Search

This study is part of the Project PEERSolvers, which aims at conceptualization and designing an evidence-based intervention to promote young people’s capacities for constructive peer interaction and collaborative problem-solving. Previous research indicates that spontaneous peer interaction is often unproductive (Howe and Mercer, 2010). Thus, scholars (e.g. Dawes & Sams, 2004; Mercer et al., 2004; Wegerif & Scrimshaw, 1997) consider it is important to support young people to constructively participate in a dialogue during collaborative problem-solving. Although much is known about the process of peer dialogue (Howe & Abedin, 2013), the systematization of knowledge about characteristics of dialogue that make collaborative problem solving among peers productive or unproductive is lacking. Therefore, we will set out to determine such features in order to conceptualize the intervention model which will promote constructive dialogue and at the same time prevent the occurrence of undesirable ways of communication in teamwork. Furthermore, research findings suggest that adult scaffolding, especially teachers’ plays important role in building youngsters' capacities for constructive dialogue and that digital media could act as resources for effective collaborative problem-solving (e.g. Hathcock et al., 2015; Ratnasari et al., 2019; Sobko et al., 2020). Thus, we intend to systematically review the relevant body of literature not just to identify productive and unproductive dimensions of peer dialogue, but also to target adult scaffolding techniques and the role of digital media as the potential resources in collaborative problem-solving. (see also HYPOTHESES and STUDY TYPE).

This study is part of Project PEERSolvers, which aims at designing an evidence-based intervention to promote young people’s capacities for constructive peer interaction and collaborative problem solving. A major assumption of the Project is that group interaction and collaborative problem solving may be greatly enhanced if participants demonstrate the abilities, competencies and skills encompassed by the construct of emotional intelligence (EI; see e.g., Mayer & Salovey, 1997; Mestre et al., 2016). This assumption is based on prior research which has shown EI to contribute to the quality of social/interpersonal relations (Lopes et al., 2004, 2005; Song et al., 2010) and to play a significant role in teamwork (e.g., Cole et al., 2019; Farh et al., 2012). In the present study we intend to test this assumption and further examine the role of socio-emotional competencies in collaborative problem solving by systematically reviewing the relevant body of literature (see also HYPOTHESES and STUDY TYPE).

This study is part of Project PEERSolvers, which aims at designing an evidence-based intervention to develop young people’s capacities for constructive peer interaction and collaborative problem solving. Informed by several previous studies, the Project builds on the assumption that personality traits play a significant role in team processes and performance (e.g., Bell, 2007; Driskell et al., 2006; Morgeson et al., 2005; Peeters et al., 2006; van Vianen & De Dreu, 2001) and that team work may actually be facilitated by diversity in personality profiles (Hammer & Huszczo, 1996), especially if team members are taught to appreciate and take advantage of this diversity (Clinebell & Stecher, 2003). To establish a firm ground for designing the planned intervention, the present study will systematically review the evidence pertaining to the above assumptions and synthesize available findings on the role of personality differences in collaborative problem solving (see also HYPOTHESES and STUDY TYPE). Bell, S. T. (2007). Deep-Level composition variables as predictors of team performance: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 92, 595–615. doi: https://doi.org/10.1037/0021-9010.92.3.595 Clinebell, S., & Stecher, M. (2003). Teaching teams to be teams: An exercise using the Myers-Briggs Type Indicator and the Five-Factor personality traits. Journal of Management Education, 27, 362–383. doi: https://doi.org/10.1177/1052562903027003006 Driskell, J. E., Goodwin, G. F., Salas, E., & O’Shea, P.G. (2006). What makes a good team player? Personality and team effectiveness. Group Dynamics Theory Research and Practice, 10, 249–271. doi: https://doi.org/10.1037/1089-2699.10.4.249 Hammer, A. L., & Huszczo, G. E. (1996). Teams. In A. L. Hammer (Eds.), MBTI applications: A decade of research on the Myers-Briggs Type Indicator (pp. 81–103). Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press, Inc. Morgeson, F. P., Reider, M. H., & Campion, M. A. (2005). Selecting individuals in team settings: The importance of social skills, personality characteristics, and teamwork knowledge. Personnel Psychology, 58, 583–611. doi: https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.2005.655.x Peeters, M. A. G., Van Tuijl, H. F. J. M., Rutte, C. G., & Reymen, I. M. M. J. (2006). Personality and team performance: A meta-analysis. European Journal of Personality, 20, 377–396. doi: https://doi.org/10.1002/per.588 van Vianen, A. E. M., & De Dreu, C. K. W. (2001). Personality in teams: Its relationship to social cohesion, task cohesion, and team performance. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10, 97-120. doi: https://doi.org/10.1080/13594320143000573

The aim of this paper is to present a viable, psychologically based framework designed for systematical promotion of the adolescents’ capacities for collaborative problem solving and possibilities for their cultivation through everyday school practice. Specifically, a model for designing teacher-training programs is proposed, wherein several elements of effective collaborative problem solving are drawn together. 9th International scientific conference Technics and informatics in education – TIE 2022 16-18 September 2022 Proceedings: [http://www.ftn.kg.ac.rs/konferencije/TIE2022/docs/Proceedings%20TIE2022.pdf]

Rešavanje globalnih problema poput siromaštva, nejednakog pristupa obrazovanju i zdravstvu, klimatskih promena i ratova zahteva holistički pristup i transdisciplinarnost (Choi & Pak, 2006). Naučnici na početku karijere izdvajaju se kao ključni akteri u uspostavljanju transdisciplinarnosti (Benesh et al., 2015; Bridle et al., 2013). Međutim, oni su često suočeni sa kontradiktornim zahtevima, poput težnje ka izvrsnosti, ali i inkluzivnosti; uskoj specijalizaciji i uticajnosti u užim naučnim krugovima, ali i angažovanju u transdisciplinarnim timovima (Global Young Academy, 2019; Moore et al., 2018). Uz to, prisutne su predrasude prema učesnicima u transdisicplinarnim istraživanjima kao manje “vrednim” i stručnim u odnosu na naučnike koji se strogo “drže” svoje discipline (Moore et al., 2018). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

The Schwartz theory of basic values is the leading model in psychological research. However, few studies qualitatively approach how people make sense of value types. We propose a way to investigate this by focusing on emerging adulthood, a developmental period of exploration. Furthermore, participants are situated in the context of Balkan societies that are characterized by transitions. Relying on personal construct theory, we explored potential interpretations of values, their subordinate constructs, diversity, valence, and similarity to the definitions proposed in the theory. We used pyramiding in order to prompt constructs subordinate to each of the ten values. We applied thematic analysis to identify subordinate constructs in the 5866 responses obtained from 281 participants. The results show that participants understand abstract values through constructs that refer to specific actions, feelings, and personality traits. The values varied in the number of subordinate constructs and the degree of their deviation from the conceptual definition. There are also differences in the connotations of values or their desirability. Results show that all values, except Universalism, have a subordinate construct that expresses the negative side of the value. This study offers a more contextualized and content-oriented approach to values and has implications for future studies.

The work deals with comparison of idol preferences between 2 generations of adolescents. The data were gathered within 2 research waves, in 2007 and 2018. The survey included 1283 secondary school students (1st and 3rd grade) from 26 schools in 10 Serbian cities in the first wave, and 1358 students from the same grades, schools and cities in the second. The idols and reasons for their appreciation were categorized in the same way and in accordance with previous studies (Stepanović et al., 2009, 2017). However, in 2007 students stated their reasons while in 2018 they estimated given reasons on the 5-point scale. More students from the second wave have idols (61.9%) than those from the first (48.9%) (χ² = 45.575, df=1, Cramer’s V = 0.13, p =.0,00). Ana Ivanović is the most popular person in the first wave, appreciated by 2.6% of students who have idols. Novak Đoković is the most popular role model in the second wave (6.9%). Idols preferences differ in 2 waves modestly (χ² = 16.576, df = 6, Cramer’s V = 0.10, p = .0,11; with Bonferoni method adjustments). Students from the first wave prefer sportsmen more than those from the second, while those from the second admire show business stars and fictional characters more. Students from the second wave prefer foreign idols to domestic, while such difference is not spotted in the first wave (χ² = 9.632, df = 1, Cramer’s V = 0.082, p < .01). Moreover, they prefer male idols over female and such a trend did not exist in the first wave (χ² = 11.064, df = 1, Cramer’s V = 0.088, p < .01). Factor analysis (Promax rotation) was performed on reasons students gave in 2007 and those estimated by students in 2018. For 2007, 3 factors were extracted, explaining 22% of variance: 1) professional success; 2) fame, wealth and physical appearance; 3) social power and personal traits. Three factors are extracted for 2018 (49% of variance): 1) fame, wealth, physical appearance and social power; 2) personal traits and professional success; 3) humanity and communicativeness. A growing number of adolescents who have idols and higher appreciation of show business and fictional characters in the second wave, as well as further analyses regarding show business subcategory, indicate influence of Internet and social media on the younger generation having in mind that generation tested in 2007 was not exposed to social media at that time.

The idols categorization offers an insight into adolescents’ values. It is also interesting to track changes in the certain categories preferences and to identify new categories. Hence, our research aim is to classify adolescents’ idols and to determine their preferences, to compare that categorization with previous research (Lin & Lin, 2007; Popadic, 2003; Stepanovic et al., 2009, 2017) and to relate idols preferences with socio-demographic variables. The sample includes 1383 secondary school students (1st and 3rd grade) from 10 Serbian towns. Adolescents (60% of the sample) named 431 public persons. The main idols’ categories are show business stars, sportsmen, artists and scientists, entrepreneurs, politicians and fictional characters. The categorization is same as in the recent research (Stepanovic et al., 2017) and similar to the others (Lin & Lin, 2007; Stepanovic et al., 2009). Additional subcategories are identified within show business class: fashion models and reality stars, which appeared in the previous study (Stepanovic et al., 2017) but their popularity now rises (reported by percentage of respondents who admire these subcategories), and the new subcategory of social media influencers. The admiration of show business models is higher while sportsmen are less preferred than earlier. However, Novak Đokovic is the most popular role model appreciated by 3.6% of students. Politicians, artists and scientist are rarely admired, as in the previous studies. The preferences of entrepreneurs and fictional characters are stable and low. There are no significant differences among 1st and 3rd graders regarding idols’ preferences, while gender and school type matters. Grammar school students admire scientists, artists and entrepreneurs more than vocational school students who prefer sportsmen and fictional characters (χ² = 19.134, df = 5, Cramer’s V = 0.12, p = .002). Gender is strongly associated with idol’s gender preference (χ² = 340.715, df = 1, Cramer’s V = 0.64, p = .000). Boys almost always name male idols (96%), while 34% of girls have male idols. Gender differences exist also regarding idols’ categories preferences (χ² = 110.146, df = 5, Cramer’s V = 0.37, p = .000). Girls admire show business stars, artist and scientist more than boys. Boys, more than girls prefer sportsmen, politicians, rulers and entrepreneurs. The results suggest strong and growing influence of the contents presented on the Internet and social networks on adolescents’ idols preferences.

Fenomen transrodnosti, određen kao različitost između pripisanog pola i rodnog identiteta osobe, zadobija sve veću pažnju naučne i opšte javnosti. U prethodnoj deceniji dolazi do značajnog zaokreta u pristupu, gde tradicionalni psihopatologizujući medicinski pristup zamenjuje shvatanje rodne različitosti kao nepatološkog fenomena (ICD- 11), a kategorijalno shvatanje roda zamenjuje posmatranje roda kao spektra (APA, 2015). Uporedo s promenom pristupa raste i spremnost naučne zajednice da čuje iskustva samih transrodnih osoba, umesto da ih posmatra kao predmet istraživanja fokusiranih na medicinske intervencije i psihopatološke fenomene. Pored toga, podaci koji ukazuju na veću prevalencu različitih tegoba iz domena mentalnog zdravlja kod trasnrodnih osoba u poređenju sa cisrodnim osobama sve više se razumeju kao posledica različitih oblika stigmatizacije (Robles et al., 2016), dok se rodno afirmativno okruženje smatra protektivnim faktorom za mentalno zdravlje (Olson et al., 2016). U ovom radu će biti analizirana iskustva odraslih transrodnih osoba u Srbiji koja se odnose na period njihovog detinjstva i osnovne škole, uključujući iskustva odbacivanja i različitih oblika nasilja, kako od strane vršnjaka, tako i od strane odraslih osoba. Ovaj rani razvojni period je važan jer predstavlja početak razvoja transrodnog identiteta, a ujedno ukazuje i na problematične obrasce odnošenja drugih ljudi prema ovim ranim ispoljavanjima rodne različitosti, kako unutar porodičnog, tako i unutar školskog konteksta. Ovi problematični obrasci i reakcije okruženja transrodne osobe često prate i kasnije tokom života i značajno oblikuju njihovo samodoživljavanje. XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Kurikulumske reforme odraz su i potreba gospodarskih, društvenih, kulturnih, vrijednosnih, odgojno – obrazovnih i drugih težnji određenog društva, odnosno vremena. Nastaju kao rezultat krize obrazovanja u razdoblju kada odgojno – obrazovnih sustavi nisu u mogućnosti pratiti, ali i predvoditi promjene koje se događaju u društvu (Vrcelj, 2000). Da bi reforme bile uspješne, potrebno je na temelju rezultata istraživanja utvrđivati koje su promjene prioritetne i kojim ih tempom treba provoditi, koji pristup izrade kurikuluma će se koristiti i zašto, koje su glavne zapreke i kakvi su resursi potrebni za uspješno provođenje kurikulumske reforme. Za uspješnost same kurikulumske reforme nužno je pridržavati se metodologije izrade kurikuluma utemeljene na kurikulumskom ciklusu. Kurikulumski ciklus, kao temelj metodologije izrade kurikuluma uključuje nekoliko glavnih faza. Prva faza je analiza potreba (Krajnc, 1989; Koludrović, 2018; Tablin et al., 2019), odnosno planiranje kurikuluma (El Sawi, 1996), a podrazumijeva provođenje istraživanja kojima će se utvrditi potrebe i koraci koji su nužni za izradu kurikuluma. Analiza potreba je temelj za planiranje i izradu kurikuluma kao sljedeću fazu izrade kurikuluma, nakon koje slijedi implementacija kurikuluma. Posljednju fazu čini evaluacija kurikuluma kojom se provjerava učinkovitost same reforme (Krajnc, 1989; El Sawi, 1996; Koludrović, 2018; Tablin et al., 2019). Za uspješnost kurikulumske reforme svaka od navedenih faza zahtijeva istraživanja kako bi se ispitala učinkovitost istih. XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Prema teoriji životnog toga (eng. life course theory), uvremenjenost životnih događaja na važan način oblikuje integrisanje tog događaja u iskustvo i opšte blagostanje (well-being). U nekim životnim fazama, roditeljstvo postaje poželjno ili čak normativno (npr. nakon pronalska posla i partnera). Normativnost roditeljstva je naročito snažan aspekt ženskog rodnog identiteta – pritisak da budu majke je veći od pritiska na muškarce da postanu očevi (Russo, 1976: the motherhood mandate). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Zaražavanje virusom COVID -19 dostiglo je globalne razmere i nanelo ogromnu štetu životu, zdravlju i ekonomiji mnogih nacija (Pogue et al., 2020). Kao primarna prevencija u sprečavanju širenja infekcije koju izaziva virus COVID-19 preporučuje se pranje ruku, fizička ograničenja koja uključuju distanciranje, karantin ili izolaciju (Centar za kontrolu bolesti i prevenciju, 2020). Uz higijenske mere i mere ponašanja, vakcinacija se smatra najuspešnijim načinom ograničavanja ili sprečavanja širenja virusne infekcije (Pogue et al., 2020). Postizanje imuniteta prirodnim sredstvima ili dopuštanje zaražavanja velikog dela stanovništva, izazvala bi neviđeno opterećenje zdravstvenih resursa i moglo bi rezultirati sa više od 30 miliona smrtnih slučajeva širom sveta (Randolph & Barreiro, 2020). Stoga je vakcinacija od suštinskog značaja za sprečavanje širenja infekcije virusom COVID-19. XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Učenje na daljinu podrazumeva svaki kurikulum koji je predstavljen učenicima/ studentima bez neposrednog kontakta sa predavačem, usled prostorne i/ili vremenske distance (Sagheb-Tehrani, 2009:3). Na svom osnovnom nivou, učenje na daljinu se odvija kada su predavač (nastavnik, profesor) i učenici fizički odvojeni velikim rastojanjem i kada se za premošćavanje ovog jaza koristi digitalna tehnologija sa ciljem da se simulira komunikacija licem u lice (Ristić & Mandić, 2018). Nakon 19. veka modernizacija obrazovanja je započela ubrzano da se širi što se može povezati sa promenama koje su se dešavale u društvu (Maksimović & Osmanović, 2018: 92). Razvojem tehnologija medija i komunikacija menjala se i koncepcija učenja na daljinu, koja u savremenim okvirima podrazumeva učenje uz korišćenje računara i pametnih uređaja, Interneta i raznovrsnih digitalnih platformi i kanala koji omogućavaju razmenu nastavnih sadržaja i interaktivnu komunikaciju između predavača i učenika i učenika međusobno, kreiranjem on-line zajednice za učenje (Sun & Chen, 2016:158). Pregled relevantne literature ukazuje da su razvoj i veća primena modela učenja na daljinu doneli i veći broj termina koji definišu ovaj model učenja, pa se u literaturi nailazi na termine kao što su: on-line nastava, učenje na daljinu, daljinsko obrazovanje itd. I pored ekspanzije tehnologije, menjanja društva i politika obrazovanja često možemo čuti nedoumice po pitanju primene modela učenja na daljinu, kako od strane profesora, tako i od strane učenika/ studenata. Savremena istraživanja koja upoređuju učenje na daljinu i tradicionalno školovanje pokazuju da nastava i učenje na daljinu mogu biti jednako uspešni kao tradicionalna nastava ukoliko se koriste odgovarajući nastavni metodi i tehnologije, ukoliko postoji interakcija između učenika i ukoliko postoji blagovremena povratna veza između nastavnika i učenika (Ristić & Mandić 2018, prema Moore & Thompson, 1990; Verduin & Clark, 1991). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Upotreba digitalnih materijala u obrazovanju i njihovo poređenje sa tradicionalnim su predmet brojnih istraživanja (Daniel & Woody, 2013; Van Horne et al., 2016; Woody et al., 2010). Ivić (2019) ističe da još nema dovoljno saznanja i praktičnih iskustava kako bismo doneli pouzdan sud o vrednosti elektronskih materijala. To posebno važi za njihovu primenu kod najmlađih učenika jer su istraživanja uglavnom ispitivala studente. XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Pod vezom na jedno veče podrazumeva se susret dve osobe koje nisu u romantičnoj vezi, a koji može uključivati različite seksualne aktivnosti, počevši od ljubljenja pa sve do seksualnog odnosa (Paul, McManus & Hayes, 2000, Bogle, 2007, Garcia & Reiber, 2008). Tipično se očekuje da će to biti jednokratan susret, bez namere da se odnos razvije u romantičnu vezu (Paul, 2006). Mesta na kojima se ovakva ponašanja događaju najčešće su žurke i studentski domovi (Paul & Hayes, 2002), a konzumacija alkohola je skoro neizostavan prethodnik veze na jedno veče (Stinson, 2010; Bogle, 2007; Garcia & Reiber, 2008). Dok se u inostranim radovima ovaj vid odnosa vezuje za studente na koledžima (Paul, McManus & Hayes, 2000, Bogle, 2007, Garcia & Reiber, 2008) ili eventualno srednjoškolce (Fjær, Pedersen & Sandberg, 2015), dostupna literatura ne ukazuje na to da su istraživanja rađena u Srbiji ili regionu na ovu temu, osim istraživanja koja se bave globalnim poimanjem heteroseksualnih odnosa (Bačević, 2007; Lajtman, 2015; Vukićević, 2010). Stoga je istraživačko pitanje na koje smo pokušali da dobijemo odgovor bilo ‘Kako mladi u Srbiji poimaju i opisuju heteroseksualne veze na jedno veče?’ XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Koncept Gradova koji uče („Learning cities“) evoluira od 70-tih godina XX veka i podrške OECD–a inicijativi „Educating cities“, preko aktivnosti podržanih od međunarodnih tela za promociju celoživotnog učenja, ugrađivanja ovog koncepta u strategiju evropske politike, do snažne podrške koju ovom modelu i umrežavanju gradova u njegovoj primeni pruža UNESCO (Nemeth, 2019). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Koncept dobrobiti, dobrostanja ili blagostanja (engl. well-being) upućuje na pozitivne karakteristike i optimalno funkcionisanje pojedinca tokom čitavog životnog ciklusa, a posebno je pogodn kao teorijski okvir za razmatranje razvoja dece i mladih. Ovo je složen koncept koji obuhvata: objektivne mere dobrobiti i životnih uslova dece i adolescenata; subjektivni doživljaj dobrobiti dece i adolescenata, njihova iskustva, gledišta, procene i aspiracije; iskustva, gledišta, procene i aspiracije drugih relevantnih aktera (roditelja i/ili drugih odgajatelja, nastavnika i stručnjaka) u pogledu dobrobiti dece i adolescenata (Ben Arieh et al., 2014). Ovako, sveobuhvatno određen, koncept dobrobiti naročito je primeren okvir za sagledavanje položaja i potreba defavorizovane i osetljive grupe dece i adolescenata na porodičnom semeštaju (Auerswald et al., 2017). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Inspiracija za ovaj rad je iskustvo učešća u istraživanju kroz koje smo analizirale jedan dokument Evropske komisije sa ciljem razumevanja kako se u dokumentu razume profesija nastavnik. U radu se nećemo baviti rezultatima istraživanja, odnosno značenjem samog dokumenta koji smo analizirale, već ćemo kroz refleksivnu analizu istraživačkog iskustva i njegovo interpretiranje uz pomoć teorijskih izvora problematizovati dva metodološka postupka koja smo primenile u procesu istraživanja: građenje konsenzusa i intersubjektivnu saglasnost. Cilj ovog razmatranja metodologije, koje možemo označiti kao autoetnografsko jeste razumevanje procesa kroz koji smo prošle, a smisao izveštavanja o problemima na koje smo nailazile, načinima na koji smo ih tumačile i pokušavale da ih prevaziđemo jeste ukazivanje na različite mogućnosti korišćenja ovih postupaka, na probleme u vezi sa njima, kao i na potrebu da metodološki postupci budu razmatrani (a ne samo preuzimani) u procesu razvijanja metodologije tokom svakog istraživanja. XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Uvod. Predmet ovog rada su oblici razvoja i promene agonistički koncipiranog selfa (Gutvajn i Džinović, 2019; Džinović, 2020), koji se oslanja na polifono, fukoovsko i konstruktivističko stanovište. Ovaj model se delimično nadovezuje na doprinose eriksonovskog, narativnog i dijaloškog modela identiteta, koji su naglasili kontinuitet u doživljaju sebe (Erikson, 2008), kroz konstruisanje ličnog narativa, aproprijacijom metanarativa (Bruner, 1991; 2003; McAdams, 1996, 2003; Nelson, 2003), u kojem različite Ja-pozicije (glasovi) demokratski pregovaraju (Hermans, 2018). Razvojno-teorijske pretpostavke koje delimo odnose se na relacionu ontologiju privatnog: unutrašnji plan se ko-konstruiše u socijalnoj praksi, na prvom mestu jezičkoj (Vigotski, 1960/1996), u kojoj se nužno neprekidno pozicioniramo i bivamo pozicionirani u okviru javnih diskursa (Bamberg, 1997, 2011; Davies & Harre, 1990). Razvoj identiteta u ovim modelima diskutuje se u terminima sve veće diferencijacije u odgovaranju na normativne razvojne zadatke u kompleksnim socijalnim kontekstima. Međutim, modeli pretpostavljaju da je adaptivan i relativno trajan razvojni ishod uspostavljanje koherentnog narativa o sebi i stabilnog pravca akcije (Erikson, 2008; Habermas & Bluck, 2000; Hermans, 2018). Dakle, prikazane teorije povezuje podležna metafora integrisanog mnoštva, koju, zbog ograničenja njenih interpretativnih moći, napuštamo. Alternativa koju nudimo je teorija relacionog, polifonog, agensnog i – ovo predstavlja diskontinuitet spram prethodnih modela – uvek fragmentiranog i suštinski neucelovljivog subjekta. Model agonističkog selfa zasniva se na idejama Bahtina (1967), Gergena (1971), Kelija (Kelly, 1955) i Fukoa (1978) i konceptualizuje self kao procesualan i situaciono specifičan fenomen. Self je događaj unutar socijalne interakcije, u kojem međusobno neusaglašene pozicije „unutar subjekta“, nejednake moći, ulaze u različite odnose u večno odvijajućoj borbi. Ishod je da jedna pozicija privremeno nametne dominaciju i usmeri akciju, uz potencijal da u narednoj situaciji prevlada neka od suprotstavljenih perspektiva. Ovakav self je u službi samoregulacije i dijahrone stabilnosti ponašanja, ali inherentna neintegrisanost i nestabilnost čine ga neprestano otvorenim za razvoj i promenu podstaknutu interakcijom u socijalnim i institucionalnim okruženjima. Promenu konceptualizujemo kao (a) pojavu novih ja-pozicija, koje se mogu razviti iz prethodnih, ali zadržavaju donekle tenzičan odnos sa njima i (b) promenu u odnosu moći između postojećih pozicija, tako da prethodno slabija pozicija ojača na uštrb prethodno snažnije. Cilj istraživanja je ilustracija primene modela agonističkog selfa u mapiranju oblika razvoja i promene subjektivnosti. Prikazani rezultati deo su šireg istraživanja izvedenog na primeru profesionalnog identiteta nastavnika. Metod. Učesnice. U istraživanju je učestvovalo ukupno 9 nastavnica predmetne i razredne različitog profesionalnog iskustva. Instrument i prikupljanje podataka. Agenda za polustrukturisani intervju razvijena je na osnovu postavki teorije polifonog selfa. Podaci su prikupljani u dva navrata: nakon inicijalne analize transkripata prvog intervjua, sa pet učesnica smo izveli još jedan radi provere naših nalaza i prikupljanja dodatnih podataka, dok nam je njih četiri validaciju obezbedilo u pisanoj formi. Analiza. U analizi pojedinačnih studija slučaja smo se usmerili na definisanje (a) strukture profesionalnog selfa – glasova, tj. pozicija koje figuriraju u različitim situacijama i (b) njegove dinamike – odnose u koje ove pozicije ulaze. U transverzalnoj fazi tematski smo grupisali odnose između pozicija koji ukazuju na razvoj i promenu. Analiza smo izveli kolaborativno, kroz kontinuirano pregovaranje i revidiranje interpretacija u svetlu novih uvida. Rezultati. U nastavku ćemo prikazati podatke o izdvojenih šest formi razvoja i promene agonističkog selfa, koji predstavljaju deo šireg istraživačkog projekta. Naši zaključci zasnovani su na dijahroniji u nastanku glasova koju su učesnice sugerisale i na promenama identifikovanim kroz poređenje prvog i drugog intervjua. 1. Identifikacija: kritičko preuzimanje ideologije. Glasovi su u sledećem odnosu: jedan glas se čini razvojno starijim i on je nosilac profesionalno relevantne vrednosti; drugi glas je mlađi, „moderniji“. Mlađi glas u velikoj meri deli ideološku poziciju sa starijim glasom, ali postoje aspekti u kojima se pozicije ova dva glasa razlikuju. Primer za to je odnos Porodičnog glasa i glasa Edukator: Edukator se identifikuje sa vrednostima pravednog i voljenog nastavnika koji je entuzijasta, personifikovanih u Porodičnom glasu: Ako si dovoljno jak i želiš da se boriš i entuzijasta si, ... pa gurneš tu neku anksioznost. Međutim, Edukator poručuje Porodičnom glasu da nastavnik danas mora da bude inovativan, fleksibilan, psiholog: Vremena su se mnogo promenila i oni ... ne bi to podneli. Promenio se odnos dece ... ja moram da igram neke uloge drugačije od njih. 2. Diferencijacija: od jednog starijeg ka dva nova glasa. Ova kategorija razlikuje se od prethodne u tome što se dve profesionalne vrednosti, personifikovane u jednom starijem glasu, razdvajaju na dva nova glasa. „Mlađi“ glasovi sadrže deo starije ideologije, ali mogu razviti i sopstveno stanovište. Primer uključuje Očev glas, Učitelja i Prijatelja: Iz Očevog glasa koji poručuje da je potrebno biti strog i insistirati na disciplini, ali i da se deca vaspitavaju ljubavlju i podrškom, diferenciraju se dva „moderna“. Učitelj je autoritet koji drži granicu, on: ... Sve radi po pravilima... jer samo na taj način nešto može da se postigne. Kao i Očev glas, Prijatelj smatra da se ...deca vaspitavaju ljubavlju... bitnije je to nego kad se ko rodio i umro, ali razvija i svoju poziciju o važnosti spuštanja na nivo deteta. 3. Fragmentacija: ekstremizacija ideologije dominantnih glasova. Kategorija obuhvata glasove koji dele značajan deo ideologije, pri čemu pretpostavljamo da se „mlađi“ glas fragmentisao od starijeg, ekstremizovao početnu poziciju i učinio njeno sprovođenje urgentnim, kroz posezanje za sredstvima koja su za stariji glas neprihvatljiva. Primer je glas Babaroge koji je fragmentisan od Porodičnog glasa: Babaroga, u susretu sa “modernom” decom, ideologiju uspostavljanja autoriteta i poštovanja, koju deli sa Porodičnim glasom, sprovodi oslanjajući se na oštra sredstva koji su nelegitimna iz perspektive starijeg glasa: Sećam se bake: „Ako te ne slušaju ti pričaj sve tiše, Ili ćuti“. Ma oni jedva dočekaju da ti ćutiš ... Oni reaguju samo na brze stvari. I dramatične i dinamične. 4. Profesionalizacija: zamena ličnog profesionalnim. Glas koji personifikuje frustraciju, za koji se čini da dolazi iz ličnog konteksta, brani vrednosti na emocionalno neregulisan način (vika, ljutnja, inat). Kontinuirano osporavanje ove pozicije od strane drugih u profesionalnom kontekstu vodi pojavljivanju novog glasa, koji na prihvatljiv način zastupa datu važnu ideologiju. Primer uključuje Učiteljski glas o pravičnosti, Emotivnu i Tolerantnost: Emotivna je preneta u profesionalni kontekst, gde je burno reagovala na ugrožavanje Učiteljskog glasa o pravičnosti: Moji kažu evo je ova Kalimero, uvek mora pravda … Emotivnu često zamenjuje Tolerantnost: Budi mirna, take it easy... sve što se kaže na staložen način više dopre do ljudi nego kroz galamu. 5: Kontrateža: pojava alternativne pozicije. Postoji ideološka pozicija koja je moćna, ali čije realizovanje podrazumeva zadovoljenje visokih zahteva, a u začinjanju je njoj alternativna pozicija, čije jačanje ima potencijal da oslabi prethodnu i smanji visinu očekivanja. Primer je glas Ambicioznosti koji „biva ublažen“ glasom Opušteno i bez prisile: Ambicioznost je neguje takmičarski duh i za to je spremna da ide do one granice... plastično, da osetim da mi se znoj sliva niz leđa“. Kao alternativa tom glasu pomalja se pozicija koja nosi poruku: Kad dođe trenutak takmičenja – (učenica) ne treba da se opterećuje tim... onda opušteno i bez prisile. 6. Smena ideologa: kontekstom uslovljena promena odnosa snaga suprotstavljenih pozicija. Jedna pozicija uspeva da se nametne, te se njena ideologija sprovodi, a nosilac alternativne ideologije je u poziciji otpora. Usled promene u obrazovnom kontekstu, odnos snaga se menja i glas otpora postaje glas čija se ideologija sprovodi. Primer je odnos između Predavača i Motivatora, koji se između dva intervjua znatno promenio: Savremeni obrazovni kontekst prvobitno osnaži Motivatora, koji zastupa interaktivan i inovativni pristup i podsticanje učenika: Ja sam tu da im dam vetar u leđa. Delegitimizacija koja dolazi od strane roditelja i institucionalnog konteksta, koji šalje kontradiktorne poruke i otežava inovacije, vodi slabljenju ideologije Motivatora: Javlja se glas Nije do tebe. Time jača pozicija Predavača koji ... Prosto prenosi činjenice i osnovna znanja. Predavač je sad kostur, a Motivator začin. Diskusija i zaključak. Empirijski nalazi vezani za profesionalni identitet nastavnika sugerišu koncipiranje agonističkog selfa kao arheološki strukturisanog modela subjektivnosti. Podaci podržavaju tezu da postoji proces sedimentacije vrednosti u intrapsihički svet. Kasniji, moderni profesionalni glasovi, nastali kroz identifikaciju sa pozicijama koje personifikuju starije vrednosti, modifikuju početnu ideološku poziciju u skladu sa zahtevima savremenog okruženja, čime ulaze u tenzični odnos „kritičkog prihvatanja“ spram starijih glasova (kat. 1 i 2). Pojedini glasovi „otcepljeni“ od glavnih ideoloških pozicija imaju specifičnu funkciju u profesionalnom okruženju, koja im donosi ambivalentan status: fragmenti omogućavaju preko potrebno održanje profesionalnog smisla, ali njihov „pošto-poto“ način delovanja i gruba sredstva ih deklarativno čine nepoželjnim (kat. 3). Još jedan oblik razvoja podrazumeva da razvojno raniji glasovi, koji raspolažu dečijim sredstvima borbe (“przničavi” nastupi), u profesionalnom kontekstu bivaju delegitimizovani i, zahvaljujući iskustvu, zamenjeni pozicijama koje na uzrasno i kontekstualno adekvatan obezbeđuju sprovođenje vrednosti (kat 4). Promena podrazumeva i pojavu glasa koji personifikuje kontrapoziciju ideološki jakom glasu, čime se smanjuje psihološka napetost koju zahtevi tog glasa proizvode i poboljšava samoregulacija (kat. 5). Konačno, izvor promene može biti profesionalni kontekst koji, legitimizacijom nekih vrednosti na uštrb drugih, može voditi promeni odnosa snaga između suprotstavljenih ideologija (kat 6). Prikazana kategorizacija oblika razvoja i promene, načinjena na osnovu podataka koji su imali drugačiji fokus, može poslužiti kao izvor korisnih hipoteza u budućim studijama koje bi bile specifično dizajnirane da istraže procese transformacije agonističkog selfa. Takođe, na osnovu nalaza mogu se mapirati mesta za intervencije u cilju podrške profesionalnom razvoju nastavnika. Grbić, S., Vesić, D., & Džinović, V.. (2021). Model agonističkog selfa: oblici razvoja i promene. U Džinović, V., & Nikitović, T. (ur.)., XXVI Naučna konferencija „Pedagoška istraživanja i školska praksa“ – Kvalitativna istraživanja kroz discipline i kontekste: osmišljavanje sličnosti i razlika (12.–13. mart 2021, zbornik saopštenja) (79–82). Beograd: Institut za pedagoška istraživanja i Institut za psihologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. ISBN 978-86-7447-154-8

Kao mera borbe protiv pandemije izazvane virusom COVID-19 tokom marta, aprila i maja meseca 2020-te proglašeno je vanredno stanje, zatvoreni su vrtići. Kao posledica ovakve odluke, mnoge porodice su se suočile sa izazovima proisteklim iz potrebe da se adaptiraju na iznenadne promene. Balans između posla i roditeljske uloge predstavlja značajan aspekt savremenog roditeljstva. Pretpostavka je da je grupa roditelja koja je morala da radi tokom vanrednog stanja nailazila na donekle različite probleme u odnosu na one koji nisu. Takođe, prelazak na rad od kuće zahteva novu vrstu organizacije unutar porodice i može biti značajan izvor stresa. Cilj ovog istraživanja je bio da se odgovori na pitanje šta je roditeljima dece vrtićkog uzrasta bilo najteže tokom vanrednog stanja kao i da li su se i kako izazovi razlikovali s obzirom na to da li je roditelj radio tokom ovog perioda ili ne. Istraživanje je organizovano onlajn u periodu neposredno po završetku vanrednog stanja (od 5. do 28. maja) i bilo je namenjeno roditeljima dece koja pohađaju vrtić ili predškolsko obrazovanje. Uzorkom je obuhvaćeno 1578 roditelja, pre svega majki (92%). Odgovori ispitanika su podvrgnuti tematskoj analizi. Izdvojeno je induktivnom analizom dvadeset manifestnih obrazaca značenja na osnovu kojih je pristupljeno kodiranju odgovora. Rezultati istraživanja ukazuju da postoji čitava lepeza psihološki različitih teškoća sa kojima su se suočile porodice tokom vanrednog stanja. Većina roditelja izdvaja, što govori u prilog tome da je ovaj period bio stresan za funkcionisanje porodice. Raznolikost izvora teškoća upućuje da je potrebno organizovati sistemsku i sveobuhvatnu podršku porodici kako bi posledice pandemije bile što manje.

Obrazovne nejednakosti su jedna od najznačajnijih tema sociologije obrazovanja. Postoji duga tradicija kvantitativnih istraživanja koja pokušava da korišćenjem regresionih logističkih modela dovede u vezu različite psihološke i socioekonomske karakteristike pojedinaca sa njihovim obrazovnim ishodima. Osim ove dobro poznate struje, ovom temom počinje da se bavi sve veći broj istraživača i istraživačica koji koriste kvalitativni pristup. Autori i autorke teže da osvetle ovo polje istraživanja, kako bi pronikli u suptilne načine na koje pojedinci reaguju na mikro nivou, kako tumače, osmišljavaju i racionalizuju stvarnost. Ovaj zaokret na metodološkom planu je nastao kao deo šireg preokreta u istraživanju društvenih nejednakosti u obrazovanju koji se javlja tokom 60ih i 70ih godina XX veka. On obuhvata novu sociologiju obrazovanja (Bernstajn, 1973; Whitty, 1985; Young, 1971), neomarksizam (Bowles & Gintis, 1976; Willis, 1977; Carnoy & Levin, 1985) i kritičku tradiciju u Sjedinjenim Američkim Državama (Anyon 1980; Apple, 2012; 2014; Giroux, 1983). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Premda se istraživanja u eksperimentalnoj psihologiji dominantno oslanjaju na kvantitativne podatke, postoje brojne situacije u kojima se od ispitanika zahteva davanje opisnih odgovora. To je naročito prisutno u početnim fazama ispitivanja neke pojave i u situacijama kada istraživač ne želi da nameće strukturu, već ima cilj da ispita intuicije svojih ispitanika. Ipak, prikupljene odgovore ponekad je, u cilju sticanja uvida u obrasce u prikupljenim podacima, potrebno podeliti u grupe srodnih odgovora. XXVI Nаučnа konferencijа "Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа"

Jedan od ključnih problema današnjice svakako predstavlja fenomen stigmatizacije – pojave da se jedna kategorija pojedinaca zbog svojih karakakteristika diskredituje i izlaže dubokom preziru od strane zajednice kojoj pripada (Gofman, 2009). Nositi breme stigme sa sobom povlači mnoge negativne emocije i iskustva – od osećaja izolovanosti i odbačenosti do gubitka samopoštovanja i autostigmatizacije (Major, 2018). Stigmatizacija naročito pogađa mlade ljude koji svest o sopstvenoj vrednosti grade interpretirajući način na koji se okolina odnosi prema njima XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Fukoova genealogija. Genealogija kao metod koji je Mišel Fuko koristio u svojim istraživanjima, do sada je bila predmet brojnih analiza (Elden, 2003; Crowley, 2009; Koopman, 2013; Drajfus i Rabinov, 2017; Haddad, 2020). I sam „projekat” genealogije je na različite načine kontekstualizovan: kao „novija” ili „druga” faza Fukoovog rada koja dolazi nakon arheologije, ili kao integralni deo njegovog celokupnog istraživačkog opusa i metodologije. U svakom slučaju, postoje različite interpretacije i shvatanja o implikacijama i aspektima genealoškog metoda, onako kako ga je Fuko razradio. I sam prostor mogućnosti tih interpretacija je indikativan, jer govori o širini i značaju koji genealogija ima i danas XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Uloga oca u detetovom razvoju je bila dugo zanemarivana sve dok se u istraživanju majčinstva nije primetila važnost uticaja oca na dete. Novija istraživanja (Barker, 2008; Gauthier et al., 2004; Zhao, 2018) pokazuju da postoji trend većeg uključivanja očeva u život porodice i bavljenje decom. Ova promena se pripisuje povećanju učešća majke u radnoj snazi i širenju rodnih egalitarnih ideologija (Esping-Andersen, 2009). U ovom novom modelu uključenog očinstva, od očeva se ne očekuje da ispune samo svoju instrumentalnu funkciju u obezbeđivanju matrijalne podrške, već i da se aktivno uključe svakodnevnu brigu i vaspitanje dece (Barbeta-Viñas & Cano, 2017). Istraživanja o očinstvu su u naučnoj literaturi u Srbiji još uvek malobrojna. Ona koja postoje ukazuju dosledno na veliki značaj koji prisustvo oca i kvalitet odnosa sa ocem ima na razvoj deteta (Kodžopeljić i sar., 2008; Marinković, 2005), ali i na funkcionalnost porodice u celini (Mihić i sar., 2006). Značaj učešća oca ogleda se u tendenciji majki i očeva da razvijaju različite interaktivne stilove, u tendenciji da provode vreme sa svojom decom na različite načine: majke veći deo vremena posvećuju rutinskoj nezi, dok očevi vreme sa decom provode većim učešćem u razigranosti i obrazovnim aktivnostima (Craig & Mullan, 2011). Istraživanja pokazuju da na kvalitet očeve uključenosti utiču iskustva iz porodice porekla (Mihić, 2010), socioekonomski faktori i obrazovni nivo roditelja (Cano et al., 2019; Cha & Song, 2017; Craig & Mullan, 2011), ali i bračna zajednica kao važan kontekst za kvalitet iskustva muškarca u ulozi oca. Kooperativno roditeljstvo predviđa učestalije kontakte na relaciji otacdete i responzivnije očinstvo (Sobolewski & King, 2005). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Pored potrebe da se javne politike temelje na relevantnim i pouzdanim podacima (OECD, 2007) ključno pitanje je na koji način se obezbeđuje da se kroz ove podatke čuje glas onih za čiju dobrobit se javne politike donose (Hoppe, 2011). Zahtev za participativnošću u donošenju, evaluiranju i reformulisanju obrazovnih politika, posebno je izražen zbog ostvarivanja pravednosti i inkluzivnosti kao globalno prioritetnih obrazovnopolitičkih ciljeva (European Comission, 2006; UNESCO; 2010). No, osigurati da se čuju glasovi marginalizovane grupe predstavlja izazov, a osigurati da dospeju na radar obrazovnih politika - još veći. Pored negativnog stava koji dovodi do isključivanja, segregacije i ignorisanja, posebno u slučaju Roma (Brown et al., 2015), migranata (Bartlett, 2015; Kovacs Cerovic, 2021), ali i drugih marginalizovanih grupa, deo problema predstavlja i metodologija prikupljanja podataka i organizovanja participacije. U ovom radu ćemo predstaviti multižanrovsku analizu narativa (MŽAN) (Daiute, 2013; Daiute & Kovacs Cerovic, 2017) kao metodologiju koja je posebno prilagođena dolaženju do i analiziranju mišljenja marginalizovanih grupa, ilustrujući je kroz prikaz glavnih nalaza tri studije u kojima smo je upotrebile. XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“

Prema podacima Saveza gluvih i nagluvih Srbije, 1% stanovništva naše zemlje čine osobe koje su u potpunosti ili delimično bez sluha (Žižić i Jaslar, 2014). Reč je o heterogenoj populaciji, kako se i sam nedostatak sluha može sagledati u svetlu dva različita modela. Prvi model, model medicinski određene onesposobljenosti, gluvoću određuje kao patološko stanje sa naglaskom na nedostatak slušnog mehanizma (Žižić i Jaslar, 2014). Drugi model, društvenokulturni, dovodi u pitanje shvatanje gluvoće kao invaliditeta, te se ističe mogućnost da je reč o socijalnom konstruktu (Groce, 1985), kako većina gluvih živi u svetu kreiranom od strane onih koji čuju. Prema ovom modelu, gluvoća se određuje kao kulturološki a ne audiološki termin (Žižić i Jaslar, 2014), te se govori o lingvističkom i kulturnom identitetu (Young & Temple, 2014). Iako je u populaciji moguće uočiti razlike u pogledu načina komunikacije, (Napier et al., 2013), ipak je dominantan modalitet znakovni jezik, čija je upotreba najčešće ograničena na zajednice gluvih. Iz tog razloga, gluva lica se suočavaju sa komunikacionim barijerama, te posledično i nedostatkom socijalne podrške u čujućem okruženju, pa čak i u okviru svojih čujućih porodica (Bone, 2018). Pored toga, manjak potrebne podrške se može javiti i u okviru zajednica gluvih, kako je gluvima teško da govore o psihološkim problemima sa drugim gluvim licima zbog straha od moguće kritike i potencijalnog isključenja iz grupe (Žižić i Jaslar, 2014). Socijalna podrška, koja uključuje kako emocionalne forme podrške koje proizilaze iz bliskih odnosa, tako i instrumentalne forme koje se odnose na praktičnu pomoć (Werner-Seidler et al., 2017), smatra se značajnom za mentalno zdravlje pojedinca (Jung et al., 2017), dok se socijalna izopštenost povezuje sa povećanjem rizika od razvijanja mentalnog poremećaja (Huxley & Thornicroft, 2003, prema Du Feu & Chovaz, 2014). Na kraju, društvene mreže kao interaktivni društveni mediji (Vasić, 2010), imaju potencijale u oblasti mentalnog zdravlja kako mogu obezbediti vrednu podršku za one koji se nalaze pod distresom (Shepherd et al., 2015). Povrh toga, društvene mreže imaju i komunikacione pogodnosti za gluva lica, one koje im ranije tehnologije nisu dopuštale, poput video poziva, što odgovara vizuelnosti znakovnog jezika (Valentine & Skelton, 2008). XXVI Nаučnа konferencijа „Pedаgoškа istrаživаnjа i školskа prаksа“