Search

Op 31 augustus 2017 strandde er in de Oosterschelde een jonge, levende gewone spitssnuitdolfijn (Mesoplodon bidens) welke later ter plaatsen overleed. Dit dier werd verzameld voor onderzoek naar de doodsoorzaak en in het bijzonder de aanwezigheid van gehoorschade als oorzaak van de stranding, omdat spitssnuitdolfijn strandingen in Nederland zeldzaam zijn en er weinig bekend is over deze walvisachtigen. Er werden geen indicaties gevonden dat dit dier een infectieuze ziekte of gehoorschade had. Het dier had recentelijk niet gegeten en was ondervoed. Op de flank werden parallelle krassen gevonden, waarbij de afstand tussen de krassen overeenkwamen met de afstand tussen de tanden van tuimelaar dolfijnen. Over waarom de spitssnuitdolfijn de Noordzee is ingezwommen kan alleen worden gespeculeerd. Een scenario kan zijn dat de nog jonge en onervaren spitssnuitdolfijn de zuidelijke Noordzee is ingevlucht of in gedwaald als gevolg van de interactie met één of meerdere tuimelaars, waar het vervolgens door voedselgebrek en verzwakking strandde en overleed. Strandingen van spitssnuitdolfijnen op de Nederlandse kust zijn nog altijd uniek met twaalf gerapporteerde strandingen op www.walvisstrandingen.nl. Wel lijkt er een plotselinge toename, met vijf strandingen van deze soort in alleen al de afgelopen twee jaar (2016 en 2017). Strandingsonderzoek van deze en andere walvisachtigen zullen noodzakelijk zijn om eventuele trends in aantallen en oorzaken te achterhalen. Sterfte door akoestische vervuiling van het marine ecosysteem kan alleen worden uitgevoerd wanneer snel en adequaat wordt gehandeld tijdens strandingen. Onderzoek naar natuurlijke en antropogene doodsoorzaken, inclusief akoestisch trauma, kan zonder projectfinanciering bij toekomstige strandingen niet worden gegarandeerd.

In 2050 moeten grote zeewierplantages op zee voorzien in onze behoefte aan voedsel en grondstoffen. In de Oosterschelde doen Wageningse onderzoekers nu experimenten met duurzame zeewierteelt.

Rijkswaterstaat voert vooroeverbestortingen uit op het deel van de dijk dat onder water ligt in de Oosteren Westerschelde. Dit is nodig om de stabiliteit van de dijk en daarmee de waterveiligheid te kunnen blijven garanderen. Eerst werd hierbij alleen op veiligheidsdoelen gelet. Nieuw inzicht is dat je door gebruik van bepaalde materialen ook de natuur kunt faciliteren, dit principe wordt ‘Building for Nature’ genoemd. In 2014 is bij de oostelijke strekdam van locatie Schelphoek in de Oosterschelde een bestorting van zeegrind uitgevoerd. In het oorspronkelijke ontwerp was een basis van staalslakken voorzien, maar bij de uitvoering van het werk is vanwege beperkte beschikbaarheid van staalslakken voor zeegrind gekozen. Op het zeegrind zijn riffen van twee verschillende typen breuksteen gestort: kalksteen en zandsteen. Er is gekozen voor deze aangepaste bestorting om de ecologische meerwaarde van dit ontwerp te kunnen onderzoeken. Doel van dit onderzoek is om de rekolonisatie en ontwikkeling van hardsubstraatsoorten (epifauna) en soorten die leven in het sediment (infauna), en het voorkomen van kreeften op de nieuwe bestorting van kalksteen, zandsteen en zeegrind bij de locatie Schelphoek gedurende twee jaar na bestorting te volgen (T1-2015 en T2-2016) en te vergelijken met de situatie voor bestorten (T0-situatie in 2014).

Sinds 2010 is aangetoond dat er in de Oosterschelde sprake is van een oester herpes virus waardoor er met name bij de jonge oesters een veel hogere sterfte optreedt. Het virus manifesteert zich bij een watertemperatuur tussen 16 en 18 oC. Het virus is in 2008 in Frankrijk aangetroffen en heeft daar tot grote sterfte onder de oesters geleid. Inmiddels zijn er aanwijzingen voor toenemende resistentie tegen het virus onder de oesters in Frankrijk. Daarnaast is er voor de oesterkweek in de Oosterschelde een probleem met geintroduceerde oesterboorders die tot sterfte leiden van de oesters op de kweekpercelen. Om te komen tot herstel van de oesterproductie hebben de Nederlandse Oestervereniging (NOV) en het ministerie van Economische Zaken een plan van aanpak opgesteld om onder andere met behulp van nieuwe technieken de problemen te beheersen. Op een aantal locaties in de Kom van de Oosterschelde is met off-bottom kweek van oesters gestart. Door op verschillende locaties proeven te doen kunnen de resultaten met elkaar worden vergeleken. Een dergelijke vergelijking geeft de kwekers meer inzicht in de voor- en nadelen van het gebruik van verschillende locaties en methoden in de Oosterschelde. Ook op het oesterperceel Stort 20 in het sublitoraal van de Kom van de Oosterschelde heeft Jan Vette B.V. plannen om te experimenteren met off-bottom kweek van oesters. Voor nieuwe experimenten met off-bottom technieken dient de gebruikelijke vergunningprocedure voor activiteiten in Natura 2000-gebieden te worden doorlopen. Onderdeel van deze procedure is dat er een Passende Beoordeling wordt uitgevoerd waarin op basis van de best beschikbare kennis en informatie wordt getoetst of de beoogde activiteit geen wezenlijk negatief effect heeft op de instandhoudingsdoelen en daarmee de kernopgaven die in het aanwijzingsbesluit voor het betreffende Natura 2000-gebied zijn geformuleerd. De activiteiten die gerelateerd zijn aan experimentele oesterkweek op het oesterperceel Stort 20 in het sublitoraal van Kom van de Oosterschelde zijn geanalyseerd wat betreft de effecten op de instandhoudingsdoelstellingen van habitats en beschermde soorten. Ook is ingegaan op mitigerende maatregelen en cumulatieve effecten. In voorliggende Passende Beoordeling is de beschikbare informatie samengevat. De conclusie is dat er geen als significant te beoordelen negatieve effecten zijn te verwachten van experimentele oesterkweek op het oesterperceel Stort 20 in het sublitoraal van Kom van de Oosterschelde. Dit geldt zowel voor de Natura 2000-instandhoudingdoelen van habitats en soorten als voor aan de orde zijnde verbeteropgaven voor het Natura 2000 gebied de Oosterschelde.

Het buitendijkse dijktracé langsheen de Sint Pieterspolder en Nieuw Olzendepolder heeft een belangrijke functie als hoogwatervluchtplaats voor een aantal soorten steltlopers en eendachtigen. Met name Scholekster, Wulp, Tureluur, en in mindere mate Steenloper gebruiken de buitendijkse zijde van de zeedijk langs de Nieuw Olzendepolder en de St. Pieterspolder als hoogwatervluchtplaats. Ook Rotganzen en eenden als Wilde Eend, Pijlstaart en Smient gebruiken de dijk als hoogwatervluchtplaats. De grootste aantallen komen voor in de doortrekperiodes en de winter. In de periode april tot en met augustus zijn de aantallen in het gebied laag. De schelpen- en puinstrandjes langs het dijktracé vormen een potentieel geschikt habitat voor kustbroedvogels als de Bontbekplevier. Buitendijks recreëren langs dit dijktracé leidt tot verstoring van de vogels die hier tijdens hoog water verblijven (overtijen). Dit is duidelijk vastgesteld tijdens de veldbezoeken. Het zondermeer jaarrond openstellen van dit dijktracé voor fietsers is daarom niet aan te bevelen. Wel is een ruimtelijke en temporele zonering mogelijk, welke kan leiden tot een optimalere benutting van dit dijktracé, met versterking van de natuurwaarde en de recreatie. Dit houdt in dat bepaalde trajecten volledig ontoegankelijk worden gemaakt (voor alle vormen van recreatie), en bepaalde trajecten alleen toegankelijk worden gemaakt voor wandelaars en fietsers gedurende de zomerperiode.

In this study, the food conditions for mussels are estimated at different locations within the Oosterschelde. In 2014, 2015 and 2016, mussels with a uniform size were placed in baskets at the borders of commercial culture plots distributed over the Oosterschelde. Each month, a subsample was taken from each basket to measure growth (shell length and individual weight) of the mussels. The results show a variation in growth performance, both in shell length as in flesh weight, between the different locations. A model approach was used to translate the spatial differences in growth to spatial differences in food conditions. A Dynamic Energy Budget (DEB) model was fitted to the data in order to trace-back the food conditions. During this fitting, the food correction factor (ψψ) was optimized. ψψ can be interpreted as an indication of the food conditions (algae concentration, quality, current velocity) at that specific location in comparison to the average food conditions in the whole Oosterschelde. The results show that there is a spatial, but also year-to-year variation in food conditions within the Oosterschelde. Locations with the best food conditions were Neeltje Jans N in 2015 and Hammen 9, Dortsman and Krabbenkreek in 2016. Growth of the mussels in the baskets in 2014 was lower than in 2015 and 2016. This is probably caused by the larger size of the mussels that were used in 2014 and the fact that the growth of mussels reduces with size. In contravention to the expectations, there was no clear pattern in growth conditions from the western part of the Oosterschelde to the eastern and northern part. For example, the growth of the mussels at the two locations in the northern part of the Oosterschelde (Krabbenkreek and Viane) where ralatively good compared to the other locations. In practice, however, mussel farmers use the culture plots in the northern part mainly for storage of seed and halfgrown mussels. Possibly the mussels in the baskets perform better in this area than on the bottom culture plots. The DEB model is a good tool to trace-back the food conditions from the measured growth data. The parameters for blue mussel, that is used for the DEB model should be updated. The parameters are presently based on historical data, whereas new data are available. Als onderdeel van het project PROFMOS (Productie Factoren Mosselcultuur Oosterschelde), is in 2014, 2015 en 2016 het groeipotentieel voor mosselen in de Oosterschelde onderzocht. Hiertoe zijn er mosselen van gelijke grootte in mandjes geplaatst op of op de grens van kweekpercelen. Iedere maand is er een subsample uit de mandjes genomen en de mosselen zijn opgemeten (schelplengte, versgewicht, vleesgewicht en vleespercentage). In dit onderzoek zijn deze gegevens gebruikt om op basis van de geobserveerde groei in de mandjes, de voedselcondities van betreffende locatie in dat jaar te herleiden. Hiervoor is een Dynamic Energy Budget (DEB) model gebruikt. De uitvoer van het model (schelplengte en vleesgewicht) is gefit aan de gemeten waarden, waarbij een parameter ψψ (voedsel correctie factor) is gevarieerd. De ψψ waarde van het model met de beste fit is daarmee een maat voor de voedselsituatie (hoeveelheid en kwaliteit) die de mosselen in het mandje hebben ondervonden. De resultaten van deze analyse laten zien dat er een behoorlijke ruimtelijke variatie is in voedselcondities binnen de Oosterschelde, maar ook dat deze van jaar tot jaar verschilt. Locaties met goede voedselomstandigheden voor de mosselen waren Neeltje Jans N in 2015 en Hammen 9, Dortsman en Krabbenkreek in 2016. In 2014 was de groei van de mosselen in de mandjes minder dan in 2015 en 2016, maar dat kan deels worden verklaard doordat er in 2014 grotere mosselen zijn uitgezet, die sowieso niet meer veel konden groeien. In tegenstelling tot de verwachtingen was er geen duidelijk patroon zichtbaar in groeicondities gaande van de stormvloedkering in het westelijk deel van de Oosterschelde naar de noordelijke tak in het noordoosten. Zo was bijvoorbeeld de groei van de mosselen op de twee locaties in de noordelijke tak (Krabbenkreek en Viane) relatief goed vergleken met de overige locaties. Vanuit de praktijk is bekend dat de bodempercelen in de noordelijke tak voornamelijk worden gebruikt voor opslag van zaad en halfwas mosselen. Mogelijk doen de mosselen in de mandjes (die iets boven de bodem staan) het in dit gebied beter dan de mosselen op de kweekpercelen. Uit deze studie blijkt dat de trace-back methode met behulp van het DEB model een eenvoudige tool is om de voedselcondities te herleiden uit de metingen. De specifieke DEB parameters voor de mossel dienen echter wel te worden herberekend omdat deze op dit moment nog zijn gebaseerd op verouderde gegevens. Hiervoor zijn op dit moment betere, en meer up-to-date gegevens beschikbaar.

Because of damming and intensive human activities, the sediment supply to many estuaries and deltas is dramatically decreasing. In the Oosterschelde (southwest Netherlands), a storm surge barrier (SSB) and two compartmentalization dams were built in the 1980s to protect the densely inhabited inland against flooding. After these constructions, the tidal range and mean high water level in the Oosterschelde decreased by about 12% and suspended sediment concentrations in the channels dropped by 52–70% compared to the pre-barrier conditions. The vertical accretion rates of the three largest salt marshes (Rattekaai, Sint Annaland and Slaak) in the Oosterschelde in response to this decreased sediment supply were investigated. There was a general accreting trend over the entire post-barrier period (1988–2011) in all three marshes. The predicted slowdown in accretion rates by De Jong et al. (1994) did not persist, although accretion rates were lower than in the pre-barrier period. More than 20 year observations from kaoline markers showed variation of accretion rates within and among marshes. Year-to-year variation in accretion rates was large, but only weakly (not significantly) related to the duration and frequency of marsh overflow and over-marsh extreme flooding events. However, storm events are hypothesized to be responsible for the observed trends, but our observations lack the temporal resolution to identify specific storm events. Salt marshes in the Oosterschelde are expected to survive under the present sea level rise rate and subsidence rate scenarios.

In 2015 is een onderzoek naar het voorkomen en de meetbaarheid van Tetrodotoxine (TTX) in de Nederlandse schelpdierproductiegebieden uitgevoerd. De analyses zijn een gevolg van internationale rapportages over TTX in schelpdieren, zowel mosselen als oesters (voornamelijk in Griekenland en Groot Brittannië). Het onderzoek in Nederland laat zien dat er in verschillende schelpdiermonsters uit de Oosterschelde TTX aanwezig was. Het voorkomen van TTX in Nederland lijkt, op basis van feitelijke metingen, beperkt te zijn. Echter, door het gebrek aan; a) voldoende inzicht in het voorkomen van toxinen, b) inzicht in de kans op toxine aanwezigheid in Nederland en c) inzicht in de oorzaak (de bron) van TTX in Nederland, wordt het voorzorgsprincipe gehanteerd. Het huidige voedselveiligheidsmanagement systeem voorziet niet in het voldoende gericht managen van risico’s met onbekende bron. Hiervoor is aanvullend of specifiekere monitoring nodig, ook om data te verzamelen voor toekomstige management maatregelen. Dit biedt mogelijkheden om de productie- (Oosterschelde) en verwatergebieden voor schelpdieren te analyseren op mogelijke verschillen in potentiele aanwezigheid van TTX. Hierdoor is een monitoring- en managementsysteem ontwikkeld dat aansluit bij de onbekendheden van de toxine aanwezigheid en productie in Nederland. Om dit te bereiken is beoordeeld wat de mogelijke karakteristieken zijn voor de toxine producenten en is er een indeling voorgesteld voor de Oosterschelde die rekening houdt met de verschillen in omgevingsfactoren. Zodat een beeld ontstaat van de mogelijke indeling van een dergelijk gebied voor toepassing in monitoring en management. De oorzaak van het voorkomen van TTX in de Oosterschelde is niet bekend. Mogelijke oorzaken zijn te vinden in Vibrio en andere bacteriën, eventueel in symbiose met andere vectoren. Van de bekende TTX producenten uit de literatuur komt alleen de snoerworm Cephalothrix simula in de Oosterschelde voor. De exemplaren van Cephalothrix simula zijn op de bodem aangetroffen in dichte populaties van schelpkokerwormen en spinragwormen, die mogelijk als voedsel voor deze soort dienen (natuurbericht.nl). Daarnaast komt een Gibbula soort (de Asgrauwe tolhoren Gibbula cineraria) voor in de Oosterschelde. Het is minder waarschijnlijk dat er een direct verband is tussen deze soorten en TTX in schelpdieren, waar een indirecte route (via sediment) niet is uitgesloten. Het huidige monitoring programma houdt onvoldoende rekening met management van risico’s verbonden aan een onbekende bron. De gegevens over de mogelijke bronnen van TTX in schelpdieren en de karakteristieken hiervan geven de volgende criteria (mede op basis van beschikbaarheid van fysische informatie) om een gebiedsindeling te rechtvaardigen:  Temperatuur (mede een functie van o.a. diepte)  Saliniteit  Troebelheid  Verblijftijd water  Stroming / stroomsnelheid  Bodemsoort  Schelpdiersoort (soort schelpdier i.v.m. accumulatie en depuratie tijd) Op basis van verschillen in de fysische gegevens in de deelgebieden betekent dit dat de Oosterschelde opgesplitst kan worden in 16 deelgebieden die allen in meer of minder mate van elkaar te onderscheiden zijn. Een eerste indeling kan gemaakt worden op soort niveau, waarbij de verwaterpercelen en de Oesterproductie percelen in drie gebieden van elkaar gescheiden worden (waardoor 19 verschillende gebieden ontstaan). De gebieden voorzien allen in mogelijk verschil in toxine productie, accumulatie en risico op aanwezigheid van TTX. De verschillen zijn niet kwantificeerbaar, echter vanuit een risicomanagement perspectief zijn de gebieden te benutten voor verbetering van de trefkans, rekening houdend met spreiding. Het is zeer waarschijnlijk dat er verschillen in accumulatie per schelpdiersoort zijn, waardoor het mogelijk lijkt om soortspecifieke monitoring en management toe te passen. Er kan geen indicator IMARES rapport C064/16| 5 van 39 organisme (hoogste trefkans) worden aangewezen bij gebrek aan informatie over accumulatie van TTX. De kosten voor monitoring van productiegebieden die rekening houdt met de mogelijke verschillen in aanwezigheid van TTX in schelpdieren is berekend voor een wekelijkse meting en monitoring gedurende twee maanden. De wekelijkse kosten voor monitoring van de Oosterschelde bedragen 9 – 13 keuro. Dit is een bedrag van 70-103 keuro over een periode van 8 weken. Het is niet uitgesloten dat ook buiten het zomerseizoen monitoring noodzakelijk is. Het is aan te bevelen TTX standaard in het monitoringprogramma op te nemen om meer data te verzamelen. Voor de mosselsector wordt de sociaal-economische waarde van de Yerseke bank in de eerste twee weken van juli geschat op € 5 miljoen met een geschatte werkgelegenheid van 37 fte. Van half juli tot en met eind augustus wordt de waarde geschat op € 3,4 tot € 6,8 miljoen met een geschatte werkgelegenheid van 30 tot 45 fte. Voor de oestersector wordt de sociaal-economische waarde geschat op € 2 miljoen op jaarbasis en een werkgelegenheid van ca 67 fte. Op basis van de analyse kan een managementsysteem worden ingericht dat rekening houdt met de mogelijke bronnen van TTX. Dit systeem kan gebruikt worden om duidelijke inzichten te verkrijgen in de aanwezigheid van TTX in schelpdieren in de Oosterschelde. Daarnaast is het mogelijk om de gebiedsindeling (of delen ervan) te benutten voor een goede beheersing van de mogelijke voedselveiligheid of economische risico’s die het TTX dossier kent.

In verband met de overschrijding van de concentratie tetrodotoxine (TTX) in het schelpdiervlees van oesters en mosselen in de Kom van de Oosterschelde (inclusief de verwaterpercelen) is dit gebied eind juni 2016, evenals de noordelijke tak van de Oosterschelde, gesloten voor schelpdierproductie en als verwatergebied. Om te onderzoeken of schone mosselen tijdens het verwateren in verwatercontainers TTX kunnen accumuleren zijn schone mosselen (zonder TTX) gedurende een periode van ruim 2 weken verwaterd met verswater uit de Pijp van Bliek. Om de dag is een monster verzameld en geanalyseerd op de aanwezigheid van TTX. In alle gevallen waren de gehaltes aan TTX beneden de detectielimiet (LOD) en was er dus geen sprake van accumulatie van TTX tijdens het verwateren met het water uit de verswaterleiding.

Dit rapport beschrijft de resultaten van de metaalanalyses in mosselen Mytilus edulis en Japanse oesters Crassostrea gigas bemonsterd op verschillende locaties in de Oosterschelde. Hierbij wordt ingegaan op de jaarlijkse variatie in metaalconcentratie in mossel- en oesterweefsel en verschillen tussen type stort en referentielocaties en worden gehalten getoetst aan geldende milieukwaliteitsnormen.

De kweek van oesters in de Oosterschelde wordt bedreigd door infecties met een herpes virus en predatie door invasieve oesterboorders. Naar aanleiding hiervan is er door het ministerie van EZ, de Provincie Zeeland en de Nederlandse Oester Vereniging (NOV) initiatief genomen tot een inventarisatie van de knelpunten en de oplossingsrichtingen. Daarbij zijn er kennisvragen aan de orde waarvoor onderzoek nodig is. In samenspraak met vertegenwoordigers van de Nederlandse Oester Vereniging zijn de kennisvragen geïnventariseerd en vertaald in een onderzoeksprogramma. Het programma is in de eerste plaats gericht op herstel van de productie middels experimenten met off-bottom kweekmethoden. Verder zijn er basis gegevens nodig over het kweekresultaat en de aard en omvang van de bedreigingen. Het onderzoeksprogramma zal i.s.m. een werkgroep van kwekers verder worden uitgewerkt.

Het doel van dit project was vast te stellen in welke mate zware metalen uit in zee gebrachte staalslakken bij een voor de Oosterschelde realistische en een worst-case waterverversingssnelheid: - uitlogen naar de waterkolom; - opgenomen worden door schelpdieren (mossel), wieren (Zee-eik), zakpijpen en sponzen; - negatieve effecten veroorzaken bij bovengenoemde organismen en op het mesocosm ecosysteem. De resultaten van de staalslakken zijn vergeleken met breuksteen, het materiaal dat traditioneel voor dijkverzwaring gebruikt wordt en maasgrind als referentiemateriaal met naar verwachting weinig of geen uitloging.

Rijkswaterstaat heeft aan Wageningen Marine Research opdracht gegeven om in 2015 de T6-monitoring uit te voeren voor Cluster 1 locaties Zuidhoek-De Val (“Zeelandbrug”) en Cauwersinlaag (“Lokkersnol”) in de Oosterschelde. Het doel van deze monitoring is het bepalen van de samenstelling en biodiversiteit van de aanwezige levensgemeenschappen op harde en zachte substraten, en de bepaling van de gehalten aan zware metalen in mosselen en oesters. Voor locatie Lokkersnol is de monitoring alleen op levensgemeenschappen van zachte substraten gericht. De monitoring is uitgevoerd in samenwerking met Stichting Zeeschelp en TNO.