Search

U ovom radu izvršen je kratak istorijski presek osnovnih ideja o inkluzivnom obrazovanju u Francuskoj, počevši od poslednjih de- kada XX veka do danas. Prema rečima M. Duru-Bellat, „analiza tih projekata, ciljeva grupa koje su ih elaborirale i procesa koji su vodili njihovoj institucionalizaciji, kao i efekata koji su se javljali na duži ili kraći rok, predstavlja suštinski element sociologije obrazovanja”. Rezultati istorijske analize društ- venih korena tri obrazovne politike (segregacije, adaptacije i integracije), o kojima se raspravlja u radu, jednako su vredni i re- levantni za oblast psihologije obrazovanja i savremenu teoriju i praksu specijalne edukacije i rehabilitacije. In this paper a brief historical section of the basic idea of inclusive education in france, starting from the last decade of the 20th century to today, has been done. according to M. Duru – Bellato, ”analysis of these projects, targets groups that elaborated them and the process that led to their institutionalization, as well as their long-term or shortterm effects represents the core element of the sociology of education (Duru-Bellato Van Zanten, 1992: 9). The results of the historical analysis of the social roots of three educational policies (segregation, adaptation and integration), discussed in this paper, are equally valuable and relevant to the area of psychology education and contemporary special education and rehabilitation.

This paper presents the results of research of fundamental biological, anthropological and psychological constructs of child and childhood. Dealing with the problem of early development from the evolutional and ethological perspective, the critical analysis of the main elements of ethogram of the child has been done, i.e.very high degree of newborn helplessness and immaturity, nonspecialized development of vital functions, high degree of plasticity of behaviour, and biological system of attachment. In the context of these evidences, the basic constructs of new anthropology of childhood and education, as well as, the new paradigm of sociology of childhood have been presented. In the framework of “social perspective“ the child is discover as the active actor of its education and development. In conclusion, the major developmental achievements has been summarized and, by pointing out the following statement: that early childhood is developmental period that has regular flows and universal development in the part that refers to the process of realization of hereditary potential of the individual, while the development of higher mental functions primarily depended on the social and cultural context in which the personality of the child develops.

Tekstovi socioloških klasika (de Tocqueville, Marx, Simmel) i evropska empirijska istraživanja poslednjih decenija, omogućavaju izgradnju jednog plodnog analitičkog okvira za razmišljanje o siromaštvu u razvijenim zemljama Zapada danas. Nakon „trideset slavnih godina“ (1945-1975) koje se mogu analizirati uz pomoć idealno-tipskih konstrukta „integrisanog“ i „marginalnog“ siromaštva, danas je preovlađujući tip „diskvalifikujuće“ siromaštvo, nastalo onda kada su se moderna salarijalna društva suočila sa masovnom i dugotrajnom nezaposlenošću i prekarizacijom radnih mesta. Uporedo se raširila kolektivna predstava o siromaštvu kao „društvenom padu“ i slika siromaha kao gubitnika na kraju jednog procesa koji obuhvata kumulaciju nekoliko hendikepa ili životnih poraza. Novi eksplikativni faktor, koji nije bio proučen u delima klasika, jeste- oblik i intenzitet društvenih veza. Kao i drugi društveni slojevi, i siromašni izvlače iz tih veza istovremeno i zaštitu i priznanje neophodno za njihovo društveno postojanje. Istraživanja otkrivaju tendenciju slabljenja i čak prekidanja veza sa porodicom i prijateljima, ali i sa institucijama i asocijacijama, dakle smanjenje resursa koji mogu biti iskorišćeni u suočavanju sa životnim nedaćama i društvenu devalorizaciju. Generalizovano osećanje nesigurnosti u kolektivnoj svesti danas je pojačano i pojavom „prostorne diskvalifikacije“ u smislu koncentracije, u „osetljivim“ četvrtima, stanovništva sa velikim rizikom od nezaposlenosti, prekarizacije, siromaštva, i zavisnosti od sistema socijalne intervencije. Proces podrazumeva i ukupnu deteriorizaciju društvenih odnosa, podrivanje socijalne kohezije i posebne mehanizme konstruisanja kolektivnih identiteta. Stigmatizacija se pridružuje drugim transparentnim obeležjima društvenog statusa i tako doprinosi smanjenju životnih šansi i porastu društveno-ekonomskih nejednakosti. Classical sociological texts (de Tocqueville, Marx, Simmel) and european empirical research in the last decades make possible the construction of a fruitfull analytical frame for thinking about poverty in the advanced western societies. After „thirty glorious years“ (1945-1975) which can be analysed by using the ideal-type constructs of „integrated“ and „marginal“ poverty, the concept of „disqualifying poverty“ seems to be more usefull today, when modern salarial societies face massive, long-term unemployment and a growing number of precarious jobs. Collective representation of poverty as a „social failure“ with the corresponding image of a „looser“, being a result of a process of handicaps cumulation have gone together. A new explanation factor, which had not been explored in classics´ works emerged: the forms and the intensity of social connections. Like other social strata, the poors are drowing out their protection and their recognition, indispensable for their social existance, from these connections. The research reveals the tendency of weakening, even of the rupture of the connections with family and friends, but also with institutions and social associations, thus diminishing resources that might be used in facing the missfortunes of life, and the tendency of a strong social devalorization. The ganeralized feeling of insecurity in collective conscience is also enforced by the spacializaton of disqualification: the concentration, in „vulnerable“ neihborhoods, of disadventaged inhabitants with high risk of unemployment, precarization, poverty and dependence of social intervention institutions. The analysis of disqualifying process should also take into account the global deterioration of social relations, the undermining of social cohesion and particular mechanisms of collective identities´ construction. The stigmatization caused by poor reputation of the neighborhood goes along with other transparent marks of social status, contributing to the reduction of life opportunities and to the increase of socio-economic inequalities.

Psihologija inteligencije predstavlja jedno od najtemeljnije istraživanih područja psihologije. Počeci istraživanja u ovoj oblasti poklapaju se sa samim počecima psihologije kao nauke. Duže od jednog stoleća psiholozi pokušavaju da daju valjane odgovore na pitanja o prirodi, strukturi i dinamici razvoja inteligencije, o tome kada počinje inteligencija, kako teče proces njenog preobražaja tokom života, koje su to granice razvoja, kakva je dinamika (brzina i tempo) intelektualnog napredovanja, i konačno, od čega zavisi razvoj intelektualnih postignuća. Rezultati, na žalost, nisu ohrabrujući. Danas još uvek ne postoji jedinstveno, dovoljno obuhvatno i opšteprihvaćeno određenje inteligencije. Skeptici bi se našalili da koliko psihologa, toliko definicija inteligencije. I to nije sasvim netačno. Evo, primera. Daleke 1921. godine, jedan od vodećih američkih časopisa (Journal of Educational Psychology) pozvao je 14 uglednih psihologa, uz molbu da dostave svoje definicije inteligencije. Pokazalo se da postoji 14 različitih priloga u kojima autori otkrivaju da ne postoji čak ni zajednički polazni princip: prvi su o inteligenciji govorili kao о svojstvu neuralne organizacije mozga, drugi su inteligenciji pristupili kao bihejvioralnom fenomenu, treći su definisali inteligenciju kao set znanja i veština koje poseduje čovek. „Eksperiment” je ponovljen šezdesetak godina kasnije. Godine 1986. ponovo je pozvano, ovoga puta 25 najeminentnijih svetskih eksperata, da odgovore na zajedničko pitanje o tome šta inteligencija jeste. Odgovori su bili sve, samo ne jedinstveni. Psiholozi su odgovorili da je to opšta sposobnost adaptacije na nove i nepoznate situacije; sposobnost apstraktnog mišljenja; sposobnost sticanja znanja; opšta sposobnost samostalnog, originalnog i produktivnog mišljenja; razumevanje relevantnih odnosa; sposobnost rasuđivanja, sposobnost razumevanja i rezonovanja

Porodična sredina je važan okvir za odrastanje deteta sa cerebralnom paralizom. Stručnjaci koji su sa raznih aspekata involvirani u kompleksnu mrežu koja pruža zdravstvenu zaštitu, habilitaciju, edukaciju, ili brine o aspektima socijalizacije deteta, imaju važan zajednički zadatak, da podrže i osnaže porodicu u nastojanjima da čak i o detetu sa višestrukim oštećenjima, brine u kućnim uslovima nasuprot institucionalnom smeštaju, a za dobrobit i dece i porodice.Istraživanje porodičnog miljea nam daje obilje informacija, a njihovim sistematizovanjem, dolazimo do jedinstvenog profila porodičnih potreba koje je neophodno sagledati i ispuniti, kako bi porodična sredina mogla da bude jezgro adekvatne i kvalitetne podrške detetu sa telesnom ometenošću... Family environment is a significant context for the upbringing of a child with cerebral palsy. Experts who are involved in the complex network of health care and therapy, education or socialization have an important task to support affected families both at home and in the institutional care. This task in return will reap a great benefit to both children and families.Our research in the family environment offer edample data. When this data is systematized, we learned of the unique profile of family needs which could be the core of adequate and high-quality support for the child with physical disabilities...

This paper is engage in issues the properties of motivational factors in the process of mastering of natural and social contents in school. The overall objective of this research relates to the determination of the connection between factors which are the sources of motivation and academic performance of students with mild intellectual disabilities to acquire the syllabus of the subject of the nature of society. Student sample of this study includes 120 respondents of both sexes. Criteria for selection included following: IQ characteristic for students with mild intellectual disability, which ranged from 51 to 69, with calendar age from 12 to 15 years and 11 months (for each year were examined thirty children), school age which involved students from fifth to eighth grade (for each class were examined thirty students), and the absence of neurological, psychiatric, sensory, expressed emotional and multiple disturbance. In this study, the following instruments were used: Academic Self-Regulation Questionnaire) (Deci, Hodges, Pierson, & Tomassone, 1992), Prosocial Self-Regulation Questionnaire (Ryan and Connell, 1989), Social Status of the Family Questionnaire (Đigić, 2007), The Problems in Schools Questionnaire (PIS), Deci, Schwartz, Sheinman, & Ryan, 1981), Perceptions of Parents Scales (Grolnick, Deci , & Ryan, 1997) and Criterion Test of Knowledge for Subject of Nature and Society, which is specifically designed for this research. There were presented the results of explorative study for basic characteristics of students motivation, then the quality of curricular content for subject of nature and society ,and the type of connection of motivational variables (academic self-regulation, prosocial self-regulation, teacher support, parental support and socio-economic and cultural status of the family) with the relevant variables of school achievement Summary (mastering subject of nature and society is presented in five areas - geography, biology, history, physics, and chemistry, as well as a numeric score in this case). The prevalence of external academic type of motivation were determined among children in the sample and in the style of identified regulation, which describes the pleasure in school and readiness in accepting the goals set by the school. In social relations in the school children in the sample was observed prevalence of identified prosocial regulation that manifests empathy, as a general tendency. The significant participation of motivation was found in successful mastering program content and confirmed the importance of stimulating environment in encouragement for motivation trough mastering the material. Teachers stand out as the most successful motivator in learning this program. Ovaj rad se bavi pitanjima svojstva motivacionih činilaca u procesu školskog savladavanja prirodnih i društvenih sadržaja. Opšti cilj ovog istraživanja se odnosi na utvrđivanje povezanosti faktora koji čine izvore motivacije i školskog postignuća učenika s lakom intelektualnom ometenošću u savladavanju programskih sadržaja nastavnog predmeta Priroda i društvo. Uzorak učenika ovog istraživanja uključuje 120 ispitanika, oba pola. Kriterijumi za izbor ispitanika podrazumevali su: količnik inteligencije učenika karakterističan za laku intelektualnu ometenost, koji se kretao u okvirima od 51 do 69, kalendarski uzrast od 12 godina do 15 godina i 11 meseci (za svaku kalendarsku godinu ispitano je po tridesetoro dece), školski uzrast koji je podrazumevao uključivanje učenika od V do VIII razreda (za svaki razred je ispitano po tridesetoro učenika) i odsustvo neuroloških, psihijatrijskih, senzornih, izraženih emocionalnih i višestrukih smetnji. U ovom istraživanju korišćeni su sledeći instrumenti: Upitnik akademske samoregulacije (Academic Self-Regulation Questionnaire) (Deci, Hodges, Pierson, & Tomassone, 1992), Upitnik prosocijalne samoregulacije (Prosocial Self-Regulation Questionnaire) (Ryan and Connell, 1989), Upitnik o socijalnom statusu porodice (Đigić, 2007), Upitnik problema u školi (The Problems in Schools Questionnaire (PIS), Deci, Schwartz, Sheinman, & Ryan, 1981), Skala procene roditeljske podrške (Perceptions of Parents Scales) (Grolnick, Deci, & Ryan, 1997) i Kriterijumski test znanja iz nastavnog predmeta Priroda i društvo, koji je posebno konstruisan za potrebe ovog istraživanja. Prikazani su rezultati eksplorativnog istraživanja osnovnih karakteristika motivacije učenika, potom kvaliteta savladanosti programskih sadržaja nastavnog predmeta Priroda i društvo i načini povezanosti Rezime motivacionih varijabli (akademska samoregulacija, prosocijalna samoregulacija, podrška nastavnika, roditeljska podrška i socio-ekonomski i kulturni status porodice) sa relevantnim varijablama školskog postignuća (savladanost programa nastavnog predmeta Priroda i društvo prikazana kroz pet oblasti - geografija, biologija, istorija, fizika i hemija, kao i numerička ocena iz ovog predmeta). Utvrđena je prevalencija spoljašnjeg akademskog tipa motivacije kod dece našeg uzorka i to u stilu identifikovane regulacije, koja opisuje zadovoljstvo školom i spremnost ka prihvatanju ciljeva koje škola postavlja. U socijalnim odnosima u školi kod dece našeg uzorka uočena je prevalencija identifikovane prosocijalne regulacije koja ukazuje na prisutnu empatiju, kao generalnu tendenciju. Ustanovljeno je značajno učešće motivacije u uspešnom savladavanju sadržaja navedenog programa i potvrđena važnost stimulativnih uslova sredine u podsticaju motivacije za savladavanje gradiva. Nastavnici se izdvajaju kao najznačajniji uspešan motivator u savladavanju ovog programa.

Nivo intelektualnog funkcionisanja je u sprezi sa nivoom razvijenosti socijalnih veština. Deficit socijalnih veština kod osoba sa intelektualnom ometenošću (IO), izaziva teškoće u socijalnim interakcijama, komunikaciji, procesuiranju socijalnih informacija, kao i teškoće pri odabiru prigodnih strategija za ostvarivanje i održavanje socijalnih kontakata. Proučavanje socijalnog ponašanja kod dece sa IO, obuhvata i oblast antisocijalnog ponašanja, koje se manifestuje kao neprijateljsko, agresivno ponašanje, koje karakteriše sklonost ka kršenju socijalnih pravila i normi, i kao takvo otežava funkcionisanje u školskim uslovima. Rezultati ovog istraživanja ukazuju da gotovo polovina uzorka umereno IO osoba spada u grupu sa rizičnim i visokorizičnim socijalnim ponašanjem u odnosu na grupu sa lakom IO, u okviru koje značajna većina spada u kategoriju prosečnog socijalnog funkcionisanja. Intellectual level of functioning is in connection with development of social skills level. Deficit of social skills at persons with ID (intellectual disability) produces difficulties in social interactions, communication, processing of social information, as well as difficulties with selection of appropriate strategy for realization and maintain the social contacts. Studying of social behavior at children with ID also covers domain of antisocial behavior which manifests as animus, aggressive behavior characterized with tendency to social rules and norms violation and like-the like make difficult functioning in school conditions. Results of this research point out that almost half of exemplar with moderate ID persons are in the group with risky and highrisky social behavior in relation to group with mild ID which the most part is in the category of average social functioning.

Programirani razvoj vizuelnog opažanja slabovidih osoba, osoba delimičnog ili subnormalnog vida zahteva integrativno praćenje velikog broja fizioloških, psiholoških i konstelacionih činilaca. U ovom radu pokušaćemo da umanjimo nerazumevanje vizuelnih osobenosti i potreba dece oštećenog vida preglednim saopštavanjem za nas posebno interesantnih saznanja u ovoj oblasti. Baziraćemo se na programima procene i razvoja vizuelne efikanosti na ranom i predškolskom uzrastu kao preduslova što ranijeg ovladavanja višim vizuelno-perceptivnim sposobnostima nakon polaska u školu. Veliki broj u ovom radu saopštenih sadržaja programiranog razvoja vizuelnog opažanja imaju opšte mesto i pogodni su za stvaranje vizuelne klime za svu decu. The programmed development of the perception of visually impaired persons having low vision, partial or subnormal sight, requires the integrated monitoring of a number of physiological, psychological and constellation factors. In this work, we will try to decrease the misunderstanding of visual characteristics and needs of visually impaired children by a clear communication of our knowledge which are particularly of interest for us in this area. Particularly, we will focus on evaluation programmes and visual efficacy development programmes at the early and pre-school ages, enabling the creation of the conditions for earliest possible adoption of higher visual and perceptive abilities after the beginning of school. A number of the contents of programmed development of visual perception that we communicate in this work, have their general place and are appropriate for the creation of visual climate for all the children.

Spacijalna inteligencija ili spacijalna sposobnost je sposobnost manipulisanja podacima koji su predstavljeni u vizuelnom, shematskom ili simboličkom obliku, za razliku od verbalno-jezičkog modaliteta. Ona se može manifestovati kao posebna sklonost za prostornu komunikaciju i mišljenje. Spacijalna inteligencija uključuje sposobnost razumevanja i predstavljanja vizuelno-spacijalnog sveta realno. Cilj istraživanja je da se utvrdi uticaj oštećenja sluha, uzrasta i pola na vizuelno pamćenje prostornih odnosa objekata na crtežima.Uzorak čine 60 učenika mlađeg školskog uzrasta, podeljenih u dve grupe, eksperimentalnu (EG) i kontrolnu grupu (KG). Pored broja učenika i pola, grupe su ujednačene po uzrastu i intelektualnim sposobnostima. Učenici EG redovno pohađaju nastavu u osnovnoj školi za decu oštećenog sluha – nagluve “Stefan Dečanski”, Beograd. Učenici KG redovno pohađaju nastavu u osnovnoj školi “Stari Grad” i “Branislav Nušić” u Beogradu. Za procenu prostornih odnosa u crtežima dece oštećenog sluha mlađeg školskog uzrasta koristili smo: crtež sa temom “Drvo iza kuće”, “Dve šolje” (Mati-Zisi, Zafiropoulou, 2004), crtež geometrijske figure (pojednostavljen model Rey Osterreith Complex Figure). Rezultati našeg istraživanja su pokazali da učenici oštećenog sluha bolje predstavljaju šolje u linearnom nizu levo-desno i bolje reprodukuju geometrijski crtež po sećanju. Učenici urednog sluha su bolji u prikazivanju odnosa veličine objekata na crtežu “Drvo iza kuće” i prikazivanju drške na šoljama. Na osnovu dobijenih rezultata možemo reći da se kod gluve dece vizuelna pažnja, memorija i vizuelno-prostorne sposobnosti razvijaju drugačije od njihovih vršnjaka. Spatial intelligence and spatial ability is the ability to manipulate the data are presented in visual, schematic or symbolic form, as opposed to the verballinguistic modalities It can be manifested as a special ability for communication and spatial thinking. Spatial intelligence includes the ability of understanding and visual representation of real-world. The aim of this research is to determine the impact of hearing impairment, age and sex of the visual memory of spatial relations of objects on drawing. Sample are 60 pupils of younger school age, divided into two groups, experimental (EG) and control group (KG). In addition to the number of students and sex, groups were matched for age and intellectual abilities. EG students regularly attend primary school for children with hearing impairment - “Stefan Dečanski”, Belgrade. KG students regularly attend prim ary school “Old Town” and “Branislav Nušić” in Belgrade. For the evaluation of spatial relations in drawings for hearing impaired children of younger school age, we use: drawing on the theme “The tree behind the house,” Two cups “(Mati-Zisi, Zafiropoulou, 2004), drawing of geometric figures (simplified model Osterreith Rey Complex Figure). The results of our research showed that students with hearing impairment are successful drawing cups in the linear series of left-right and played better geometric drawings by rote. Orderly hearing students are in a better impression of the size of objects in the drawing “Tree behind the house” and showing the handle cup. Based on the obtained results we can say that the deaf children with visual attention, memory and visual-spatial abilities develop differently from their peers.

U radu je tretiran problem socijalnog i emocionalnog funkcionisanja dece sa lakom intelektualnom ometenošću u uslovima njihove standardne situacije edukacije. Obuvaćena su 124 ispitanika sa lakom intelektualnom ometenošću, oba pola, kalendarskog uzrasta od 8 do 13,5 godina osnovnih škola u Beogradu. Za procenu ponašanja primenjena je Conners skala procene ponašanja (Conners, K., 1969, 1999) koja daje uvid u najfrekventnije i najučestalije tipove emocionalnih i bihevioralnih smetnji kod dece sa različitim razvojnim smetnjama. Rezultatima je ukazano na prisustvo različitih tipova sociojalno-emocionalnih smetnji i poremećaja koji zahtevaju primenu multimodalno orijentisanog pristupa kao osnove tretmana uošenih problema u ovoj populaciji. In this study, it is treated the problem of social and emotional functioning of the children with a mild intellectual disability in conditions of their standard educational situation. 124 respondents are being covered, those with a mild intellectual disability of both sexes aging from 8 to 13.5 attending the primary schools in Belgrade. For the assessment of behavior, it has been applied the Conner’s behavior assessment scale (Conner’s, K, 1969, 1999), which offers a comprehension of the most frequent types of emotional and behavioral disturbances at children with different development disabilities. The results show the presence of various types of social and emotional disturbances and disabilities that need an application of a multimodal oriented approach as a basis for treatment and resolving of problems in this population.

Govor je višedimenzionalna funkcija i dolaskom na svet beba pokušava da komunicira sa nama na sebi svojstven način. Tokom rasta i razvoja detetov govor postaje prepoznatljiv za širu socijalnu sredinu. Smetnje u govoru po tipu poremećaja fluentnosti predstavljaju problem kako onom ko govori (govornik), tako i onom ko ga sluša (sagovornik). Međutim, zbog nedovoljnog poznavanja uzroka disfluentnosti usled sličnih kliničkih slika, daje se nestručan savet, pa se poremećaj fluentnosti kao što je brzopletost, dijagnostikuje kao mucanje. Iz tog razloga cilj ovog rada je bio da objasnimo razliku između stanja- bolesti koji imaju jedan zajednički imenitelj, a on se zove poremećaj fluentnosti. The speech is multidimensional function. Baby tries to communicate with adults on her specific own. During the child’s development, speech becomes recognizable for social environment. Speech disorders as a fluency disorders are a problem for speaker and also for hearer. Because of similarity between disorders fluency and stuttering, it is possible to make mistakes about diagnostics and to give wrong advices to patients. Our purpose in this study is to explain the difference between diseases states which have one mutual factor and that’s disorders fluency.

Cilj rada: sagledati zastupljenost ličnih i sredinskih prediktornih faktora u ostvarivanju životnih navika i njihov uticaj na profil situacije hendikepa osoba obolelih od malignih oboljenja. Pacijenti i metode: Uzorak je formiran od 100 osoba obolelih od malignih oboljenja. Korišćen je upitnik: „Life Habits Assessment – LH“ za procenu nivoa ostvarenja 12 kategorija životnih navika i upitnik “The measure of quality of the environment” MQE, za procenu kvaliteta sredine. Rezultati: Od ličnih činilaca prepreke u ostvarivanju pojedinih kategorija životnih navika statistički značajno (p

Inkluzija podrazumeva fleksibilan sistem u kome se polazi od toga da sva deca mogu da uče. Kao jedan od osnovnih preduslova uspešnosti inkluzivnog pristupa u obrazovanju ističe se spremnost škole za uvođenje inkluzivne obrazovne prakse, odnosno zainteresovanost, sposobnost i volja školske zajednice da primeni model inkluzivnog obrazovanja. S druge strane, deca ometena u razvoju uključivanjem u vaspitno-obrazovni proces i institucije postaju zainteresovana za pripadanje grupi vršnjaka sa kojima dele mišljenja, interesovanja, aktivnosti i stavove. Cilj rada je da utvrdimo na koji način srednjoškolci s oštećenjem vida, koji se obrazuju u redovnom školskom sistemu, percipiraju i ocenjuju rad nastavnika, opremljenost škole, odnose sa vršnjacima i dostupnu pomoć u školovanju. Prema odgovorima ispitanika najveće teškoće u obrazovanju predstavljaju prilagođavanje i uklapanje u novu školsku sredinu i savladavanju školskog gradiva. Kao teškoću, deca izdvajaju i način rada nastavnika, ali naglašavaju i njihovu spremnost da im omoguće dodatne pogodnosti (prilagođavaju brzinu izlaganja, pokazuju spremnost za dodatne konsultacije u vezi gradiva i izmene u načinu ocenjivanja njihovog znanja). Učenici smatraju da su bolje prihvaćeni od strane vršnjaka sa oštećenjem vida i da se skoro nikada za pomoć ne obraćaju vršnjacima bez oštećenja vida. Pomoć personalnog asistenta nema nijedan učenik. Inclusion demands a flexible system based on the presumption that all children are capable of learning. One of the main prerequisites of a successful inclusive approach in education is the school’s willingness to introduce inclusive educational practices, i.e. the interest, ability, and desire of the school community to apply an inclusive educational model. On the other hand, by being made a part of the educational process and its institutions children with developmental problems become more interested in assimilating with peers, whose opinions, interests, ativities, and views they share. The purpose of our work is to find out how visually impaired high school students, who are educated in mainstream schools, perceive and assess the work of their teachers, school facilities, relations with peers, and educational assistance available in the course of their education. According to the responses of the interviewed students, their main difficulties in education are adjustment to the new school environment and keeping up with the school curriculum. One of the problems cited is the teachers’ manner of work, although the students pointed out that teachers were ready and willing to make allowances and adjustments to suit the student’s needs (by modifying the speed of their presentation, being available for additional consultations regarding the curriculum, and adjusting the manner of grading the students’ knowledge). The students feel that they are more accepted by visually impaired peers and they never turn for assistance to peers who are not visually impaired. None of the students has a personal assistant.

U radu je data analiza osnovnih karakteristika maloletničkog pravosuđa, maloletničke delinkvencije i krivičnopravne reakcije u Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srbiji za period od 2001. do 2007. godine. Imajući u vidu zajedničku istoriju i sličnost društvenih promena u ove dve države, namera autora je da razmene iskustva i ponude osnovu za saradnju na polju unapređivanja politike postupanja prema maloletnim učiniocima krivičnih dela. In this article we have performed an analysis of basic characteristic of the juvenile jurisprudence, juvenile delinquency and criminal law reaction in the Federation of Bosnia and Herzegovina and the Republic of Serbia in the period from 2001 trough 2007. Bearing in mind that these two countries share common history and many similarities in social changes, the authors intended to exchange views and to establish foundation for cooperation in policy improvement towards juvenile perpretators of the felonies.

Uključivanje dece sa ometenošću u redovne obrazovno-vaspitne programe stvara posebne nedoumice kada su u pitanju učenici sa težim oblicima intelektualne ometenosti. S jedne strane, mogućnost ostvarivanja socijalnih ciljeva kroz interakciju sa vršnjacima tipičnog razvoja navodi se kao najznačajnija prednost ovakvog načina školovanja. S druge strane, mogući izostanak očekivanih pozitivnih ishoda, ili čak pojava negativnih, otvara pitanje u kojoj meri je redovno obrazovno-vaspitno okruženje može odgovoriti potrebma ove dece. Cilj ovog rada je da se uvidom u dostupnu literaturu pruži celovitija slika o efektima uključivanja učenika sa težim oblicima intelektualne ometenosti u redovne obrazovno-vaspitne programe. Većina istraživanja beleži pozitivne, posebno socijalne, ishode zajedničkog školovanja ove dece sa vršnjacima tipičnog razvoja. Međutim, naglašava da ti ishodi nisu posledica jodenostvnog fizičkog smeštanja ove dece u redovno obrazovno-vaspitno okruženje, već da je prateća intervencija neophodna. Kao posebno kritičan period u inkluzivnom školovanju dece s težim oblicima intelektualne ometenosti navodi se prelazak u više razrede i doba adolescencije. Inclusion of the children with disabilities in mainstream educational programs raises many doubts, especially over inclusion of the children with severe forms of intellectual disabilities. The possibility of coming up to social objectives through interactions with typically developed peers has been considered as one of the most important advantages of this type of education. On the other hand, possible nonexistence of expected positive outcomes or even emergence of negative ones, raise questions about suitability of the mainstream educational setting for children with severe intellectual disabilities. Using in-depth analysis of the relevant, scientific references we were trying to present comprehensive picture of the effects of the inclusive education of children with severe intellectual disabilities within mainstream educational settings. In majority of research articles, the authors detected positive outcomes of inclusive education, especially in social area. However, most of them have stressed that obtained results could be rather accounted to provisional facilities than to their physical inclusion. Particularly critical periods in inclusive education of these children are: transition to higher grades and adolescents period.

U ovom radu prikazani su rezultati analize crteža osoba sa lakom i umerenom intelektualnom ometenošću. Osobenosti crteža utvrđivane su na osnovu crteža ljudske figure, dinamičkog crteža, slobodnog crteža i crteža nazvanog “ručak“, kojim smo ispitivali prisustvo transparentnosti i mešanja uglova. Dobijeni rezultati ukazuju na značajno zaostajanje u razvoju crteža u svim ispitanim domenima, ali ne i na kvalitativne razlike u odnosu na osobe tipičnog razvoja. Analizom odnosa između nivoa razvoja crteža i uzrasta, pola, nivoa inteligencije, nivoa edukacije, porodičnog statusa i sociokulturalne deprivacije kod osoba sa intelektualnom ometenošću, utvrđeno je postojanje statistički značajnih povezanosti razvoja crteža i nivoa inteligencije, kao i nivoa edukacije. Nisu utvrđene specifičnosti razvoja crteža kod intelektualno ometenih osoba sa Daunovim sindromom, epilepsijom, psihijatrijskim poremećajima, dok se osobe sa elementima autizma izdvajaju samo prema parametru individualnog stila. In this paper we present results of drawing analysis of persons with mild and moderate intellect disability (ID). We were analyzed drawings of human figure, action representation, and whether transparency and mixed angles exist in their drawings. Also, the focus of our analysis were free drawings in terms of number of details. The results indicate a significant delay in drawing development according to all examined parameters. There were no qualitative differences in drawings among person with ID and typical population. Analysis revealed significant correlation between developmental drawing characteristics and IQ, as well as level of education. No specificity were found in drawing development in persons with Down syndrome, epilepsy and psychiatric disorders. Persons with autistic features are prominent only by individual style.

Predmet rada su istorijat, primena, aktuelno stanje u domicilnoj i inostranoj praksi primene i sporna pitanja koja se pokreću povodom uslovnog otpusta. Posebno se ukazuje na pitanja nepreciznosti propisianih uslova za dodelu, promene nadležnosti za donošenje odluke, odsustva primene instrumenata procene rizika od recidivizma, nefunkcionalnost postpenalne zaštite, praćenja i izveštavanja o uslovno otpuštenim osobama. The theme of article is history, application, actual situation in domicional and overseas practice of application and issues which will be considered anent conditional release. Special attention is consecrating on question of arbitrary conditional, change of jurisdiction for approval without applicative instruments for risk assessment of recidivism, incomplete post penal care, incomplete following and reporting about conditional released prisoners.

Savremeni digitalni čitači, kao oblik pristupne tehnologije za slepe, pružaju korisnicima znatno veće mogućnosti u pogledu dostupnosti informacija i načina čitanja knjiga u odnosu na uređaje koji su ranije bili zastupljeni. Digitalne zvučne knjige u DAISY formatu slepima omogućavaju lakše čitanje i navigaciju kroz tekst i u svetu polako postaju sve zastupljenije. Cilj istraživanja je bio da pokaže kako slepi korisnici digitalnih čitača u Srbiji koriste ove uređaje i koliko su upoznati sa savremenim digitalnim zvučnim knjigama. Rezultati kvalitativne analize su pokazali da su slepi slabo informisani o mogućnostima koje pruža DAISY zapis, kao i da su u situaciji da i dalje koriste uređaje koji se smatraju zastarelim i prevaziđenim. Na žalost, u Srbiji ne postoje digitalne zvučne knjige koje bi slepima znatno olakšale dostupnost informacija i omogućile bržu socijalnu rehabilitaciju i lakše obrazovanje As a form of assistive technology for the blinds, contemporary digital portable players give the users enormously greater possibilities regarding the availability of information and the ways of reading the books, comparing the earlier devices. Digital talking books in DAISY format enable easier reading and navigation through the text and are much more present now in the world. The aim of this research was to show how blind users of digital portable players in Serbia were using this devices and how much were they familiar with contemporary digital talking books. The outcomes of qualitative analysis showed that the blinds are poorly informed about the possibilities of DAISY record, and that they still were using the devices which are obsolete and outpassed. Unfortunately, there are no digital talking books in Serbia which would make easier the availability of information and enable more rapid social rehabilitation and education for the blinds.

Razvijenost značenja reči, semantike, stoji u neposrednoj vezi sa misaonom aktivnošću. Ona istovremeno odražava niži ili viši intelektualni kapacitet. Adekvatno usvajanje značenja reči pretpostavlja iskustvo, saznanje, stečeni leksički fond transformisan u simboličko mišljenje. Gluvi i nagluvi učenici postižu neadekvatne rezultate u okviru semantičkih testova zbog oskudnog jezičkog saznanja i nerazvijenih jezičkih asocijacija. Cilj našeg istraživanja bio je ispitati značenja pojedinih reči i njihovih asocijacija kod gluve i nagluve dece uzrasta od šestog do osmog razreda i ustanoviti kako teče razvoj pojedinih kategorija reči (homonima, antonima, sinonima i metonima). Takođe, interesovalo nas je da li i u kojoj meri poznavanje znakovnog jezika utiče na usvojenost pojedinih kategorija reči. U istraživanju je primenjen Semantički test (S. Vladisavljević). Dobijeni rezultati ukazuju na delimičan uticaj uzrasta na usvojenost ispitivanih kategorija reči. Bolja usvojenost znakovnog jezika, u okviru ispoitivanih kategorija reči, utiče na bolja govorna postignuća glvuih i nagluvih učenika. Uočena je bolja usvojenost antonima i homonima u okviru govornog oblika izražavanja. The development of word meanings, semantics, is in direct relation with the thought process. It simultaneously reflects the lower or higher intellectual capacity. Adequate adoption of word meanings assumes experience, knowledge, acquired lexical fund transformed into symbolic thinking. Deaf and hard of hearing students obtain inadequate results on the semantic tests because of their deficient knowledge of the language and due to underdeveloped linguistic associations. The aim of our study was to examine word meanings and their association by deaf and hard of hearing children enrolled in grades six to eight and to establish how the development of certain categories of words takes place (homonyms, antonyms, synonyms, and metonyms). We were also interested in whether or not and to what extent the knowledge of sign language affect the character of language acquisition of certain categories of words. We applied the Semantic test in the study (S. Vladisavljevic). The results indicate a partial influence of age on the acquisition of the examined categories of words. Within the scope of the examined categories of words, the level of knowledge of sign language is in direct relation to the improved achievement in spoken expression by deaf and hard of hearing students. We observed better acquisition of antonyms and homonyms in the form of spoken expression.

U cilju provere metrijskih karakteristika Inventara polnih uloga autorke Sandre Bem, oko kojih u literaturi postoje brojne kontroverze, originalna verzija upitnika je zadavana uzorku od 329 učenika četvrtog razreda beogradskih gimnazija. Analiza interne konzistencije stavki pokazuje da instrument ima dobre metrijske karakteristike: pouzdanost, valjanost i reprezentativnost. Analiza glavnih komponenata uz primenu Varimax rotacije faktora pokazala je, međutim, da u osnovi instrumenta ne stoje dve latentne dimenzije kao što teorija pretpostavlja, već devet. Takođe, svaka subskala instrumenta ne predstavlja jednodimenzionalni, već multidimenzionalni konstrukt. Rezultati ove studije govore da je instrument BSRI pouzdan instrument za merenje polnih uloga, ali da nije invarijantan prilikom primene u različitim kuturnim kontekstima tj. da ima slabu konstruktnu validnost. In order to assess validity, representativity and factor structure of Bem Sex Role Invetory, which is an object of conrtoverse in the literature, original version of the inventory was given to a sample which include 329 adolescence of Belgrade grammar schools. The results of the item internal consistency analysis carried out so far has showen that Bem Sex Role Inventory has still good metric charachteristics: reliability, validity, representatitvity. Principal component analysis with Varimax rotatiton yielded the nine factor solution, showing that the basis of the inventory consists of more that two latent dimensions, opposite to the presumption of the theory. Also, each subscale of the inventory is not unidimensional, but multidimensional. Resuts of this study showed that BSRI represents a reliable instrument for gender role measurement, that it is not invariant by aplicationa in different cultural contexts, i.e. offers a weak construct validity.

Mucanje predstavlja višedimenzionalni problem kako u dijagnostici tako i u terapiji. To je poremećaj fluentnosti govora koji pogađa približno 5% dece i 1% odraslih. Različiti faktori utiču na smanjenje učestalosti i težine mucanja, često tako što smanjuju zahteve za motornom kontrolom govora i jezičkom formulacijom iskaza. Postoji veća verovatnoća za spontani oporavak ako su u pitanju osobe ženskog pola, osobe koje imaju dobre fonološke, jezičke i neverbalne sposobnosti, desnoruke su, imaju stabilniji motorni govorni sistem i adekvatno porodično okruženje. Tokom višegodišnjeg rada sa decom i odraslima koji mucaju zapazili smo da veliki broj dece, ali i starijih pacijenata koji nam se obrate zbog problema mucanja pokazuju i druge govorne i/ili jezičke probleme. Zato smo želeli da ispitamo jedan od važnih segmenata govornog funkcionisanja, a to je oralna praksija, odnosno kinestetska i motorna kontrola pokreta mišića orofacijalne regije koji se, kombinovani, koriste i pri govoru. Subjekti su bili grupa od 10 pacijenata Zavoda za psihofiziološke poremećaje i govornu patologiju ’’Prof. Dr Cvetko Brajović’’, na tretmanu zbog mucanja, uzrasta 9-12 godina, i kontrolna grupa od 10-oro dece istog uzrasta i pola, koja ne mucaju niti imaju druge govorne ili jezičke probleme. Korišćen je Test oralne praksije autora Radičević i Stevanković. Rezultati ukazuju na značajnu razliku u sposobnosti izvođenja zadatih pokreta, u korist kontrolne grupe. S obzirom na mali uzorak planirano je opsežnije istraživanje na većem uzorku, kako bi se isključila slučajnost u dobijanju ovakvih rezultata. Međutim, imajući u vidu već pomenute nalaze različitih istraživanja koji potkrepljuju naše rezultate, smatramo da je i ovaj nalaz dovoljan da bi se u tretman mucanja dece ovog uzrasta uključile i vežbe za poboljšanje sposobnosti oralne praksije. Stuttering is a multidimensional problem in diagnostics and in therapy. It is fluency disorder that affects aproximatelly 5% of children and 1% of adults. Different factors influence decrease in stuttering frequency and severity by reducing demands for motoric-speech control and language formulation. There is higher posibillity for spontaneous recovery amnog female individuals, individuals with adequate family environment, righthanded, who have good phonological, linguistic and non verbal skills, and have more stable motoric speech sistem. During years of working with children and adults who stutter, we noticed that large number of children, but also older patients who come to us for teatment of stuttering, show other speech and/or language problems as well. This was the reason for us to investigate status of oral praxia, as one of important segments of speech functioning, showing level of kinestetic and motor control of movements of orofacial muscles, wich are used during speech as well. Subjects were a group of 10 patients, aged 9-11, on therapy treatment for stuttering at the Institute for Psychophysiological Disorders and Speech Pathology “Prof. Dr Cvetko Brajovic” in Belgrade. Control group consisted of 10 children, age and gender matched, without stuttering or other speech or language disorder. We used the Test of oral praxia, by Radičević&Stevanković. Results show signifficant diference in performing in favour of non-stuttering children. Since we used small group in our research, we plan to repead it on considerably larger number of subjects, in order to exclude statistical coincidence/ incidental results. However, considering already mentioned results of other researches, we belive that even this finding is enough to include oral motor excercises into the treatment of stuttering among this age group.

U radu se kritički analiziraju osnovni postulati i empirijske provere glavnih hipoteza jedne od najuticajnijih taksonomija u području psihologije poremećaja ponašanja. Reč je o razvojnoj taksonomiji Moffittove koja je poslužila kao osnov za aktuelnu tipologiju poremećaja u ponašanju u DSM-IV, koja zastupa stanovište da se sveukupno prestupništvo može definisati dvema različitim razvojnim putanjama koje vode u kriminal: Jednom vezanom za trajno, hronično, antisocijalno ponašanje i drugom vezanom za antisocijalno ponašanje limitirano na adolescenciju. Ispitivana je održivost teze o dominaciji hereditarnog udela u trajnom modelu antisocijalnog ponašanja kao i teze o predominaciji uticaja vršnjačkih grupa u adolescentnom modelu. Razmatrani su i istraživački nalazi o razlikama u pogledu obima, težine krivičnih dela i kriminalnog povrata, između dva navedena modela delinkvencije. Ukazano je na pojavu novijih empirijskih nalaza koji impliciraju postojanje još jednog oblika antisocijalnog ponašanja, koga izvorna razvojna taksonomija ne postulira. Ističe se neophodnost provere tog modela delinkvencije koji je najbliži onom koji se u kriminologiji naziva.“intermitentni“ oblik prestupništva. Zaključeno je da psihološki činioci, bilo da su pod većim uticajem nasleđa (kao u prvom modelu) ili pod izrazitijim uticajem sredine (u drugom modelu), imaju ključan udeo u antisocijalnom ponašanju, pa je prioritetan zadatak u prevenciji kriminala da se iz razvojne psihološke perspektive koncipiraju diferencirani strateški pristupi u području primarne, sekundarne i tercijalne prevencije, za svaki od mogućih empirijski potvrđenih trasiranih putanja u prestupništvo. In this paper author critically analyzed basic postulates and contemporary empirical validations of the main hypothesis of one of most prominent taxonomy in the area of the psychology of conduct disorders. It is Moffitt’s development taxonomy that served as empirical basis for the actual typology of conduct disorders in the latest DSM-IV classification of mental disorders. The main idea of this scientific point is that all offending in the world could be defined by two different development paths to criminal. One of them is antisocial behavior persistent through-life-course and another is the adolescent limited antisocial behavior. In this article the sustainable of the thesis of domination of heredity share in the model of persistent antisocial behavior through the life course, and predominant influence of peer groups in adolescent limited model of antisocial behavior were explored. Empirical findings about differences in volume, seriousness of crime and criminal re-offences between two models of delinquencies were analyzed. Author emphasized the arisen of the new one mode of antisocial behavior found in contemporary psychological investigations that could implicate the existence of new one, i.e. third antisocial path that original development taxonomy does not take into account. The necessity of additional empirical verification of this model of delinquencies, similar to one in criminology named as intermittently was suggested. It was concluded that psychological factors, nevertheless are they under the dominant influence of heredity (as in first model) or peer groups (as in second model), have the key share in antisocial behavior. So primarily task in prevention of crime is to conceptualize different strategic approaches from development perspective in the area of primarily, secondary and tertiary prevention for every possible empirical proven paths toward offending.

Povezanost medijskih prikaza nasilja i agresije decenijama je predmet interesovanja naučne javnosti, te je postojeća istraživačka praksa u ovoj oblasti obimna, metodološki raznovrsna i relativno konzistentna u opštim nalazima. U radu su prikazani ilustrativni primeri istraživanja za četiri tipa empirijskih studija, a to su: eksperimentalne, kros-sekcione, longitudinalne i meta-analitičke studije. Analizirane su prednosti i nedostaci svakog tipa studija, kao i rezultati niza istraživanja koji impliciraju jasan generalni nalaz da izloženost prikazima nasilja u medijima stoji u vezi sa povećanjem agresije u kratkoročnim i dugoročnim terminima. The relationship between media violence and the aggression is the subject of scientific interest the public over the decades, and the existing research practice in this area is extensive, diverse in metodology and relatively consistent in the overall findings. The article reviews illustrative examples of research for four types of empirical studies, such as: experimental, cross-sectional, longitudinal, and meta-analytical studies. Analyzed the strenghts and weaknesses of each type of study, as well as the results of a series of investigations that imply clear general finding that exposure to media portrays of violence is related to increased aggression in short-term and long-term context.

Razvojem informaciono-komunikacionih tehnologija dolazi do prepoznavanja promena u domenu socijalnih interakcija, pri čemu “fizičko” i “realno” sve više ustupaju mesto “virtuelnom” kao vidu dematerjalizacije u ljudskim odnosima. Iako se na taj način umnogome doprinosi razvoju gotovo svih sfera društvenog života, počevši od obrazovanja, zaposlenja, politike, zabave, sa druge strane, virtuelna kultura otvara prostor za mnoge zloupotrebe. Sajber proganjanje se smatra zločinom koji za osnovu ima interpersonalno nasilje u sajber prostoru, i kao takvo predstavlja ozbiljnu pretnju modernog doba. Rad ima za cilj da pruži određenje pojma sajber proganjanja i njegovog odnosa sa srodnim pojmovima, prikaže istraživanja koja ukazuju na rasprostranjenost i karakteristike sajber proganjanja, žrtava, učinilaca, odredi vrste sajber proganjanja i tipologiju učinilaca, kao i da da pregled mera koje se preduzimaju u cilju prevencije. Within the strong development of ICT techologies, there are many changes in the fild of social interactions, where the „physical” and „real” are more often replaced with „virtual” as a kind of dematerialization in human relationships. Even it is the way for society development, starting with education, employment, politics, entertainmet, at the other side virtual culture opens the space for different abuses. Cyber stalking, as huge treat in modern age, is the crime based upon the interpersonal violence in cyber space. This paper is aimed to determine the notion of cyber stalking and its relationship with similar phenomenas, to give the cyber stalking and perpetrators typology, to review the research about the prevalence and impact of cyber stalking, victims and perpetrators and to review the measures for its prevention.

U ovom radu prezentirani su rezultati ispitivanja zastupljenosti i vrste problema u ponašanju kod dece s lakom intelektualnom ometenošću, odnosa između problema u ponašanju i nekih relevantnih karakteristika deteta i porodice, kao i odnosa između problema u ponašanju s jedne strane i adaptivnih veština s druge strane. Utvrđeno je da se problemi u ponašanju javljaju kod 18%-22%, i to u vidu disruptivnog, antisocijalnog i ponašanja iritantnog za druge. Ustanovljene su izvesne razlike prema polu, socioekonomskom i porodičnom statusu, dok se intelektualne sposobnosti i nivo edukacije nisu pokazali kao značajan činilac problema u ponašanju. Adaptivno ponašanje, posebno faktor Lična i socijalna odgovornost, je značajno povezano sa problemima u ponašanju. This paper reports findings about frequency and type of challenging behaviour in children with mild intellectual disability and its relationship with some personal and social characteristics. The study found that 18-22% of children with mild intellectual disability expressed more prominent challenging behaviour, in the form of disruptive, antisocial and disturbing interpersonal behaviour. Some sex differences have been detected, as well as differences among children from different socioeconomic background and family status. Also, signifficant correlations between adaptive and challenging behaviour were found.

Cilj rada je individualna procena uspešnosti u praktičnom radu na savremenoj računarskoj tehnologiji lica oštećenog vida, što predstavlja osnovu profesionalnog predviđanja i programiranja, profesionalnog uspeha, radne i socijalne integracije ovih lica. Uzorkom su obuhvaćena 32 ispitanika, od druge do pete kategorije oštećenja vida, koji su se obučavali za rad na računarskoj tehnologiji. Hronološka dob ispitanika je 15 - 34 godine. Za procenu je korišćena „Skala Nezavisnog Ponašanja za vizuelno oštećena lica” (Woo; Knowlton,1986), koja omogućava procenu čitavog niza funkcionalnih sposobnosti, a uspešnost u praktičnom radu na računarskoj tehnologiji je zastupljena sa 52 varijable. Od stastističkih metoda primenjene su Hijerarhijska Klaster Analiza, Multifaktorska analiza i Metoda glavnih komponenata. Rezultati istraživanja su analizirani na manifestnom i latentnom nivou. Zaključili smo da je faktorska struktura praktičnog rada na računaru ukazala na faktore koji najviše determinišu profesionalno postignuće u ovoj oblasti: manipulativne sposobnosti, odnos prema radu, odnos prema sredstvima za učenje/rad, prednosti rada na računaru, mogućnost skeniranja materijala, poznavanje osnovnih procedura rada, neprikladni oblici ponašanja, mogućnost štampanja Brajevih materijala, poznavanje daktilografije. The object of this research is individual evaluation of vocational competence of visually impaired persons on computer technology, that represents the base of vocational success and social integration of these persons. The sample comprises 32 examinees of the second, the third, the fourth and the fifth category of visual impairment, of both genders, aged 15-34, who were trained for working on computer technology. The evaluation is done by using The Scale of Independ ent Behavior (Woo; Knowlton,1986), which enable the evaluation of the whole series of functional abilities, and efficiency in practical work is done by 52 variables. We used Hierarhical Cluster analysis,Principal Components analysis and Multifactor analysis for statistic analysis. The results of investigation were studied on manifest and latent level. We concluded that the factor structure of practical work on computer technology indicate a major factors of vocational achievement in this area: manipulative abilities, relation to work, relation to resources of learning/work, priorities of work on computer technology, possibility of scaning a materials, cognition of principal procedures of work, inappropriate forms of behaviour, printing the Braille materials, cognition of typing.

Predmet ovog istraživanja je procena mogućnosti izvršenja rada u javnom interesu u okviru organizacija osoba sa invaliditetom. Od praktičnog interesa bilo bi sagledavanje stavova o osuđenim licima, kao i drugih faktora koji mogu uticati na praksu izvršenja alternativnih sankcija. Jedan od zaključaka istraživanja jeste da se u planiranju izvršenja kazne rada u javnom interesu može računati na podršku značajnog dela populacije osoba sa invaliditetom. The subject of this research is an assessment referring to possibility of introduction of works of public interest within some organizations of disabled persons. Some practical interest would be understanding of position of the convicts as well as some other factors that could have influence in performing of alternative sanctions. One of the conclusions is that in public interest servicing sentence planning, significant part of disabled population could be taken into account.

Cilj: ovaj rad istražuje odnos koji osobe sa intelektualnom ometenošću (IO) imaju prema identitetu intelektualne ometenosti i ulogu stručnjaka u prihvatanju i održavanju njihovog identiteta. Metod: Istraživanjem je obuhvaćeno trideset šest ispitanika (korisnika ustanova za brigu o IO), na gornjoj granici umerene intelektualne ometenosti, 19 muškog i 17 ženskog pola, uzrasta 12-36 godina, sa dobrim veštinama komunikacije. Podaci su prikupljeni putem strukturisanog intervjua. Stavovi stručnjaka o prihvatanju identiteta intelektualne ometenosti kod osoba sa IO i otvorenoj komunikaciji na temu identiteta ometenosti procenjeni su pomoću Upitnika o identitetu intelektualne ometenosti. Uzorak stručnjaka čini trideset troje zaposlenih u dnevnim boravcima za odrasle osobe sa IO. Rezultati: rezultati ukazuju da su osobe sa IO svesne stigme povezane sa identitetom IO i ne osećaju se prijatno u razgovoru koji aludira na ovaj identitet. Da bi izašli na kraj s osećanjima koje izaziva stigma, osobe sa IO koriste dva mehanizma: i) sebe prikazuju što sličnijim osobama tipičnog razvoja ili ii) sebe porede u pozitivnom smislu u odnosu na manje sposobne ispitanike koji se nalaze u ustanovi. Nađeno je takođe da su psiholozi i specijalni edukatori, u odnosu na grupu negovatelja, medicinskih sestara i terapeuta, verovatno spremniji da otvoreno pristupe temi ometenosti, da je manje izbegavaju u razgovoru i da pokazuju manju sklonost da svoju nelagodnost projektuju na klijente. Zaključak: Trebalo bi da se pažljivo razmotri kako se stručnjaci i članovi porodice odnose prema pitanju identiteta ometenosti i načinu da se intelektualno ometenoj osobi pruži mogućnost da lakše razreši konflikt identiteta. their identity of intellectually disabled persons and the role of professionals in accepting and maintaining of that identity. Methods: structured interview was used to obtain data from service users (36 users on upper level of moderate intellectual disability and with good communication skills, 12-36 years old, 19 males and 17 females). Attitudes of professionals towards accepting of identity of intellectual disability in persons with intellectual disability and towards open communication concerning that identity were assessed with Learning Disability Service Questionnaire. The sample consisted of 33 professionals working in daily centers for intellectually disabled persons. Results: the results indicated that intellectually disabled individuals were aware of the stigma connected with the identity of intellectual disability and were feeling discomfort whenever the issue of the identity of intellectual disability had been brought up during conversation. They have two ways of managing the stigma: i) describing themselves as similar to people without intellectual disabilities or ii) stating their difference to more intellectually disabled individuals. It was also found that psychologists and special educators, compared to nurses and therapists, are possibly more apt to openly approach the issue of disability, show less degree of avoidance of the issue in conversation and are less ready to project own discomfort to clients. Conclusions: there is a need for careful consideration of the ways in which issue of this identity is met by service-providers and by family members, as well as the ways in which disabled persons are encouraged to resolve the conflict of identity.

Rad tretira problematiku pojmovno-verbalnog, odnosno opšteg konceptualnog funkcionisanja dece sa intelektualnom ometenošću u uslovima njihove standardne situacije edukacije, tipične za naše sredinsko okruženje. Obuhvaćen je uzorak od 124 ispitanika sa lakom intelektualnom ometenošću, oba pola, kalendarskog uzrasta od 8 do 13,5 godina učenika osnovnih škola sa teritorije Beograda. U istraživanju je primenjen TCU test procene pojmovno-verbalnih sposobnosti (Test of Concept Utilization, Crager and Lane, 1986). Rezultati istraživanja upućuju na statistički značajnu povezanost između ispitivanih neuropsihičkih sposobnosti i saznajnog postignuća ispitanika u uzorku, posmatranog kroz uspešnost u pojedinim nastavnim disciplinama. Finalna razmatranja obuhvataju stav o neophodnom baziranju savremenih koncepata edukacije i rehabilitacije ove populacije lica na formulisanju IEP i ITP (individualnih edukativnih planova i individualnih trening planova) kao i potrebi uvođenja inoviranih metoda rada (Montesori metod, kompjuterska edukacija i rehabilitacija i sl.). The paper treates the problem of conceptual functioning of the children with mild intellectual disabilities in the situation of their standard school treatment. The sample was formed of 124 children with mild intellectual disabilities from Belgrade. We implemented the Test of Concept Utilization, Crager and Lane, 1986. The results of research point up the conclusion about the necessity of implementation of the IEP and ITP (Individual Educational Planes and Indvidual Trening Planes in treatment of the conceptual disabilities of tested sample

digitalnim društvenim mrežama, fenomenu koji zaokuplja pažnju brojnih sociologa, a zbog zavisnosti koje stvara, i psihologa. Fenomen Facebook-a, jedanog od najpopularnijih sajtova za društveno umrežavanje sve je prisutniji u svetu, i kod nas. Interakcija mladih oštećenog sluha na sajtovima za društveno umrežavanje bila je predmet istraživanja obavljenog na uzorku od 32 ispitanika oštećenog sluha i 90 studenata, budućih specijalnih edukatora i rehabilitatora za gluve i nagluve, korisnika Facebook-a. Rezultati istraživanja pokazuju da mladi oštećenog sluha na sličan način, poput studenata, koriste sadržaje ovog sajta. Na prvom mestu po popularnosti među mladima oštećenog sluha su razmene fotografija, 14 (43,75%), slede čet i online igre, 7 (21,87%), i dešavanja, 4 (12,5%). Među studentima najpopularniji je čet, 52 (57,78%), slede onlajn igre 27 (28,89%), na trećem mestu su dešavanja i razmena fotografija, 12 (12,22%). Mladi oštećenog sluha ne poklanjaju dovoljno pažnje privatosti ličnih podataka, 23 (71,87%), taj procenat nije zadovoljavajući ni kod studenata, 57 (63,3%). Manje neprijatnosti na Facebook-u doživelo je 3 (9,37%) gluvih i nagluvih i 8 (8,89%) studenata. Najveća, a ujedno i zabrinjavajuća razlika odnosi se na broj prijatelja na društvenoj mreži kojih je kod mladih oštećenog sluha manje i većinom su to gluvi i nagluvi prijatelji. Stvarne društvene grupe reflektuju se i na virtuelne, a Internet, bez obzira na potencijal, još uvek je sredstvo društvene ekskluzije osoba sa invaliditetom. Since the Internet appeared discussions on social networks sites or more precisaly, digital social networks have become most common. A large number of sociologists have started to focus on this phenomena as well as psyhologists for the special sort of addiction Internet make. Facebook, one of the most popular social network sites has become an inevitable part of everyday life all over the world including our country. The research on interaction of deaf and hard of hearing people on the social network sites, has been done on the sample of 32 hearing impaired persons and 90 students, future special educators and rehabilitators for deaf and hard hearing, Facebook users. According to the results of the research, the deaf and hard of hearining young people, comparing with the students, use this site in a similar way. The most popular, amongst the hearing impaired young people, is ‘send and share photos’, 14 (43,75%), after that chat and online games, 7 (21,81%), and finally notifications, 4 (12,5%). Amongst the students, the most popular is chat, 52 (57,78%), online games, 27 (28,89%), notifications an send and share photos are on the third place, 12 (12,22%). The hearing impaired young people are careless about privacy of their personal dates, 23 (71,87%), that percentage is not satisfactory amongst the studenth, neither 57 (63,3%). Less inconveniences experienced on Facebook 3 (9,37%) of deaf and hard hearinf persons, and 8 (8,89%) of students.The most significant and worrying difference refers to the number of the friends on the social network. There are less friends amongst the young deaf and hard hearing people, and besides there are mostly deaf and hard hearing persons, too.The real social groups have reflections on the virtual ones, and Internet, in spite of its potencial, is still used as a way of social exclusion of the people with disabilities.

Obzirom na ekstenzivne nalaze u literaturi koji ukazuju na pozitivne promene u ponašanju pod dejstvom pasivnog primanja ili aktivnog slušanja odabrane muzike na svim uzrastima, kako u redovnoj, tako i u populaciji sa dodatnim potrebam, započeli smo istraživanje pasivnog primanja odabranih dela klasične i ambijentalne muzike na uzorku 46 štićenika Doma za decu i omladinu ometenu u razvoju u Veterniku. Istraživanje je trajalo dva meseca, od februara do aprila 2009g. Odabrano delo klasične muzike emitovano je za vreme tzv. usmerenih aktivnosti, dok je delo ambijentalnog stila emitovano za vreme slobodnih aktivnosti - oba kao „pozadinska“(background) muzika.Očekivali smo i utvrdili promene u kvalitetu pažnje i komunikacije,(hipoteze 1i 2) kao i smanjenju agresivnog, destruktivnog i hiperaktivnog ponašanja (hipoteza 3). Pokazalo se takođe da su u navedenim promenama značajne varijable bile pol i stepen oštećenja izražen kroz nalaz komisisje za razvrstavanje, ali ne i uzrast.Dobijeni nalazi nam otvaraju mogućnost dubljih istraživanja ne samo vrste efekata koje muzika može imati na ponašanje ispitivane populacije, već i vrste osobina i kvaliteta oštećenja koji mogu biti intervenišuće varijable u stepenu i domenu dejstva muzike na tu istu populaciju The transformational powers of music in health, education and well-being are well established in relevant literature. Moreover,music is gaining the reputation of having more power than is genereally appreciated, especially as so-called background music in regular, as well as population with special needs., regardless of age. Therefore, we started an investigation on impact of chosen pieces of classical and ambiental style, used as background music during occupational activities and resting pauses between them in Stationary for children and youth with developmental difficulties in Veternik. We had 46 subjects, devided in four groups. Study ran for two months. We expected and actually managed to confirm considerable impact of given music on quality of attention and communication (hypothesis 1 and 2) as well as decrease of agressive, destructive and hyperactive behaviour (hypothesis3). Besides, we found that gender and degree of impairment played a significant role in degree of behaviour changes, while age did not. We are encouraged now to look for deeper insight in not only the type of effects that music induces, but also in personal traits and quality of impairment which can intervene in degree and domain of music impact on given population.

U dve oblasti psihologije petofaktorska solucija pokazala najadekvatnijom. Petofaktorski model (FFM) pretpostavlja da se bazična struktura ličnosti može predstaviti pomoću pet dimenzija: neuroticizam, ekstraverzija, otvorenost ka iskustvu, saradljivost i savesnost. Ovaj model danas predstavlja dominantnu paradigmu u oblasti psihologije ličnosti. Slično tome, novija istraživanja koja se bave roditeljskom procenom osobina sopstvenog deteta predlažu petofaktorsko rešenje kao sistem organizovanja pridevskog skupa koji se odnosi na ovaj fenomen. Dimenzije roditeljske procene nazvane su odgovornost, zavisnost, agresivnost, prosocijalnost i narcizam. Iako u osnovi ova dva modela stoje različite teorijske i metodološke koncepcije, pretpostavljeno je da se mogu utvrditi izvesne veze između faktora roditeljske procene i bazičnih dimenzija ličnosti deteta, pri čemu kvalitet interpersonalnog odnosa između roditelja i deteta treba držati pod kontrolom. Statistički značajni koeficijenti parcijalne korelacije ukazuju na negativnu povezanost između agresivnosti i neuroticizma, kao i između zavisnosti i ekstraverzije. Pored toga, registrovana su dva značajna para kanoničkih faktora. Nalazi su detaljnije razmotreni u radu. In two fields of psychology five factor solutions have proven to be the most adequate. Five factor model (FFM) assumes that the basic structure of personality can be described by following dimensions: extraversion, agreeableness, conscientiousness, neuroticism, and openness. At present, this model is dominant paradigm in the field of personality psychology. Similarly, recent studies which examined parent’s assessment of child’s traits have suggested a five factor solution as an organizing system for set of adjectives that refer to this phenomena. Dimensions of parent’s assessment are named responsibility, aggressiveness, dependence, pro-sociability and narcissism. Even though in the basis of these two models lay a diverse theoretical and methodological conceptions, it is presumed that some relations can be found among factors of parent’s assessment and child’s personality traits, whereby quality of interpersonal relation between parents and children should be held under control. Statistically significant partial correlation coefficients indicate a negative connection between aggressiveness and neuroticism, as well as between dependence and extraversion. Beside mentioned, two significant pairs of canonical factors have been registered. Other results are discussed.

Rehabilitaciono edukativni rad sa decom sa smetnjama i poremećajima u razvoju zasniva se na uvažavanju čitavog niza načela među kojima se posebno ističe načelo poštovanja uzrasnih i individualnih razlika. Izuzetno naglašene razlike među decom sa oštećenjem vida zahtevaju specifična tiflometodička znanja koja treba da idu u susret individualnim karakteristikama, individualizuju zahteve i ne posmatraju dete kao statistički prosek. Interdisciplinarna procena sposobnosti deteta sa oštećenjem vida trasira put ka dobro promišljenom odabiru i korišćenju savremenih sredstva, metoda i oblika rada. Takav pristup praktično podrazumeva pre svega, niz mera i aktivnosti koje treba da omoguće prikupljanje najobjektivnijih podataka o detetu na čitavom kontinuumu karaktersitika. Imajući u vidu brojne odlike po kojima se deca sa oštećenjem vida mogu radikalno razlikovati u radu ćemo ukazati na neke specijalno edukacijske i kliničke dijagnostičke procedure koje omogućavaju donošenje zaključaka od značaja za uključivanje deteta i porodice u programe rane intervencije, kreiranje individualnih programa, odabir medijuma za učenje, kao i na zahtev za prilagođavanjem različitih sredinskih faktora potrebama deteta kako bi do izaražaja došli njegove snage i spsobnosti. Rehabilitation and educational work with the children having developmental disorders is based on the respect of a range of principles, among which the principle of taking into account age and individual differences is most emphasized. Very stressed differences among the children with visual impairment require specific typhlomethodical knowledge which should meet individual characteristics, individualize requirements, and do not consider a child as a statistical average. The interdisciplinary evaluation of the abilities of a child with visual impairment traces a way to a well contemplated choice and usage of modern tools, methods and forms of work. Such approach practically implies before all a range of measures and activities that should enable collecting the most objective data on a child at the whole continuum of characteristics. Bearing in mind numerous characteristics according to which visually impaired children may extremely differ, we will point out some special education and clinical diagnostic procedures which enable conclusion-making of importance for the inclusion of a child and family into the early intervention programmes, creating of individual programmes, the choice of learning media; we would also like to point out the needs for the adaptation of various environmental factors to the needs of the child in order for its powers and abilities to be fully expressed.

Daun sindrom (DS) ili trizomija hromozoma 21, je načešći oblik mentalne zaostalosti praćen specitičnim telesnim osobinama. Odavno je pokazana veza godina starosti majke i rađanja dece sa ovom trizomijom, pa je praksa da se invazivne dijagnostičke procedure savetuju majkama starije životne dobi. Međutim, učešće starijih majki u rađanju dece sa DS je 30%, te se sve veća pažnja usmerava mlađim majkama, iako je njihov rizik za rađanje fetusa sa DS niži. Ipak, nepotrebno je svaku trudnicu izlagati invazivnim dijagnostičkim procedurama, pa se tragalo za novim načinima izdvajanja visoko rizičnih trudnoća. Kasnih osamdesetih godina dvadesetog veka razvio se novi neinvazivni metod skriniga koji pored godina majke uzima u obzir i koncentracije različitih fetoplacentarnih produkata u cirkulaciji majke- AFP, hCG, nE3 i inhibin A. Ovaj skrining test u drugom trimestru trudnoće može identifikovati 70% fetusa sa trizomijom 21. Tokom devedesetih godina dvadesetog veka, uveden je skrining trizomije 21 koji uključuje starost majke i debljinu nuhalne translucencije fetusa (NT) u prvom trimestru trudnoće. Ovaj metod identifikuje oko 75% fetusa sa DS. Ako se ovaj test kombinuje sa biohemijskim skriningom beta-hCG-a i PAPP-A, može se identifikovati 85-90% fetusa sa DS. 2001 godine ustanovljeno je da kod 60-70% fetusa sa trizomijom 21, nije moguće ultrazvučno videti nosnu kost između 11 i 13+6 nedelja gestacije. Ovo saznanje, uz prethodni skrining u prvom trimestru, povećava procenat detekcije trizomije 21 na 95-97%, uz 5% lažno pozitivnih rezultata. Otkriće i primena ovih skrining testova omogućila je da se u populaciji trudnica izdvoje visoko rizične trudnoće i smanji broj invazivnih procedura. S obzirom da skrining testovi mogu samo ukazati na visoko rizične trudnoće, i dalje invazivne dijagnostičke metode, biopsija horionskih resica i amniocenteza, ostaju nezamenljive u dijagnostici Daun sindroma kod fetusa. Down syndrome or chromosome 21 trisomy, is the most common form of mental retardation associated with specific physical features. Since the relationship between maternal age and the incidence of this syndrome has been proven long ago, common approach to older pregnant women is to advise invasive diagnostic procedures. However, older mothers are responsible for 30% of children with Down syndrome, so now more attention is focused on younger mothers although they have lower risk of having a fetus with Down syndrome. Nevertheless, it is not necessary to expose every pregnant woman to invasive diagnostic procedures, so new ways of determining high risk pregnancies were looked for. In late eighties of 20th century new non-invasive screening method was found. Besides maternal age, it took into consideration the concentration of various feto-placental products in the bloodstream of mother – AFP, hCG, nE3 and inhibin A. This screening test can identify 70% of fetuses with trisomy 21 in the second trimester. During nineties of the last century, a new screening method was introduced – it correlated maternal age and the thickness of fetal nuchal translucence (NT) in the first trimester. This method can identify about 75% of fetuses with Down syndrome. If this test is combined with biochemical screening of beta-hCG and PAPP they can uncover 85-90% of Down syndrome fetuses. In the year of 2001 it was found out that it was not possible to see the nasal bone by ultrasound between 11 and 13+6 weeks of gestation. This information along with screening in the first trimester, increases the detection of trisomy 21 to 95-97%, which represents a false –positive rate of 5%. These methods have enabled us to identify high risk pregnancies and reduce the number of invasive procedures. Since screening tests can only point to high risk pregnancies, invasive diagnostic methods like biopsy of chorionic villi and amniocentesis remain valuable in the diagnosis of Down syndrome in fetus.

Dobar profesionalni razvoj omogućava osobama oštećenog sluha da postignu uspešan profesionalni razvoj i karijeru. Da bi mogli da ostvare ovaj zadatak i zadovoljstvo poslom, neophodno je da usklade svoja interesovanja i sklonosti sa realnim mogućnostima i zahtevima radne sredine. Cilj istraživanje je utivrditi profesionalna interesovanja učenika oštećenog sluha. Uzorak čini 40 učenika oba pola, sedmog i osmog razreda osnovne škole za decu oštećenog sluha „Stefan Dečanski“ u Beogradu, i „Radivoj Popović“ u Zemunu. Merni instrument je PGI (Personal Globe Interests) upitnik profesionalnih interesovanja Terence J.G. Tracey. Prevod i adaptaciju srpske verzije uradio je Hedrih. Učenici oštećenog sluha su pokazali najveće interesovanje za radne aktivnosti koje se odnose na podučavanje i vaspitanje, zatim na različite vrste usluga, upravljanje mašinama i vozilima, rad na radnim mestima koja imaju minimalne zahteve u pogledu obuke (sobarica, perač prozora, garderober, paker, rad na foto-kopir mašini, vozač taksija, autobusa, kamiona), i informatiku i programerstvo. Good professional development enables people with hearing impairments to achieve a successful career and professional development. In order to achieve this task, and job satisfaction, it is necessary to align their interests and preferences with the real possibilities and the demands of working environment. The aim is to utivrditi professional interests of students with hearing impairments. The sample consists of 40 students of both sexes, the seventh and eighth grades of elementary school for hearing impaired children, “Stefan Dečanski” in Belgrade, and “Radivoj Popović” in Zemun. Measuring instrument is the PGI (Personal Interests Globe) questionnaire professional interests Terence JG Tracey. Translation and adaptation serbian version is done Hedrih. Students with hearing impairments have shown the greatest interest in the work activities related to teaching and education, and the different types of services, management of machinery and vehicles, working on jobs that are minimum requirements in terms of training (maid, window washer, garderober, packer, work on the photo-copy machine, taxi driver, buses, trucks), and IT and computer programmer.