Search

Dit artikel omvat de jaarverslagen van de volgende KNPV-werkgroepen over 2013: Bodempathogenen en bodemmicrobiologie; Fusarium; Oömyceten; Onkruidkunde; Botrytis; Nematoden; Fytobacteriologie; Gewasbescherming en Maatschappelijk Debat; Jongeren.

Onderzoeker Gera van Os begon dit jaar als lector Duurzaam Bodembeheer aan CAH Vilentum in Dronten. "Extra aandacht voor de bodem is een mooie kans." Dit artikel geeft een interview weer met deze onderzoeker.

Cylindrocladium buxicola (syn. C. pseudonaviculatum; teleomorph Calonectria pseudonaviculata) is an important fungal pathogen of Buxus spp. Although widespread in Western Europe, this pathogen has only recently been introduced into North America, where it represents a significant threat to the U.S. and Canadian boxwood industries. Trade of latently infected nursery stock is an important mode of long-distance dissemination and introduction of this pathogen but no methods for detection of latently infected material are available. Also, the pathways for short-distance dispersal of C. buxicola have not been adequately studied. Improved detection methods of this pathogen in air and water samples would benefit future research in this area. We have developed real-time polymerase chain reaction assays for the detection of C. buxicola based on the ribosomal DNA internal transcribed spacer 1 (ITS) and the β-tubulin 2 gene (TUB). Using a TaqMan probe conjugated with a 3′ minor groove binding group (TaqMan MGB probe), the ITS-based assay could reliably detect as little as 10 fg of genomic DNA or 20 copies of cloned target DNA and was approximately 70 times more sensitive than the SYBR Green TUB-based assay. The ITS-based assay provided good but not complete specificity, and is well suited for epidemiological studies. The TUB-based assay, however, proved to be fully specific and can be used for diagnostics. We developed and optimized sample processing and DNA extraction methods for detection of latently present C. buxicola in boxwood plants and quantification of conidia in water and air samples. C. buxicola could be detected in 20 g of plant material, of which only 1 ppm of the tissue was infected, in 10-ml water samples containing as low as 1 conidium/ml, and on Melinex tape pieces representing 12 h of air sampling containing 10 or more conidia. The applicability of the techniques to plant, water, and air samples of practical size was demonstrated.

Een aantal laanboomkwekerijen in Nederland specialiseert zich steeds meer in het kweken van bomen op eigen wortel. Voordeel is dat er nooit onverenigbaarheid kan optreden en er minder of geen sprake is van opslag aan de onderstam. Ook de vraag van afnemers naar bomen op eigen wortel groeit. Wel is het bij stekken belangrijk dat een voldoende fijn vertakt en gelijkmatig wortelstelsel wordt ontwikkeld.

Tulip virus X (TVX) is a Potexvirus causing economic losses in tulip. Potexviruses are generally transmitted by mechanical contact and, indeed, several mechanical transmission pathways for TVX have been identified during tulip bulb production. However, TVX transmission does also seem to occur during bulb storage. Since mechanical transmission is excluded in this period, a biological vector should be involved. The eriophyoid mite Aceria tulipae, the acarid storage mite Tyrophagus putrescentiae, and the acarid bulb mite Rhizoglyphus echinopus are the main arthropod pests of stored tulip bulbs. Therefore, we studied their putative role in transmission of TVX during tulip bulb storage. We show that mites of each of these species can carry TVX with them after feedingon TVX-infected bulbs. In addition, some of the healthy bulbs acquired an infection with TVX when inoculated with mites. Although the current setup of the experiments does not confirm which species of mite transmit TVX, we have strong indications that mites are involved in transmission. Additional research with larger numbers of independent replicates is required to further prove the vector status of each species of mite, the efficiency, and mode of virus transmission. If our results will be confirmed, this would be the first case reporting a Potexvirus to be transmitted by mites, and the first case of anassociation between acarid mites and a plant pathogenic virus. Consequently, TVX control in tulip bulb production should include an adequate control strategy of both eriophyoid and acarid mites.

In the Netherlands, bacterial canker in plum trees (Prunus domestica) is a serious and recent problem in plum production. Bacterial canker, caused by Pseudomonas syringae pv. syringae (Pss) and pv. morsprunorum (Psm), is a serious disease of stone fruit, and occurs in all major stone fruit producing areas of the world. The trunks of the affected plum trees are girdled by bacterial cankers resulting in sudden death of infected trees. Rapid tree death has been observed in several orchards 2-4 years after planting. Disease incidences can be very high, and sometimes complete orchards have to be removed. Recently, plum cultivation in the Netherlands has changed from a relatively extensive into an intensive cultivation. This was made possible by the use of a weak rootstock, Krymsk®1 (VVA-1). The lack of chemicals to fight bacterial diseases in the orchards created a need for alternative methods of disease control. To achieve this, methods such as prevention, biological control and plant resistance must be explored and control strategies to manage plum decline have to be developed. In 2010 a project was started to study the epidemiology and possible control of plum decline

Tulip bulb and flower production greatly contribute to the economy in The Netherlands. However, severe loss in this industry is caused by different viruses. In recent years, diagnostic tools were developed for most of these viruses with Tulip severe mosaic virus (TSMV) as one of the few exceptions. To further characterize TSMV, the virus was amplified by reverse transcription-polymerase chain reaction (RT-PCR) with degenerate primers targeted to conserved sequences of the Heat shock protein 70 gene of viruses from the family Closteroviridae. Phylogenetic analysis of the 0.5 kb HSP70 gene fragments showed that TSMV is closely related to Plum bark necrosis stem pitting-associated virus (PBNSPaV), Apricot stem pitting-associated virus (ASPaV) and Pineapple mealybug wilt-associated virus 1 (PMWaV-1), all three members of the genus Ampellovirus. In addition, a set of primers amplifying a TSMV-specific fragment was designed that enables fast and specific detection of the virus. Additionally to the molecular experiments, two possible modes of virus transmission were tested, viz. by aphids and by soil-borne organisms. However, no transmission was recorded by both methods.

Dieback of red currant (Ribes rubrum) and gooseberry (Ribes uva-crispa) is an increasing problem in commercial fields in the Netherlands. Field surveys were done in 2006–2007 and samples with dieback symptoms were analysed. In this study the causal agent was diagnosed as Eutypa lata, based on morphological characteristics and rDNA-ITS sequence data. The field surveys revealed the presence of the anamorph and teleomorph states of the fungus produced on dead infected currant wood. Eutypa lata is a vascular pathogen of many woody plants. Related fungi from the same family Diatrypaceae are difficult to distinguish from E. lata based on morphological features. The genetic variability of E. lata was compared by rDNA-ITS sequencing of isolates from different hosts and origins. Within the E. lata isolates little variability in the ITS sequences was observed. Phylogenetic analysis showed no clear subdivisions within the species. Eutypa lata strains isolated from the different hosts were closely related, indicating that there is no direct evidence for host specificity.

Verslagen van de KNPV-werkgroepen: Bodempathogenen en bodemmicrobiologie, Phytophthora en Pythium, Onkruidkunde, Botrytis, Nematoden, Graanziekten, en Fytobacteriologie.

Aan het begin van het FES-project ‘Versterking infrastructuur plantgezondheid' zijn de belangrijkste knelpunten op plantenvirologisch gebied in Nederland geïnventariseerd. Criteria hierbij waren vooral fytosanitaire status, economisch belang en de behoefte aan betrouwbare detectie- en identificatiemethoden. Op basis hiervan is een prioriteitenlijst opgesteld van de (gereguleerde) virussen uit de volgende virusgroepen: Potyvirussen, Nepovirussen, Tospovirussen en Potexvirussen. Daarnaast werd zo’n lijst opgesteld voor viroïden en fytoplasma’s. Aan de prioriteitenlijst werden toegevoegd: Pospiviroïden en Fytoplasma’s. De verkregen gegevens werden opgenomen in de Q-bank.

Seed survival of Striga hermonthica is influenced by amendments of organic matter; however, the role of organic matter quality (C:N ratio) and mechanisms for enhanced seed decay are inadequately understood. In a field experiment, plots received a single dose of 6 t organic matter per hectare but with large differences in quality in terms of C:N ratio. Soil moisture, soil temperature and soil ethylene concentrations were measured, while buried nylon seed bags were periodically withdrawn from the soil and assayed for seed viability and germination. Organic matter amendments incorporated in the soil significantly depressed S. hermonthica seed survival. The effect was strongest with organic matter of high quality. Organic matter of low-quality enhanced soil water content during the first five days after a rainfall event and resulted in a 0.5 °C lower soil temperature. The highest observed ethylene concentrations in the soil were between 2 and 3 ppm, high enough to stimulate S. hermonthica seed germination. Maximal seed germination in vitro was obtained after 48 h of exposure to 1 ppm ethylene. However, observed changes in seed germination and viability of retrieved seed batches (seed survival) did not correlate with soil ethylene concentrations. The latter in turn did not differ between qualities of the applied organic matter. Seed survival decreased with increasing time of burial, especially after 4–8 weeks. As S. hermonthica attachment mainly occurs during the first four weeks of the cropping season the observed effect of seed decay may hardly be beneficial for the on-going cropping season. Nutrient release through decomposition of organic matter, enhancing decay of S. hermonthica seeds, is proposed as the probable cause of seed depletion in the soil.

De schade door agressief snot was in de afgelopen 10 jaar zeer groot. Naast verlies aan bollen en extra werk door uitzoeken heeft het imago van de hyacint een flinke deuk opgelopen en staat de afzet onder druk. Afgelopen jaren is vanuit onderzoek en praktijkervaringen van telers en exporteurs veel bekend geworden over agressief snot. Met deze kennis is de schade als gevolg van het agressief snot beperkt te houden. Een teelt helemaal zonder agressief snot zal waarschijnlijk onmogelijk zijn. Echter door veel inspanning van telers in de komende jaren weer hyacinten geteeld gaan worden die nog slechts een geringe kans lopen om massaal leeg te lopen. Daarnaast moet het witsnot niet vergeten worden.

In het Nederlandse oppervlaktewater zijn de fosfaatconcentraties vaak te hoog en vormt eutrofiëring een groot probleem. Fosfaatuitspoeling uit landbouwgronden draagt flink bij aan de totale fosfaatbelasting van het oppervlaktewater. Met brongerichte maatregelen, zoals evenwichtsbemesting, zal in sommige delen van het landelijk gebied de hoofddoelstelling van de Kaderrichtlijn Water niet worden gerealiseerd. Hiervoor zijn aanvullende maatregelen nodig, die kunnen bijdragen aan het verbeteren van de chemische waterkwaliteit. We hebben de effectiviteit getest van een drainagebuis omhuld met ijzerzand om fosfaatuitspoeling te verminderen. Deze veldproef is uitgevoerd op een duinzandgrond in het bloembollengebied. Het gemiddelde zuiveringsrendement van de omhulde drainagebuis bedraagt 94 procent. Het omhullen van drainagebuizen met ijzerzand lijkt een veelbelovende maatregel voor het verminderen van fosfaatuitspoeling

The Rx1 protein, as many resistance proteins of the nucleotide binding–leucine-rich repeat (NB-LRR) class, is predicted to be cytoplasmic because it lacks discernable nuclear targeting signals. Here, we demonstrate that Rx1, which confers extreme resistance to Potato virus X, is located both in the nucleus and cytoplasm. Manipulating the nucleocytoplasmic distribution of Rx1 or its elicitor revealed that Rx1 is activated in the cytoplasm and cannot be activated in the nucleus. The coiled coil (CC) domain was found to be required for accumulation of Rx1 in the nucleus, whereas the LRR domain promoted the localization in the cytoplasm. Analyses of structural subdomains of the CC domain revealed no autonomous signals responsible for active nuclear import. Fluorescence recovery after photobleaching and nuclear fractionation indicated that the CC domain binds transiently to large complexes in the nucleus. Disruption of the Rx1 resistance function and protein conformation by mutating the ATP binding phosphate binding loop in the NB domain, or by silencing the cochaperone SGT1, impaired the accumulation of Rx1 protein in the nucleus, while Rx1 versions lacking the LRR domain were not affected in this respect. Our results support a model in which interdomain interactions and folding states determine the nucleocytoplasmic distribution of Rx1.

In bloembolgewassen kan de schimmel Botrytis veel schade veroorzaken. Botrytis kan snel toeslaan. Snelle en gevoelige toetsen kunnen dan bijdragen tot het op tijd nemen van maatregelen om ‘vuur’ te beheersen. Er komen verschillende Botrytis-soorten voor, die moleculair- genetisch gedetecteerd en geïdentificeerd kunnen worden. Serologische toetsen bleken niet te werken. PCR-methodieken, gebaseerd op enkele kleine verschillen in DNA-sequenties wel. Mogelijk kunnen via monitoring van luchtmonsters waarschuwingssystemen voor vuur verder worden verbeterd.

Het gebruikswaarde-onderzoek tulp nieuwe stijl is in 1996 gestart door de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB). Een commissie bestaande uit onder andere telers, handelaren en veredelaars begeleidt dit onderzoek, dat bestaat uit teeltonderzoek op twee locaties (zand- en kleigrond), broeierijonderzoek en houdbaarheidsonderzoek. Doel van het gebruikswaarde-onderzoek is het in kaart brengen van teelt- en broei-eigenschappen en houdbaarheid van nieuwe(re) tulpencultivars. Dit verslag behandelt de resultaten van de twaalfde serie cultivars die in het onderzoek is opgenomen.

De land- en tuinbouw ontwikkelen zich richting intensievere en complexere bedrijfssystemen. Binnen dergelijke bedrijfssystemen wordt een nog groter beroep gedaan op de bodemgezondheid. Alle keuzes die de teler maakt, moeten gericht zijn op zo min mogelijke schade door verschillende bodempathogenen, zoals aaltjes, schimmels en bactereriën. Dit moet bovendien binnen zeer strenge eisen met betrekking tot inzet van gewasbeschermingmiddelen en bemesting. Deze trend vergt nieuwe kennis over inpasbaarheid en bedrijfszekerheid van teeltmaatregelen om de bodemgezondheid optimaal te gebruiken. In 2006 is in opdracht van LNV het project: 'Bodemgezondheid binnen bedrijfssystemen' gestart. Dit project richt zich op de ontwikkeling van een pakket aan maatregelen om de bodemgezondheid te verbeteren. In dit artikel worden de opzet en de eerste resultaten beschreven.

De notitie ‘Kennis- en innovatiesystemen in de Greenportregio’s: monitor IDC Duin- en Bollenstreek 2014’ is een publicatie van onderzoeksthema Methodieken Kennisoverdracht (MK). Het betreft een aanvulling van de stand van zaken (2014) op de paragraaf greenportregio Duin- en Bollenstreek (pp. 40-43) in de gelijknamige tweede tussenrapportage resultaten monitorstudie 2013 (http://edepot.wur.nl/297588).

De overheid stelt steeds nieuwe beperkingen aan middelen en meststoffen. Volgens de nieuwe Lector Duurzaam Bodembeheer Gera van Os gaan de ontwikkelingen daarom gedwongen van chemisch naar evenwichtiger. Moderne technieken en analysemethodes kunnen daarbij van dienst zijn. „Teelt moet optimaal in duurzaamheid.”

Bij de ontwikkeling van de eerste versies van meerlagenteelt in twee tot drie lagen in een schuurkas, richtte het onderzoek zich vooral op de minimum lichtbehoefte van tulp. Bij de ontwikkeling van meerlagenteelt 2.0 met zes of meer lagen in een cel, moet het onderzoek zich richten op de minimum verdampingsbehoefte. Hoe lager de totale verdampingsbehoefte tijdens de trek, hoe energie-effieciënter de broei wordt en groter de mogelijkheden tulpenbroei klimaatneutraal te houden.

Berekeningen laten zien dat er een economische perspectief is voor waterbroei van snijhyacint. Teelttechnisch zijn er nog steeds vragen.

Onderzoeker Gera van Os begon dit jaar als lector Duurzaam Bodembeheer aan CAH Vilentum in Dronten. "Extra aandacht voor de bodem is een mooie kans." Dit artikel geeft een interview weer met deze onderzoeker.

Herkomst, detectie en mogelijke bestrijding van bacterieziekten is onderzocht door PPO en PRI. Het project, gefinancierd door het voormalige Produktschap Tuinbouw, leverde meer inzicht op over de grote groep bacteriën die ook in veel siergewassen voor behoorlijke schade kunnen zorgen.

Vanaf 2011 heeft het Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) sector Fruit te Randwijk het rassenonderzoek met zwarte bessen gedurende vier jaren voortgezet. Het doel is (nieuwe) rassen te zoeken en te toetsen onder Nederlandse (Zeeuwse) teeltomstandigheden, die een verbetering kunnen zijn van de huidige rassen voor wat betreft de productiviteit, de beskwaliteit en de gevoeligheid voor ziekten en plagen. Dit rapport is het eindverslag van het project dat eind 2014 is afgelopen.

Een groot deel van de kastanjebomen in ons land bloedt. De oorzaak is een lastig te bestrijden bacterie. Wageningse wetenschappers hebben nu een oplossing die even simpel als geniaal is: verwarmen.

In deze brochure vindt u de samenvattingen van de onderzoekprojecten van de afgelopen jaren gegroepeerd in 4 thema’s: 1. Algemeen, 2. Drogen & bewaren, 3. Broeierij, 4. Duurzame energie.

In de bloemisterij kunnen een flink aantal bacterieziekten voorkomen, veroorzaakt door verschillende bacteriën. Ziekteverwekkende bacteriën kunnen een grote variatie aan symptomen laten zien, waaronder natrot, kankers, bladvlekken en dwerggroei. Uit bronnenonderzoek blijkt dat in de kasteelt van paprika bacteriën (Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum) in al het water op de kwekerij aanwezig kunnen zijn en ook goed kunnen overleven in grond en op oppervlakten. Daarnaast is deze bacterie aangetoond op fruitvliegjes in het gewas. In de buitenteelt van Prunus zijn ziekteverwekkende bacteriën (Xanthomonas arboricola pv. pruni en Pseudomonas syringae pv. morsprunorum) aangetoond op onkruidspuitkappen, laarzen, snoeischaren, het doek van het containerveld en buiten- én binnenzijde van beregeningsystemen. Ook op vliegen op vangplaten tussen besmette Prunusplanten zijn deze bacteriën gevonden. Visuele diagnostiek van bacterieziekten is erg lastig. De symptomen lijken erg op elkaar en kunnen snel worden verward met bladvlekkenziekten veroorzaakt door schimmels. In de meeste gevallen wordt de bacterie uit het aangetaste weefsel geïsoleerd. Voor het op naam brengen wordt altijd een serologische (ELISA) of PCR (DNA-)techniek gebruikt. Het is daarvoor echter wel noodzakelijk dat men beschikt over een positieve controle van de op naam te brengen soort. Als men niet weet om welke soort het zou kunnen gaan wordt DNA-sequencing toegepast, om de bacterie op naam te brengen. Bovengenoemde technieken worden zowel bij Naktuinbouw als bij Wageningen UR toegepast. In Sedum is onderzocht of latente besmettingen met Erwinia betrouwbaar zijn aan te tonen. Hiervoor is, onder andere, gebruikt gemaakt van een door PRI ontwikkelde methode waarmee het plantmateriaal onder vacuüm wordt gebracht. Erwinia’s vermeerderen wel goed uit bij een lage zuurstofconcentratie terwijl veel andere bacteriën dan afsterven. Uit dit onderzoek blijkt dat er bij de vacuümmethode niet meer infecties aangetoond worden dan bij (‘klassieke’) verrijking van plantenextracten in een groeimedium. Bij Sedum en Phlox is het effect van een warmwaterbehandeling om plantmateriaal vrij te maken van bacteriebesmetting onderzocht. Het onderzoek is uitgevoerd met stekken van Sedum, waarvan onbekend was of de stekken besmet waren met Dickeya dianthicola en/of Pectobacterium spp. En planten van Phlox, die besmet waren met woekerziek. Na twee dagen voorwarmte zijn twee warmwaterbehandelingen uitgevoerd (30 minuten bij 47°C en 15 min. Bij 50°C. De sedumplanten in de proef waren niet of nauwelijks besmet met Dickeya dianthicola en Pectobacterium spp. waardoor er geen conclusies getrokken kunnen worden over de effectiviteit van de geteste warmwaterbehandelingen. De warmwaterbehandelingen veroorzaakten aan het begin van de groei lichte schade (bladschade, groeivertraging). Al snel waren deze effecten in het gewas niet meer zichtbaar. Bij Phlox bleken beide warmwaterbehandelingen niet effectief tegen woekerziek en gaven veel schade (uitval en afname aantal stelen per plant). Er zijn verschillende stoffen bekend die het afweermechanisme van de plant stimuleren waardoor de plant weerbaarder wordt tegen ziekten en plagen (elicitors). Elicitors zijn met name voor beheersing van bacterieziekten interessant, omdat antibiotica (bacteriedodende middelen) geen toelating kennen voor gewassen. Deze geïnduceerde weerstand is niet specifiek en kan een effect hebben op zowel schimmels, bacteriën en virussen. Elicitors hebben geen direct effect op de bacterie, waardoor geen resistentie kan ontstaan. Het tijdstip van toediening is echter vaak kritischer dan bij toepassing van gangbare (chemische) gewasbeschermingsmiddelen, en bescherming wordt vaak pas enige tijd na toediening verkregen. Voor de beheersing van bacterieziekten op de bedrijven is een lijst met hygiënemaatregelen opgesteld. Deze maatregelen zijn ook kort samengevat in 10 geboden.

Een van de aspecten waarnaar gekeken wordt in het actieplan 'Minder virus in tulp' is de vraag of er verschillen zijn per teeltregio. Dat blijkt zo te zijn. Vooral het verschil in aantal gevangen luizen per regio bleek groot te zijn. De verwachting dat een sterke virusuitbreiding altijd gepaard zou gaan met een hoge bladluisvangst bleek niet te kloppen.

Vanaf 2011 heeft het Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) sector Fruit te Randwijk het rassenonderzoek met zwarte bessen gedurende vier jaren voortgezet. Het doel is (nieuwe) rassen te zoeken en te toetsen onder Nederlandse (Zeeuwse) teeltomstandigheden, die een verbetering kunnen zijn van de huidige rassen voor wat betreft de productiviteit, de beskwaliteit en de gevoeligheid voor ziekten en plagen. Dit rapport is het eindverslag van het project dat eind 2014 is afgelopen.

Dit artikel omvat de jaarverslagen van de volgende KNPV-werkgroepen over 2014: Bodempathogenen en bodemmicrobiologie; Fusarium; Oömyceten; Nematoden; Onkruidbeheersing; Middelenresistentie; Fytobacteriologie; Gewasbescherming en Maatschappelijk Debat; Jongeren; Fytobacteriologie; Graanziekten.

Het onderzoeksthema Methodieken Kennisoverdracht (BO 28) levert bouwstenen aan voor het verbeteren van kennisvalorisatie, tot waarde brengen van kennis, middels integrale kennisketens en een effectieve en efficiënte inzet van kennismiddelen door en voor kennispartners en ondernemers in Greenportregio’s. Dit met als doel dat de keten van kennis naar kunde, naar kassa structureel wordt. Het onderliggende project is mogelijk gemaakt door financiering vanuit het ministerie van Economische Zaken en aansturing vanuit de topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen (T&U).

In de lange bewaring van appels en peren wordt regelmatig zeer zware uitval door vruchtrot geconstateerd. Deze bewaarverliezen kosten de teler en bewaarders veel geld. Onbekend is waar deze rot door veroorzaakt wordt. Onderzoek naar bewaarziekten in Nederland en België laat zien dat de meest voorkomende vruchtrotveroorzakers Neofabraea (lenticelrot; voorheen Gloeosporium) en Cadophora (visogen; voorheen Phialophora) zijn. Cadophora lijkt in perenpartijen meer uitval te geven dan Neofabraea. In een aantal gevallen werd meer dan 60% uitval vastgesteld. Ook werden in monsters soms beide schimmels aangetroffen. Goede bestrijdingsadviezen kunnen nog niet geven worden. Kennis over de levenswijze en infectiemomenten is daarvoor nog ontoereikend. Door samenwerking van voorlichting, onderzoek, bewaarspecialisten, afzet en telers kunnen strategieën ontwikkeld worden voor de beheersing van vruchtrot in de naoogst. Tijdens het onderzoek werden ook andere veroorzakers van bewaarbederf aangetroffen zoals: Fusarium (klokhuisrot en neusrot), Neonectria (neusrot), Alternaria (klokhuisschimmel) en Cladosporium (inktvlekkenrot). Ook werd regelmatig smoezelige vruchten aangetroffen bij zowel appel als peer. Dit lijkt door een samenspel van verschillende schimmels en gisten veroorzaakt te worden. Het optreden van echte wondschimmels zoals Botrytis en Penicillium viel vaak mee. Zorgvuldig plukken en voorzichtig behandelen van het fruit bij de oogst werpt hier duidelijk haar vruchten af. Maar door de aangescherpte residu-eisen van de supermarkten en het veranderde middelenpakket wordt de kans groot dat het optreden van vruchtrot in de komende jaren toe zal nemen.

Een voldoende hoog organisch stofgehalte in de bodem is nodig voor een goede bodem- en waterkwaliteit en een optimale teelt. Dit rapport beschrijft de resultaten van een tweejarige veldproef op duinzandgrond naar de effecten van fosfaat-arme alternatieven voor huidige organische meststoffen, waarmee telers het bodem organische stofgehalte op peil kunnen houden. In de bollenteelt op duinzandgrond worden stalmest, GFT-compost en groenbemesters toegepast voor het organisch stof management. Dit is een lastige opgave binnen de aangescherpte gebruiksnormen in de mest- en mineralen wetgeving. De aanvoernorm voor fosfaat is de eerste waar telers tegenaan lopen. Op basis van een inventarisatie, uitgevoerd door CLM en PPO (Van Os et al., 2012), heeft het MilieuPlatform een drietal materialen geselecteerd met een gunstiger organische stof/fosfaat verhouding dan die van stalmest en GFT-compost: cacaodoppen, kokosvezels en Biochar. De resultaten uit het onderzoek geven een indicatie van de mate van geschiktheid van deze materialen voor toepassing in de bollenteelt. De beoordeling van de organische materialen heeft plaatsgevonden op basis van de volgende criteria: goede verwerkbaarheid, effecten op vochtvasthoudend vermogen van de grond, de beschikbaarheid van nutriënten N en P, de bolopbrengst, het organische stof gehalte in de bodem en op de bodemweerbaarheid. In de veldproef zijn twee doseringen toegediend van cacaodoppen, kokosvezels en biochar en vergeleken met GFT-compost. Alle materialen waren goed verwerkbaar, maar elk had z’n eigen voor- en nadelen bij de overige criteria. Toediening heeft geleid tot: • Significante verhoging van het organisch stof gehalte in de bodem bij de hoge dosering van cacaodoppen en biochar • Verhoging van het vochtvasthoudend vermogen bij alle organische materialen • Verhoging van de bolopbrengst alleen bij compost en de hoge dosering kokosvezels • Kans op stikstofimmobilisatie bij de hoge dosering van kokosvezels en biochar; hiermee moet rekening worden gehouden bij de bemesting. • Verhoging van NPK-gehaltes in de bol bij hoge dosering van cacaodoppen • Verhoging van de bodemweerbaarheid tegen Pythium, Rhizoctonia solani (bolaantasting) en Meloïdogyne hapla (noordelijk wortelknobbelaaltje) via biologische èn fysisch-chemische mechanismen. Op basis van de gemeten waarden kan het volgende worden afgeleid: • De afbraaksnelheid van de materialen neemt toe in de volgorde: biochar (meest persistent), cacaodoppen, compost, kokosvezels (relatief makkelijk afbreekbaar) • De potentiële verhoging van het bodem organisch stof gehalte bij de maximaal toegestane dosering (op basis van fosfaat-aanvoernorm) neemt toe in de volgorde: cacaodoppen (minste verhoging), Biochar/compost, kokosvezels (grootste verhoging) • Met kokosvezels kan (in theorie) het organisch stof gehalte in de bodem het meest efficiënt worden verhoogd binnen de aanvoernorm, vanwege het extreem lage fosfaatgehalte. Bij gelijke hoeveelheid organische stof is de kostprijs van de geteste materialen (gebaseerd op de huidige leveringshoeveelheden) in alle gevallen aanzienlijk hoger dan die van GFT-compost. Volledige vervanging van compost en stalmest door een van de alternatieve producten lijkt, vanwege de diverse nadelen, niet reëel. Een optimale toediening van organische materialen zal daarom in de praktijk neerkomen op een slimme combinatie van verschillende producten, die gezamenlijk alle gewenste functies van organische stof in de bodem vervullen. Organische stof management is een proces van de lange adem, waarbij de samenstelling van (het mengsel van) de organische producten is belangrijk is. Bij regelmatige toediening van grote hoeveelheden zijn de effecten onbekend. Hiervoor is langjarig onderzoek nodig.

Een voldoende hoog organisch stofgehalte in de bodem is nodig voor een goede bodem- en waterkwaliteit en een optimale teelt. Dit rapport beschrijft de resultaten van een tweejarige veldproef op duinzandgrond naar de effecten van fosfaat-arme alternatieven voor huidige organische meststoffen, waarmee telers het bodem organische stofgehalte op peil kunnen houden. In de bollenteelt op duinzandgrond worden stalmest, GFT-compost en groenbemesters toegepast voor het organisch stof management. Dit is een lastige opgave binnen de aangescherpte gebruiksnormen in de mest- en mineralen wetgeving. De aanvoernorm voor fosfaat is de eerste waar telers tegenaan lopen. Op basis van een inventarisatie, uitgevoerd door CLM en PPO (Van Os et al., 2012), heeft het MilieuPlatform een drietal materialen geselecteerd met een gunstiger organische stof/fosfaat verhouding dan die van stalmest en GFT-compost: cacaodoppen, kokosvezels en Biochar. De resultaten uit het onderzoek geven een indicatie van de mate van geschiktheid van deze materialen voor toepassing in de bollenteelt. De beoordeling van de organische materialen heeft plaatsgevonden op basis van de volgende criteria: goede verwerkbaarheid, effecten op vochtvasthoudend vermogen van de grond, de beschikbaarheid van nutriënten N en P, de bolopbrengst, het organische stof gehalte in de bodem en op de bodemweerbaarheid. In de veldproef zijn twee doseringen toegediend van cacaodoppen, kokosvezels en biochar en vergeleken met GFT-compost. Alle materialen waren goed verwerkbaar, maar elk had z’n eigen voor- en nadelen bij de overige criteria. Toediening heeft geleid tot: • Significante verhoging van het organisch stof gehalte in de bodem bij de hoge dosering van cacaodoppen en biochar • Verhoging van het vochtvasthoudend vermogen bij alle organische materialen • Verhoging van de bolopbrengst alleen bij compost en de hoge dosering kokosvezels • Kans op stikstofimmobilisatie bij de hoge dosering van kokosvezels en biochar; hiermee moet rekening worden gehouden bij de bemesting. • Verhoging van NPK-gehaltes in de bol bij hoge dosering van cacaodoppen • Verhoging van de bodemweerbaarheid tegen Pythium, Rhizoctonia solani (bolaantasting) en Meloïdogyne hapla (noordelijk wortelknobbelaaltje) via biologische èn fysisch-chemische mechanismen. Op basis van de gemeten waarden kan het volgende worden afgeleid: • De afbraaksnelheid van de materialen neemt toe in de volgorde: biochar (meest persistent), cacaodoppen, compost, kokosvezels (relatief makkelijk afbreekbaar) • De potentiële verhoging van het bodem organisch stof gehalte bij de maximaal toegestane dosering (op basis van fosfaat-aanvoernorm) neemt toe in de volgorde: cacaodoppen (minste verhoging), Biochar/compost, kokosvezels (grootste verhoging) • Met kokosvezels kan (in theorie) het organisch stof gehalte in de bodem het meest efficiënt worden verhoogd binnen de aanvoernorm, vanwege het extreem lage fosfaatgehalte. Bij gelijke hoeveelheid organische stof is de kostprijs van de geteste materialen (gebaseerd op de huidige leveringshoeveelheden) in alle gevallen aanzienlijk hoger dan die van GFT-compost. Volledige vervanging van compost en stalmest door een van de alternatieve producten lijkt, vanwege de diverse nadelen, niet reëel. Een optimale toediening van organische materialen zal daarom in de praktijk neerkomen op een slimme combinatie van verschillende producten, die gezamenlijk alle gewenste functies van organische stof in de bodem vervullen. Organische stof management is een proces van de lange adem, waarbij de samenstelling van (het mengsel van) de organische producten is belangrijk is. Bij regelmatige toediening van grote hoeveelheden zijn de effecten onbekend. Hiervoor is langjarig onderzoek nodig.

Het onderzoeksthema Methodieken Kennisoverdracht (BO 28) levert bouwstenen aan voor het verbeteren van kennisvalorisatie, tot waarde brengen van kennis, middels integrale kennisketens en een effectieve en efficiënte inzet van kennismiddelen door en voor kennispartners en ondernemers in Greenportregio’s. Dit met als doel dat de keten van kennis naar kunde, naar kassa structureel wordt. Het onderliggende project is mogelijk gemaakt door financiering vanuit het ministerie van Economische Zaken en aansturing vanuit de topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen (T&U).

In de lange bewaring van appels en peren wordt regelmatig zeer zware uitval door vruchtrot geconstateerd. Deze bewaarverliezen kosten de teler en bewaarders veel geld. Onbekend is waar deze rot door veroorzaakt wordt. Onderzoek naar bewaarziekten in Nederland en België laat zien dat de meest voorkomende vruchtrotveroorzakers Neofabraea (lenticelrot; voorheen Gloeosporium) en Cadophora (visogen; voorheen Phialophora) zijn. Cadophora lijkt in perenpartijen meer uitval te geven dan Neofabraea. In een aantal gevallen werd meer dan 60% uitval vastgesteld. Ook werden in monsters soms beide schimmels aangetroffen. Goede bestrijdingsadviezen kunnen nog niet geven worden. Kennis over de levenswijze en infectiemomenten is daarvoor nog ontoereikend. Door samenwerking van voorlichting, onderzoek, bewaarspecialisten, afzet en telers kunnen strategieën ontwikkeld worden voor de beheersing van vruchtrot in de naoogst. Tijdens het onderzoek werden ook andere veroorzakers van bewaarbederf aangetroffen zoals: Fusarium (klokhuisrot en neusrot), Neonectria (neusrot), Alternaria (klokhuisschimmel) en Cladosporium (inktvlekkenrot). Ook werd regelmatig smoezelige vruchten aangetroffen bij zowel appel als peer. Dit lijkt door een samenspel van verschillende schimmels en gisten veroorzaakt te worden. Het optreden van echte wondschimmels zoals Botrytis en Penicillium viel vaak mee. Zorgvuldig plukken en voorzichtig behandelen van het fruit bij de oogst werpt hier duidelijk haar vruchten af. Maar door de aangescherpte residu-eisen van de supermarkten en het veranderde middelenpakket wordt de kans groot dat het optreden van vruchtrot in de komende jaren toe zal nemen.

Uit dit onderzoek is gebleken dat planten die eerder in het seizoen worden geïnfecteerd, bol len geven met een hoger percentage TBV Plan ten die eenmalig een week voor het rooien wor den besmet, geven bijna geen zieke bollen. Bij infectie twee weken en langer voor het rooien loopt het percentage zieke bollen sterk op. Ook worden klisters later ziek dan de hoofdbol. Infec tie vindt blijkbaar plaats vanuit de plant via de hoofdbol naar de klisters. ln de praktijk vindt inl'e tiegedurende hei hele seizo n pla11 door pas r nde, vliegende blad luizen. In de praktijk i du ook ni t va 1 te tel len wanneer planten voor hel er t geïnfecteerd raken. Vrijwel zeker gebeurt dat ook al vroeg in het seizoen. In dat geval is er dus geen spra ke van een lager percentage virus in de kleine maten. De resultaten hebben betrekking op het onder zoek in een cultivar ('Strong Gold') en van een seizoen (2013-2014). Om beter gefundeerde conclusies te kunnen trekken is vervolgonder zoek gestartin het seizoen 2014-2015 met twee cultivars. Het actieplan 'Minder virus in tulp' is een gezamenlijk initiatief van Wageningen UR, PPO Bloembollen, Boomkwekerij & Fruit, Proeftuin Zwaagdijk, KAVB,LTO en BKD.

De notitie ‘Kennis- en innovatiesystemen in de Greenportregio’s: monitor IDC Duin- en Bollenstreek 2014’ is een publicatie van onderzoeksthema Methodieken Kennisoverdracht (MK). Het betreft een aanvulling van de stand van zaken (2014) op de paragraaf greenportregio Duin- en Bollenstreek (pp. 40-43) in de gelijknamige tweede tussenrapportage resultaten monitorstudie 2013 (http://edepot.wur.nl/297588).

In een zaal in het proefbedrijf van Wageningen UR in Lelystad zitten op een woensdag twintig tuinbouwers in opleiding, een paar docenten en een coördinator. Een jonge ondernemer staat bij de powerpoint en vertelt hoe hij het doet. Vandaag gaat het over energie.

In the Netherlands, bacterial canker of plum trees (Prunus domestica) caused by Pseudomonas syringae pathovars syringae and morsprunorum is a recent and serious problem. The trunks of the affected plum trees are girdled by cankers resulting in relatively sudden death of the trees 1 to 4 years after planting. Disease incidence can be very high, and sometimes complete orchards have to be removed. Recently, plum cultivation in the Netherlands has changed from a relatively extensive into an intensive cultivation. However, due to the risks of losses of trees due to bacterial canker, growers are reluctant to plant new orchards. In general, nurseries and fruit growers are not familiar with bacterial diseases and lack knowledge to prevent infections. Therefore, control strategies to manage plum decline have to be developed.

Nerine blijkt niet vatbaar te zijn voor het PlAMV-virus. Het onderzoek naar de vatbaarheid van Nerine geeft dan ook geen aanleiding om de bestaande teeltstrategie aan te passen. Nerine wordt veelal in vruchtwisseling geteeld met lelie. Lelie is de laatste jaren getroffen door het PlAMV (Plantago asiatica mosaic virus). Dit virus kan tijdens de teelt via de bodem verspreiden. Ook bij hergebruik van grond afkomstig van PlAMV-lelieteelt is er (tijdens de broei in de kas) een risico op infectie van de nieuwe lelieteelt. Omdat Nerinebollen vaak naast lelies worden geteeld en/of in vruchtwisseling met lelies plaatsvindt, is er een grote angst dat PlAMV mogelijk ook voor grote problemen kan zorgen bij dit gewas. Een besmetting van Nerine met PlAMV zou een decimering van de teelt betekenen. Er is een besmettingsproef uitgevoerd in de periode van augustus 2013 t/m januari 2014 met Nerine bowdeni ‘Favourite’ en ‘Van Roon’ om vast te stellen of Nerine vatbaar is voor een besmetting met PlAMV. Het virus is via verschillende methoden overgebracht op Nerine, maar vervolgens is bij geen enkele plant of bol besmetting aangetoond, terwijl dit wel het geval was bij controle leliebollen/planten. Op basis van dit onderzoek kan de conclusie worden getrokken dat Nerine niet vatbaar is voor PlAMV.

De laatste jaren (2007 t/m 2010) is er in de broeierij van hyacinten en hyacint-achtigen (met name Muscari) een duidelijke toename van zogenaamde ‘Lissers’ waargenomen. ‘Lissers’, een ziekte die wordt gekenmerkt door een iele plant, die niet of nauwelijks bloeit en een slechte beworteling heeft, wordt veroorzaakt door een infectie met een fytoplasma (uit de “Aster Yellows” groep), een celwandloze bacterie die door (dwerg)cicaden (met name Macrosteles sexnotatus) van plant tot plant wordt verspreid. Het is het zelfde fytoplasma dat de vergelings-heksembezemziekte bij gladiool veroorzaakt.Er wordt verwacht dat door de klimaatsveranderingen de komende jaren het aantal besmettingen met fytoplasma’s in het voorjaar zal toenemen. Kennis van het verloop van het infectieproces en kennis over bestrijdingsmethoden van het fytoplasma in de bol en van de vector (cicade) op het veld zijn dan ook dringend nodig. Gedurende 3 jaar is onderzocht of de ligging van het teeltperceel van invloed is op het voorkomen van ‘Lissers’. Ook is het moment van voorkomen van (besmette) cicaden gemonitord en is de periode waarin besmetting met het fytoplasma plaatsvindt onderzocht. In het eerste jaar is onderzoek gedaan naar toepassing van een aantal insecticiden en boldompeling in Admire bij de bestrijding van cicaden op het veld. Ook is in dat jaar onderzocht of het mogelijk is het fytoplasma in de bol na rooien te bestrijden door toepassing van een temperatuurbehandeling. Uit het onderzoek is gebleken dat het tijdstip waarop de eerste cicaden en eerste besmette cicaden voorkomen van jaar tot jaar verschilt. Bij een hogere temperatuur komen meer cicaden voor dan bij een lagere. Op luwe percelen en luwe delen van percelen komen de meeste cicaden voor. In de Bollenstreek komen met fytoplasma besmette cicaden en dus ‘Lissers” meer voor dan in Kennemerland en veel meer voor dan in De Noord. Er is een duidelijke correlatie tussen het beeld dat uit de monitoring van besmette cicaden komt en de vondst van ‘Lissers’. Ondanks de jaren met soms een relatief strenge winter en een lang koud voorjaar kwam ‘Lissers’ elk jaar voor. ‘Lissers’ lijkt zich duidelijk te hebben gevestigd in de Bollenstreek, terwijl er vroeger alleen gesproken werd over bepaalde ‘Lisser’ jaren.Fytoplasma kan in heel korte tijd (binnen een week) vanuit het gewas in de bol komen. Voor een goede bestrijding van de cicaden zal daarom met de bespuitingen doorgegaan moeten worden tot vlak voor rooien. Bestrijding van het fytoplasma via een temperatuurbehandeling vlak na rooien is zeer effectief. De kans op bloem- en gewasschade is echter zeer groot. Het optreden van bloem- en gewasschade is afhankelijk van de cultivar. Door het lage besmettingspercentage in de proeven kunnen er uit dit onderzoek geen conclusies getrokken worden over de effectiviteit van de geteste middelen bij de bestrijding van cicaden.

1 Samenvatting Wateroverlast in een Teelt de grond uit-systeem kan grote schade geven aan lelies. Drie dagen wateroverlast in augustus leidde in dit onderzoek tot grote opbrengstderving. Eén dag wateroverlast in september of in oktober veroorzaakte nauwelijks uitval of een lager bolgewicht bij de oogst. Wateroverlast leidt tot ethanolvorming in de bollen. De ethanolvorming vertoonde dit jaar geen mooi verband met de tijd: drie dagen wateroverlast gaf meer ethanol dan één of twee dagen, maar twee dagen niet meer dan één. In 2013 vertoonde de concentratie ethanol een rechtlijnig verband met de duur van de wateroverlast. De voorspellende waarde van een ethanolmeting blijkt na de experimenten in 2014 minder zeker. Het beluchten van het natte substraat door het doorblazen van perslucht leidde bij de behandeling in augustus tot minder ethanolvorming, maar juist tot meer opbrengstderving. Het systeem van beluchting via een slang onderin het substraat had een iets gunstiger effect op de ethanolvorming dan beluchting via slangetjes, die in het substraat gestoken waren. De grotere opbrengstderving door beluchting tijdens de periode van wateroverlast is mogelijk een gevolg van mechanische beschadiging van de (haar)wortels door de beweging, of van structuurbederf die optreedt als het doorborrelde substraat weer droogvalt. Dit onderzoek bevestigt de conclusie uit 2013 dat lelies bestand zijn tegen maximaal 1 dag wateroverlast (anaerobie). Een periode van anaerobie leidt tot ethanolvorming in de bollen, maar de correlatie tussen duur van de anaerobie is te zwak om het ethanolgehalte als indicator toe te passen. Het beluchten van grond tijdens periodes van wateroverlast is geen oplossing voor het anaerobieprobleem.

Disease incidences related to Escherichia coli and Salmonella enterica infections by consumption of (fresh) vegetables, sprouts, and occasionally fruits made clear that these pathogens are not only transmitted to humans via the “classical” routes of meat, eggs, and dairy products, but also can be transmitted to humans via plants or products derived from plants. Nowadays, it is of major concern that these human pathogens, especially the ones belonging to the taxonomical family of Enterobacteriaceae, become adapted to environmental habitats without losing their virulence to humans. Adaptation to the plant environment would lead to longer persistence in plants, increasing their chances on transmission to humans via consumption of plant-derived food. One of the mechanisms of adaptation to the plant environment in human pathogens, proposed in this paper, is horizontal transfer of genes from different microbial communities present in the arable ecosystem, like the ones originating from soil, animal digestive track systems (manure), water and plants themselves. Genes that would confer better adaptation to the phytosphere might be genes involved in plant colonization, stress resistance and nutrient acquisition and utilization. Because human pathogenic enterics often were prone to genetic exchanges via phages and conjugative plasmids, it was postulated that these genetic elements may be hold key responsible for horizontal gene transfers between human pathogens and indigenous microbes in agroproduction systems. In analogy to zoonosis, we coin the term phytonosis for a human pathogen that is transmitted via plants and not exclusively via animals.

In de lelieteelt wordt langdurig belicht met een aanzienlijke intensiteit SON-T licht (6000-8000 lux ofwel ~78-104 μmol/m2s). Dit heeft een fors energieverbruik tot gevolg. Het doel van de belichting is (1) zwaardere takken, (2) remming van takstrekking (voorkomen slapheid), (3) verkorting van de teeltduur en (4) voorkomen van knopval en knopverdroging. CO2 dosering wordt niet toegepast in de lelieteelt. Eerder onderzoek van PPO heeft namelijk aangetoond dat CO2-dosering geen effect heeft op het takgewicht van Oriëntal-lelies en slechts een klein effect bij Longiflorums, Aziaten en LA-hybriden. Recent onderzoek door Plant Lighting en Plant Dynamics heeft echter aangetoond dat de fotosynthese van Oriëntals flink toeneemt bij aanvullend CO2. Dit is een schijnbare tegenstelling: Wel meer fotosynthese, maar niet meer takgewicht. Echter, mogelijk heeft lelie slechts een beperkte hoeveelheid assimilaten nodig voor een maximaal takgewicht en gaan extra aangemaakte assimilaten naar de bol. Als dat zo is, dan heeft CO2 dosering inderdaad geen zin bij voldoende belichting, maar wél bij lagere lichtniveaus. Daarom ligt aan dit onderzoek de volgende hoofdhypothese ten grondslag: Bij een suboptimale intensiteit belichting kan met CO2 dosering eenzelfde takgewicht gerealiseerd worden als bij een optimale lichtintensiteit zonder CO2 dosering.

Teelt de grond uit biedt nieuwe kansen voor de bloembollenteelt. Teelt los van de ondergrond kan een oplossing bieden voor het probleem van bodemgebonden ziekten en de huidige noodzaak percelen ver van huis te zoeken. Daarnaast biedt Teelt de grond uit de mogelijkheid de teeltomstandigheden meer te sturen gericht op een hogere opbrengst of kwaliteit. Tevens maakt teelt los van de ondergrond het mogelijk om emissies van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen sterk te verminderen. In het project dat halverwege 2009 gestart is, hebben PPO en Proeftuin Zwaagdijk t/m 2013 onderzocht hoe een gesloten teeltsysteem voor de bloembollen eruit kan zien en of dit economisch haalbaar kan zijn. Het onderzoek aan de bloembollen vond plaats met hyacint en lelie als testgewassen.