Search

ÖZET17. YÜZYILDA MARAŞ SANCAĞI (Siyasi, İdari, İktisadi ve İçtimai Tarihi)Hasan ARSLANErciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler EnstitüsüDoktora Tezi, Şubat 2014Danışman: Prof. Dr. Mustafa KESKİNBu çalışma, başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi olmak üzere çeşitli arşivlerdeki belgelere dayalı olarak 1600-1700 yılları arasında Maraş Sancağı'nın siyasi, idari, ikti-sadi, içtimaî ve kültürel yapısını ortaya koymayı amaçlamıştır. Ayrıca şehrin Osmanlı Devleti'nin bu dönemde geçirdiği/giriştiği değişim/dönüşüm vetiresinden ne derece et-kilendiği ve bölgenin Osmanlı Devleti için ifade ettiği önem ve 17. yüzyıl boyunca merkezî hükümete yaptığı katkı üzerinde durulmuştur. Maraş Sancağı bu dönemde Dulkadriye/Maraş Eyaleti'nin Paşa sancağıdır. Ve beylerbeyi veya vezir rütbeli paşalar tarafından idare edilmiştir. Elbistan, Zamantı ve Hısn-ı Mansur (Adıyaman) kazalarıyla birlikte Maraş Sancağı'nı oluşturan Maraş Kazası kadılığı mevleviyet derecesinde idi. 17. yüzyılın sonlarından itibaren Kazaskerlere, İstanbul kadılarına, nakibüleşraflara arpalık olarak verilmiştir. Şehirde mütesellim, alaybeyi, defter kethüdası, tımar defterdarı, dizdar, alaybeyi gibi başkaca idareciler de bulunmaktaydı.Tamamına yakını Müslüman olan Türkmenlerden oluşan şehir nüfusu, dönem boyunca yaklaşık 13-14.000 civarında, sancağın nüfusu ise 35-50.000 dolaylarında sey-retmiştir. Halkın temel iktisadi faaliyetleri ticaret, zanaat, ziraat ve hayvancılıktır. Daha önceki stratejik önemini bu dönemde kaybeden Maraş, uzun mesafeli ticarette varlık göstermese de yakın çevresine özellikle Basra ve Birecik tersanelerine kereste gibi orman ve zirai ürünler ile demir, dokuma ve dericiliğe dayalı sanayi mamuller satmaktadır. Şehir, vakıflar yönünden daha önceki dönemde ulaştığı zenginliğini korumakla beraber bu dönemde de pek çok cami, medrese, mektep ve çeşitli ticari ve sosyal içerikli vakıf eserleriyle imar edilmiştir. 17. yüzyıl boyunca bu çevrede meydana gelen Celâlîlik ve eşkıyalık hadiselerinden nasibini alan Sancak, özellikle avarız türü vergileriyle, askerî harekâtlarda başta zahire, yük ve et ihtiyacı için çeşitli hayvanlar olmak üzere sunduğu çeşitli mal ve hizmetleriyle merkezî hükümete katkıda bulunmuştur. ABSTRACTTHE SUB-PROVINCE OF MARAS IN THE 17TH CENTURY ( Political, Administrative, Economic and Social History)by Hasan ARSLANErciyes University, Institute of Social SciencesPh.D. Thesis, February 2014Advisor: Prof. Dr. Mustafa KESKINThe study was conducted to reveal political, administrative, economic, social and cultural structures of Marash sanjak during the years 1600 to 1700. The investiga-tions based primarily on documents of Prime Ministry Ottoman Archives of Republic of Turkey, and the documents in various archives. In addition; in the study focused on to what extent the province was affected from changes and transformations in this period of the Ottoman Empire, the importance of the region for the Ottoman Empire and the contribution of the province to the central government throughout the 17th century. Sanjak of Marash was a pasha sanjak of Dhu'lkadriyya/Marash Province. Therefore, Marash province was governed by beylerbeyi (a governor-general) and pasha governors ranking vezirs. Sanjak of Marash comprised kadâs of Marash, Elbistan, Zamanti and Hisn-i Mansur (Adiyaman), and Qadi, a judge appointed by the Sultan, of Marash province had mevleviyet degree. As of end of the 17th century; arable lands of Marash province were given by central goverment as a benefice to kazaskers (Judges of army), qadies of Istanbul and nakibüleshrafs. Also; some important administrators stayed in the province. Although there were some Armenian populations, almost all of the population of the province center was Turkmen Muslims during the period. The province population was about 13.000 – 14.000, though the sanjak population was around 35.000 - 50.000 during the period. Basic economic activities of the province inhabitants were trading, craft, agriculture and animal husbandry. Since Marash province lost its earlier strategic importance, there weren't almost any long-distance trade in this period. However, short-distance trade with neighbouring provinces was common. Marash province especially sold forest products like timber to Basra and Biredjik shipyards; and agricultural products and industrial products such as iron, fabric and leather to the neighboring provinces. As the city preserved its richness, reached earlier, in terms of foundations in this period, many mosques, madrasas, maktabs and various commercial and social structures were reconstructed. The Sanjak adversely affected by Celâlî and other rebel movements throughout the 17th century contributed to central government by paying awarid levies and providing a wide variety of goods and services to army needs includ-ing beasts of burden and food stuffs, grain and meat. 468

Maraş, Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin kesişiminde yer alan, Geç Hitit şehir devletlerinden Gurgum Krallığı'na başkentlik yapmış, önemli ticaret yollarının geçtiği bir merkezdir. Müslümanların bölgeyi fethetmesine kadar Asurlular, Persler, Makedonyalılar, Büyük Roma ve Bizans Devletlerinin egemenliği altında kalmış olan şehir, 637'de Hz. Ömer zamanında Halid Bin Velid'in Suriye'ye düzenlediği seferler esnasında ele geçirilmiştir. Bölgede süren mücadeleler devam etmiş 962 yılında Maraş bölgesi tekrar Bizans hâkimiyetine geçmiş ve Türklerin 1086 yılındaki fethine kadar yaklaşık 100 yıl Bizans hâkimiyetinde kalmıştır. Selçuklu Devleti ve Dulkadir Beyliği'nin egemenliğinde kalan şehir, Kanuni Sultan Süleyman döneminde tamamıyla bir Osmanlı şehrine dönüştürülmüştür. Osmanlı idari yapılanması içerisinde 1867 tarihli Vilayet Nizamnamesine göre Maraş Sancağı, Halep Vilayetinin bir sancağı haline getirilmiştir. 1881 yılında Halep'ten ayrılıp vilayet haline getirilen şehrin bu statüsü sadece 18 gün sürmüş tekrar Halep Vilayetine bağlanmıştır. II. Meşrutiyetin ilanıyla birlikte Maraş'a bağlı kaza ve köylerin statülerinde bir takım değişikliklere gidilmiş ve 27 Şubat 1915 tarihinde müstakil liva haline dönüştürülmüştür. Bu tarihlerde I. Dünya Savaşı'nın başlamış olması diğer şehirler gibi Maraş üzerinde de etkili olmuştur. Özellikle ordunun iaşe temin ettiği merkezlerden biri haline getirilmiştir. Milli Mücadele Döneminde güney bölgesinin işgaliyle önce İngiliz daha sonra da Fransız işgaline maruz kalan şehir, yaşamış olduğu büyük sıkıntılara rağmen topraklarını kahramanca savunmuş ve Milli Mücadelenin ilk zaferi kazanılmıştır. Milli Mücadele sonrası tüm yurtta olduğu gibi Maraş'ta da yaraların sarılması ve yeniden yapılanma sürecine geçilmiştir. Ülke genelinde yapılan inkılâplar ve yeni rejimi yerleştirme çalışmaları, Maraş şehri için oldukça sancılı olmuştur. Maraş Halkevinin büyük ölçüde katkılarıyla başlatılan yeni dönemde, sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda, çağdaş medeniyetler seviyesine ulaşmak için yoğun bir çaba sarf edildiği görülmektedir., Maraş is a center at the intersection of Eastern, Central and Southeastern Anatolia regions and located on the essential trade pathways. It was also the capital city of Gurgum Kingdom that was one of the city states of historical Late Hitits. The city stayed under the sovereignty of Asurs, Persians, Macedonians, Great Roman and Byzantine Empires until being conquered by the Muslims in 637 at the Khalife Omar period during the military expeditions to Syria by Halid bin Velid. The fights continued at the region and Maraş was invaded again by the Byzantines in 962 and stayed under the ruling of Byzantines approximately 100 years until the conquerence of Turks in 1086. After then the city was ruled by the Selcuklu State and Dulkadir city-state, and was converted into an Ottoman city at the period of Kanuni Sultan Süleyman the Magnificent. Maraş Sancak was linked to Aleppo Province in the governmental structure of Ottomans according to the Provincial Regulation dated 1867. The city was separated from Aleppo in 1881 and became a Province, however this position of the city sustained only for 18 days and linked to Aleppo Province again. Some changes on the statutes of the county and villages of Maraş were taken into effect together with the announcement of second constitutional monarchy and Maraş was converted into a separate Liva on February 27th, 1915. The commencement of First World War during that dates showed its effects also on Maraş as on the other cities. Maraş became one of the centers that supply food especially to the armed forces. Maraş was exposed to the invasion of English forces initially and French forces later on during the National Struggle due to the invasion of southern Anatolia. The city defended its lands heroically even though the great insufficiencies encountered and obtained the first victory of National Struggle. Repairment on all areas was started and reorganisation stage was initiated following the National Struggle. Revolutions performed in whole country and efforts to validate the novel system were conducted very painfully in Maraş. In the new period initiated with the substantial contributions of the Maraş Community Center, it is seen that intense efforts were spent in order to reach the level of contemporary civilizations in social, cultural and economic fields.

Türkmen aşiretleri, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan itibaren önemli roller üstlenmişlerdir. XVII. yüzyıldan itibaren devletin uzun süren savaşlara girmesi bu aşiret ve boyları ekonomik ve sosyal açıdan olumsuz etkilemiştir. Bu çalışmamızda Maraş ve çevresinde faaliyet gösteren bu aşiretlerden Bayazıtlı ailesi ve Maraş'a iskânları konusunda bilgiler verildi. 1802-1822 yılları arasında Maraş, Diyarbakır, Trablusşam valiliklerinde bulunup, Fransızlara ve Ruslara karşı Osmanlı ordusunda birlikleriyle savaşa katılan Kalender Paşa ve faaliyetleri hakkında araştırma yapıldı. Kalender Paşa dönemi mali sorunlar, dönemin yerel yöneticileri arasındaki rekabetin topluma etkileri, Maraş bölgesi aşiret ve boy yapılanmalarının siyasi ve sosyal etkileri ortaya konmaya çalışıldı. Araştırma konumuz olan Kalender Paşa ve faaliyetleri hakkında çalışmaların az olması araştırmamızın büyük kısmının arşiv belgelerine dayanmasına neden oldu. Bu da çalışmanın birinci elden kaynak olması nedeni ile önemini bir kat daha artırmıştır. Bu araştırmada XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Maraş ve çevresinin tarihi aydınlatılmaya çalışıldı. Dolayısıyla arşiv belgeleri ışığında yapılan bu çalışma daha sonra yapılacak çalışmalara kaynaklık edecektir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Ermeniler, Kalender Paşa, Celaleddin Paşa, Maraş Eyaleti The Turkman tribes took on important roles since the establishment of the Ottoman Empire. The state?s entering long-running battles since 17th century affected these tribes adversely on economic and social aspects. In this study, the Bayazatlı Family which rustles in and around Maraş and their settlement is handled. Between 1800-1802 Kalender Pasha, who served as the governor in Maraş, Diyarbakır and Trablusşam, joined the battle with his troops in the the Ottoman Army against French and Russians, and his actions are investigated. In the study, financial problems in the period of Kalender Pasha, the rivalry between the local administrators and its effects on the society and the political and social effects of the structuring of the tribes in Maraş are put forward. The fact that very little research has been done earlier about Kalender Pasha and his actions has caused that much of our study is based on archival documents. This fact has increased the importance of the study since it is based on the primary sources. This research tries to explain the history of Maraş and its surroundings in the first quarter of the 19th century. Therefore, this study carried out under the light of archival documents will be a reference source for the next studies.Keywords: The Ottomans, The Armenians, Kalender Pasha, Celaleddin Pasha, Maraş Province 73

Osmanlı Devleti kurulduğu andan itibaren adaleti kendisine ilke edinmiş ve adaletin uygulanma yeri olan mahkemelere büyük bir önem vermiştir. Şer?i hükümlerin uygulandığı şer?iye mahkemeleri ve kadılar adalet sisteminin temelini teşkil etmişlerdir. Kadılar sadece kadılık görevi yapmamışlar bulundukları yerde devletle her türlü yazışmayı yapmışlardır. Kadılar görevleri icabı yaptıkları yazışmaları kayda geçirmişlerdir ki bu kayıtlara şer?iye sicilleri adı verilmektedir. Şer?iye sicilleri ait oldukları bölgenin idarî-siyasî durumu, o bölgede yaşayan insanların geçim tarzları, kullandıkları eşyaları, birbirleriyle olan ilişkileri, ekonomik durumları vb. konular hakkında bilgiler veren önemli kaynaklardır. Kadılar şer`i ve hükmi muamelatta, kendilerine verilen beratta gösterilen vazifeleri görüp, Hanefi mezhebi üzerine karar verirlerdi. Araştırmamızın konusu olan Mar`aş'ın 229 No'lu Şer`iye Sicili, 1886?1887 senesini kapsamaktadır. Bu tarihte Mar`aş, Halep Vilayeti'ne bağlı bir sancaktır. 229 No'lu Mar`aş Şer`iye Sicili'nin 390?463. sahifeleri arasındaki kısım araştırma konumuzdur. 1886-1887'deki Maraş şehir tarihinin dini, hukuki, idari ve demografik yapısı hakkında ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır. Belgelerde dikkat çeken bir husus gayrimüslim halk ile Müslüman teb`a ilişkilerinin iç içe geçmiş olduğudur. Bu durum Osmanlı Devleti'nin dinî yapısındaki farklı kesimlere adaletle hükmeden ve hoş gören tutumunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Ayrıca demografik açıdan gayrimüslim kitlenin azımsanmayacak yoğunlukta olduğunu da ifade etmek gerekmektedir.Anahtar Kelimeler: Mar`aş Sancağı, Şer`iye Sicilleri, Kadı, İ`lâm, Tereke, Hüccet, Nikâh Akdi. The justice was the first principle for the Ottoman State since it was established and the courts, where the justice put into practice, were very important for the Ottoman State. The Shari?a Courts, where Shari?a decisions were given by the Kadhi, similar to a judge, were the foundation of the justice system. The Kadhi?s mission was not only being a judge but also being the officials to make all the correspondence where they were. The all correspondence were registered by the Kadhi?s and these registrations were called Shari?a Registers. The Shari?a Register, which were important sources, belongs to area?s subjects such as managerial-social situations, living standard for the area?s people, their goods, their social relation, economical situation i.e. could and can give detailed information.Marash?s Islamic court records numbered 229 covers to year of 1886-1887. In that time Marash was a district of Halep province. The pages from 1- 73 is the main subject of this thesis. In these pages, detailed information relating to religious, judicial, administrative and demographic structures of the city of Marash could be found.The point which takes attention in the documents is that non-Muslim and Muslim citizens were living together in peace. This situation exhibits that the Ottoman collectivityon governed ethnic groups with justice and tolerance. Besides, it is necessary to express that the non-Muslim people was not a minority in demographic structure.Keywords: Maraş (Kahramanmaras) Province, Shari?a Court and Register, Kadhi, Decision, Heritage, Evidence, Marriage Contract. 120

238