego i mimo tego, że na przykład według klasyfikacji Gosta’y Esping-Andersen’a, zaliczany jest on do grupy państw opiekuńczych określanych jako konserwatywne (czy korporacjonistyczne), to jako zasadniczy przykład tego modelu, najczęściej zresztą przez to analizowany, podawane są Niemcy. Z tego samego powodu w polskiej literaturze przedmiotu nie brak analiz skandynawskiego modelu państw opiekuńczych, czy modelu brytyjskiego, który przykuwa uwagę swym rezydualnym charakterem, na temat Francji próżno jednak szukać rzetelnych publikacji. Niniejsza praca jest próbą wypełnienia tej luki i przeniesienia na grunt polskiej literatury idei zawartych w wielu francuskojęzycznych publikacjach dotąd na język polski nie tłumaczonych, ukazujących specyfikę francuskiego modelu „welfare state”, a co ważniejsze, specyfikę relacji zachodzących między tym modelem a rzeczywistością końca XX i początku XXI wieku. Dodatkowym motywem podjęcia powyższej tematyki była sytuacja Polski po przełomie w 1989 roku, kiedy to kraj ten wyszedł z systemu, który w swych teoretycznych założeniach miał być fizyczną realizacją określonej doktryny sprawiedliwości społecznej, a który w toku transformacji ustrojowej wybrał dość nietypową, zdaniem niektórych, drogę przemian. Pomijając bowiem fakt sprzecznych ocen wyboru, jakiego dokonała Polska po 1989 roku, w kontekście neoliberalizmu czy orientacji właściwej dla społecznej gospodarki rynkowej, wydaje się, iż wybrano ustrój nie mający swoich pierwowzorów w Europie. Trudno odpowiedzieć, czy ów wybór wynikał z zachowania „wolnorynkowego neofity”, czy z zapatrzenia we wzór po drugiej stronie Atlantyku. Analiza sytuacji Francji, przedstawianej często jako zasadniczy oponent wobec rozwiązań zza Atlantyku, będzie więc jeszcze jednym spojrzeniem na nasze „europejskie podwórko” oraz próbą poszukiwania alternatywnych rozwiązań. Przedstawione zostaną obecnie dwa główne pytania badawcze, jakie piszący te słowa postanowił postawić w części teoretycznej niniejszej rozprawy oraz wskazane zostaną rozwijające je pytania szczegółowe. Należy zwrócić uwagę, że odpowiedzi będą każdorazowo uwzględniały specyfikę społeczeństwa francuskiego, jeżeli takowa będzie w tym zakresie występowała. Główne pytania badawcze to: - Czy możliwe jest współcześnie pogodzenie wymogów sprawiedliwości społecznej i efektywności ekonomicznej? - Czy państwo opiekuńcze we współczesnej formie skazane jest na zagładę? Pytania szczegółowe o charakterze pomocniczym to: - Czy sprawiedliwość społeczna to pojęcie właściwe wyłącznie naukom społecznym? - Czym jest sprawiedliwość społeczna w świetle współczesnych teorii filozoficznych? – Jakie są jej źródła, warunki i powiązania z wartościami właściwymi dla kultury europejskiej (na przykład hasłami rewolucji francuskiej: wolność, równość, braterstwo)? - Czy rozwój jest zasadniczym celem społeczeństwa? Rozwój, ale jaki i czego? Czy chodzi o rozwój czysto ekonomiczny (wzrost PKB), czy też społeczny i trwały (HDI)? - Jakim pojęciem efektowności winniśmy się posługiwać, aby owa efektywność gwarantowała trwały rozwój społeczny? - Czy efektywność ekonomiczna i sprawiedliwość społeczna są ze sobą sprzeczne, czy też mogą wzajemnie pozytywnie na siebie oddziaływać? - Czy można traktować państwo opiekuńcze („welfare state”, „państwo o orientacji społecznej” itd.), jako próbę praktycznego pogodzenie efektywności ekonomicznej i sprawiedliwości społecznej? - Jaka jest geneza państwa opiekuńczego, jego powiązanie z wartościami europejskimi oraz jego współczesna kondycja? Jak przedstawia się pod tymi względami sytuacja francuskiego państwa opiekuńczego? - Czy forma państwa opiekuńczego powstała we Francji, jest bardziej podatna niż inne europejskie odpowiedniki na czynniki kryzysogenne końca XX i początku XXI wieku? - Jaką formę powinno przyjąć państwo opiekuńcze, aby sprostać wyzwaniom XXI wieku? Czy jego narzędziem, odpowiadającym teoretycznym tendencjom oraz wymogom oszczędności, winna być tzw. dyskryminacja pozytywna, czyli koncentracja pomocy na najbardziej potrzebujących? Czy powszechne (uniwersalne) systemy pomocy skazane są na odejście? Jak przedstawia się pod tymi względami sytuacja francuskiego państwa opiekuńczego osadzonego w tradycjach egalitarystycznych? Ze względu na swoją historię i specyficzny charakter francuskiego społeczeństwa, Francja wytworzyła dość nietypowy model państwa opiekuńczego. To, co jednak w dużo większym stopniu przykuło uwagę piszącego te słowa, to zderzenie tego modelu z przemianami społeczno-gospodarczymi lat 80-tych i wynikające stąd społeczne reakcje i przemiany. Dlatego też społeczeństwo francuskie będzie polem empirycznej analizy problemów poruszanych w części teoretycznej niniejszej rozprawy. Cześć empiryczna w całości poświęcona zostanie debacie społecznej na temat kwestii związanych ze sprawiedliwością społeczną oraz funkcjonowaniem i przyszłością państwa opiekuńczego we Francji na przełomie XX i XXI wieku. Zakres historyczny analizy obejmie 16 lat, tj. okres od 1989 do 2004 roku. Przedmiotem analizy będzie francuska prasa codzienna na przykładzie francuskiego dziennika „Le Monde”. Celem wzbogacenia wyników analizy debaty prasowej i uzyskania silniejszych podstawy do dalszych interpretacji, analiza prasy uzupełniona zostanie o wywiady z francuskimi „ekspertami społecznymi”. Specyfika francuskiego społeczeństwa w zakresie przedmiotu tej rozprawy, o której kilkakrotnie już tu wspominano, zasadza się na kilku zasadniczych elementach. Pierwszym z nich jest przywiązanie, chociażby tylko na poziomie idei, do modelu społeczeństwa egalitarnego, nie akceptującego daleko posuniętych nierówności społecznych i odznaczającego się wysokim poziomem społecznej solidarności, co wynika z głęboko zakorzenionych w społecznej świadomości haseł rewolucji francuskiej, tj. równości, wolności i braterstwa. To właśnie dlatego, mimo swojego młodego rodowodu, francuskie państwo opiekuńcze padło na tak „żyzną społeczną glebę”. Kolejną cechą francuskiego społeczeństwa, odgrywającą bardzo ważną rolę w kontekście tej rozprawy, jest znaczenie w społecznej świadomości Francuzów instytucji państwa, które również od czasów rewolucji francuskiej zyskuje charakter najwyższej społecznej instancji, odpowiedzialnej za rozwiązywanie wszelkich społecznych problemów i otoczonej specyficznym quasi kultem właściwym dla praktyk niemalże religijnych, co tłumaczy m.in. fakt pisania we Francji słowa państwo z dużej litery („Etat”). Wszystko to, wraz ze wspominanym już antyamerykańskim nastawieniem, powoduje brak społecznej akceptacji dla idei związanych z neoliberalizmem anglosaksońskim i „państwem minimum”. Ostatnim elementem, na który należy zwrócić szczególną uwagę, jest niespotykana zdolność do społecznej mobilizacji wśród członków francuskiego społeczeństwa. Ta ostatnia charakterystyka czyni francuski system polityczny wysoce wrażliwym na społeczne reakcje, utrudniając jednocześnie wprowadzanie głębokich reform, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które podważałyby funkcjonowanie społecznych przywilejów. Wybrany okres historycznej analizy również nie jest przypadkowy. O znaczeniu przełomu z roku 1989 wiele już pisano i jego znaczenie dla państw byłego bloku sowieckiego nie wymaga dodatkowych omówień. Natomiast w przypadku Francji chodzi o uchwycenie omawianych problemów w zupełnie nowym kontekście geopolitycznym. Alain Minc pisze o roku 1989, jako o momencie wznowienia biegu historii.1 Oto bowiem przeszły do historii państwa, których system polityczny mógł być postrzegany jako zagrożenie w zachodniej części Europy, a dla części ich mniej uświadomionych mieszkańców, źródłem wizji i tęsknoty za lepszym społeczeństwem. To zresztą przez długi czas presja socjalizmu i komunizmu przyczyniały się do realizacji na Zachodzie wielu spośród postulatów społecznych, które w innej sytuacji mogłyby przejść niezauważone. Paradoksalnie, to właśnie poczucie tego zagrożenia przyczyniło się do powstania państwa opiekuńczego. Można więc zadać pytanie, jakie zmiany nastąpiły, gdy źródło wyrzeczeń dla kapitalizmu przestało istnieć. Wybór dziennika „Le Monde”, jako źródła informacji w zakresie społecznych opinii w temacie niniejszej rozprawy, jest związany z jego ogólnonarodowym i wysoce opiniotwórczym charakterem. Dziennik ten uchodzi za najbardziej popularną i poczytną gazetę w swoim kraju, ale przyznaje mu się również wysoki poziom politycznej neutralności, co objawia się w publikacji tekstów dających się zakwalifikować do niemal wszystkich orientacji politycznych. Na potrzeby rozprawy przeanalizowanych zostanie kilka tysięcy artykułów, jakie ukazały się w przyjętym okresie analizy, z których ponad trzysta zostanie w sposób bezpośredni wykorzystanych w tekście rozprawy. Jak już wspominano, wyniki analizy prasowej uzupełnione zostaną o wywiady z francuskimi ekspertami społecznymi, których opinie dostarczą szerszych podstaw interpretacyjnych do zgromadzonych wcześniej materiałów. 1 Minc A., Ce monde qui vient, Grasset, Paris, 2004, str. 8. Przedstawione obecnie zostanie główne pytanie badawcze, na które odpowiedź winna stanowić cześć empiryczna rozprawy. Wskazane zostaną także rozwijające je pytania szczegółowe. Główne pytanie badawcze do części empirycznej jest następujące. - Czy we Francji lat 90-tych ubiegłego wieku oraz na początku obecnego wieku można było zaobserwować debatę społeczną na temat sprawiedliwości społecznej w konfrontacji z efektywnością ekonomiczną w kontekście zjawiska określanego mianem „kryzysu państwa opiekuńczego”? Pytania szczegółowe o charakterze pomocniczym to: - Jeżeli owa debata występowała, to w jakim okresie i z jaką intensywność przebiegła? - Jakie główne problemy i kwestie stanowiły przedmiot debaty w społeczeństwie francuskim w zakresie tematyki niniejszej rozprawy? - Jakie kategorie opinii można wyodrębnić w omawianej debacie oraz, które z nich miały charakter dominujący? - Jaki jest stosunek francuskiego społeczeństwa do problemu sprawiedliwości społecznej (stosunek do sytuacji najbiedniejszych, stosunek do nierówności społecznych itd.)? - Jakie znaczenie w postawie francuskiego społeczeństwa mają wartości republikańskie oraz stosunek do Stanów Zjednoczonych? - Jak francuskie społeczeństwo postrzega siebie na tle innych społeczeństw Zachodniej Europy? - W jaki sposób francuska opinia publiczna postrzega rolę państwa w życiu społecznym i w rozwiązywaniu problemów społecznych? - Czy francuskie społeczeństwo jest zadowolone z pomocy otrzymywanej od państwa? - Czy francuska opinia publiczna zdaje sobie sprawę z trudności, przed jakimi staje obecnie państwo opiekuńcze w ich kraju? - Czy francuska opinia publiczna dostrzega potrzebę reform państwa opiekuńczego i czy jest w związku z tym gotowa na wyrzeczenia? - Jakie reformy państwa opiekuńczego udało się we Francji przeprowadzić? W jakim kontekście i w jakich warunkach reformy te były realizowane? Budowa wewnętrzna niniejszej rozprawy przewiduje trzy zasadnicze części. Dwie pierwsze będą miały charakter teoretyczny, zaś ostatnia będzie przedstawiała ujęcie empiryczne. Część pierwsza, składająca się z trzech rozdziałów zostanie w całości poświęcona problemowi sprawiedliwości społecznej w konfrontacji z efektywnością ekonomiczną. W części tej, opatrzonej odpowiednim wprowadzeniem, omówione zostaną przede wszystkim współczesne teorie sprawiedliwości społecznej oraz w ich kontekście przedstawiona zostanie relacja między sprawiedliwością społeczną a wymogiem efektywności ekonomicznej. Część druga rozprawy, podzielona również na trzy rozdziały, będzie przedstawieniem praktycznej realizacji teorii sprawiedliwości społecznej w postaci państwa opiekuńczego. W kolejnych rozdziałach tej części pracy ukazana zostanie geneza oraz obecna kondycja państw opiekuńczych, ze szczególnym uwzględnieniem modelu francuskiego. Ta cześć rozprawy zamknięta zostanie rozważaniami na temat przyszłego kształtu państwa opiekuńczego, jaki winno ono przybrać w dobie przemian związanych m.in. z globalizacją i wyłanianiem się społeczeństwa informacyjnego. Przedmiotem ostatniej, empirycznej części rozprawy, będzie debata w francuskim społeczeństwie na temat funkcjonowania i przyszłości francuskiego państwa opiekuńczego, na przykładzie publikacji dziennika „Le Monde” w latach 1989-2004 oraz w świetle opinii francuskich ekspertów społecznych. Ta część rozprawy będzie się składała z czterech rozdziałów, w tym z rozdziału metodologicznego. Przedstawione zostaną tam zasadnicze elementy społecznej debaty dotyczącej państwa opiekuńczego. Wykorzystane zostaną również wyniki badań rządowych oraz materiał zgromadzony podczas wywiadów z ekspertami społecznymi. Rozprawa zakończona zostanie wnioskami oraz wskazaniem na perspektywy dalszych badań.

Document disponible en ligne : [http://obserwatorium-metropolii.org/images/publikacje/7/MetropoliaA5-3.pdf#page=47 ]