Search

Središnja tema rada usmjerena je na istraživanje Paštrovića u mletačkim prekojadranskim kopnenim postrojbama, ponajprije u pješaštvu. Razdoblje zahvaćeno istraživanjem jest 18. stoljeće, a poglavito su korišteni spisi (popisi) mletačke magistrature za novačenja Inquisitori sopra l'amministrazione dei pubblici ruoli, pohranjeni u Archivio di Stato di Venezia. U radu se donose podaci o brojčanom udjelu paštrovskih časnika i vojnika u pješačkim postrojbama, ukazuje na obnašatelje činova, utvrđuju neke njihove osobne karakteristike (dob, statura, boja kose i drugo), razmatraju njihovi vojni zapovjednici i mjesta popisivanja. Istraživanje ovoga izvora nedvojbeno posvjedočuje o iznimno velikom broju paštrovskih časnika i dočasnika, pri čemu su prednjačili pripadnici obitelji Medin. Na kraju rada donosi se popis svih do sada istraženih paštrovskih časnika, dočasnika i vojnika u pješačkim i konjaničkim jedinicama, popisi vojnoga ljudstva u osobnim satnijama pukovnika Jurja i Nikole Medina, kao i kapetana Andrije Medina. Zaključak je da su Paštrovići i njegovo stanovništvo tijekom cijeloga 18. stoljeća predstavljali faktički nepresušan izvor vojnoga ljudstva za Mletačku Republiku.

Зборник радова конципиран је од више засебних цјелина. Након уводнe ријечи, приложена су обраћања учесника свечаног отварања Kонференције, текст пленарног предавања, три централна дијела („Будућност традиције“, „Традиција за будућност“ и „Varia“) с укупно 33 рада – саопштења с Конференције, као и извод из закључне дискусије скупа с препорукама. У наставку су „Прилози“, с поговором, рецензијама, приказима, програмом, плакатима и фотографијама Конференције. Слиједи UNESCO Конвенција о заштити нематеријалне културне баштине (Париз, 2003) на енглеском, као и текст тог документа на нашем језику, који је у Црној Гори ратификован као посебни закон јула 2009, па стога Друштво „Бауо“ и ЦИРТИП овим пројектом пружају допринос том својеврсном малом националном јубилеју, тј. обиљежавању десетогодишњице присуства Конвенције код нас. Потом је дат попис 280 елемената нематеријалне културне баштине у Црној Гори, урађен 2012. године, који представља, могли бисмо слободно рећи, важан и незаобилазан првијенац у имплементацији Конвенције у нашој земљи, с 13 елемената регистрованих на територији општине Будва, од којих готово половина из Паштровића. Иза пописа налази се регистар личних имена, како би употребна вриједност књиге била увећана, те олакшано претраживање заступљених личности. На самом крају дате су биографије три уредника зборника. Зборник радова Етнографског института САНУ 33

Rad je usmjeren na istraživanje udjela Paštrovića u mletačkim prekojadranskim konjaničkim postrojbama (Cavalleria Croati, Croati a cavallo) tijekom 18. stoljeća. Istraživanje je zasnovano na gradivu iz venecijanskoga Archivio di Stato di Venezia (fond Inquisitori sopra l'amministrazione dei pubblici ruoli) i Državnoga arhiva u Zadru (fond Generalni providuri Dalmacije i Albanije). U prvom dijelu rada općenito se ukazuje na udio paštrovskih konjanika u toj elitnoj kopnenoj postrojbi te iznose podaci o vremenskom okviru spominjanja, utvrđuju njihovi činovi, navode vojni zapovjednici u čijim su satnijama djelovali te pobliže određuje mjesto njihova popisivanja. U drugom dijelu rada posebna se pozornost pridaje nekim odvjetcima obitelji Medin koja je – osim svog izvornoga paštrovskog podrijetla – bila izravno povezana i s Budvom, gdje su zahvaljujući važnoj ulozi u mletačkoj vojsci u ranom novom vijeku stekli naslov conti. U prilogu se donosi zbirni popis svih do sada istraženih paštrovskih konjanika u postrojbi Croati a cavallo, kao i sastav satnija pukovnije Antuna Medina kojima su zapovijedali njegov sin Toma i brat Marko., The article is focused on the research of the participation of the Paštrovići in Venetian cavalry units (Cavalleria Croati, Croati a cavallo) during the eighteenth century and is part of the author’s overall research of the participation of officers and soldiers from the East Adriatic in Venetian army of the early modern period. The research is based on the source materials from the Archivio di Stato di Venezia (archival series Inquisitori sopra l'amministrazione dei pubblici ruoli) and the Državni arhiv u Zadru [the State Archive of Zadar] (archival series Generalni providuri Dalmacije i Albanije [General Provisors of Dalmatia and Albania]). After the introduction and some remarks on the overseas army units of the Republic of Venice and explaining the aim of the article and consulted sources, the first part of the study analyses proportion of the Paštrovići cavalrymen in this elite army unit. Based on the researched sources, the data on the temporal frame of mentioning of the soldiers from the Paštrovići region in Venetian overseas cavalry is presented, their military ranks established, military commanders in whose units they served are listed and places where they served (where their units were stationed and lists of personnel written down) more precisely defined (in the first place, they were stationed in Venetian acquisitions in Greece). In the second part of the study, particular attention is awarded to some scions of the Medin family, which was – besides the origin from the Paštrovići – directly connected also to Budva, where they, thanks to the important role their members plaid in the Venetian army during the early modern period, received also the title of the conti. These members were Anthony and his son Thomas Medin, as well as Anthony’s brother Mark, who all, while fighting under the standard of St Mark from the second half of the seventeenth century achieved high military ranks. As an appendix to the study, the list of all hitherto found cavalrymen belonging to the units of the Croati a cavallo from the Paštrovići region is given, as well as the military complement of the companies of the regiment of Anthony Medin commanded by his son Thomas and brother Mark.

Područje Paštrovića, smješteno u današnjem Crnogorskom primorju, od 15. stoljeća bilo je izrazito intenzivno povezano s Mletačkom Republikom što se u konačnici odrazilo na brojne razvojne sastavnice toga kraja. Prodorom Osmanlija u šire područje paštrovskog zaleđa mijenja se, ponajprije radi migracijskih procesa, etnička i vjerska slika toga kraja. Također, brojni Paštrovići pristupaju u mletačku vojnu službu, a neki od njih postižu i istaknute časničke činove. U ovom radu istraživanje je usmjereno na opći udio Paštrovića u mletačkim prekomorskim postrojbama pješaka (Fanti Oltramarini) i konjanika (Cavalleria Croati, Croati a cavallo) s posebnim osvrtom na članove ugledne obitelji Medin. Njezini su odvjeci tijekom mletačko-osmanskih ratova, ali i u mirnodopsko vrijeme ranog novog vijeka, ostavili zapažene trgove u vojnoj povijesti istočnog Jadrana, ali i Mletačke Republike u cjelini. Jedan od najpoznatijih članova obitelji je Juraj Medin, zapažen već u vrijeme Morejskog rata (1684. – 1699.), sudionik Drugog morejskog rata (1714. – 1718.) i pukovnik pješačke postrojbe sve do u dvadesete godine 18. stoljeća. Na osnovu iščitavanja i raščlambe izvornoga arhivskog gradiva, pohranjenog u Državnom arhivu u Zadru (fond Generalni providuri za Dalmaciju i Albaniju) i Archivio di Stato di Venezia (fond Inquisitori sopra l'amministrazione dei pubblici ruoli) obrađuje se sastav njegove pukovnije prema ondje zastupljenim satnijama, a posebna je pozornost pridodana Jurjevoj osobnoj satniji čiji se sastav podrobnije analizira i u prilogu donosi popis njezina vojnog ljudstva. Rad je prilog poznavanju kako povijesti jednog kraja i tamošnjih istaknutih obitelji, kao i problematici vojne povijesti, ponajprije vojnog poduzetništva u posljednjem stoljeću opstojanja Serenissime.

Унутар комплекса нематеријалног културног наслеђа (НКН) Црне Горе наслеђе Паштровића за сада није превише видљиво. На националној листи нематеријалних културних добара Црне Горе нема ниједног елемента из Паштровића, док се на Попису евидентираних елемената НКН (2012) налази 13 елемената из Паштровића и Будве: че- тири култа, три традиционална јела, две традиционалне манифестације, по једно усмено предање и традиционална вештина и два обичаја од којих за један (банкада) није специфицирано у коју категорију обичаја спада. Како током скоро деценију од ступања на снагу Закона о заштити културних добара ниједан елемент из Паштровића није уписан на националну листу културних добара, а Попис није прошириван од 2012. године, рекло би се да идеја заштите нематеријалног културног наслеђа у Паштровићима није схваћена као значајан фактор интеграције ло- калне заједнице, нити промовисана као начин препознавања локалне заједнице унутар шаролике (традицијске) културне сцене Црне Горе, те је богатство традиције Паштровића остало невидљиво. То је, с једне стране, последица приступа НКН одозго–надоле (top–down), јер се од самог почетка примене Конвенције о заштити нематеријалног културног наслеђа (2003–2009) процес дефинисања НКН кретао од Министарства културе и Управе за заштиту културних добара према локалним заједни- цама. Ако би се у случају паштровског наслеђа применио принцип који је предвиђен Конвенцијом и UNESCO упутствима за њену примену, а који подразумева обрнути (bottom–up) приступ, локална заједница би сама требало да препозна елементе који су важни за њену самоиденти- фикацију и да инсистира на укључивању тих елемената у Попис и националну листу културних добара. Да би то могло да се оствари неопходно је промовисање концепта НКН унутар локалне заједнице да би се оно у заједници препознало као културни, економски и социјални ресурс, као и континуирано представљање потенцијалних елемената и унутар и ван локалне заједнице (интернет, друштвене мреже, промоције, радионице итд.). На тај начин би сама локална заједница, самосталним избором и промоцијом елемената, активно градила своју слику и према унутра и према споља, чиме би у пракси било примењено не само слово већ и дух идеје о заштити НКН. У раду ће на примерима бити показано како је могуће применити bottom–up модел на избор, обраду и промоцију елемената НКН, као и како он утиче на одрживост очувања, односно даљи живот елемената и унутар и ван заједнице. Within the complex of intangible cultural heritage (ICH) of Montenegro, heritage of Paštrovići, at the present, is not very visible. On the national Intangible Cultural Property list of Montenegro there is not one single Paštrovići element. At the same time, on the Inventory of the recorded elements ICH (2012) there are thirteen elements from Paštrovići and Budva: four cults, three traditional dishes, two traditional manifestations, one oral tradition, one traditional skill and two customs from which one of them (bankada) is not sorted in a specific category. Considering that during almost a decade since the Law on protection of cultural properties came into force, not one single element from Paštrovići was enrolled on the National list of cultural properties, and Inventory wasn’t extended since 2012, one could say that the idea of protection of the intangible cultural heritage in Paštrovići is not taken as a significant factor of integration of local community, neither was promoted as a way of recognition of the local community within the colorful (traditional) Montenegro cultural scene, hence the rich Paštrovići tradition remained invisible. From one side, that is a consequence of the top–down approach of the ICH, because from the very beginning of the enforcement of the Convention about protection of intangible cultural heritage (2003 – 2009) the process of defining of the ICH was moving from Ministry of Culture and Administration for Protection of Cultural Properties, towards local communities. If, in the case of heritage of Paštrovići, a principle provided by the Convention and UNESCO directions for its application could be applied, what implies the reverse bottom–up approach, local community should independently recognize the elements that are important for its self-identification and to insist on the inclusion of those elements in the Inventory and national Intangible Cultural Property list. In order to achieve such thing, it is necessary to promote the concept of the ICH within the local community so that it would be recognized as the cultural, economical and social resource in the community, as well as the continuous presentation of the potential elements both from the inside and outside of the local community (Internet, social networks, promotions, workshops etc.). In such manner, the very local community, with independent choices and promotions of the elements, actively built its own image both inside and outside, what would lead to the application in the praxis, not only the prescript but the spirit of the idea of the ICH protection. Paper will demonstrate, on the examples, that it is possible to apply bottom–up model on the selection, processing and promotion of the ICH elements, as well as how it impacts the sustainability of the preservation and further life of the elements from within and outside of the community.

In the katholikon of the monastery of Praskvica there are remains of two layers of post-Byzantine wall-painting: the earlier, from the third quarter of the sixteenth century, and later, from the first half of the seventeenth century, which is the conclusion based on stylistic analysis and technical features. The portions of frescoes belonging to one or the other layer can be clearly distinguished from one another and the content of the surviving representations read more thoroughly than before. It seems that the remains of wall-painting on what originally was the west facade of the church also belong to the earlier layer. It is possible that the church was not frescoed in the lifetime of its ktetor, Balsa III Balsic. [Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. 177036: Srpska srednjovekovna umetnost i njen evropski kontekst i br. 177032: Tradicija, inovacija i identitet u vizantijskom svetu]

U radu se razmatra prisutnost i djelovanje iseljenika s područja Paštrovića u Zadru u razdoblju od 16. stoljeća do prvih dvadesetak godina 19. stoljeća. Istraživanje je zasnovano na raščlambi građe iz Državnog arhiva u Zadru (Spisi zadarskih bilježnika: oporuke, kupoprodajni ugovori). U uvodnom dijelu rada iznose se neki opći podatci o Paštrovićima u Zadru (društvena i profesionalna struktura useljenika, odnosi sa zadarskim crkvenim ustanovama, opći čimbenici uklopljenosti u novu sredinu i sl.), a u središnjem dijelu rada kronološkim se slijedom raščlanjuju dokumenti (ponajprije oporučni spisi) koji se odnose na svakog pojedinog useljenika.

Na osnovi izvorne građe iz mletačkog Državnog arhiva (poglavito bilježničkih oporuka) prikazuju se temeljne sastavnice iz prošlosti djelovanja bokeljskih i paštrovskih gondolijera u Mlecima od XV. do XVII. stoljeća. U uvodu se ukratko razmatraju osnovna obilježja iz povijesti službe gondolijera uzduž mletačkih kanala i otoka u Laguni, ukazuje na zanimanja i bratovštine tamošnjih prijevoznika te na njihova sredstva za rad (barke i gondole). Na osnovi analize sadržaja oporuka bokeljskih i paštrovskih gondolijera prikazuje se način njihova bilježenja u vrelima, vremenski tijek i učestalost doseljavanja prema pojedinim razdobljima, uže zavičajno podrijetlo, kao i mjesta stanovanja (prema predjelima i župama u gradu) i obavljanja svakodnevne profesionalne djelatnosti (na prijelazima uzduž mletačkih kanala). Ukazano je na njihovu pretežitu pripadnost srednjem i sitnoimućnom društvenom sloju, skromne imovne mogućnosti i ograničene domete poslovnih veza. Njihovo je svakodnevlje u svemu nalikovalo životu ostalih stanovnika grada na lagunama, a posebno su zapažene njihove veze s obnašateljima istovjetne profesije. Posebna pozornost pridaje se drugim segmentima povezanosti bokeljskih i paštrovskih iseljenika (bez obzira na njihova zanimanja) s mletačkim gondolijerima. U završnom dijelu rada ukratko se ukazuje na veze Bokelja i Paštrovčana s mletačkim crkvenim osobama i duhovnim osobama te na natpis u crkvi S. Sebastiano iz 1503. godine u kojem je kao predstojnik jedne od udruge gondolijera zabilježen Kotoranin Juraj.

U povijesnoj i publicističkoj literaturi XIX. i XX. st. te današnjoj, u analizi migracijskih pravaca prema Istri, polazi se od pretpostavke kako je Crna Gora u vremenu od XVI. do XVIII. st. u kulturološkom smislu uglavnom kompaktni prostor podijeljen na pravoslavni i islamski svijet. Je li to baš tako? Nekoliko primjera s istarskoga poluotoka na sjevernome dijelu Jadranskoga mora (dio hrvatskoga prostora) dokazuje drugačiju socijalnu strukturu u Crnoj Gori iz koje su neke obitelji iselile u tadašnju mletačku pokrajinu, u dijelu Istre. Upisi nekih imena i prezimena kao i opaske u rubrikama matičnih knjiga katoličkih župa dokazuju kako je na istarski poluotok naseljeno više desetaka katoličkih obitelji iz tzv. ''Stare Crne Gore'' – ''da Montenegro''. Radi se o ljudima koji dolaze iz Crne Gore – dijela Osmanskog Carstva. Najveća je koncentracija takvih doseljenika u Poreču, Vodnjanu, Balama i Fažani. Oni su se pridružili doseljenicima koji su u Istru stigli iz mletačke pokrajine Dalmacije (južna Hrvatska), a u izvorima se najčešće spominju kao Paštrovići. Teško je samo na temelju toga prezimena utvrditi kada se radi o etničkom Hrvatu ili Crnogorcu, jer ono može označavati i čovjeka koji se doselio i s područja Paštrovića. Jedan od poznatijih bio je Domenico Pastrovichio, dugogodišnji katolički župnik i kanonik kolegijalne crkve sv. Blaža u Vodnjanu. Duhovnu je skrb o ljudima vodio upravo u vrijeme doseljenja pravoslavnih Crnogoraca i njihova građanskog provizorija kao ''habitantes nuovi''. No, koliko je poznato, nije pokazivao zanimanje za upravo doseljene pravoslavce.

Tijekom prošlih stoljeća, posebice u doba mletačke dominacije nad pretežitim dijelom istočnoga Jadrana, opstojala je u Mlecima brojčano snažna zajednica iseljenika zavičajem od Istre do Albanije. Među njima su posebno istaknuti (i brojčanim omjerom i društvenim ugledom) iseljenici zavičajem s područja od Boke Kotorske do Paštrovića i grada Budve. U ovom radu cilj je bio ukazati na prisutnost i djelovanje iseljenika iz Kotora, Herceg-Novog, Budve te sa poluotoka Luštice i oblasti Paštrovića u mletačkom arsenalu, stoljećima središnjem i vodećem vojno-industrijskom kompleksu Serenissime. Na osnovi izvorne građe iz mletačkih arhiva (iz Državnog arhiva u Mlecima i Arhiva bratovštine Sv. Jurja i Tripuna) ukazuje se na vremenski okvir njihova djelovanja u arsenalu, na poslove odnosno profesije koje su ondje obnašali, na njihovo životno (obiteljsko, prijateljsko) svakodnevlje i vjerski život. Iako nije riječ o velikom broju primjera, ova arhivska posvjedočenja pokazuju zapaženu ulogu bokeljske i budvansko-paštrovske iseljeničke skupine u Mlecima, a ujedno su i prinos više poznavanju gradivom prebogatih komunikacija između dvije jadranske obale.

Tijekom prošlih stoljeća, a posebice u doba mletačkoga vrhovništva nad pretežitim dijelom istočne jadranske obale, važnu sastavnicu u komunikaciji između dviju susjednih obala činila su migracijska gibanja. Zajednica iseljenika sa istočne jadranske obale u Mlecima predstavljala je snažnu i prepoznatljivu društvenu skupinu, a unutar nje su se brojčanom snagom i gospodarskim mogućnostima isticali Bokelji, ali i žitelji susjednih bokeljskih područja. U ovom se radu, tragom oporučnih spisa pohranjenih u mletačkom Državnom arhivu, proučavaju sastavnice iz prošlosti iseljavanja i djelovanja bokeljskih i paštrovskih mornara u glavnom gradu Serenissime. Ukazuje se na vremenski tijek i intenzitet njihova iseljavanja, način bilježenja u vrelima, mjesta stanovanja i pobliže zavičajno podrijetlo. Posebna istraživačka pažnja posvećena je oblicima povezanosti bokeljskih i paštrovskih mornara (kao i članova njihovih obitelji) sa sunarodnjacima zavičajem sa istočne obale Jadrana (brakovi, rodbinske i prijateljske veze, povezanost s bratovštinom slavenskih iseljenika Sv. Jurja i Tripuna). Na kraju rada zaključuje se da je istraživanje prisutnosti i djelovanja bokeljskih i paštrovskih mornara u Mlecima važan dio za upoznavanje prošlosti njihovih matičnih krajeva, ali i nezaobilazna sastavnica iz gradivom prebogate prošlosti komunikacija i prožimanja između dviju susjednih jadranskih obala.

V nastojaščej rabote reč' idet ob infinitive bez infinitivnogo okončanija -ti (radi, uze, peva, pomenu), často upotrebljajuščegosja v govore Vasoevičej i Paštrovičej; on takže vstrečaetsja i po sej den' v nekotoryh konstrukcijah bolgarskogo i makedonskogo jazykov. V bolgarskom takoj infinitiv vstrečaetsja v konstrukcii s modal'njami glagolami (ne moga kaza) i v opredelennom tipe futura (šča napravi), a v bolgarskom i makedonskom - v inperativnyh konstrukcijah s otricatel'noj imperativnoj časticej nedej, t.e. nemoj (nedej plaka, nemoj nosi) stiga hodi, a takže v nekotoryh redkih vyraž enijah. . U radu se govori o infinitivu bez infinitivnog završetka -ti (radi, uze peva, pomenu), koji je u vrlo živoj upotrebi u govoru Vasojević a i Paštrovića, a koji se u nekim konstrukcijama sreću i danas u bugarskom i makedonskom jeziku.

Istraživanje prisutnosti i djelovanja trgovaca i poduzetnika iz Boke kotorske i Paštrovića u Mlecima iznimno je važan dio problematike proučavanja oblika povezanosti između istočne i zapadne jadranske obale u prošlosti. Brojna sačuvana arhivska vrela (posebice iz mletačkih arhiva) čine ovu problematiku vrlo zahvalnom za istraživački rad. U ovom se prilogu nastoji, tragom odabrane građe iz Državnog arhiva u Mlecima (oporučni spisi) ukazati na neka temeljna obilježja iz života i djelovanja bokeljskih i paštrovskih trgovaca u Mlecima. Obrađeni su poglavito oni trgovci kojima je grad na lagunama postao trajno mjesto boravka. Ukazano je na način njihova bilježenja u vrelima, raznovrsnost poslovanja, mjesta stanovanja i djelovanja, gospodarske mogućnosti, svakodnevni život, obitelj i prijateljske veze, odnos prema mletačkim crkvenim ustanovama i duhovnima osobama, uključenost u slavensku bratovštinu Sv. Jurja i Tripuna te na njihovu povezanost s domovinom. Zaključuje se kako su trgovci sa prostora Boke i Paštrovića stoljećima predstavljali – uz kapetane i parune brodova – najelitniji dio iseljeničke zajednice zavičajem sa istočnoga Jadrana.

Prikazuje se iseljavanje i život iseljenika iz Paštrovića u Mlecima u kasnom srednjem i ranom novom vijeku. Po svim temeljnim značajkama utvrđuje se kako su iseljenici iz Paštrovića sastavni dio hrvatskih prekojadranskih migracija.