Search

Therapeutic horticulture (TH) is a non-invasive support treatment in which participants enhance their well-being through active or passive involvement in plant and plant-related activities. Positive effects of TH are mainly noticed in children and youth with intellectual disability (ID), while the effects of TH on adults with ID have not been extensively studied. The aim of this study was to determine the impacts of TH on psycho-social aspects of functioning in adults with moderate ID in institutional settings. The sample included 68 adults with moderate ID of both genders. The participants were divided into an experimental group (N=33), that participated in a designed ten-week program TH, and a control group (N=35). The Social Skills Rating System – SSRS (Gresham & Eliot, 1990) was used to assess social skills and behavioral problems and Self-Efficacy for Gardening Scale was designed for assessing self-efficacy. We compared the results before and after the intervention. The obtained results showed a significant decrease in different forms of problem behaviors, and an improvement of social skills and self-efficacy in experimental group. Results of this study provide the empirical proof for positive effects of TH on the improvement of the psychosocial well-being of adults with moderate ID in institutional settings. However, further research is necessary., Terapeutska hortikultura (TH) je neinvanzivni suportivni tretman putem kojeg se učesnici aktivno ili pasivno uključuju u različite aktivnosti sa biljkama radi unapređenja svog blagostanja. Ovo istraživanje ima za cilj da utvrdi uticaj TH na psihosocijalne aspekte funkcionisanja odraslih osoba sa intelektualnom ometenošću u institucionalnom smeštaju. S obzirom da je TH relativno nova empirijska oblast, kao i činjenice da u Republici Srbiji ne postoji registrovani hortikulturni terapeut, primenjeni program TH su zajedno kreirali autori studije, dva pejzažna arhitekta i tri defektologa. Program TH obuhvata sedam oblasti, od kojih se svaka sastoji od četiri vrsta hortikulturnih aktivnosti. Realizovan je tokom 10 kontinuiranih nedelja (3 puta nedeljno u trajanju od 90 minuta). Uzorkom je obuhvaćeno 68 ispitanika sa umerenom intelektualnom ometenošću, starosti od 21 do 47 godina, podeljenih u dve grupe. Prva, eksperimentalna grupa uključuje 33 učesnika (17 muških i 16 ženskih), dok kontrolna grupa ima 35 učesnika (20 muških i 15 ženskih). Za procenu socijalnih veština i bihevioralnih problema korišćen je Sistem za procenu socijalnih veština (The Social Skills Rating System – SSRS, Gresham & Elliot, 1990), dok je procena samoefikasnosti izvršena putem dizajnirane Skale za procenu samoefikasnosti u hortikulturi. Pre početka intervencije izvršene su procene ispitanika i nisu utvrđene statistički značajne razlike između eksperimentalne i kontrolne grupe. Nakon primene programa TH, kod ispitanika eksperimentalne grupe utvrđeno je značajno smanjenje različitih oblika internalizovanih i eksternalizovanih problema u ponašanju, kao i unapređenje socijalnih veština i samoefikasnosti. Pozitivan uticaj terapeutske horikulture ima veći uticaj na ispitanike muškog pola. Dobijeni rezultati pružaju inicijalnu empirijsku podršku u primeni ovog komplementarnog tretmana kod osoba sa umerenom IO u cilju poboljšanja njihovog psihosocijalnog funkcionisanja u institucionalnim okruženjima, poseb

Interesovanje za proučavanje problematičnih oblika ponašanja kod dece sa teškoćama u metalnom razvoju predškolskog uzrasta proizilazi iz činjenice da je to period koji označava ključnu fazu za razvoj društvenih, kognitivnih i emocionalnih veština. Rad se bavi utvrđivanjem prevalencije problema ponašanja kao i sagledavanjem povezanosti između eksternalizovanih i internalizovanih oblika problematičnog ponašanja kod dece sa teškoćama u mentalnom razvoju predškolskog uzrasta. Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 35 dece, oba pola, uzrasta od 4 do 7 godina. Ispoljavanje eksternalizovanih i internalizovanih oblika problematičnog ponašanja ispitana su primenom Skale problematičnog ponašanja koju su popunjavali vaspitači koji rade za decom koja su obuhvaćena uzorkom. Analizom dobijenih podataka može se uočiti da prosečne vrednosti ukazuju na to da su deca iz uzorka ponekad usamljena, da ponekad ispoljavaju anksioznost u grupi kao i da ponekad deluju tužno ili depresivno. Iako se nijedan eksternalizovan oblik problematičnog ponašanja ne ispoljava često, svi procenjeni problemi ispoljavaju se ponekad. Testirane korelacije na nivoima značajnosti od 0,01 i 0,05 ukazuju na činjenicu da postoji statistički značajna povezanost između eksternalizovanih i internalizovanih problema ponašanja kod dece sa teškoćama u mentalnom razvoju ranog i predškolskog uzrasta., The motivation for this study is rooted in the importance of understanding problematic behavior in children with mental development difficulties during their early stages of growth. This period is critical for their social, cognitive, and emotional development. The study aimed to determine the occurrence of behavioral problems and explore potential relationships between externalized and internalized problematic behaviors in children facing challenges in mental development. The research was conducted with a sample of 35 children, comprising both boys and girls, aged 4 to 7 years. Externalized and internalized forms of problematic behavior were assessed using The Problem Behaviors Scale, which was completed by educators who interacted with the children in the sample. The analysis of the collected data revealed that, on average, the children in the sample occasionally experienced feelings of loneliness, displayed anxiety in group settings, and sometimes exhibited signs of sadness or depression. While individual externalized forms of problematic behavior were not frequently observed, all assessed problems were occasionally present. The study identified significant correlations at the 0.01 and 0.05 significance levels, indicating a statistically significant relationship between externalized and internalized problematic behaviors among children with difficulties in mental development.

Nasilje nad decom predstavlja multifaktorski uslovljen fenomen, koji karakteriše traumatska interakcija između deteta i roditelja/staratelja, ili nepoznatih osoba, pri čemu određene karakteristike deteta (na primer, prisustvo razvojnih smetnji), mogu da predstavljaju značajan faktor rizika. Procenjuje se da je rizik za viktimizaciju u populaciji dece sa smetnjama u razvoju od 2 do 12 puta veći nego kod dece tipičnog razvoja, zbog čega je predmet ovog rada fokusiran na kontekst zlostavljanja i zanemarivanja ove populacije. Cilj je da se, analizom rezultata dostupnih istraživanja, istraži fenomenologija zanemarivanja i zlostavljanja kod dece sa smetnjama u razvoju. Pored podataka o učestalosti dat je i osvrt na prepreke u utvrđivanju tačne prevalencije viktimizacije u ovoj populaciji. Fenomen je analiziran i iz ugla pojedinačnih smetnji, kao i težine simptoma. Razmatrani su problemi identifikacije zlostavljanja i zanemarivanja dece sa izraženijim kognitivnim i jezičkim ograničenjima i ukazano je na značaj sistemske podrške porodici, koja bi trebalo da bude usmerena na podizanje roditeljskih kapaciteta., Violence against children includes various forms of physical, emotional and sexual abuse. There are numerous factors that can increase the risk of abuse and neglect, and the presence of developmental disabilities is one of them. Therefore, this paper aims to explore the phenomenology of neglect and abuse in children with developmental disabilities. The results of most studies on child abuse and neglect indicate that children with developmental disabilities are at greater risk for victimization than typically developing children. Risk estimates vary, which is a consequence of methodological differences and shortcomings in research designs. According to some findings, the risk of victimization is as much as four times higher compared to children with typical development, and it largely depends on the disability type. Among different types of disabilities, difficulties in emotional, behavioural and intellectual functioning and the presence of multiple disabilities bear the greatest risk for abuse and neglect. The nature of the relationship between disability and violence against children may also depend on the child’s functional level. Research findings indicate that the risk of maltreatment increases with the severity of behavioural problems, deficits in social skills and the presence of pronounced communication difficulties. For some types of disability, the risk for maltreatment is inversely proportional to the level of disability, e.g. children with mild intellectual disability are more often victimized than children with more pronounced difficulties in intellectual development. Indicators of abuse and neglect can be physical or behavioural and are essentially the same for children with developmental disabilities and typically developing children. However, in children with intellectual disabilities and autism, some maltreatment forms are more difficult to identify, and the possibilities of obtaining a verbal statement are limited. Due to problems with abstract thin

Poremećaj iz spektra autizma karakteriše širok spektar izazova u socijalnoj interakciji, komunikaciji i ponašanju. Muzika je prepoznata kao resurs sa potencijalom da pozitivno utiče na različite aspekte razvoja dece sa poremećajem iz spektra autizma. Cilj rada je da identifikuje ključne uticaje muzike na razvoj učenika sa poremećajem iz spektra autizma, kao i da analizira kako sadržaji nastave muzičke kulture mogu da podrže njihove komunikacione veštine, emocionalno razumevanje, socijalnu interakciju i kvaliet života. Radovi su pretraživani kroz objedinjenu pretragu Google Scholara i servisa Konzorcijuma biblioteke Srbije za objadinjenu nabavku – KOBSON. Konačna analiza obuhvatila je osam radova koji su objavljenu u periodu od 2002. do 2018. godine. Na osnovu analize rezultata istraživanja uočava se da muzika kod dece sa poremećajem iz spektra autizma utiče na poboljšanje ponašanja i razvoj socijalnih veština. Učešće u horu unapređuje odnose među vršnjacima, dok muzika u pozadini pomaže u razumevanju emocija. Muzički stimulusi su korisni za razvoj govora kod dece sa poremećajem iz spektra autizma, uključujući semantiku, fonologiju i pragmatiku. Jasni muzički obrasci mogu podstaći zajedničku pažnju. Ukoliko deca sa poremećajem iz spektra autizma slušaju tužnu muziku, važno je pružiti im podršku i strategije za održavanje fokusa pažnje. Pamćenje se poboljšava kada se prezentovane informacije kombinuju sa muzikom, Autism spectrum disorder is characterized by a wide range of challenges in social interaction, communication, and behavior. Music is recognized as a resource with the potential to positively influence various aspects of the development of children with autism spectrum disorder. The aim of this study is to identify the key impacts of music on the development of students with ASD and to analyze the content of music lessons that can support their communication skills, emotional understanding, social interaction, and quality of life. The research articles were retrieved through a combined search on Google Scholar and the Serbian Library Consortium for Coordinated Acquisitions (KOBSON). The final analysis included eight studies published between 2002 and 2018. Based on the analysis of research results, it is observed that music has a positive impact on the behavior and social skill development of children with ASD. Participation in a choir improves peer relationships, while background music aids in understanding emotions. Musical stimuli are beneficial for speech development in children with ASD, including semantics, phonology, and pragmatics. Clear musical patterns can facilitate joint attention. In cases where children with ASD are exposed to sad music, it is essential to provide them with support and strategies to maintain their focus. Memory is enhanced when information is presented in combination with music.

Rani intervencijski programi protežiraju funkcionalne ishode. Rana intervencija zasnovana na rutinama za decu sa razvojnim kašnjenjima podstiče saradnju između terapeuta i porodice, u cilju poboljšanja učešća dece u porodičnim rutinama sa ciljevima koje porodica protežira, a koji su u najboljem razvojnom interesu deteta. Kada su razvojne intervencije ugrađene u redovne rutine i aktivnosti deteta, naučene veštine su funkcionalnije. Intervencije se mogu integrisati u igru, u vreme obroka, vreme kupanja, ili kroz bilo koju drugu dnevnu rutinu. Aktivnosti koje čine opštu strukturu detetovog dana smatraju se rutinama. Unutar svake rutine postoji skup aktivnosti ili ponašanja koja se nazivaju rituali. Intervencija zasnovana na rutinama protežira rutine koje se dešavaju u prirodnom okruženju deteta, pri čemu terapeuti mogu da se fokusiraju na plasiranje novih veština, zasnovanih na svakodnevnim iskustvima. Pri prikupljanju jedinstvenog skupa obrazaca i rituala u svakodnevnom životu terapeut može da koristi polustrukturisani format intervjua. Svaki ritual u okviru rutine treba proceniti prema tome da li je neophodan za rutinu koja se dešava, da li olakšava dnevno funkcionisanje i na koji način promoviše nezavisnost deteta. Zadatak terapeuta koji se bave i sprovode ranu intervenciju je da usklade mogućnosti učenja u kontekstu dnevnih rutina sa željenim razvojnim i bihevioralnim ishodima za dete. Sprovođenjem ovakvog programa deca će imati najviše mogućnosti da nauče ciljane veštine, a roditelji će biti opremljeni informacijama koje su im potrebne za unapređenje razvoja deteta., Early intervention programs endorse functional outcomes. Early intervention based on routines for children with developmental delays, encourages collaboration between therapist and family, aiming to improve children's participation in family routines with family-promoted goals that are in the child's best developmental interests. When developmental interventions are incorporated into a child's regular routines and activities, the skills learned are more functional. Interventions can be integrated into playtime, mealtime, bath time, or any other daily routine. Activities that make up general structure of a child's day are considered routines. Within each routine is a set of activities or behaviors called rituals. Routine-based intervention endorse routines that occur in the child's natural environment, whereby therapists can focus on the placement of new skills, based on everyday experiences. In collecting a unique set of patterns and rituals in everyday life, the therapist can use a semi-structured interview format. Each ritual within the routine should be evaluated according to whether it is necessary for the routine that takes place, whether it facilitates daily functioning and how it promotes the child's independence. The task of early intervention therapist is to align learning opportunities in the context of daily routines with the desired developmental and behavioral outcomes for the child. By implementing this kind of a program, children will have the most opportunities to learn targeted skills, and parents will be equipped with information they need to improve their child's development.

Slobodno vreme je prostor slobode stoga je važno da deca shvate njegov značaj kako im organizovane aktivnosti ne bi bile nametnute od strane odraslih osoba. Ciljevi istraživanja bili su da se utvrde načini provođenja slobodnog vremena učenika s intelektualnom ometenošću kao i da se utvrdi da li postoje razlike u korišćenju slobodnog vremena između učenika različitog pola. Za potrebe ovog istraživanja sačinjen je direktni intervju koji se sastoji od pet pitanja. Uzorkom je obuhvaćen 31 učenik s intelektualnom ometenošću kalendarskog uzrasta od osam do 12 godina (starost u mesecima: AS = 116.7; SD = 21.8). Od ukupnog broja ispitanika nijedan ispitanik se nije izjasnio da često posećuje pozorišta, dok njih 45.2% povremeno gleda pozorišne predstave. Ukupno 13 (41.9%) ispitanika nikada ne čita. Sa svojim vršanjacima druži se devetoro učenika (29%). Slobodno vreme u prirodi veoma često provode tri ispitanika (9.8%). Nešto manje od polovine ispitivanog uzorka (45.2%) slobodno vreme provodi na društvenim mrežama i internetu. Dečaci češće idu u pozorište (p = 0.000) i češće čitaju knjige (p = 0.001) u poređenju sa devojčicama, dok se devočice više druže sa svojim vršanjacima (p = 0.001) u odnosu na dečake. Nisu utvrđene statistički značajne razlike između učenika različitog pola u odnosu na vreme provedeno na internetu (p = 0.253) ili u prirodi (p = 0.214). Učenici s intelektualnom ometenošću i roditelji treba da budu informisani o mogućnostima organizovanja i planiranja slobodnog vremena., Free time is a time of freedom; therefore, it is crucial for children to understand its value so that organized activities are not imposed on them by adults. The goals of the research are to determine the ways students with intellectual disabilities spend their free time, as well as to determine whether there are some differences in the use of free time among students of different genders. For the purpose of this research, a direct interview consisted of five questions was conducted. The sample included 31 students with intellectual disabilities aged eight to 12 (age in months: AS=116.7; SD=21.8). Out of the total number of respondents, no respondent stated that they often visit theaters, while 45.2% occasionally watch theater performances. A total of 13 (41.9%) respondents never read. Nine students (29%) hang out with their peers. Three respondents (9.8%) often spend their free time in nature. Slightly less than half of the surveyed (45.2%) spend their free time on social networks and the Internet. Boys go to the theater more often (p= 0.000) and read books more often (p=0.001) compared to girls, while girls hang out more with their peers (p=0.001). No statistically significant differences were found between students of different genders regarding the time spent on the Internet (p=0.253) or in nature (p=0.214). Students with 174 intellectual disabilities and their parents should be informed about the possibilities of organizing and planning the free time in question

Uprkos zakonskim okvirima usmerenim na promociju i zaštitu prava na rad osoba sa ometenošću, one se još uvek suočavaju sa velikim teškoćama na tržištu rada. U posebno nepovoljnom položaju su osobe s intelektualnom ometenošću, prevashodno zbog negativnih stavova građanstva utemeljenih na nedostatku znanja i informacija o njihovim radnim potencijalima. Istraživanje je sprovedeno s ciljem da se utvrde najčešće barijere u zapošljavanju osoba s intelektualnom ometenošću, percipirane od zaposlenih osoba bez invaliditeta. Ispitan je prigodan uzorak od 269 ispitanika oba pola, različitog nivoa obrazovanja, koji su zaposleni u privatnom i državnom sektoru u Republici Srbiji. Analiza dobijenih rezultata upućuje na potrebu za određenom vrstom obrazovnih intervencija čijim bi se programima povećale informisanost i svest zaposlenih o pravu na rad osoba s intelektualnom ometenošću, promovisala različitost i kreirala inkluzivna radna sredina. Različiti vidovi obuke, reinterpretacije i transformacije prethodnih iskustava, informisanja i ostvarivanja pozitivnih kontakta sa osobama s intelektualnom ometenošću u realizaciji multidisciplinarnog tima stručnjaka obezbedilo bi stabilnu bazu za uklanjanje prepreka u procesu zapošljavanja., In spite of the legal framework intended for the promotion and protection of rights of the disabled, such persons are still facing significant difficulties in the labour market. Intellectually disabled persons are in a particularly difficult position, primarily due to the negative perceptions held by citizenry which stem from the lack of knowledge and information about their labour potentials. We conducted research in order to determine the most prevalent obstacles in the employment of intellectually disabled persons, as perceived by employed non-disabled persons. The research comprised a sample of 269 subjects of both sexes, of differing educational levels and employed in the private and public sector in the Republic of Serbia. The analysis of the attained results points to the need for certain kinds of educational interventions, whose programmes would improve the knowledge and awareness of employed persons regarding the right to work of intellectually disabled persons, promote diversity and create an inclusive working environment. The different modes of training, reinterpretation and transformation of previous experience, informing and establishing positive contacts with intellectually disabled persons, conducted by a multidisciplinary team of experts would establish a stable base for the removal of obstacles in the employment process.

Introduction. Of all people with disabilities, persons with intellectual disabilities are the most numerous unemployed group who wait for a job the longest. In order to spend their day in a more productive way, these people spend time in centres and day-care centres within the system of social protection, but their motivation for work decreases over time. Objectives. The main goal of this research was to determine work readiness in adults with intellectual disabilities by assessing the specific dimension of work motivation, with special emphasis on determining differences in gender, level of formal education, type of family environment, and records in the National Employment Service. Methods. The convenience sample consisted of 78 respondents of both genders, users of services provided by associations for helping persons with intellectual disabilities in Belgrade. Work Readiness Scale (Rose et al., 2010) was used in this research. Results. Adults with intellectual disabilities were moderately interested in employment, but the obtained results differed from the estimated variables. Respondents who were professionally trained for work, as well as those who were registered in the records of the National Employment Service, showed proactive attitudes towards employment. Family support was insufficient and the lack of support was the most pronounced among the respondents living in foster families. No statistically significant differences were found with regard to gender. Conclusion. The obtained results indicate the need to provide professional support to adults with intellectual disabilities regarding the importance of working in integrated employment, with simultaneous cooperation with family members. Also, further research is needed in order to profile work readiness more clearly and adequately plan various services for the inclusion of adults with intellectual disabilities in the world of work., Uvod: Od svih osoba sa ometenošću najbrojniju grupu nezaposlenih čine osobe s intelektualnom ometenošću, koje najduže čekaju na posao. Kako bi kvalitetnije ispunile dan, ove osobe provode vreme u centrima i dnevnim boravcima u okviru sistema socijalne zaštite, ali vremenom dolazi do opadanja motivacije za zapošljavanje. Cilj: Cilj rada je da se procenom specifčne dimenzije radne motivacije utvrdi spremnost odraslih osoba s intelektualnom ometenošću na zaposlenje, sa posebnim osvrtom na utvrđivanje razlika u odnosu na pol, nivo formalnog obrazovanja, tip porodičnog okruženja i evidenciju u Nacionalnoj službi za zapošljavanje. Metode: Prigodnim uzorkom obuhvaćeno je 78 ispitanika oba pola, koji su korisnici usluga udruženja za pomoć mentalno nedovoljno razvijenim osobama na teritoriji Beograda. Za potrebe istraživanja primenjena je Skala spremnosti za rad (Work Readiness Scale). Rezultati: Odrasle osobe s intelektualnom ometenošću su umereno zainteresovane za rad, ali se dobijeni rezulati razlikuju u odnosu na procenjene varijable. Ispitanici koji su profesionalno osposobljeni za rad i oni koji su prijavljeni na evidenciju Nacionalne službe za zapošljavanje prikazuju proaktivni odnos prema zapošljavanju. Podrška porodice je nedovoljna, a nedostatak podrške je izražen kod ispitanika koji žive u hraniteljskim porodicama. Statistički značajne razlike u odnosu na pol ispitanika nisu utvrđene. Zaključak: Dobijeni rezultati ukazuju na potrebu za pružanjem stručne podrške odraslim osobama s intelektualnom ometenošću o značaju rada u otvorenoj privredi, uz istovremenu saradnju sa članovima porodičnog okruženja. Takođe, potrebna su dalja istraživanja u cilju jasnijeg proflisanja spremnosti na zaposlenje i adekvatnog planiranja različitih usluga za uključivanje odraslih osoba s intelektualnom ometenošću u svet rada.

Osobe sa intelektualnom ometenošću (IO), za razliku od ostalih tipova ometenosti, imaju najviše problema pri ulasku na tržište rada, a ključnu prekretnicu u procesu njihovog zapošljavanja predstavlja odluka poslodavaca. Cilj rada je da utvrdi razlike u percipiranim barijerama pri zapošljavanju osoba sa IO između poslodavaca različitog nivoa obrazovanja i prethodno ostvarenog kontakta sa osobom/ama sa IO. Uzorak obuhvata 117 poslodavaca oba pola (59 ili 50,4% muških i 58 tj. 49,6% ženskih ispitanika), od kojih 75 (64,1%) ima iskustvo kontakta sa osobom sa IO, dok je 42 ispitanika (35,9%) bez ostvarenog kontakta sa osobom sa IO. Sa završenom srednjom školom (SSS) zastupljeno je 43 ispitanika (36,8%) od kojih je 26 ispitanika imalo iskustvo kontakta sa osobom sa IO, a 17 ispitanika nije. Visoko obrazovanih poslodavaca (VSS) je 74 ili 63,2%. Od tog broja, njih 25 nije ostvarilo kontakt sa osobom sa IO, a 49 ispitanika jeste. U istraživanju je primenjen Upitnik percepcije menadžera kadrovske službe o zapošljivosti osoba sa intelektualnom ometenošću (HPEM – HR professionals’ perception of employability of persons with intellectual disability; Berry & Kymar, 2012). Dobijeni rezultati utvrdili su da među poslodavcima različitog nivoa obrazovanja ne postoje statistički značajne razlike (t=0,730; p=0,133). Za poslodavce sa SSS najveću barijeru u zapošljavanju osoba sa IO predstavlja nedostatak radnog iskustva osoba sa IO, a za ispitanike sa VSS nepodsticanje poslodavaca u zapošljavanju ovih osoba. Statistički značajne razlike postoje samo u prethodno ostvarenom kontaktu sa osobama sa IO, bez obzira na obrazovanje (t=1,895; p=0,031), pri čemu poslodavci sa iskustvom kontakta sa osobom sa IO percipiraju manje problema pri donošenju odluke da zaposle osobu sa IO. Dobijeni rezultati impliciraju neophodne dodatne intervencije u informisanju svih poslodavaca i promovisanje inkluzivne radne sredine sa ciljem unapređivanja zapošljivosti ove populacije.

Uvod: Stav prosvetnih radnika prema inkluziji predstavlja značajan faktor uspešne edukacije učenika sa teškoćama u razvoju. Ciljevi: Ciljevi istraživanja bili su da se procene stavovi prosvetnih radnika prema inkluziji, kao i da se utvrde razlike u stavovima između nastavnika razredne nastave, nastavnika predmetne nastave u osnovnim i nastavnika predmetne nastave u srednjim školama. Posebni ciljevi odnosili su se na utvrđivanje razlika u stavovima nastavnika u odnosu na životno doba i iskustvo u radu sa učenicima sa teškoćama u razvoju. Metode: Istraživanje je sprovedeno na prigodnom uzorku od 101 nastavnika razredne nastave i nastavnika predmetne nastave osnovnih i srednjih škola, oba pola (67.3% ženskog i 32.7% muškog), starosti od 24 do 53 godine. Nastavnici razredne nastave čine 38.6% uzorka, 33.8% su predmetni nastavnici iz osnovnih škola i 27.6% predmetni nastavnici iz srednjih škola. Manje od polovine ispitanika (43.6%) imalo je iskustva u nastavnom radu sa učenicima sa teškoćama u razvoju. Primenjena je revidirana Skala mišljenja o inkluziji učenika sa teškoćama. Rezultati: Dobijeni rezultati ukazuju da najveći broj nastavnika razredne nastave ima negativan stav, dok se prosečni skorovi nastavnika predmetne nastave u osnovnim i srednjim školama grupišu u zoni neutralnih stavova prema inkluzivnom obrazovanju. Mlađi nastavnici razredne nastave, bez iskustva u inkluzivnoj nastavi, smatraju da je inkluzija značajna za učenike sa teškoćama u razvoju. Stariji nastavnici razredne nastave uviđaju probleme inkluzivnog obrazovanja. Zaključak: Na osnovu dobijenih podataka smatramo da je prosvetnim radnicima neophodno obezbediti kvalitetnu kontinuiranu defektološku podršku, sticanje neformalnog iskustva, značajno smanjiti broj učenika u odeljenju, kao i obezbediti materijalne resurse tokom realizacije inkluzivne nastave., Introduction. The attitudes of educators towards inclusive education are a significant factor in successful education of students with disabilities. Objectives. The objectives of this research were to assess the attitudes of educators towards inclusion as well as to determine the differences in the attitudes between class teachers, primary school teachers and secondary school teachers. The specific objectives were to identify the differences in attitudes of teachers in relation to age and experience in working with students with disabilities. Methods. The survey was conducted on a convenient sample of 101 teachers, of both sexes (female 67.3% and 32.7% male), 24 to 53 years of age. Class teachers made up 38.6% of the sample, 33.8% were primary school teachers and 27.6% were secondary school teachers. Less than half of the respondents (43.6%) had experience in educating students with disabilities. A revised Opinions Relative to Integration of Students with Disabilities was applied. Results. The results indicate that most class teachers had a negative attitude, while the average scores of teachers in primary and secondary schools were grouped around neutral attitudes towards inclusive education. Younger teachers without experience in inclusive teaching believed that inclusive education was important for students with disabilities. Senior teachers recognized the problems of inclusive education. Conclusion. Based on the obtained data, we think that it is necessary to provide teachers with quality and continuous support of special educators in order to acquire informal experience, significantly reduce the number of students in classes, and provide material resources during inclusive teaching.

Igra ima nezamenljiv značaj u celokupnom dečijem razvoju. Deca teško izražavaju svoje emocije stoga je igra najbolji način njihovog proživljavanja i izražavanja. Ona omogućava da dete na prirodan način samostalno rešava svoje probleme. Nedirektivna terapija igrom usmerena na dete predstavlja proces u kom dete samostalno bira igračke i tip igre kako bi izrazio različita emocionalna stanja. Cilj ovog rada je da se pregledom i analizom dostupne literature ukaže na značaj primene terapije igrom usmerene na dete. Pretraga literature realizovana je kroz Google Scholar i servis Konzorcijuma biblioteka Srbije za objedinjenu nabavku – KOBSON. Na osnovu analize dostupne literature može da se zaključi da terapija igrom usmerena na dete ima široku upotrebu. Pozitivan uticaj ima kod dece koja pokazuju probleme ponašanju, probleme pri usvajanju školskih znanja, teškoće u uspostavljanju socijalnih odnosa, probleme afektivnog vezivanja. Efikasna je i kod dece s poremećajem iz spektra autizma., Play has irreplaceable significance in the overall development of children. Children find it difficult to express their emotions, so play is the best way to experience and express them. It allows the child to solve its problem in natural way on its own. Non-directive child-centered play therapy is a process in which child independently chooses toys and type of game to express different emotional states. The aim of this paper is to review and analyze available literature to point out importance of the applications of child-centered play therapy. The literature search was realized through Google Scholar and service of Consortium of libraries of Serbia for unified procurement – KOBSON. Based on the analysis of the available literature, it can be concluded that child-centered play therapy is widely used. It has a positive effect on children who show behavioral problems, problems in acquisition school knowledge, difficulties in establishing social relations, problems of affective attachment. It is effective in children with autism spectrum disorder.

Psihomotorička agitacija najčešće se definiše kao prekomerna motorič- ka aktivnost povezana sa različitim oblicima uznemirenog i impulsivnog reagovanja. Ovaj rad ima za cilj utvrđivanje eventualnih razlika u ispoljavanju psihomotoričke agitacije kod odraslih osoba sa umerenom i teškom intelek- tualnom ometenošću. Uzorak istraživanja uključivao je 26 odraslih osoba s umerenom i teškom intelektualnom ometenošću. Za procenu psihomotoričke agitacije korišćena je Skala uznemirenog ponašanja. Ispitanici sa umerenom intelektualnom ometenošću u ukupnom skoru pokazuju normalno ponašanje, dok ispitanici sa teškom intelektualnom ometenošću ispoljavaju blagu uznemi- renost u ponašanju (p < 0,05). U radu se dalje razmatra u kojim oblastima uzne- mirenog ponašanja dolazi do značajnih razlika između dve grupe ispitanika, kao i učestalost i intenzitet tih oblika ponašanja., Psychomotor agitation is most often defined as excessive motor activity associated with various forms of unsettled and impulsive reactions. This paper aims to determine possible differences in manifesting psychomotor agitation in adults with moderate and severe intellectual disabilities. The research sample included 26 adults with moderate and severe intellectual disability. The Agitated Behavior Scale was used to assess psychomotor agitation. Examinees with moderate intellectual disability, in the total score, show normal behavior, while subjects with severe intellectual disability show mild agitation in their behavior (p < 0.05). The paper further discusses in which areas of agitated behavior significant differences between the two groups of respondents occur, as well as the frequency and intensity of those forms of behavior.

Rad ili zaposlenost ima značajnu vrednost u životima odraslih osoba sa in- telektualnom ometenošću. Uprkos velikom napretku u oblasti zapošljavanja ove populacije još uvek postoje mnogobrojne prepreke koje ometaju njihov pri- stup socijalnom i radnom domenu. Prevazilaženje barijera može se obezbediti razumnim adaptacijama radnih mesta, čija je centralna komponenta upotre- ba asistivne tehnologije. Cilj rada je da se pregledom dostupne literature iz poslednje dve decenije predstave benefiti upotrebe različitih sredstava asi- stivne tehnologije kod osoba sa intelektualnom ometenošću u radnoj sredini. Upotreba širokog spektra različitih uređaja, sistema, aplikacija i softvera omogućava poboljšavanja veština organizacije vremena, povećanja radnih per- formansi, efikasnosti, tačnosti i samostalnosti u izvršavanju radnih za- dataka. Primena asistivne tehnologije kod odraslih osoba sa intelektualnom ometenošću u radnoj sredini može doprineti prevazilaženju unutrašnjih i spoljašnjih barijera, povećati zadovoljstvo ovih osoba u radu, ali i smanjiti troškove i povećati profite preduzeća., Employment has a significant value in the lives of adults with intellectual disabilities. Despite the great progress in employment of this population there are still a lot of barriers that hinder their access to the social and work domain. Overcoming of the barriers can be ensured by reasonable workplace accommodations, which the central component of the use is assistive technology. The aim of this paper is to review the available literature from the last two decades to present the benefits of using different assistive technology tools for people with intellectual disabilities in the work environment. The use of wide range of different devices, systems, applications and software enables the improvement of time-management skills, increase of work performances, efficiency, accuracy and independence in accomplishing the work tasks. The use of assistive technology with adults with intellectual disabilities in the work environment can contribute to overcoming internal and external barriers, increase the satisfaction with work of these persons, but also reduce costs and increase the company’s profit.

Cilj rada je da predstavi bazični koncept modela zapošljavanja uz podršku. Ovaj model zapošljavanja baziran je na principu da se odraslim teže i teš- ko zapošljivim osobama sa ometenošću pomogne da, uz permanentno pružanje stručne podrške, pronađu posao, zatim da se obuče na radnom mestu i zadrže plaćen posao u integrisanim uslovima rada, The aim of the paper is to present the basic concept of a supported employment model. This model of employment is based on the principle of helping hard-to-employ adults with disabilities to find the job, then get training in the workplace and maintain paid job in integrated work settings with continuous professional support.

Intervencije potpomognute životinjama predstavljaju vid komplementarnog tretmana koji obuhvata dva ključna modaliteta – aktivnosti i terapije. Za razliku od terapije koja je formalna, ciljano usmerena intervencija sa treniranom životinjom koja je integralni deo procesa tretmana, aktivnosti potpomognute životinjama su bazično neformalni metod koji spontano koristi različite životinje u podsticanju socijalnih, obrazovnih, motivacionih, terapijskih i/ili rekreativnih aktivnosti kako bi se unapredio kvalitet života dece sa smetnjama u razvoju. Aktivnosti potpomognute životinjama uključuju širok izbor životinja i mogu se primenjivati u različitim okruženjima. Inostrana istraživanja prevalentno govore o pozitivnim efektima intervencija potpomognutim psima, ali poslednjih godina postaju popularne i aktivnosti koje uključuju male kućne ljubimce u školsku sredinu, jer se vrlo lako prilagođavaju ambijentu. Stoga je cilj rada da na osnovu relevantne literature prikaže potencijal uključivanja malih kućnih ljubimaca u školski ambijent, kao inovativnu mogućnost stimulativnog okruženja u edukaciji dece sa smetnjama u razvoju. Različite vrste ptica (papagaji, kanarinci, zebe) mogu se primarno koristiti za auditivnu stimulaciju, akvarijumske ribice za vizuelnu stimulaciju, dok mačke pružaju taktilnu stimulaciju i mogu pomoći u unapređivanju grube i fine motorike kroz četkanje, maženje, hranjenje ili igru sa igračkama. Svakodnevna briga, poput hranjenje i održavanje higijene prostora u kome borave hrčak, kornjača, morsko prase ili patuljasti zec, kao i ostale sitne životinje u školskom okruženju, doprinosi sticanju odgovornosti i navika u izvršavanju dnevnih obaveza učenika i formiranju odnosa koji podstiče privrženost, poverenje i viši nivo samopoštovanja. Sem toga, mali kućni ljubimci u školskoj sredini mogu doneti osećaj spokojstva, umanjiti stres i anksioznost, podsticati društvenu interakciju i saosećanje za druga bića, uticati na osećaj svesnosti okruženja itd.

Referentni okvir rada zasniva se na konceptu radne angažovanosti kao pozitivnog, afektivno-motivacionog stanja u vezi sa radom koje se odlikuje energijom, posvećenošću i snažnim fokusom na rad. Cilj rada je da ispita povezanost angažovanosti učenika sa lakom intelektualnom ometenošću tokom praktične nastave u odnosu na sociodemografske karakteristike (pol, uzrast, razred, uspeh na praktičnoj nastavi, opšti školski uspeh i zanimanje). Uzorak čini 113 ispitanika, oba pola, koji se profesionalno osposobljavaju za osam različitih zanimanja. Fizičko i emotivno angažovanje tokom praktične nastave procenjeno je Skalom radne angažovanosti (Utrecht Work Engagement Scale – UWES; Schaufeli et al., 2002). Dobijeni rezultati utvrdili su da učenici sa lakom intelektualnom ometenošću generalno vole svoje zanimanje i da im vreme na praktičnoj nastavi brzo prolazi. Razlike nisu utvrđene u odnosu na pol (t=1,603; p=0,113), razred (t=0,659; p=0,512), kao ni u odnosu na uzrast ispitanika (F=1,779; p=0,155). Najveće statistički značajne razlike evidentirane između učenika sa različitim uspehom na praktičnoj nastavi (F=5,334; p=0,006) u okviru dimenzije Posvećenost, kao i među ispitanicima sa različitim opštim uspehom (F=3,638; p=0,030) u dimenziji Apsorpcija, a sve u korist odličnih učenika. U okviru dimenzije Energija nalazi ne prikazuju statistički značajne razlike, već ukazuju na određene poteškoće da istraju u obavljanju radnih zadataka. Analiza dobijenih rezultata ističe značaj procene radne angažovanosti za predikciju uspeha osoba sa intelektualnom ometenošću na radnom mestu i nudi smernice za buduća istraživanja u okviru iste tematike., The reference framework is based on the concept of work engagement as a positive, affective-motivational state workrelated that is characterized by vigor, dedication and a strong focus on work.The aim of this paper is to examine the connection of engagement of students with mild intellectual disability during the practical teaching in relation to sociodemographic characteristics (gender, age, school class, mark in practical teaching, general academic achievement and vocational profile).The sample consists of 113 participants of both genders, who are professionally trained in eight different occupations. The Utrecht Work Engagement Scale (UWES) (Schaufeli et al., 2002) has been used for assessing physical and emotional engagement in practical teaching. The findings indicate that students with mild intellectual disabilities generally prefer their occupation and that their time in practical teaching is fast passing. Differences were not determined in relation to gender (t=1.603; p=0.113), school class (t=0.659; p=0.512), as well as in relation to the age of the respondents (F=1.779; p=0.155). The highest statistically significant differences noted among students with different success in practical teaching within the dimension of Dedication (F=5.334; p=0.006), as well as among respondents with different general academic achievement in dimension Absorption (F=3.638; p=0.030), all in favor of excellent students. Within the dimensions Energy is not shown statistically significant differences, but suggest certain difficulties that persist in performing their work tasks. Analysis of the obtained results highlights the importance of assessment of work engagement for predicting the success of a person with intellectual disability in the workplace and provides guidance for future research about same topic.

Vrsta komplementarnog tretmana pod nazivom Hortikulturne intervencije podrazumeva intervencije koje koriste biljne materijale kao terapeutsko sredstvo za unapređenje fizičkog i mentalnog stanja osobe. Cilj rada je da pregledom relevantne literature prikaže različite modalitete hortikulturnih intervencija i efekte njihove primene kod osoba sa ometenošću. Na samom kraju formalnog kontinuuma hortikulturnih intervencija nalazi se Hortikulturna terapija koju realizuju hortikulturni terapeuti da bi se postigli specifični terapijski ciljevi. Terapeutska hortikultura je manje formalan metod jer ne zahteva definisanje ciljeva, ni vođenje dokumentacije, ali se intervencija odvija pod nadzorom obučenog terapeuta. Socijalna hortikultura se sprovodi kao vid rekreativne aktivnosti. Stručno osposobljavanje za hortikulturu je četvrti modalitet čiji se program bazira na principima hortikulturne terapije, dok se obuka sprovodi pri školama, rezidencijalnim ili rehabilitacionim ustanovama, zatvorima i slično. Dosadašnja istraživanja u okviru hortikulturnih intervencija govore o blagotvornim kognitivnim, fizičkim, socijalnim i psihološkim efektima kod osoba sa ometenošću. Pored potencijala koje nude neinvazivni modaliteti hortikulturnih intervencija prikazana su i neka ograničenja u primeni. Iako je ovo još uvek nova oblast, određeni programi intervencija mogu se lako implementirati u širokom spektru zdravstvenih, obrazovnih, rehabilitacionih i rezidencijalnih okruženja., The type of complementary treatment under term Horticultural interventions implies interventions that use plants materials as a therapeutic tool of improving physical and mental condition of a person. The aim of this paper is to show various modalities of horticultural intervention and the effects of their application in persons with disabilities, by reviewing the relevant literature. At the end of the formal continuum horticultural interventions is horticultural therapy, implemented by horticultural therapists in order to achieve specific therapeutic goals. Therapeutic horticulture is a less formal method because it does not require definition of goals, nor the administration of documentation, but intervention is under supervision of a trained therapist. Social horticulture is carried out as a form of recreational activity. Vocational training for horticulture is the fourth modality whose program is based on the principles of horticultural therapy, while training is conducted at schools, residential or rehabilitation facilities, prisons and other places. Previous studies in the context of horticultural interventions mention the beneficial cognitive, physical, social and psychological effects in people with disabilities. Apart from the potential offered by non-invasive modalities of horticultural interventions, some limitations of application are also shown. Although this is still a new field, certain programs of interventions can be easily implemented in a wide range of health, education, rehabilitation, and residential environmen

Cilj rada je da prikaže dostupne podatke vezane za vakcinaciju osoba s neurorazvojnim poremećajima i rizike koje donosi COVID-19 u ovoj populaciji. Realizacija cilja izvršena je pretragom baze PubMed. Istraživačke studije koje su uključivale pojedince sa dijagnozom COVID-19 objavile su da osobe s inte- lektualnom ometenošću imaju veću prevalenciju komorbiditeta i veću stopu smrtnih slučajeva u svim starosnim dobima. Sadašnji izvori ukazuju na to da postoji veoma malo dostupnih podataka o spremnosti osoba s neurorazvojnim poremećajima na vakcinaciju protiv COVID-19. Jedinstvena studija, rađena u državi Njujork, na uzorku od 91 ispitanika sa različitim ometenostima ut- vrdila je da bi 83,5% osoba definitivno ili najverovatnije primilo vakcinu protiv COVID-19. Zbog nedostatka podataka o spremnosti za vakcinu kod osoba s neurorazvojnim poremećajima, u Srbiji su hitno potrebni dodatni napori u vezi sa navedenim, kako bi se poboljšala zaštita zdravlja i usluga ovih osoba., The aim of this paper is to present the available data related to the vaccination of persons with neurodevelopmental disorders and the risks posed by COVID-19 in this population. Achieving this goal was done by searching the PubMed database. Research studies involving individuals diagnosed with COVID-19 reported that people with intellectual disabilities have a higher prevalence of comorbidities and a higher death rate at all ages. Current sources indicate that there is very little data available on the readiness of people with neurodevelopmental disorders to be vaccinated against COVID-19. A unique study, done in the state of New York, in a sample of 91 respondents with various disabilities, determined that 83.5% of people would definitely or most likely receive the vaccine against COVID-19. Due to the lack of data on vaccine readiness in people with neurodevelopmental disorders, additional efforts on this matter are urgently needed in Serbia in order to improve the health protection and services for these persons.

Uvod: U socijalnoj inkluziji zaposlenost je još uvek ključni cilj kome teže mnoge osobe sa ometenošću, a najviše problema pri ulasku na tržište rada imaju osobe s intelektualnom ometenošću. Kao najčešći razlog za njihovo nezapošljavanje navode se predrasude poslodavaca koji su ključna karika u selekciji kandidata i donošenju odluke o zapošljavanju. Cilj: Cilj ovog istraživanja je utvrditi mišljenje poslodavaca iz oblasti uslužnih delatnosti o radnoj inkluziji osoba sa intelektualnom ometenošću. Metod: Uzorkom je obuhvaćeno 59 privatnih poslodavaca, oba pola, koji su podeljeni na dve uzrasne kategorije (mlađi – do 40 godina i stariji – preko 40 godina). U istraživanju je primenjen Upitnik o radu za osobe sa ometenošću (Work for People with Disability) kojim se procenjuje mišljenje o radnim performansama i socijalnoj prihvaćenosti osoba sa ometenošću u radnoj sredini. Rezultati: Dobijeni rezultati ukazuju da je mišljenje poslodavaca o radnoj inkluziji osoba sa intelektualnom ometenošću nedeterminisano, kako u domenu radnih performansi, tako i u domenu socijalne prihvaćenosti. Detaljnijom analizom dobijenih podataka utvrđena je statistički značajna razlika u odnosu na godine starosti ispitanika (t=2,46; p=0,02), pri čemu mlađi ispitanici, do 40 godina imaju pozitivnije mišljenje. Zaključak: Dobijeni rezultati ukazuju na potrebu za sveobuhvatnijim istraživanjima iz ove oblasti i impliciraju neophodne intervencije u cilju podizanja svesti poslodavaca o radnoj inkluziji osoba sa intelektualnom ometenošću., Introduction: In social inclusion, employment is still a key goal for many people with disabilities and people with intellectual disability have most problems in entering the open labor market. The most common reason for their unemployment is the prejudice of employers as they select candidates for the job and make decisions on their employment. Aim: The main goal of this research was to determine the opinion of employers in service sector on work inclusion of people with intellectual disability. Method: The sample consisted of 59 private employers, of both genders, who were divided into two age categories (younger employers – up to 40 years of age, and older – over 40 years of age). For the purpose of this research, we applied Work for People with Disabilities questionnaire, which assesses the opinion on the aspect of work performance and social acceptance of people with disabilities in the work environment. Results: The obtained results indicate that the opinion of employers on the work inclusion of people with intellectual disability was indeterminate, in both domains of work performance and social acceptance. A more detailed analysis of the obtained data revealed statistically significant differences in relation to the age of the employers (t=2.46; p=.02), with younger employers, up to 40 years of age, having a more positive opinion. Conclusion: The obtained results indicate the need for more comprehensive research in this area and imply the necessary interventions in order to raise the awareness of employers about the work inclusion of people with intellectual disability.

Tokom procesa profesionalne orijentacije osoba sa teškoćama u mentalnom razvoju sprovodi se veliki broj formalnih i neformalnih procena sa ciljem da se usmere u područje rada i zanimanje koje im najviše odgovara i u kojem imaju najviše izgleda za uspeh u radu. Između ostalih, instrumenati namenjeni pro- ceni profesionalnih interesovanja obuhvataju i piktografske instrumente koji su oslobođeni zahteva čitanja. Slikovni prikazi nude dodatne informacije o radnom okruženju i aktivnostima povezanim sa određenim poslovima, što omogućava lakše prepoznavanje različitih karakteristika nekog posla. U radu su predstavljeni primeri nekoliko piktografskih instrumenata koji se mogu primeniti u fazi profesionalne orijentacije kako bi se na osnovu dobijenih nalaza usmerio dalji tok planiranja profesionalnog osposobljavanja i zapošljavanja osoba sa teškoćama u mentalnom razvoju., During the process of professional orientation of persons with difficulties in mental development conducting a large number of formal and informal assessment with the aim of moving into field of work and the profession that suits them best and in which they have the best prospects for success in work. Among others, instruments designed to assess professional interests include pictographic instruments that are reading free. Pictures views offer additional information about working environment and activities related to certain jobs, which makes easier recognize different characteristics of a job. This paper show examples of pictographic kind of instruments that can be applied in the phase of professional orientation, in order to findings focused planning further course of training and employment of persons with difficulties in mental development.

The type of complementary treatment under the interdisciplinary term Animal-assisted interventions - AAI implies all types of interventions which integrate a variety of animals within two key modalities: Animal-Assisted Activities - AAA and Animal-Assisted Therapy - AAT. Interventions can be implemented with persons of all ages in a variety of settings (schools, health care and correctional institutions, etc.). The main objective of this paper is to show different forms and contents of interventions, as well as flexible implementation through examples of research results involving young persons with developmental disabilities and behavioral disorders, by reviewing the available literature. Apart from the potentials of Animal-assisted interventions, certain limitations and implementation challenges have also been pointed out, as well as criticisms, primarily focused on methodological flaws in empirical research., Vrsta komplementarnog tretmana pod interdisciplinarnim nazivom Intervencije potpomognute životinjama (Animal-assisted interventions - AAI) podrazumeva svaku vrstu intervencije koja uključuje različite životinje u okviru dva ključna modaliteta: aktivnosti (Animal-Assisted Activities - AAA) i terapije (Animal-Assisted Therapy - AAT). Intervencije se mogu sprovoditi sa osobama svih uzrasta u različitim okruženjima (školama, zdravstvenim i vaspitno-popravnim ustanovama itd.). Osnovni cilj rada je da pregledom dostupne literature prikaže različite forme i sadržaje intervencija, kao i fleksibilnu implementaciju kod mladih osoba sa razvojnim smetnjama i poremećajima u ponašanju. Pored potencijala koje nude aktivnosti i terapije potpomognute životinjama, istaknuta su određena ograničenja i izazovi u primeni intervencija, kao i kritike analize efekata u realizovanim empirijskim istraživanjima.

The research was conducted with the aim to determine the most common barriers to the employment of persons with intellectual disabilities (ID), perceived by private employers and officials in state-owned enterprises. By applying HPEM - HR professionals' perception of employability of persons with intellectual disability (Berry & Kymar, 2012) an appropriate sample of 117 respondents of both genders, who were private employers (82/50.4%) and managers of state-owned enterprises (35/29.9%) was examined. Analysis of the obtained results showed that major barriers were the lack of work experience of persons with ID, the lack of stimulus for employers to hire persons with ID, and the need for workplace accommodation. The differences among respondents were not found in relation to gender, business activity, size and ownership of the company, but they were determined according to previously achieved contact with persons with ID and region of the country in which the respondents lived. The obtained findings imply the need for further research and additional interventions by experts in creating future plans and programs of employment for persons with ID in integrated working conditions., Istraživanje je sprovedeno sa ciljem utvrđivanja najučestalijih barijera u zapošljavanju osoba sa intelektualnom ometenošću (IO), percipiranih od privatnih poslodavaca i funkcionera u državnim preduzećima. Primenom Upitnika percepcije menadžera kadrovske službe o zapošljivosti osoba sa intelektualnom ometenošću (HPEM - HR professionals' perception of employability of persons with intellectual disability; Berry & Kymar, 2012) ispitan je prigodan uzorak od 117 ispitanika oba pola, koji su privatni poslodavci (82/50,4%) i rukovodioci u državnim preduzećima (35/29,9%). Analiza dobijenih rezultata pokazuje da nedostatak radnog iskustva osoba sa IO, nepodsticanje poslodavaca da zaposle osobe sa IO i potreba za adaptacijom radnog mesta predstavljaju najveće barijere. Razlike među ispitanicima nisu pronađene u odnosu na pol, delatnost, veličinu i vlasništvo preduzeća, ali su utvrđene u odnosu na prethodno ostvareni kontakt sa osobom sa IO i region zemlje u kojoj žive ispitanici. Dobijeni nalazi ukazuju na potrebu za daljim istraživanjima i dodatnim intervencijama stručnjaka u kreiranju budućih planova i programa zapošljavanja osoba sa IO u integrisanim uslovima rada.