Search

كان للغة العربية قبل الإسلام حضور واضح في الأسواق التجارية والرحلات المتبادلة ببلاد الهند والسند, وأثر قوي في طريقة التعامل مع أبنائها, وتعزيز الروابط بين التجار بألفاظها وتراكيبها, ولما ظهر الإسلام وكثرت الفتوحات الإسلامية دخلت بلاد السند إلى الدين الجديد عام / 92هـ /, وانتشرت فيها الدعوة الإسلامية, وبدأت العربية بالانتشار والتطور بدخول العلماء العرب من المحدثين والفقهاء والأدباء والدعاة, فاختلطوا بأبناء الهند والسند, وتركوا فيهما عبر العصور الإسلامية آثاراً عظيمة في كثير من المجالات العلمية واللغوية والثقافة الإسلامية, وقاموا بنشرها وتمجيد أهدافها وبيان دورها حتى أصبحت بعض الأقاليم والمدن مركزاً للعلوم الدينية والعربية, وملتقى للعلماء والأدباء, ونظراً لمكانة العربية وأهميتها في الإسلام بدأ المسلمون يعتنون بها، ويبذلون جهوداً في تعلمها وتدريسها، والتصنيف في فنونها والانشغال بها؛ لكونها لغة القرآن الكريم والسنة المطهرة, ولسان الدين الحنيف، وبهذا النشاط أضافوا إلى رصيدها الثقافي أنواعاً من المصادر الأدبية واللغوية, وساهموا في نشر الثقافة العربية في المناطق المفتوحة, وذلك بفضل الدعاة العرب والوافدين الذين تشبعوا بروح الإسلام السمحة تحت رعاية السلاطين والأمراء، وعليه اتسع نطاق اللغة العربية وآدابها خلال تلك العصور وحكم سلاطينها, وبدأت ملامح الحركة العلمية واللغوية تتجلى في أطراف الهند والسند, وتزدهر فنونها على أسس متينة, وأذواق سليمة, وبُنِيَ فيهاعديد من المدارس الدينية والمراكز التعليمية للمحافظة عليها والمساهمة في نشرها, وقُرِّرَتْ بشأنها مفردات دراسية دقيقة, وعُيِّنَ لها كبار العلماء واللغويين والأدباء برعاية السلاطين والأمراء, ونال التشجيع على طلب العلم والتعليم حقه, والتصنيف والدراسة مكانته مما أسهم في صيانتها من التغيير والتحريف, والجمود والخمول, وزاد في نشاط الثقافة الإسلامية والعربية بلسانها بين أبناء المسلمين في البلاد وازدهار فنونها, وشدة الحرص على قواعدها وأساليبها للوصول إلى فهم القرآن الكريم والسنة الشريفة وإدارك دلالتهما المنشودة. Arap dili İslam'dan önce, ticari pazarlarda, Hindistan, Sind ülkelerine karşılıklı gezilerde açık bir varlığa sahipti. Halk arasındaki davranış bakımında güçlü bir etkisi vardı. Arap dili Sözleri ve yapıları ile tüccarlar arasındaki bağları güçlendi. İslam ortaya çıktığında ve fetihler çoğaldığında, Sind ülkesi H. 92 yılında yeni dine girip İslami çağrı orada yayıldı. Arapçacılar, Hadisçiler, hukukçular, yazarlar ve vaizlerden, Arap âlimlerinin girmesiyle yayılmaya ve gelişmeye başladı, böylece Hindistan ve Sind' in halkı ile karıştılar. İslam çağları boyunca ilim, dil ve İslam kültürünün birçok alanında büyük izler bırakmışlardır. Bazı bölge ve şehirler dini ve Arap ilimlerinin merkezi haline gelinceye kadar onu yayınladılar, amaçlarını yücelttiler ve rolünü açıkladılar ki bilim adamları ve yazarlar için bir forum haline dönmüştür. Arapça'nın İslam'daki konumu ve önemi göz önüne alındığında, Müslümanlar onunla ilgilenmeye başlayıp, öğrenmek, öğretmek, sanatlarında sınıflandırma ve onunla meşgul olma için çaba harcarlar. Çünkü Arapça, Kur'an Kerim'in ve sünnetin dilidir. Padişahların ve şehzadelerin himayesinde İslam'ın hoşgörülü ruhunun aşılandığı Arap ve gurbetçi vaizler sayesinde bu etkinlikle kültürel dengesine çeşitli edebi ve dilsel kaynakları eklemişlerdir ve Arap kültürünün açık alanlarda yayılmasına katkıda bulundular. Buna bağlı olarak Arap dilinin ve edebiyatının kapsamı bu çağlarda ve onun padişahlarının egemenliğinde genişlemiştir. Bilimsel ve dilsel hareketin özellikleri Hindistan ve Sind 'in çevresinde ortaya çıkmaya başlamıştır. Sanatları sağlam temeller üzerinde gelişi. Arapçayı korumak ve yayılmasına katkıda bulunmak için birçok dini okul ve eğitim merkezi inşa edildi. Padişah ve şehzadelerin himayesinde büyük âlimler, dilbilimciler ve yazarlar buraya tayin edildi. İlim ve eğitime teşvik hakkını, tasnif ve araştırmayı yerini alarak değişim, durgunluk, uyuşukluk, çarpıklıktan korunmasına katkıda bulunmuştur. Ülkedeki Müslümanların halkı arasında kendi dilinde İslam ve Arap kültürünün etkinliğini ve sanatlarının gelişmesini, Kur'anı Kerim'i ve Sünnet'i anlamak ve onların arzu edilen önemini gerçekleştirmek için onun kural ve yöntemlerine gösterilen özenin yoğunluğunu artırdı.

Hatay Cami ve Mescitlerinde Taş Süsleme adlı bu çalışmada 18 adet caminin plan ve mimarisi kısa kısa tanıtılmıştır. Mevcut yapılar malzeme ve teknik özellikleri ile birlikte süslemeleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bölge Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde yer aldığından dolayı geçmişte depremlere maruz kalmıştır. Bundan dolayıdır ki camiler ara ara bir onarım geçirmiş ve bilinçsiz müdahalelere neden olmuştur. Çalışmamızı sınırlandıran yapı örneklerinden en erken tarihli yapı, Memlüklü döneminde yapıldığı düşünülen Antakya Ulu Camii (1271) en geç tarihli eser ise Antakya Osmaniye Camii'dir (1895). Eserlerde genellikle kesme taş kullanılmıştır. Süslemeye plastik özellik katan renkli mermer ise, bir bezeme malzemesi olarak bu yörede (Hatay) öne çıkan unsur olmuştur. Ahşap malzeme daha çok minarelerin şerefe kısmını şekillendirmiştir. Bu çalışmada, camilerin süslemeleri detaylı bir şekilde tanıtılarak değerlendirme bölümünde güney illerindeki şehirlerde ve Suriye'deki yapılarda benzer motifler karşılaştırılmıştır., The plan and architecture of 18 mosques were briefly introduced in this work named Stone Ornomentation İn Hatay Mosques and Masjids. The exıstıng buildings have been researched in detail together with their material and technical features. The region has been exposed to earhquakes in the past due to its location on the Eastern Anatolian Fault Line. That is why the mosques have undergone an occasional repair and have caused unconscious interventions. Antakya Ulu Mosque (1271), which was thouhgt to have been build during the Mamluk period, is the earliest structure of the buildings that restriction in the work. Dimension stone is used generally in the works. Colored marble, which adds plastic feature to ornaments, has become an prominent element in this region (Hatay) as a decoration. The wooden material mostly shaped the cheers section of the minarets. İn the study, the ornaments of the mosques were introduced in detail and the smilar the designs were compared in the cities southern provinces and Syrian in the structures. The works has been done until recently, the construction within the position are not taken detail in terms of decoration. This lack of has been tried to be stutied and reserved in detail.

16. yüzyıl, Osmanlı klasik döneminin zirvelerinde eserlerin verildiği, sanat ve mimarlığın altın çağını yaşadığı bir dönem olarak tarihe damgasını vurmuştur. Bu dönemin şüphesiz en önemli mimarı, Mimar Sinan'dır.Mimar Sinan tarafından İstanbul sınırları içinde yapılmış olan mescitlerden otuz dördü Fatih bölgesinde yer almaktadır. Bu mescitlerin on yedisi günümüze ulaşabilmiştir. Günümüze ulaşmayı başaramamış mescitlerin bir kısmı arsa halinde olup, yerleri tespit edilebilmiştir.Mimar Sinan eserleriyle ilgili yerli ve yabancı birçok araştırmacının yayınlar hazırladığı bilinen bir gerçektir. Fakat yayınlanan araştırmaların önemli bir kısmı, Mimar Sinan'nın büyük ölçekli yapılarıyla anlamaya çalışmaktadır. Örneğin Selimiye Camii ya da Süleymaniye Camii ile ilgili çalışma yapan bir araştırmacı çok sayıda kaynağa ulaşabiliyorken, daha mütevazi eserleri araştırılırken ilgili kaynak sayısı sınırlı olmaktadır. Büyük ölçekli yapıların tarih boyunca insanların daha fazla ilgisini çektiği ve bu durumun, eserlerin özgün karakterlerini çok daha iyi muhafaza ederek günümüze ulaşabilmesine imkan sağladığı düşünülebilir. Mescitler gibi görece daha küçük ölçekteki yapılar ise bu kadar şanslı olamadıkları görülmektedir.Fatih semti ve çevresindeki Mimar Sinan mescitlerinin konu olarak çalışıldığı araştırmamızda, günümüze ulaşmış Mimar Sinan mescitleri karşılaştırmalar yapılarak incelenmiştir. 16th century has left its mark in history as a time period of the golden age of art and architecture. In this period the peak of the Ottoman classical period of the work is also given and there is no doubt that the most important architect is Mimar Sinan.Thirty-four of the mesjid in Istanbul borders made by Mimar Sinan is located in the Fatih district. Only seventeen of them able to survived. The mesjid that unable to survive are land area today however some of these locations could be detected. It is a known fact that many domestic and foreign researchers prepared publications related to the work of arts of Mimar Sinan. However significant portions of the published research are all about the large-scale work of art of Mimar Sinan.For example, when the researchers are working on the Selimiye Mosque or the Süleymaniye Mosque can reach a large number of sources, on the other hand, the resources are very limited when working on modest work or arts. That can be considered, throughout history people attracted more attention to large-scale structure thus that makes possible to keep original character of the work of arts. Relatively small structures, such as mesjids, look like not lucky that much Fatih neighborhood and near-by Mimar Sinan mesjids are subjected in our research and survived Mimar Sinan mesjids were analyzed by making comparisons. 250

Bu çalışma, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde bulunan Hurufat Defterleri kullanılarak hazırlanmıştır. Hurufat Defterlerinde kazalar alfabetik olarak sıralanmıştır. Defterlerdeki bilgiler ikişer üçer satırdan oluşmaktadır. Bu özet bilgilerden vakıf eserinin banisini, görevlendirilen şahsın ismini, göreve atanma tarihini, görevde kalma süresini, görevden hangi sebeple ayrıldığını, kendisinden sonra göreve kimin atandığını öğrenmekteyiz. Çalışma dönemimiz XVII. ve XIX. yüzyıllarını kapsamaktadır. XVII. ve XIX. yüzyıllara ait Hurufat Defterlerine göre, bu dönemlerde Meğri (Fethiye)'de 66 adet cami, 22 adet mescid, 1 adet tekke, 4 adet zaviye, 1 adet medrese ve 3 adet vakfiye bulunmaktadır. Çalışmamızda söz konusu bu kayıtlar değerlendirilecektir. Meğri'deki (Fethiye) cami, mescid, tekke ve zaviyelerin bulunduğu bazı yerleşimlerin isimleri günümüze kadar ulaşabilmiş, ancak bazı yerleşimlerin isimleri değişikliğe uğramıştır. Bazı köyler ise günümüze kadar varlığını koruyamamıştır. Bugün adı geçen yerleşimlerin bazıları da Fethiye'ye bağlı mahalle statüsündedir., This study has been prepared by using the Hurufat Books present in the Foundations General Directorship's Archive. The towns have been listed alphabetically in the Hurufat Typeface Book. The information inside the books are consisting of two and three lines. From those summary information we are learning the constructive of the foundation work, the name of the person that is assigned, the date of assign, the time of standing in the mission, the reason of leaving the mission, who has been assigned after him. Our working period comprises of XVII. and XIX. centuries. According to the Hurufat Books of XVII. and XIX. centuries, there were 66 mosques, 22 prayer rooms, 1 lodge, 4 hermitages, 1 medrasa and 3 endowments in Meğri (Fethiye). In our study those mentioned registrations will be evaluated. By observing those structures in Meğri (Fethiye) it has been aimed to give information on the social, religious and political structure of the worked region. The names of some of the settlements in Meğri (Fethiye) where mosques, prayer rooms, lodges and hermitages were present have been able to reach up to today, yet some others have changed their names. Some villages haven't reach up to today. Today, some of the sites mentioned, are within the status of quarter bound to Fethiye.

…

İÇİNDEKİLER 1- CUMHURİYET DÖNEMİ CAMİLERİ 2- DİYARBAKIR MESCİTLERİ 3- DİYARBAKIR İLÇE CAMİLERİ

234

238

Ankara ili Beypazarı ilçesindeki Türk devri yapılarının incelendiği bu çalışma, sırasıyla dört ana bölümden meydana gelmektedir. I. Bölümde, "Giriş" başlığı altında; "Konunun Tanımı ve Önemi", "Konuyla İlgili Kaynak ve Araştırmalar", "Metot ve Düzen" ve "Beypazarı 'nın Coğrafi Durumu ve Tarihçesi" belirli bir düzen esas alınarak anlatılmıştır. II. Bölümde, Beypazarı ilçe merkezi ile merkeze bağlı bucak ve köylerde yer alan Türk devri yapılan; "Günümüzde Mevcut Olan Yapılar" ve "Günümüze Ulaşamayan Yapılar" olmak üzere, iki alt başlık altında tasnif edilerek, katalog düzeni içerisinde tanıtılmışlardır. Beypazarı'nda günümüzde mevcut olan dini ve sosyal yapılar içerisinde; 1 8 cami - mescit, altı türbe, bir mektep, bir arasta, bir han, iki hamam, iki köprü ve 20 adet çeşme yer almaktadır. Katalog bölümünde her bir yapının; yeri, mimarisi, malzeme ve teknik özellikleri, süsleme ve kitabesi ayrı başlıklarda ele alınarak, tarihlendime ve yapılan onarımlardan bahsedilmiştir. Buna ilaveten, günümüze sadece bir bölümü ulaşabilen yapılar ile arşiv kaynaklarında adı geçen ancak bugün kendisinden hiçbir iz bulunmayan yapılara da değinilmiştir. III. Bölümde, "Değerlendirme" başlığı altında; Beypazarı'ndaki Türk devri yapılarının genel özellikleri belirlenerek, Anadolu ölçeğinde bir analoji yapılmıştır. Plan ve mekan özellikleri bakımından benzerlik taşıyan yapılar kendi aralarında gruplandırılmış ve genel yapı tipolojileri ile olan ilişkileri irdelenmiştir. Bu bağlamda "Malzeme ve Teknik", "Yapı Elemanları", "Süsleme" ve "Yapı Kitabeleri" toplu bir değerlendirmeye tabi tutularak genel ve yerel özellikleri üzerinde durulmuştur. IV. Bölüm olan "Sonuç" kısmında; Beypazarı yapılarının, Türk sanatı tarihi ve mimarlık tarihi bakımından taşıdıkları önem vurgulanarak, belirli bir senteze ulaşılmış, Beypazarı tarihi kent dokusunun ve anıtsal yapılarının, özellikle 19. yüzyıl Osmanlı kent mimarisi bakımından önemli bir kültürel miras olduğu belirtilmiştir. Metin kısmının sonunda, çalışmada yararlanılan kaynaklar ile harita, şekil ve resimler listeleriyle birlikte verilmiştir. Bu çalışma neticesinde; Beypazarı'ndaki Türk devri yapılarının, kentin tarihi kimliği ve sosyoekonomik yapısına ışık tutan, Osmanlı taşra üslubunda inşa edilmiş eserler oldukları anlaşılmaktadır., The study composed of four chapters, involved the examination of the Turkish Period Monuments in Beypazarı town, located to the southeast of Ankara. Chapter 1 titled "Introduction" is devoted to "The Introduction and Importance of the Subject", "Literature Survey and Relevant Sourches", "The Method and Layout of the Study" and "Geographical and the History of Beypazarı". In Chapter II, the Turkish Period Monuments in Beypazarı, in its nearby districts and villages are introduced in a catalogue order and classified as "the monuments existing today" and "the monuments disappereared in the past". The religious, ritual and other public buildings in Beypazarı, includes eighteen mosques and "mesjid's (small scaled mosques), six "türbe's (tombs), a "mektep".(theological school), an "arasta" (commercial building with short-term accommodation facilities), two "hamam's (public baths), two stone masonry bridges and twenty fountains. Each structure is examined and evaluated separetely in terms of their location, architecturel features, material properties and costruction techniques, ornament characteristics and their incription panels. In addition to their dating and the ones partially remained today and those not exsist at present but found in archival records are also taken into consideration. In Chapter III, following the determination of the general characteristics, such as the "Architecturel Elements", "Structurel Elements", "Ornamentation" and "Building Inscription Panels" of Turkish Monuments in Beypazarı, an analogical study titled "Evaluation", is carried by the consideration of other buildings possessed the similar features in Anatolia. Firstly, the buildings with similar plan layout and spatial features are groupped and thereafter they are evaluated in terms of their relations to the construction typology in general. In Chapter IV, the conclusion of the study, the importance of the Turkish Period Monuments in Beypazarı has been emphasized from the point of wiev of the history of Turkish Art and Architecture. It has been concluded that, the historic urban texture and the monument as a whole, identical to the characteristics of Ottoman Urban Architecture in 19th Century, should be accepted as a unique culturel property to be preserved. This study proved that the Turkish Period Monuments in Beypazarı, which were harmonized with the historic, economic and social identity of the town, possessed the characteristics of Ottoman Provincial Architecture. 264 References, maps, figures and photographs included in the related lists have been presented following the text.