Search

The article is an attempt to read Małgorzata Kur’s The Last Tree on The Earth in the context of the climate crisis and eco-feminism. The researcher writes the story of a girl taking care of the only tree in the world, not only in the trend of engaged literature, but also in the cited book; she also notices new trends emerging in education and pedagogy. Małgorzata Kur’s book is therefore an ecological story directing readers’ attention to the relations between people and non-people, but also a text about shaping an empathetic attitude among the young generation, which paradoxically consists of both a sense of fragility and agency. It is thanks to them that the kairotic moment mentioned by the researcher after Olga Tokarczuk can be considered as a chance to change the world.

Artykuł jest próbą opisu wybranych książek Justyny Bednarek, znanej i nagradzanej pisarki dla dzieci (Nowe przygody skarpetek (jeszcze bardziej niesamowite), Basik Grysik i wrony, Pan Stanisław odlatuje). Badaczka skupia się przede wszystkim na zagadnieniach związanych ze sposobami reprezentowania przez Bednarek relacji człowieka ze światem. Wójcik-Dudek dowodzi, że w twórczości Bednarek najsilniejszą reprezentację w przedstawianiu człowieka uwikłanego w świat ma nić oraz jej dosłowne i symboliczne znaczenia.

"Zastanawiając się nad formułą tegorocznego numeru „Paidii i Literatury”, trudno było nie wziąć pod uwagę „innych możliwości”, o których w tytule swej książki wspomina Julia Fiedorczuk (2019). Resztę dopisało samo życie, wymuszając na nas, tu znowu zacytujmy tytuł książki, „zajmowanie pozycji” (Czapliński red., 2017) wobec pandemii. Wydaje się więc, że rację ma Roma Sendyka, dołączając do alarmistycznych, ale i pełnych nadziei opinii również swoją, że współczesne zmiany cywilizacyjne i środowiskowe nakładają na humanistykę bardziej niż kiedykolwiek zadanie „pracy na rzecz” po to, aby uczynić życie znośniejszym (Sendyka, 2017, s. 84). Zaangażowanie w „pracę na rzecz” wymaga jednocześnie troski o wartości oraz idee, które są niezbędne, aby utrzymać nadrzędną pozycję pojęć wolności i praw wszystkich istot żywych, gwarantujących zarówno przeżycie (Haraway, 2014, s. 109), jak i sprawiedliwe życie. Humanistyka w takim ujęciu jawi się jako zadanie, w którego ramach dokonuje się w tym zakresie ciągła rekonstrukcja idei i wartości. Może być ono najpełniej realizowane w przestrzeni forum (Sendyka, 2017, s. 89), w której obowiązuje postawa czynna, obligująca do bycia widzianym, słyszanym, użytecznym (dzięki dostarczaniu dowodów) i, dodajmy, zatroskanym o status, jaki we współczesnym świecie zajmują Inny oraz sama idea równości. Można więc uznać, że nowa humanistyka to „publicznie ujawnione aktywne zaangażowanie na rzecz konkretnej, źródłowej idei, idei wywodzącej się z pierwotnej tradycji humanistyki: podstawowego prawa (ludzi i nie‑ludzi) do przeżycia” (Sendyka, 2017, s. 89)." (fragm.)

The article is an attempt to show the modern trends of the publishing house of Jakub Mortkowicz in creating a book for children. The innovative concept of the book had its source in the pedagogical refl ection of Janina Mortkowiczowa, which grew out of pedagogical tendencies from the early twentieth century. The author of the article shows that the cooperation of Mortkowicz’s publishing house with Jan Brzechwa and Franciszka and Stefan Themerson was aimed at the implementation of the most important publishing mission − creating a welldesigned children’s book.

The author of the article in an anthroponomastic interpretation of literary texts sees the chance to sensitize the young reader not only to the fate of the characters of the texts, but also to other people. De-digitization of the literary character’s name proposed to students in Polish language lessons encourages them to resignation from interpretative schemes, enriching interpretation with a completely new context. In this sense, learning about language supports innovative readings, convincing students that literature lessons can become ethical workshops during which we improve the art of meeting with other people.

The article presents an interpretation of the book by Daniel Chmielewski and Magda Rucinska, Miasto Zlotej [Inner City] (2018), classified by the authors as an urban horror story. The author of the paper attempts to expand this category with elements of the eco-horror genre. The study is supplemented by the concept of Anthropocene, as well as an approach that integrates ecological humanities and ecocriticism. It is aimed to determine to what extent the postulates related to those notions are implemented in the analysed book. The author of the article proves that not only does their presence modify generic conventions of horror, but most of all it transforms the book into a small treaty on community education.

"Październik w Oświęcimiu oznacza czas wielkiego święta książki dla dzieci. Jesień 2019 roku również wpisała się w tradycję celebrowania lektury. Po raz dwudziesty szósty wręczono Ogólnopolską Nagrodę Literacką im. Kornela Makuszyńskiego, popularnie zwaną Koziołkiem. Nagroda swą nieoficjalną nazwę zawdzięcza statuetce wykonanej przez Andrzeja Renesa, przedstawiającej Koziołka Matołka, sympatycznego, ale czasem rogatego obieżyświata. Warto przypomnieć, że nagrodę od 2004 roku przyznaje Miejska Biblioteka Publiczna im. Łukasza Górnickiego „Galeria Książki” w Oświęcimiu, choć historia wyróżnienia jest nieco dłuższa. W 1994 roku nagrodę ustanowiły Fundacja „Książka dla Dziecka” oraz redakcja kwartalnika „Guliwer” w hołdzie Kornelowi Makuszyńskiemu, znakomitemu polskiemu pisarzowi książek dla dzieci i młodzieży, skrzących się ponadczasowym humorem oraz tak dziś potrzebną nadzieją. Co ważne, regulamin nagrody precyzyjnie określa kryterium wiekowe czytania, według którego nagrodę przyznaje się polskiemu autorowi za książkę literacką dla dzieci w wieku od siedmiu do dwunastu lat." (fragm.)

Dlaczego o tym wszystkim piszę w kontekście lekcji polskiego? Wydaje mi się, że lekcja może przybrać wspomniany przeze mnie wcześniej układ amfiladowy, bo chyba taka przestrzeń ma jakąś szansę powodzenia. Daje ona iluzję bycia u siebie, rozumienia i zadomowienia, ale jednocześnie sygnalizuje, że bezpieczeństwo jest złudne, będąc przecież bardziej poczuciem niż czymś rzeczywistym. Otwarte drzwi, przez które widzimy niekończące się korytarze, są zaproszeniem do wędrówki, w trakcie której nie raz, nie dwa uświadomimy sobie brak, by z NICZYM kolejny raz podjąć próbę rekonstrukcji, a raczej: dekonstrukcji znaczeń. Bliżej więc lekcji polskiego do rozjeżdżonej buldożerem działki niż do elegancji mitycznej narracji. Jeśli więc to prawda, że prowizorka jest najtrwalsza, to może uczyńmy z niej metaforę czytania układającego się w sinusoidę wejść i wyjść, zakorzeniania oraz porzucania. Wędrówka przez amfiladową przestrzeń przypomina syzyfową pracę. Ale, jak przekonuje autor Mitu Syzyfa, może właśnie dlatego trzeba wyobrażać sobie ucznia szczęśliwym. Trzeba wyobrażać sobie nauczyciela szczęśliwym. [fragm. tekstu]

The article is an attempt to describe the book The Lesson of (Un)presence. Polish-Jewish heritage in Polish language education by Agnieszka Kania. The book deals with the place of the subject matter related to the Holocaust in Polish language classes and the ways of educating about the past. The researcher suggests that the school discourse that concerns post-memory should not only take into account the sensitivity of the modern student, but first and foremost, utilise the post‑memory narratives to describe the phenomena that currently have to be addressed. Owing to such an approach, the school gets the opportunity for creating conditions for authentic dialogue with the past and, on the basis of this — for the reflection upon the contemporary world. If the education about the Holocaust serves such a purpose, it becomes one of the pillars of intercultural education.

"Irena Socha, pisząc o najważniejszych sytuacjach, w jakich przebiega „obcowanie młodych ludzi z książką, które kształtują wzory czytelniczych zachowań”, wymienia na drugim miejscu czytanie w szkole1. Zauważa, jak wielką rolę odgrywa w kształtowaniu tych zachowań nauka czytania i rozumienia czytanego tekstu. Nie mniej istotnym problemem, który wyznacza rangę książki w szkole, jest czytanie (lub nieczytanie) lektur szkolnych, a także poszukiwanie drogi do odbiorcy i dążenie do tego, by kontakt z lekturą w okresie szkolnym nie był przymusem, ale stał się przyjemnością2." [fragment tekstu]

The article is an attempt to characterize the school canon of required readings concerning the Holocaust, as well as other books dedicated to the youngest readers. The author analyses the records of core curriculum and inspects books for children which were written in the first decade of the 21st century. In these recommended readings she notices a mechanism of creating the post‑memory of young readers’ generation, which shape corresponds to the contemporary reflection on the Holocaust, undergoing constant changes which are a result of appearances of still new contexts. The researcher considers a trace to be a superior category which enables forming of contemporary remembering matrices. For the same reason the author pays special attention to this motive while analysing the chosen texts. It results in the conclusion that the presence of a trace generates nostalgia, which in turn leads to the feeling of loss, a category without which it would be difficult to imagine contemporary texts on the Holocaust for children.

The author of the article demands a wise fairy tale didactics, unlimiting itself to only summing up the plot and exploring the structure of fairy tale rules. A deep message of a fairy tale places this very text beyond the primary school core curriculum, making it a universal story subject to literary transformations which deserve an interpretative consideration at school.

Czy i w jakim stopniu literatura współczesna przeznaczona dla młodego i nieco starszego odbiorcy reaguje na otaczającą dziecko rzeczywistość? Czy stara się niczym sejsmograf wychwycić nawet najdrobniejsze zmiany, czy też upiera się przy utrzymaniu status quo gwarantującego spokój i stabilizację „raju” dzieciństwa. A może demonizując problemy współczesności, atakuje młodego odbiorcę niepokojami dorosłych? Te i inne zagadnienia podjęli uczestnicy konferencji „Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań” zorganizowanej przez Katedrę Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego w dniach 17–18 listopada 2011 roku. Organizatorkami konferencji były: prof. UŚ dr hab. Bernadeta Niesporek-Szamburska, dr Małgorzata Wójcik-Dudek i mgr Marta Kubarek. Spotkanie stanowiło niejako kontynuację organizowanej niedawno przez Katedrę Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej konferencji „Dziecko – język – tekst”, która ujawniła potrzebę świeżego ujęcia najnowszych tendencji w literaturze dla dzieci i młodzieży, a także interdyscyplinarnej refleksji nad jej przemianami. Do dyskusji zostali zaproszeni badacze z całej Polski – poloniści, psycholodzy, pedagodzy, dydaktycy i nauczyciele [...].

The author of the article proposes the way of reading and interpreting Olga Tokarczuk’s novel at high school. The choice of the novel results not only from the changes in curricu-lum, but also from a chance of enriching the lists of obligatory reading with the texts under-taking interesting problems such as relation between man and animals. The scholar sees here a counterweight for problems connected with liberation of the nation or social topics that seem to dominate in Polonistic discourse at high-school. The very presence of Olga Tokarczuk’s novel at Polish language classes would question an anthropocentric way of interpreting the world around.

The article makes an attempt to characterize a Polish language teacher who works in a secondary school. The author uses Polish les­sons reports which teachers fill out and tries to make generalizations concerning methodological solutions intro­duced by the teachers. Opinions of Polish language teachers who implement objectives developed as a part of ‘Tools in Action’ programme were used to analyse such elements of a lesson as: motivation situation, the topic of a lesson or innovations introduced by the teachers to already prepared lesson plans. The teachers’ comments and suggestions which were included in the reports allowed to characterize the image of a Polish language teacher and to describe selected areas of lessons. Due to their realization the perception of an educational thought inscribed within the idea of teaching as extensive humane project is possible during the Polish lessons in second­ary schools.

"Problematyka dotycząca rozwoju powieści dla dziewcząt doczekała się wszechstronnego opracowania naukowego, uwzględniającego m.in. periodyzację jej ewolucji, genologię, przemiany głównej bohaterki, powielanie i interpretację znanych motywów oraz powinowactwo z baśnią. Niemałą rolę w zgłębianiu tych kwestii odegrały badania nad powieścią dla dziewcząt po 1945 roku2." [fragment tekstu]

The article is an attempt to critically read Lucyna Sadzikowska’s book Listy z lagrów i więzień 1939−1945. Wybrane zagadnienia (Letters from the labor camps and prisons 1939-1945. Selected issues) published in 2019. The publication presents the methodological contexts of the camp correspondence study. Małgorzata Wójcik-Dudek critically analyzes the theory of letter used by the author as a message and comments on the results of research by a Silesian literary researcher.

W a rtykule opisane zostały przestrzenie i nspirowane refleksją pedagogiczną Janusza Korczaka, znajdujące się w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN: miejsce edukacji rodzinnej „U króla Maciusia” oraz wystawa „W Polsce króla Maciusia. 100-lecie odzyskania niepodległości”. Autorka ukazała, w jaki sposób zwrot edukacyjny we współczesnym muzealnictwie przełożył się na rozwój koncepcji przestrzeni muzealnej przeznaczonej dla dzieci. Koncepcja ta w dużym stopniu wyrasta ze współczesnych teorii wychowania, począwszy od konstruktywizmu Johna Deweya, przez pedagogikę Janusza Korczaka, aż po popularne dziś skandynawskie modele wychowania.

The article is an attempt to show the ritual of dining as a tool of oppression applied to children. Literature aimed at children tries to help them overcome the trauma of eating process by showing culinary experience as a social event, which is the beginning of reflection on freedom, possibilities of making choices or building one’s own identity. According to the author the collection of poems by Natalia Usenko serves that purpose.

In the article, the Kabbalistic interpretation by Władysław Panas (contained in his treatise Księga blasku ‘The Book of Radiance’) of the titular short story from Bruno Schulz’s Sklepy cynamonowe (“The Cinnamon Shops”) was adapted by the author with a view to utilizing it during a Polish lesson. As the author of the article puts forward, the pivotal notion for the short story under analysis is the mysticism of light, the presence of which guarantees the world order. Interpreting “The Cinnamon Shops” in the context of Judaist topics, while leaving aside the contexts suggested by the literary history and biography, allows to indicate other, quite inspiring, interpretive possibilities. The latter convincingly reinforce Schulz’s exceptional place in the canon of Polish literature and, most of all, prove that his oeuvre still requires from the contemporary readers not only the skill of close reading, but also highly developed aesthetic sensitivity.

Tak brzmi jedno z pierwszych zdań Stereotypu czarownicy i jego modyfikowania…, ważnej książki dostojnej Jubilatki. Książki na tyle inspirującej, że pozwalam sobie na krótki komentarz, który choć nie ma językowego charakteru, to wynika z ustaleń poczynionych przez Badaczkę. We wspomnianej publikacji jak w soczewce skupiają się przecież obszary zainteresowań naukowych jej Autorki: językowy obraz świata, dydaktyka oraz literatura dla dzieci i młodzieży. Tym samym wydaje się, że w miarę udaną próbą wejścia w dialog z dyskursem naukowym reprezentowanym przez Bernadetę Niesporek‑Szamburską byłby literacki ogląd tekstu należącego do współczesnej literatury czwartej, który przedstawiałby problem inicjacji czytelniczej jako moment magiczny (Fragment tekstu).