Search

Lexicography, which dates back to BC, is one of the main research fields of linguistics. Lexicography is a discipline that is studied on various theoretical and applied methods in order to reveal the vocabulary of a language or different languages comparatively. Various lexicography studies have been carried out in Turkish since the Old Turkish period. Those that has been discovered so far is independent dictionaries or word lists that are generally accepted in the field of lexicography.Lexicography studies usually focus outside the text, such as independent dictionaries and word lists. In this study, the “in-text lexicography” method, which is claimed to be applied in Old Uyghur Turkish texts, with a functional approach to lexicography studies, is discussed., Kökeni Milat öncesine dayanan sözlük bilimi, dil biliminin başlıca araştırma alanlarından biridir. Sözlük bilimi, bir dilin ya da karşılaştırmalı olarak farklı dillerin sözvarlığını ortaya koyma amacıyla teorik ve uygulamalı çeşitli yöntemler üzerinde çalışılan bilim dalıdır. Türkçede Eski Türkçe döneminden itibaren çeşitli sözlükçülük çalışmaları yapılmıştır. Bunlardan bugüne kadar ortaya çıkarılanlar, sözlük bilimi alanında genel kabul gören biçimiyle müstakil sözlükler ya da sözcük listeleri hâlindedir.Bu çalışmada, genel eğilimin müstakil sözlükler ve sözcük listeleri gibi metnin dışına odaklandığı sözlük bilimi çalışmalarına işlevsel bir yaklaşımla, Eski Uygur Türkçesi metinlerinde uygulandığı öne sürülen “metin içi sözlükçülük” yöntemi ele alınmıştır.

Some of the basic words used in language comparisons are number names. The first two of these number names are global words and they are used for global etymologies. Unfortunately, a sufficient etymological explanation or an original study on Turkish number names has not been recorded. The aim of this study is to highlight the origin of the Turkish bir/1 and iki/2 number names, while on the other hand to establish to link them to the global etymologies through the word, finger. © 2019 Hacettepe University 1. All rights reserved.

11. yüzyılın Türk kültür tarihi için en önemli eserlerinden biri şüphesizdir ki Kutadgu Bilig’dir. Kutadgu Bilig, Türk kültür tarihinde İslamiyet’in resmi din olarak kabul edilmesiyle gerçekleşen sosyal ortamın ürünüdür. Bilim insanları Kutadgu Bilig’in hangi kaynak ve kültürlerin etkisi altında yazıldığını uzun yıllardan beri tartışmaktadırlar. Bu kaynak ve kültürlerin bazısı çok belirgin bir biçimde esere yansımışken bazısı ise daha örtülü olarak kalmıştır. Eserde İslam kültürünün etkisi ise açık olarak tespit edilebilmektedir. Özellikle kutsal kitaptan alınmış ayetler ve peygambere ait hadisler İslami kültürün etkisini göstermektedir. Bununla birlikte KutadguBilig’de yer alan ve farklı bilimsel çalışmalarda ayetlerle ilişkilendirilen beyit sayısı sanıldığı kadar çok değildir. Bu değerlendirmenin ispatı için çalışmamızda kurucu yapı sentaksının yöntemlerinden farklı bir şekilde yararlanılmıştır. Sonuç olarak Kutadgu Bilig’de ayetlerle ilişkilendirilen beyitlerin bu ayetlerle ilgisinin olup olmadığı belirlenmiştir.

Türk dili araştırmalarında ilgi hâli ekinin kökeni üzerine günümüze gelinceye kadar çeşitli görüşler ileri sürülmüş ve bu ekin işlevleri ortaya konmuştur. Söz konusu ek, tarihî gelişim süreci içinde çok az değişikliğe uğramasına rağmen Çağatay Türkçesinde alışılmış şekillerinin dışında bir de {+nI} olarak tespit edilmiştir. Ekin bu şekli üzerine de farklı fikirler ileri sürülmüş olmakla birlikte kesin bir şey söylenmiş değildir. Biz de bu çalışma çerçevesinde bu ekin kökeni konusunda bugüne kadar söylenmiş olanların dışında yeni bir görüş ortaya koyarak bu konudaki çalışmalara farklı bir bakış açısı getirmeye çalışacağız, Various opinions have been put forward in the Turkish language researches until the day-to-day on the root of the genitive and its functions have been revealed. The genitive suffix that we were talking about was here, it has undergone little change in the historical development process but has also identified as {+ nI} at the Chagatai Turkish in addition to its usual forms. It have also been put forward different ideas on the subject, but nothing has been said for sure.We will also put forth a new outlook on this root of genitive {+nI} in addition to those mentioned so far, and try to bring a different perspective to the work on this subject

Büyük bir coğrafî alan üzerine yayılmış olan Türk lehçelerini sınıflandırma çalışmalarının tarihi eskilere dayanmaktadır. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut'un Dîvânü Lugâti't-Türk adlı eserindeki Türk lehçelerini belli ölçütlere göre karşılaştırma çabası, 19. yüzyılın başlarından itibaren karşılaştırmalı dilbilim yöntemlerinin kullanılmasıyla bilimsel bir temele oturmuştur. Niteleyici ve ayırt edici seslik ölçütlerin yanında aynı özellikleri taşıyan biçimsel özelliklere de yer vererek, Türk lehçeleri bugün farklı çalışmalarda sınıflandırılmıştır. Bununla birlikte bazı noktalarda ayırt edici diyebileceğimiz bazı özellikler lehçe tasniflerinde kullanılmamıştır. Tarihî ve Günümüz Kıpçak Grubu Türk lehçelerinde tespit edilebilen sondaki ünsüz çiftleri arasındaki ünlü türemeleri ve bunların ortaya çıkış sebepleri bu incelemenin temelini oluşturmaktadır

Dede Korkut Hikâyeleri’yle Türk kültür hayatında önemli bir yer işgal etmiş olan Korkut Ata’nın kimliği konusu maalesef günümüze kadar çok açık biçimde ortaya konmuş değildir. Hayatı hakkında bazı tarihi eserlerde bilgi sahibi olduğumuz Korkut Ata’nın adının kökeni etrafındaki tartışmalar da bitmiş değildir. Bu çalışma çerçevesinde eser, kişi, tarih, dil, gelenek ekseninde Korkut adına köken bilgisi bakımından bir açıklama getirilmeye çalışılmıştır.

Turkish compound sentences, specifically relative clauses with "kim", first appeared in the Old Uygur Turkish period when Turkish had been influenced by a number of foreign languages. In particular, Turkish interrogative pronouns such as "kim, ne, kayu were borrowed from Indo-European languages like Soghdian and Sanskrit, when such constructions were translated into Turkish. This kind of sentence structure continued to appear in the first Islamic Period Turkish texts. It is noteworthy that the Divanü Lügat-ü-Türk (DLT) did not include such patterns although all Karakhanid texts had compound sentences with -Kim. While the consructions with -Kim could be observed in Kutadgu Bilig published approximately at the same period, it is attention-grabbing that Mahmud Kashgari did not explain such structures or even give an example for similar structures in his work. Instead of such borrowed compound forms, he prefered using original Turkish sentences and supply a different Turkish structure (Ol- constructions) alternative to the sentences with -Kim consciously or not. In our study, we aim to explain this alternative structure under the heading Ol- constructions without -Kim and compare the variants in Köktürk, Old Uighur, and Karakhanid Turkish Periods.

Günümüz dilbilimcileri her dilin kendi sözcük türetme yollarından farklı, bütün diller için ortak bir türetme yolu olarak, fonksiyon değiştirme yöntemini göstermektedirler. Bu türetme yolunda, sözcüğün başına veya sonuna herhangi bir ek eklemeksizin sözcüğün tür değiştirmesi sağlanmış olur. Türkçe için çok sık başvurulmayan bu sözcük türetme yolunun ilk örneklerine, tut- fiilinin fonksiyon değiştirip bağlaç olarak kullanıldığı Kutadgu Biligde rastlamaktayız. Bu çalışma, Kutadgu Biligdeki tut- fiilinin fonksiyon değiştirdiği örneklere ve bu örneklerde tut- fiilinin başka bağlaçlarla kurduğu yapıların ortaya çıkarılmasına ve bunun sonucu olarak Kutadgu Biligdeki beyitlerin günümüz Türkçesine çevrilirken kısmen de olsa yeniden anlamlandırılmasına dayanmaktadır.

ÖZET NALBANT, Mehmet Vefa, Divânü Lûğai't-Türk'te kim,, Doktora Tezi, Danışman : Prof. Dr. Mustafa Canpolat, ss. 1-422 XI. yüzyılda Karahanlı sahasında yazılmış en önemli eser şüphesiz ki Divânü Lûğai't- TürFtm. Eser Türk lehçeleri sözlüğüdür. Divânü Lûğai't-Türkte 5147 isim ve isim soylu sözcük bulunmaktadır. Tezimiz bu isim malzemesi üzerine kurulmuştur. Tezin Giriş bölümünde Karahanlılar, Karahanlılar döneminde kültür ve sanat çevresi ve Divânü Lûğai't-Türk hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonraki 10 bölüm ise Divânü Lûğai't-Türk'te isimlerle ilgili incelemeden oluşmaktadır. ilk iki bölüm ek düzeyinde incelemeyken, geri kalan bölümler ise sözcük türleri üzerine yapılan incelemelerden ibarettir. İnceleme konusu olan bütün ek ve sözcük türleri Eski Türkçe ve Karahanlı Türkçesi'nin diğer iki eseri arasındaki karşılaştırmalarla ortaya konmuş ve adı geçen dönem eserlerinden alınan örneklerle tanıklanmıştır. Son kısımda ise geniş bir kaynakça verilmiştir. 422 ABSTRACT NALBANT, Mehmet Vefa, Nouns at the Divânü Lûğai't-Türk, Doctorate Thesis, Advisor : Prof. Dr. Mustafa Canpolat, page : 1- 422 In this study is investigated nouns at the Divânü Lûğai't-Türk. There are 5147 nouns, adjective, adverbs, injections, conjuctions etc. in this book. My thesis is based on nouns which are find at Divânü Lûğai't-Türk. There are introduction and ten chapters in my thesis. Firstly inflectional suffix, secondly derivational suffix, after sequently; adjectives, numbers, pronouns, adverbs, particles, conjunctions, interjections and words of onomatopoeia. Last of all is found a bibliography. At all of chapters (to one from ten), nouns is - the term of noun is genaralized for adjective, adverbs, pronouns etc.- investigated and illustrated. 431

II ÖZET Bu çalışma Kutadgu Bilig üzerinde yapılmıştır. Çalışmada Reşit Rahmeti Arat'ın Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan `Kutadgu Bilig-I Metin` adlı eseri esas alınmıştır. İnceleme, yukarıda adı geçen eserin B, D ve E tasımlan üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu kısımlarda toplam 6722 beyit ve bu beyitlerde 11525 zarf tamlayanı vardır. Giriş iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda Kutadgu Bilig'in muhtevası, şiir yapısı ve eser üzerinde yapılan çalışmalar vs. hakkında bilgi verilmiştir. İkinci kısımda ise, önce Türkiye'de yayınlanmış bazı Türkçe Dilbilgisi ve Söz Dizimi kitaplarında zarf tamlayanlarının ele alınışı değerlendirilmiş, sonra Kutadgu Bilig'de geçen zarf tamlayanları konu edilmiştir. Birinci bölümde, inceleme başlığı altında Kutadgu Bilig metninde geçen zarf tamlayanlarını oluşturan yapıların zarf çeşitlerine dağılımı verilmiş, bu yapıların geçtiği beyitlerin numarası gösterilmiş ve her bir yapı için örnekleme yapılmıştır. İkinci bölümde, değerlendirme başlığı altında, zarf tamlayanlarının istatistik! bir değerlendirmesi yapılmıştır. Değerlendirmenin birinci kısmında yapıların zarf çeşitlerine göre dağılımı gösterilmiştir. İkinci kısımda ise zarf tamlayanlarının yapılara göre dağılımı gösterilmeye çalışılmıştır. Değerlendirme tablo ve grafiklerle desteklenmiştir. Bu çalışmanın sonucunda, Kutadgu Bilig'de zarf tamlayanlarını oluşturan yapıların Günümüz Türkçesi'nde kullanılan yapılara göre çok az bir farklılık gösterdiği görülmüştür. Bu durum, Türk dilinin çok sağlam olan yapısını geçen zamana ve dış tesirlere rağmen günümüze kadar koruduğunun en büyük delili olmuştur. Ill ABSTRACT This study was based on Kutadgu Bilig. Which was published by Türk Dil Kurumu authered by Reşit Rahmeti Arat. This investigation was carried out on the B, D and E parts of the above mentioned book. As a total of 6722 verses and 11525 adverbial complements in these verses were found in all these parts. The introduction was consist of two parts. In the first part, the concept of Kutadgu Bilig, poem structure and other studies carried out on the same book were mentioned. In the second part, some of the books about Turkish Grammer and snytakes and the adverbial complements is these books were initially investigated and then the adverbial complements in Kutadgu Bilig were mentioned. In the first chapter,under the investigation title, the distribution of adverbial copmlements cited in Kutadgu Bilig were classified according to the types of adverb and verse numbers of these citations and an identical example were shown for each type. In the second chapter, the statistical evalution of tese adverbial complements were given under the title of evalution. In the initial part of this evaluation, the distribution of these structures were shown according to the type of adverbs and in the later part, the distribution of adverbial complements were given according to their structure. These evaluations were supported by tables and graphs. At the end of this study, it was seen that there is slight difference between the component of adverbial coplements in Kutadgu Bilig and today's Turkish Language. This means, that very strong structure of Turkish Language is the biggest evidence for protecting its structure despite of the time passing and other external factors. 119

Dil karşılaştırmalarında kullanılan temel sözcüklerden bir kısmı sayı adlarıdır. Bu sayı adlarından ilk iki sırada bulunanları global sözcükler olup, global etimolojiler için kullanılmış sözcüklerdendir. Türkçe sayı adları üzerinde maalesef ki bugüne kadar yapılmış yeterli bir etimolojik açıklama ya da özgün bir çalışma kaydedilmemiştir. Bu çalışmanın hedefi Türkçe bir/1 ve iki/2 sayı adlarının kökenine ışık tutarken diğer yandan bunların global etimolojilerle parmak sözcüğü üzerinden bağlantısını kurmak olarak belirlenmiştir, Some of the basic words used in language comparisons are number names. The first two of these number names are global words and they are used for global etymologies. Unfortunately, a sufficient etymological explanation or an original study on Turkish number names has not been recorded. The aim of this study is to highlight the origin of the Turkish bir/1 and iki/2 number names, while on the other hand to establish to link them to the global etymologies through the word, finger

Türkçede kim ile yapılan birleşik cümlelerin ortaya çıkışı, tercüme faaliyetleri ile birlikte yabancı dillerin cümle yapısından etkilenmenin başladığı Eski Uygur Türkçesi dönemine denk gelir. Özellikle Soğdça ve Sanskritçe gibi HintAvrupa kökenli dillerin yapısında bulunan bu tip cümlelerin Türkçeye çevrilmesi sırasında gereksinim duyulan bağlaçlı cümle yapısı, kim, ne, kayu gibi Türkçe soru zamirlerinin bağlayıcı olarak kullanılmasıyla giderilmiştir. Bu cümle yapısı ilk İslami dönem Türkçe metinlerinde de görülmeye devam etmiştir. Karahanlı dönemi metinlerinin tümünde bulunan kim’li cümlelere karşılık, DLT’de kim ile kurulmuş bir cümle örneğine rastlanılmaması dikkat çekicidir. DLT’de fiilimsilerle kurulan cümle yapıları ile bazı bağlaçların kullanımıyla oluşturulan birleşik cümlelere yer verilmiştir. Aşağı yukarı aynı dönemin ürünleri olan Kutadgu Bilig’de kim ile kurulmuş cümleler varken, Kaşgarlı Mahmut’un bu cümlelere ilişkin bir bilgi veya örnek vermemesi üzerinde durulması gereken bir husustur. Kaşgarlı Mahmut Türkçenin kendi ürünü olan cümleleri seçerken farkında olarak veya olmayarak kim’li cümlelere benzer Türkçe bir cümle yapısını örnekleriyle ortaya koymuştur. Çalışmamızda kim’siz ol’lu cümleler adını verdiğimiz bu cümle yapısı Türkçenin, Köktürk, Eski Uygur ve Karahanlı dönemi birleşik cümle yapılarıyla karşılaştırılarak açıklanmıştır, Turkish compound sentences, specifically relative clauses with “kim”, first appeared in the Old Uygur Turkish period when Turkish had been influenced by a number of foreign languages. In particular, Turkish interrogative pronouns such as “kim, ne, kayu were borrowed from Indo-European languages like Soghdian and Sanskrit, when such constructions were translated into Turkish. This kind of sentence structure continued to appear in the first Islamic Period Turkish texts. It is noteworthy that the Divanü Lügat-ü-Türk DLT did not include such patterns although all Karakhanid texts had compound sentences with -Kim. While the consructions with –Kim could be observed in Kutadgu Bilig published approximately at the same period, it is attention-grabbing that Mahmud Kashgari did not explain such structures or even give an example for similar structures in his work. Instead of such borrowed compound forms, he prefered using original Turkish sentences and supply a different Turkish structure Ol- constructions alternative to the sentences with –Kim consciously or not. In our study, we aim to explain this alternative structure under the heading Ol- constructions without –Kim and compare the variants in Köktürk, Old Uighur, and Karakhanid Turkish Periods

The classification of the Turkish dialects, which are spread over a large geography, dates back to very early times. In the 11th century, Mahmut Kashgari tried to compare Turkish dialects in the Divan Lugati't-Türk according to certain criteria. But the classification of Turkish dialects has been scientifically based on the use of comparative linguistic methods from the beginning of the 19th century. With both qualitative and distinctive phonological and formal criteria, Turkish dialects have been classified in different studies today. However, some distinctive features have not been included in the dialect classification. This study is centered on vowel insertions between the word-final consonant pairs and their origins in the historical and contemporary Kipchak Turkish dialects, Büyük bir coğrafî alan üzerine yayılmış olan Türk lehçelerini sınıflandırma çalışmalarının tarihi eskilere dayanmaktadır. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut’un Dîvânü Lugâti’t-Türk adlı eserindeki Türk lehçelerini belli ölçütlere göre karşılaştırma çabası, 19. yüzyılın başlarından itibaren karşılaştırmalı dilbilim yöntemlerinin kullanılmasıyla bilimsel bir temele oturmuştur. Niteleyici ve ayırt edici seslik ölçütlerin yanında aynı özellikleri taşıyan biçimsel özelliklere de yer vererek, Türk lehçeleri bugün farklı çalışmalarda sınıflandırılmıştır. Bununla birlikte bazı noktalarda ayırt edici diyebileceğimiz bazı özellikler lehçe tasniflerinde kullanılmamıştır. Tarihî ve Günümüz Kıpçak Grubu Türk lehçelerinde tespit edilebilen sondaki ünsüz çiftleri arasındaki ünlü türemeleri ve bunların ortaya çıkış sebepleri bu incelemenin temelini oluşturmaktadır

Kur’an-ı Kerim’de “kıssaların en güzeli” olarak nitelendirilen Yusuf u Züleyha hikâyesi, hem kutsal kitaplarda yer almış hem de Doğu ve Batı edebiyatlarında yüzyıllar boyu çeşitli biçimlerde yazılmış ve zevkle okunmuş dini bir hikâyedir. Yûsuf u Züleyhâ hikâyesi Türk edebiyatında XIII. yüzyıldan itibaren görülmeye başlamıştır. Üzerinde çalıştığımız eser; Doğu Türkistan’da bulunmuş, Çağatay Türkçesi ile yazılmış bir Yûsuf u Züleyhâ mesnevisidir. Eser; İsveç’te Lund Üniversitesi’nde Jarring Koleksiyonu’nda korunmaktadır. Eser, 1929-1930 yıllarında Yarkend’de Abdül Kadir Ahund tarafından istinsah edilmiştir.Dört bölümden oluşan çalışmamızın giriş bölümünde Yusuf Peygamber’in yaşadığı dönem, Yûsuf u Züleyhâ hikâyesi, Gunnar Jarring ve Jarring Koleksiyonu, eserin incelenen nüshası hakkında bilgiye yer verilmiştir.İnceleme bölümünde metnin ses ve şekil bilgisi özellikleri incelenmiş, tespit edilen dil özellikleri örnekleriyle açıklanmıştır. Eserin dil özellikleri; Çağatay Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi ve Doğu Türkistan bölgesinin yerel ağızlarının dil özellikleri ile karşılaştırılmıştır.Metin bölümünde Arap harfli eserin transkripsiyonlu metni oluşturulmuştur.Dizin bölümünde eserde geçen kelimelerin metinde geçtiği yerler, anlamları ve kökenleri gösterilmiştir. Sonuç bölümünde ise metinde tespit edilen arkaik özellikler, Oğuz Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi ve Doğu Türkistan ağzı ile ilgili ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı özellikleri gösterilmiş ve bu özellikler hakkında bilgi verilmiştir. The story of Joseph and Zuleykha, which is described as "the most beautiful one of all stories" in the Qur'an, is a religious story which is both included in the holy books and written and read with pleasure in various forms in Eastern and Western literature for centuries. The story of Joseph and Zuleykha began to appear in Turkish literature from the thirteenth century. As the subject of this study, a masnavi of Joseph and Zuleykha found in East Turkistan and written in Chagatai Turkish was chosen. The work is preserved in the Jarring Collection at Lund University in Sweden. The work was copied by Abdul Qadir Akhund in Yarkend between 1929-1930.In the introductory part of our study, which consists of four parts, information about the period when Prophet Joseph lived, the story of Joseph and Zuleykha, Gunnar Jarring and Jarring Collection, and the examined copy of the work are given.In the analysis section, the phonetic and morphological features of the text were examined and the language features identified were explained with examples. The language features of the work were compared with the language characteristics of Chagatai Turkish, New Uyghur Turkish and local dialects of East Turkestan.In the text section, transcribed text version of the work which has Arabic letters was created.In the index section, the places, meanings and origins of the words, which were mentioned in the original written form, are shown in the transcribed text.In the conclusion part, the archaic features identified in the text, phonetics, morphology and vocabulary characteristics related to Oghuz Turkish, New Uyghur Turkish and East Turkestan dialect are shown, and information about these features are given.

Bu çalışmada Budist Uygur Edebiyatının en hacimli eseri olan Altun Yaruk, Budizmin Hînayâna mezhebine ait olan Maitrisimit ve Maniheist Uygurların tövbe duası Huastuaniftte yer alan fiillerin istem potansiyelleri ve istem değişiklikleri incelenmiş ve Bağımsal Dil Bilgisi çerçevesinde bağımlılık kavramı ele alınmıştır. Cümlenin hem sözdizimsel hem de anlambilimsel yapısını etkileyen istem, birçok gramer kategorisi ile de yakından ilişkilidir. Bu çerçevede yapmış olduğumuz çalışmada modern istem teorisi çeşitli başlıklar altında ele alınmaya çalışılmıştır. Fiillerin hangi hâl ekli tamlayıcılarla birleştiği, bu birleşmelerle birlikte fiillerin hangi anlamlarda kullanıldığı çalışmamızın temelini oluşturmuştur. İstemin Eski Uygur Türkçesi dönemi fiillerinde gerçekleşme şekilleri kaynak metinlerden çekilen örneklerle verilmeye çalışılmıştır. Fiillerle kurulmuş birleşik yapılardaki istem potansiyelleri de çalışmamızın sınırları içerisinde yer almıştır. Eski Uygur Türkçesi döneminde fiilimsilerle kurulan uzun cümle yapıları dikkate alınarak sadece çekimli fiiller değil cümlecik yapısı içerisinde sözlükselleşmeye maruz kalmamış, fiil özelliklerini koruyan ve çevresinde istem boşlukları açan fiilimsilerin de istem potansiyelleri incelenmiştir. Çalışmamızda kaynak metinlerimizden seçtiğimiz çeşitli yapısal özellikler sergileyen fiil ve fiil öbekleri ile kurulmuş cümleler, yöneten ve bağımlı ilişkisi içerisinde incelenmiş bu ilişki görsel betimleme yoluyla oluşum ağaçlarında düşey çizgilerle gösterilmeye çalışılmıştır. The aim of this study is to examine the valency potential and alteration of verbs found in Altun Yaruk, the most voluminous work of the Uighur Buddhist Literature, Maitrisimit that belongs to the Hînayâna sect of Buddhism and Huastuanift, Manichaean Uighurs’ confession, and to treat the dependency concept within the frame of Dependency Grammar. The valency affecting both syntactic and semantic structure of the sentence is also closely related to many grammar categories. The study carried out within this framework aims to treat modern valency theory under several headings. Which case suffixes the verbs are compounded with and in what meanings these verbs with compounds are used forms the basis of our study. Moreover, the study presents the way the valency takes place in the verbs of the Old Uighur Turkic period through the examples gathered from the source texts. The valency potentials of the compound structures formed with verbs are also within the scopes of the study. Furthermore, this study examines, taking into account the long sentence structures formed with verbals during the old Uighur Turkic period, not only the valency potentials of finite verbs but also those verbals which create valency slots within their vicinity and preserve their verb and not expose to lexicalization within the clause structure. The study examines the sentences formed with verbs and verb groups that present various structural characteristics which were selected from our text sources within the governor and dependency relations and aims to manifest this relation through visual description on the stemma with vertical lines.

Türkiye Türkçesinde istem kavramına fiil-tamlayıcı ilişkisi bakımından değinilmiştir. Bununla birlikte Türkçede fiil-tamlayıcı ilişkisi çok yönlü olarak değerlendirilebilecek ve farklı pencerelerden bakılması gereken tereddütlü bir konu olarak görülmüştür. Bu yüksek lisans tezi fiillerin istem bilgisinin ortaya konulması, fiillerin tamlayıcılarıyla olan çeşitli ilişkilerinin belirlenmesine ve konuyla ilgili yeni bakış açılarının getirilmesine olanak sağlayabilir. Bu bağlamda bu çalışmamızda bütün diller için değişme hızı çok düşük olan temel sözcüklerden eşit-, iç-, kör-, uyu-, yat- ve ye- fiillerinin tarihi Türk lehçelerinden Karahanlı, Harezm ve Kıpçak Türkçesindeki durumuna bakılacaktır. Söz dizimsel açıdan isteminde büyük bir değişiklik beklenmeyen bu fiillerin anlamsal değişiklikle birlikte nasıl bir söz dizimsel ve mantıksal istem değişikliğine uğrayacağı araştırılmıştır. Kutadgu Bilig, DLT, Atabetü’l Hakayık, Nehcü’l-Feradis ve Gülistan adlı eserlerde yukarıda bahsedilen fiillerin geçtiği örnekler bir corpus (bütünce) çerçevesinde çözümlenmiştir. Bu tezde temel fiillerin geniş ölçekli karşılaştırmalı tablolarla istemsel değerlendirmesi yapılmıştır. The concept of valens in Turkısh has been mentioned in terms of verb-complement relationship. However, the verb-complement relationship in Turkish has been seen as a hesitant subject that can be evaluated in many ways and should be viewed from different windows This master's thesis can enable to reveal valence knowledge of verbs, to determine the various relationships of verbs with complementers and to bring new perspectives on the subject. In this context, in this study, the condition of from basic words (that the rate of change is very low in all world languages) hearing, drinking, seeing, sleeping, sleeping and eating verbs will be examined in historical Turkish dialects (Karahanli, Harezm and Kipchak Turkish). It has been investigated how these verbs will change the syntactic and logical demands together with the semantic changes, which are not expected to have a great change in syntactic terms. In Kutadgu Bilig, DLT, Atabetü'l Hakayık, Nehcü'l-Feradis and Gülistan, examples of the above mentioned verbs are analyzed within the framework of a corpus. In this thesis, basic verbs are evaluated with large-scale comparative tables.

Bir dilin söz varlığı, o dili konuşan milletlerin dünya görüşlerinden yaşam biçimlerine kadar bütün birikimlerinin yansıtıcısıdır.Bu çalışmada, destan şairi olarak anılan Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu'nun şiir kitaplarındaki söz varlığının ve arkaik izlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.Çalışma Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu'nun Hayatı, Sözcük ve Söz Varlığı, Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu'nun Eserlerinde Söz Varlığı, Arkaizm ve Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu'nun Eserlerinde Arkaizm olmak üzere beş bölümden oluşmaktadır. Eser, literatür ve arşiv taraması yöntemleri uygulanan bu çalışmada, yazara ait yayımlanmış şiir kitapları taranmış ve elde edilen bulgular ortaya konulmuştur. Milli ve kültürel değerlerimizi yaşatmaya yönelik eserler veren Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu'nun tarihi dönemleri anlatırken söz varlığı olarak da o dönemlere sadık kaldığı bu çalışma ile ortaya konulmuştur. Bunun yanı sıra yüzyıllar önce atalarımızın kullandığı fakat bugün unutulmaya yüz tutmuş dil hazinelerimizin bir nebze de olsa hatırlatılması sağlanmıştır. Böylece Türkçenin geniş söz varlığının ortaya konulmasına katkıda bulunacağı ve bu alanda yapılan çalışmalara fayda sağlayarak sonraki çalışmalar için de fikir edinilmesinde etki yaratacağı beklenmektedir. Anahtar kelimeler: Söz varlığı, Üslup, Arkaizm, Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu The vocabulary of a language reflects a nation's all cultural background, their World view and lifestyle. The aim of the study is to reveal the vocabulary and archaic words in the poetry books of Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu known as the epic poet.The study consists of five chapters; the life of Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu, lexical item and vocabulary, the vocabulary in the Works of Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu, and archaism and archaism in the Works of Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu.In the study, literature review, work review and archive research are used, and the findings are obtained from the published poetry books of Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu.It is stated in the study that Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu who writes his works to sustain our national and cultural values uses the vocabulary of the period he writes about. Besides the vocabulary that our ancestors have used but today forgotten is reminded. It is expected that the study will present the rich vocabulary of Turkish language, contribute to the studies about the vocabulary of Turkish language and be a source for future researchers. Key words: Vocabulary, Wording, Archaism, Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu. 275

20. yüzyılın başlarına kadar Anadolu ve civarında yaşayan, ardından Lozan Antlaşması'nın Türk-Yunan Ahali Mübadelesi'ne ilişkin maddesi ile Yunanistan'a göç ettirilen Karamanlılar, Türkçe konuşan, konuştukları Türkçeyi Grek haflerine dayalı bir alfabe ile yazan Hristiyan Türklerdir. Bu Türkçe konuşan Anadolulu Hristiyanların yazı diline ise Karamanlıca adı verilmektedir. Karamanlılar arkalarında gerek taşa gerek kâğıda yazılı pek çok eser bırakmışlardır. Karamanlıların arkalarında bıraktığı eserlerden birisi de bizim incelememize konu olan `Aleksandros Makedonialı Meşhur Padişahın Nakliyeti` adlı, 337 sayfalık metindir. İncelememizde, 1843 yılında yazılan Makedonyalı Büyük İskender'e ait olan bu halk hikâyesi işlenmiştir. Eserin incelememize konu olması Türk edebiyatında İskender-name olarak bilinen bir türün, Karamanlı edebiyatındaki versiyonunun ortaya konulmasını sağlamıştır. Bu çalışmada öncelikle metnin çeviri yazısı yapılmıştır. Ardından metnin ayrıntılı yazım özellikleri ile biçim bilgisi incelemesi yapılarak, metinde kullanılan dönemin dil özellikleri ortaya konulmuştur. The Karamanlides, who lived in Anatolia and around until the beginning of the 20th century, and then immigrated to Greece with the clause about the Turkish-Greek Boundaries of the Treaty of Lausanne, are Christian Turks who speak Turkish and write with an alphabet based on Greek alphabet. This written language of Turkish-speaking Anatolian Christians is called Karamanlidika. The Karamanlides left behind many works written on stone or on paper. One of the works left behind by the Karamanlides is the 337 page manuscript, entitled `Aleksandros Macedonialı Meşhur Padişahın Nakliyeti`. The subject of this work is a folk story about Alexander the Great from Macedonian which was written in 1843. In Turkish Literature, known as İskender-name, a version of Karamanli literature was introduced. In this study, the translation of the text was done first. Then, detailed writing features of the text and morphological information were examined and language characteristics of the period used in the text were revealed. 335

`Orta Türkçe Sözlüklerindeki Söz Varlığının Eş Değerlikler Bakımından Art Süremli Ve Eş Süremli Karşılaştırması (İsimler)` adını taşıyan tezimizde Dįvānü Luġāti't-Türk'teki madde başı isimler eş değerlikleri bakımından Orta Türkçenin diğer sözlüklerindeki isimlerle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.Çalışmamız giriş dışında iki ana bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde Orta Türkçenin söz varlığı kendi içinde bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Değerlendirme ölçütü çalışmamızın asıl konusu olan eş değerlik olmuştur. Burada sözcüklerin anlamları verildikten sonra köken bilgileri aktarılmıştır. Son olarak da her sözcük bire bir, bire çok, bire hiç, yalancı eş değerlik başlıkları altında diğer sözlüklerdeki sözcüklerle karşılaştırılmıştır.İkinci bölümde Swadesh'in belirlediği temel sözcüklerin Orta Türkçenin söz varlığındaki ve çalışmamıza almış olduğumuz bugünkü Türk lehçelerindeki durumu benzerlik-farklılık açısından incelenmiştir.Sonuç bölümünde ise çalışmamızdan elde ettiğimiz bulgular yorumlanmıştır.Anahtar Sözcükler: Orta Türkçe, eş değer, Dįvānü Luġāti't-Türk, söz varlığı, sözlük. In our thesis named as `The Comparison of Vocabulary in the Middle Turkic Dictionaries In Terms of Equivalence of Diachrony and Synchrony (Nouns)` headword in Dįvānü Luġāti't-Türk are wieved from a persfective of equivalence by compering the headword in the other dictionaries of Middle Turkic.Our study has two main sections except introductory section. In the first section, the vocabulary of Middle Turkic is put to evaluation in itself. Measure of valuation is equivalence that is the main topic of our study. Here: After the meanings of vocabularies are given, the information of the derivations of words are given too. And finally every word is compared with the other words in other dictionaries under the titles of one to one, one to many, one to zero and false friends.In the second section the position of the main words that are determined by Swadesh, in Middle Turkic vocabulary and also today's Turkish dialects that take place in our study is surveyed in terms of similarity and diversity.And in the last section finds that we gain from our study are commented.Key Words: Middle Turkic, equivalence, Dįvānü Luġāti't-Türk, vocabulary, dictionary. 2688

Tezimiz, Şeyhü?l-isl?m bin Esedullahü?l-hamîdî tarafından ilk olarak 1911 yılında Kazan-Ufa?da, ikinci kez 1984 yılında İstanbul?da ofset usulüyle basılan ?El-Itkan Kuran Tefsîri? üzerinde yapılan dil çalışmasıdır. Çalışmamızda metnin transkripsiyonu yapılmış ve bu metin üzerinde ses, şekil, yazım bilgisi özellikleri üzerinde durulmuştur. Eser Müşterek Orta Asya Türkçesi ile yazılmıştır. Metin; Çağatay, Kıpçak ve Oğuz lehçesi özelliklerini de barındırmaktadır. Bu yüzden eserdeki karışık dilliliğe de değinilmiştir. Ayrıca eserde yer alan Türkçe dini terimler belirlenmiş ve eserdeki özel adlara da açıklamalarıyla yer verilmiştir. This thesis is a language study on 2160

Bu çalışma, ?Dilaver CEBECİ Bütün Şiirleri? adlı eserdeki zarf tamlayanları üzerine yapılmıştır. Giriş, Şiirler, İnceleme, Değerlendirme ve Sonuç bölümlerinden oluşan çalışmada, şiir dilinde zarf tamlayanlarının kullanımı ile ilgili bazı istatistiklere ulaşılmış ve istatistiklere dayalı çıkarımlarda bulunulmuştur.Giriş iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda sanatçının hayatı hakkında genel bilgi verilmiş ve eserleri belirtilmiştir. İkinci kısımda zarf tamlayanları hakkında kısa bilgi verilip, incelemede ele alınacak zarf çeşitleri ve kullanılacak yapıların alt başlıkları belirtilmiştir. Birinci bölümün ilk kısmında, üzerinde çalışma yapılacak eser kısaca tanıtılmıştır. İkinci kısımda ise eserdeki şiirler cümlelere dönüştürülmüş ve eserdeki şiir sırasına uyularak cümleler numaralandırılmıştır. İkinci bölümde, tespit edilen zarf tamlayanları yüklemle olan ilişkileri dikkate alınarak 23 başlık altında sınıflandırılmıştır. Zarf tamlayanlarının tamamı oklama yöntemiyle incelenmiş ve aynı yapıda olanlar aynı alt başlıkta bir arada verilmiştir. Yapı bakımından değerlendirmede kelimeden oluşanlar, kelime grubundan oluşanlar ve cümleciklerden oluşanlar olmak üzere üç ana grup altında sınıflandırma yapılmıştır.Üçüncü bölümde, değerlendirme başlığı altında, zarf tamlayanlarının istatistikî bilgileri verilmiştir. Zarf çeşitlerinin kullanım sayıları ve birbirlerine göre oranları, yapı bakımından dağılımları ve birbirine göre oranları, zarf çeşitlerinin aldıkları eklere göre dağılımları ayrıntılı bir şekilde tablo destekli olarak verilmiştir.Çalışma sonucunda, değerlendirme bölümündeki istatistiklerden yararlanarak, şiirlerde zarf tamlayanlarının kullanımı, dağılımı hakkında çıkarımlarda bulunulmuş ve şiir dilinde zarf tamlayanlarının önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. This study has been done on the adverbial components in the work of `?All Poems of Dilaver CEBECİ??. In this study which is composed of introduction, poems, investigation, evaluation and conclusion there are some statistics about the use of adverbial components in poem language and some inferences about these statistics have been drawn.Introduction is composed of two parts. In the first part a general revision on the poet?s life has been made and his works are stated. In the second part a short information about adverbial components is given and the subtitles about the kinds of adverbs and structures to be used in this study are stated.At the begining of the first part the work which has been studied is briefly presented. Then, the poems in the work have been converted into sentences and they have been enumerated according to the order in the poem.In the second part adverbial components are classified according to their relations with the verbs. All the adverbial components have been investigated with the method of arrow and the ones with the same structure have been stated in the same subtitle. In the evoluation in terms of structure, there are three classifications; the ones that consist of words, the ones that consist of word groups and the ones that consist of clauses.In the third part there are statistics on adverbial components. There is a detailed information in the chart about the use of adverb kinds and their proportion to each others and about the adverb structures and their proportion to each others and about the adverb kinds according to their appendixes.At the end of the work, with the help of statistics some inferences about the use of adverbial components in poems have been drawn and the importance of the use of adverbial components in poems have been emphasized. 249

Div?nü Lü??ti't-Türk'te Söz Dizimi adını verdiğimiz bu tezde Türk dilinin nadide eseri D?v?nü Lü??ti't-Türk söz dizimi bakımından incelenmiştir. Çalışmamızın giriş bölümünde yurt dışında ve Türkiye'de söz dizimi ile ilgili yapılan çalışmalara ve Div?nü Lü??ti't-Türk ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Birinci bölümde dizilişi bakımından, ikinci bölümde yapısı bakımından Div?nü Lü??ti't-Türk'te yer alan cümleler incelenmiştir. Üçüncü bölümde eserde yer alan kelime grupları irdelenmiş, dördüncü bölümde ise Div?nü Lü??ti't-Türk'te kelime grupları cümledeki görevleri bakımından sınıflandırılmıştır. Son bölümde eserde yapmış olduğumuz incelemeden ortaya çıkan sonuçlar değerlendirilmiştir. Eserin sonunda ise konuyla ilgili kaynaklar verilmiştir.Anahtar kelimeler: Div?nü Lü??ti't-Türk, söz dizimi, kelime grupları. In our thesis which called Syntax Of The Div?nü Lü??ti?t-Türk has involved structure of Div?nü Lü??ti?t-Türk?s syntax. The syntax studies which were done at abroad and in Turkey has been examined in the entrance of our study. The sentences in Div?nü Lü??ti?t-Türk has been analyzed in the first section according to the point of arrangement of sentences and in the second section according to the structure of sentences Div?nü Lü??ti?t-Türk?s phrases has been investigated in the third section. In the forth section phrases of Div?nü Lü??ti?t-Türk has been classified according to functions into the sentences. And in the last section our thesis results of sources related to our topic are given at the end of our work.Key Words: Div?nü Lü??ti?t-Türk, syntax, phrase 1577