Search

Dokuzuncu ve onuncu yüzyıldan itibaren İslam Dini’ne girmeye başlayan Kırgızlar, Sovyet dönemine kadar dini inanç ve geleneklerini korumuşlar, ancak Sovyet rejimiyle birlikte dini anlamda ciddi sıkıntılara ve kısıtlamalara maruz kalmışlardır. Kırgızistan’ın, 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasıyla toplum hayatında birçok alanda değişim ve gelişimler yaşanmaya başlanmıştır. Özellikle devletin insanlara din ve vicdan özgürlüğü tanıması, dini hayatta önemli değişimleri beraberinde getirmiştir. Bu süreçte dini duyguların canlanmaya başlamasıyla insanlar arasında İslam’a bir yöneliş olmuştur. Ancak din-kültür ilişkisinin bir sonucu olarak toplumun dini yaşantısında bazı hurafeler İslam adı altında da yaşanmaya devam etmiştir. Bu gruplar zamanla ülkede teşkilatlanmış ve halkın dini anlayış ve yaşayışı üzerinde etkili olmaya çalışmışlardır. Devlet, bunlardan bir kısmını legal bir kısmını ise illegal olarak tanımlamıştır. Bu makalede bağımsızlık sonrası ülkede faaliyet gösteren Tebliğ cemaati, Selefilik ve İsmaililik gibi gruplar ve Batıdan gelen Hıristiyan kökenli bazı misyoner gruplar ile diğer dini gruplar incelenmiştir., The Kyrgyz people who became Muslim in the 9th and 10th century protected their religious faiths and traditions until the Soviet regime; but, they were exposed to serious problems in terms of religious faith and practices during the Soviet regime. However, with the gaining of their independency, they had some important gains in religious field as well as other areas and serious developments were lived in religious practices. Recognizing of the state the freedom of religion and conscience for people has revived the faith of people and begun to return rapidly to Islam. While they were under the attack of atheism in a short time ago, on the one hand, they tried to learn Islam, on the other hand, they tried to protect some superstitions in the name of Islam that prevailed among people before accepting Islam.

Kırgızistanyaklaşık 70 yıl Sovyet yönetimi altında kaldıktan sonra, 1991 yılında bağımsızlığınıilan etmiştir. Bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte, diğer alanlarda olduğugibi din ve devlet ilişkilerinde de yeni bir dönem başlamıştır. Ülkedeki yaygındin eğitimi konusunda da en önemli gelişmelerden birisi hiç şüphesiz, 1993yılında “Kırgızistan Müslümanları Dini İdaresi”nin kurulmasıdır. KırgızistanMüslümanları Dini İdaresinin pek çok görev ve sorumluluğu olmasına rağmen, enönemli görevlerinden birisi ülkedeki cami hizmetlerini yürütmektir. Camihizmetleri ilk planda genellikle ibadet fonksiyonuyla akla gelmektedir. Oysa, camilerinibadet fonksiyonlarının ötesinde, en önemli görevlerinden birisi de hiçşüphesiz din eğitimine olan katkısıdır. Bu durum, Kırgızistan halkı için çok daha önemlidir.Nedeni de hem uzun yıllar din eğitiminden mahrum kalınması, hem de devletokullarında henüz yeteri kadar din öğretiminin yapılamaması gibi sebeplerle,halkın büyük ölçüde dinle ilgili bilgileri camilerden almasıdır. Camihizmetlerinin en önemli yanlarından birisi de ülkenin en ücra köşesine kadar nüfuzetmesidir. Böylece camiler ibadet ve din eğitimi fonksiyonlarının yanında genelanlamda sosyalleşme ve özel anlamda da dini toplumsallaşma açısından da önemlibir işlevi yerine getirmektedir. Bağımsızlık öncesi ülkede yalnızca 39 camibulunurken, bu sayı 2018 yılı itibariyle 2838’e ulaşmıştır. Bu camilerden2457’si (%86,6’sı) ilgili makamlar tarafından kayda alınmış durumdadır. Diğercamiler ise henüz kayıt altına alınmamıştır. Camilerinfiziki yapısı ve sayısı kadar, buralarda görev yapan din görevlilerinin meslekiyeterlikleri ve yetişmişlik düzeyi de son derece önemlidir. Zira camilerdengereği kadar yararlanmanın yolu orada görev yapan imamların meslekiyeterliliklerine; din eğitimi açısından sahip oldukları donanıma bağlıdır. Ziradin kendini anlatmamakta; daima din eğitimi alan insanlar aracılığıylaanlatılmaktadır. Dolayısıyla din görevlisi demek o toplumda din anlayışınınniteliği demektir. Kaliteli ve doğru bir dini eğitimle donatılmış dingörevlileri, dinin o toplumda doğru işlev sergilemesinin biricik teminatıdır vebu nedenle mesele çok önem arz etmektedir. İştebu makalenin amacı da, Kırgızistan genelinde camilerde görev yapan dingörevlilerinin mesleki yeterliklerini ve mesleki bazı sorunlarını ele alarak,daha iyi görev yapabilmelerini temin için birtakım önerilerde bulunmaktır. Buamaçla Kırgızistan’da görev yapan din görevlilerine yönelik bir alanaraştırması yapılmıştır. Bu araştırmada 206 din görevlisine anket uygulanmış,ayrıca yedi bölge gezilerek, bölge kazıları (kadıları) ve bazı imamlarlamülakat da yapılmıştır. Araştırmadanelde edilen genel sonuçlara göre: Ülkede hem cami sayısı hem de cemaat sayısıhızla artmaktadır. Fiziki açıdan bakıldığında camilerin abdesthaneleri vetuvaletleri hariç, her hangi bir sorun gözükmemektedir. Anket uyguladığımız dingörevlilerinin büyük çoğunluğu kırsal kesimde görev yapmakta ve yaş ortalamasıda büyük oranda (% 80) 35 yaş üzerindeki kişilerden oluşmaktadır. Dingörevlilerinin önemli bir kısmı medrese ve İslam Üniversitesinden mezun olmaklaberaber, Kırgızistan’da din görevlisi olarak atanmak için resmi bir din eğitimiprogramı ve atama şekli bulunmamaktadır. Ekonomik nedenlerden dolayı dingörevliliği mesleği cazip bir meslek olarak görülmediğinden, imamlar meslekiaçıdan yeterli bir eğitim almadan da bu görevi yapabilmektedirler. Dingörevlilerinin çoğu din kaygılarla bu mesleği seçtiklerini söylemiş olsalar da,çevrenin zorlaması ve talebiyle bu mesleği seçenler de azımsanmayacak birorandadır. Bununla birlikte, onların büyük kısmı mesleklerinden memnunolduklarını ifade etmişlerdir.

Kyrgyzpeople lived under the control of Soviet Union for about 70 years. During thistime, they were forbidden to practice any kinds of religious duties. Theirreligious schools and mosques were closed or used for other aims rather thanreligious needs. In short, all kinds of religious freedom and practices wereforbidden strictly. The aim was to bring up an atheistic people during the daysof Soviet Union. However, when Kyrgyz people won their independence andestablished a new country, all kinds of restrictions in terms of religion wereabrogated and people began to establish their religious schools and mosques.While during the first years of independency of the country in 1991, there wereonly 39 mosques, as of 2018 there are nearly 3,000 mosques in the country. Inaddition to the increase of mosques, the number of people going to mosques alsoincreases day by day. This article examines mainly the development of religiousfreedom in terms of legal aspect from the beginning of the establishment of thecountry to our time; the legal statues, functions, and duties of StateCommission for Religious Affairs and Religious Office of Kyrgyzstan Muslims,and as common religious educational places mosques, religious activities doneat mosques, the factors effecting these activities negatively.Summary: Kyrgyz Turks are one of the most ancient tribes in Central Asia. Althoughthere are various views and knowledge about the religious life and the processof Islamization of them in various sources, there is no doubt that one of themost important elements which shapes Kyrgyz culture and social life is Islam.Even though they continued the activities of Islamic education and training underthe rule of many nations thorough the history, all activities of religiouseducation were tried to be forgotten and religion was removed from daily lifeunder the Soviet communist regime. However, with the establishment of theRepublic of Kyrgyz based on the secular and democratic bases on 31 August 1991,Muslim people showed a great effort and endeavor to open some institutionswhere they could live their religion, perform their religious duties, and teachreligious and moral values for people. After thedeclaration of independence, with the enacting of “Freedom of Faith andReligious Institutions” on 16 December 1991 which was one of the first enactinglaws, very important developments happened in terms of both formal and informaleducation. Some knowledge concerning Islam is given in some culture courses and“Religious Office of Kyrgyzstan Muslims” was created for meeting all kinds ofreligious needs of Muslims in the country in 1993. Withthe establishment of the “State Commission for Religious Affairs” in 1996, somenew legal regulations were made. Thus the state’s policy about religiouseducation and teaching gained a new dimension. During this process, the statefaced some problems concerning developments in religious education. Althoughsome of these problems have been solved legally, there are still many problemsabout religious education today. Sincethe independency until now, there have been many researches as articles, books,master theses and doctorate dissertations about various fields of religiouseducation, religion-state relations, religious institutions, course books andtheir curriculums. However, a great majority of these studies belong toreligion-state relations and the field of formal religious education. Therearen’t any academic studies or research about mosques and imams that concernthe great majority of the country population. In fact, from the point ofreligious education, common or informal religious education is as extremelyimportant as formal religious education. For the mosques that are one of themost important institutions of common religious education are spread to themost remote corner of the country and serve for all people of different agesfor the whole year. The effects of common religious education increase day byday. While there were just 33 mosques in 1933, there were 39 mosques in theindependency year of 1991, as of 2018 this number has risen to 2830. Relatingthe imams who work at mosques, it is not possible to speak about a systematicstructure. Since imams are generally graduated from madrasas, theireducational levels are very low. As they have not enough financial support andhighly educated teachers, they cannot give good education to their students andcannot adopt themselves to the modern educational levels in teaching religiousissues. In order to solve this problem, Muftiyat either sends studentsto abroad or gives in service trainings for imams. Anotherimportant problem in relation to imams is the way of assignment. There is nocriterion for assignment of imams. They are not designated by the Muftiyat,but it just legitimizes those imams who are chosen by congregation. Imamsreceive neither any salary from the Muftiyat, nor they have any socialassurance. They work either voluntary or their incomes are paid by people. Althoughall of these negative conditions, mosques and imams have a great importance onKyrgyz people’s education, culture, worship, and moral teaching. It can be saidthat there are two kinds of education at mosques and masjids. One ofthese is “moldos”, somemen of religion who gather students and give some religious knowledge withoutfollowing any curriculum. Although some of them take education from some Arabiccountries or Pakistan, their educational level is very low and cannot reciteeven the Qur’an correctly. In addition, they have very little knowledge aboutpedagogy and religious themes, and they have not enough educational experience.Thesecond type of education at mosques and masjids is carried out throughFriday sermons and preaching. However, this is not an effective way in givingreligious education. Because the way in which the Friday sermon is given is notappropriate as a good teaching method. As the sermons are done in Arabic, thereis no effective communication between the imam and the congregation. However,Friday sermons and preaching are very important for people’s religiouseducation and socialization. Thisarticle firstly deals with the developments in religion in the times of freedomof the country, secondly, it examinesthe institution of Muftiyat to which all mosques are adhered and “StateCommission for Religious Affairs” that register the mosques which the Muftiyatapproves, and lastly gives information about mosques and theircongregations in the country., Bilindiği gibi Kırgızistan halkı 70 senedir Sovyetler Birliği yönetimialtında yaşamıştır. Bu dönem zarfında, her türlü dini uygulamalardan mahrumbırakılmışlardır. Dini okulları ve camileri ya kapatılmış ya da başka amaçlarlakullanılmıştır. Kısacası, her çeşit dini özgürlük kısıtlanmış ve diniuygulamalar da sıkı bir şekilde yasaklanmıştır. Sovyetler dönemindeki amaç,ateist bir toplum yetiştirmekti. Bununla beraber, Kırgız halkı bağımsızlığınıkazanıp, yeni bir ülke kurduklarında, din özgürlüğü bağlamında her türlü baskıkaldırılmış ve insanlar kendi camilerini ve okullarını açmaya başlamışlardır.Ülkede bağımsızlığın ilk yıllarında, 1991’de, sadece 39 cami varken, bu sayı2018 yılı itibariyle yaklaşık 3,000’e yükselmiştir. Cami sayısındaki artışailave olarak, camiye giden insan sayısı da günden güne artmaktadır. İşte bumakale temel olarak, yasal açıdan ülkenin bağımsızlığını kazanmasından günümüzekadar geçen süreçte dini özgürlüğü, Din İşleri Devlet Komisyonu ile KırgızistanMüslümanları Dini İdaresi’nin yasal durumunu, fonksiyonlarını ve görevlerini vebir yaygın din eğitimi kurumu olarak camileri, camilerde yapılan hizmetleri, buhizmetleri olumsuz yönde etkileyen faktörleri ele almaktadır. Özet: Kırgız Türkleri, Orta Asya’daki en kadimmilletlerden birisidir. Kırgızların dini hayatı ve İslamlaşma süreci ile ilgiliçeşitli kaynaklarda farklı görüş ve bilgiler yer alsa da, Kırgız kültürünü vesosyal hayatını şekillendiren en önemli unsurlardan birisinin İslam olduğundaşüphe yoktur. Tarih boyunca farklı devletlerin hâkimiyeti altında, İslam eğitimve öğretim faaliyetlerini devam ettirmişse de, Sovyet komünist rejiminde tümdin eğitimi faaliyetleri unutturulmaya çalışılmış ve din bir köşeye itilmiştir.Bununla beraber, 31 Ağustos 1991 tarihinde laik ve demokratik esaslara dayalıKırgız Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla, Müslümanlar dinini yaşayabilecek,ibadetlerini yerine getirebilecek, dini ve manevi değerlerini öğretebilecekkurumlar açma konusunda büyük gayret ve çaba sarf etmişlerdir. Bağımsızlığın ilan edilmesinden sonra, ilk kabul edilen kanunlar arasındayer alan ve 16 Aralık 1991’de yürürlüğe giren, “İnanç Özgürlüğü ve DiniKurumlar” kanunuyla birlikte, hem örgün eğitim kurumlarında, hem de yaygın dineğitimi kurumlarında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bir taraftan İslam diniyleilgili bilgiler bazı kültür dersleri içinde yer almaya başlarken, diğertaraftan Müslümanların her türlü dini ihtiyacını karşılamak amacıyla ülkede,1993 yılında “Kırgızistan Müslümanları Dini İdaresi” (Muftiyat) kurulmuştur.1996 yılında ise, “Din İşleri Devlet Komisyonu”nun kurulmasıyla,din-devlet ilişkilerinde yeni yasal düzenlemelere gidilmiş ve devletin dineğitimi ve öğretimine ilişkin politikası yeni bir boyut kazanmıştır. Elbettedin eğitimiyle ilgili bu gelişmeler esnasında bir takım sorunlarla dakarşılaşılmıştır. Yasal olarak her ne kadar bu sorunların bir kısmı çözülmüşolsa da, günümüzde hala mevcut pek çok sorun bulunmaktadır. Ülkenin bağımsızlığı kazanmasından bu yana, Kırgızistan’da din eğitimininfarklı alanlarını, din devlet ilişkilerini, dini kurum ve kuruluşları, derskitapları ve programlarını ele alan pek çok makale, kitap, yüksek lisans vedoktora çalışmaları bulunmaktadır. Ancak bu çalışmaların büyük kısmı,din-devlet ilişkileri ve örgün din eğitimi alanına aittir. Ülke nüfusunun büyükçoğunluğunu ilgilendiren cami ve cami görevlileriyle ilgili doğrudan hiçbirakademik çalışma tespit edilememiştir. Oysa meseleye din eğitimi açısındanbakıldığında, örgün din eğitimi kadar, yaygın din eğitimi de son dereceönemlidir. Zira yaygın din eğitiminin en önemli kurumlarından birisi olancamiler, ülkenin en ücra köşesine kadar yayılmış olup, her yaştan insana yılboyunca hizmet vermektedir. Ülkede yaygın din eğitiminin etkisi giderekartmaktadır. Zira 1933 yılında ülkede yalnızca 33 cami bulunurken, bağımsızlıkyılı olan 1991’de 39, 2018 yılı itibariyle bu sayı 2830’a yükselmiştir. Camilerde görev yapan din görevlileri konusuna gelince, bu konuda henüzsistemli bir yapıdan bahsetmek mümkün değildir. Ülkede imamlar genelliklemedrese mezunu olduklarından mesleki bilgi düzeyleri oldukça düşüktür. Ziramedreselere baktığımızda, bu eğitim kurumlarının gerekli mali kaynaklarınınyeterli olmaması ve yüksek düzeyde eğitim verecek kapasitede bilgi ve beceriyesahip elemanlarının bulunmaması, çağdaş şartlara uygun olarak dini konularınöğretiminde adapte olamamaya ve eğitim düzeyinin kalitesinin düşmesine nedenolmaktadır. Müftülük bu sorunu çözmek için ya yurtdışına öğrenci göndermekle yada kısa süreli hizmet içi eğitim vermekle yetinmektedir. İmamlarla ilgili diğer önemli bir sorun da, imamların atanmasında izlenenusul konusudur. Zira imamların atanmasında belli bir ölçüt bulunmamaktadır.İmamları müftülük atamamakta, sadece cemaat tarafından seçilen imamlarıtanımaktadır. İmamlar müftülükten ya da devletten her hangi bir maaşalamadıkları gibi, onların her hangi bir sosyal güvenceleri de yoktur. Yagönüllülük esasına göre çalışmaktadırlar ya da gelirlerini cemaat ödemektedir. Bütün bu olumsuz şartlara rağmen, Kırgız halkının eğitim, kültür, ibadetve ahlak yönünden bilgilenmesinde cami ve mescitlerin büyük önemi vardır. Camive mescitlerde iki türlü eğitimden bahsedilebilir. Bunlardan birincisi, “moldo”adıyla bilinen din adamlarının başına topladığı öğrencilere belli birprograma bağlı kalmadan, daha çok kendi bildiklerini öğretmeye çalışmasışeklindeki eğitimdir. Bu moldoların bazıları Arap ülkelerinde veya Pakistan’dabelli bir eğitim görmüş olsalar bile çoğunluk, doğru dürüst bir eğitimdenyoksundur ve bu nedenle Kur’an’ı bile doğru bir şekilde okuyamamaktadırlar.Ayrıca bunların pedagojik ve dini bilgileri de oldukça az ve eğitim tecrübeleride yetersizdir. Cami ve mescitlerdeki ikinci eğitim şekli ise, hutbe ve vaazlar yoluylayapılan eğitim şeklidir. Ancak Kırgızistan’da hutbe usulüyle etkili bir dineğitiminin yapıldığını söylemek oldukça güçtür. Nedeni ise, hutbenin verilişşekli buna imkân tanımamaktadır. Zira ülkede neredeyse çoğu camilerde hutbelertamamen Arapça okunduğu için, imam ile cemaat arasında etkili bir iletişimkurulamamaktadır. Oysa vaaz ve hutbenin Cuma namazı içindeki yeri ve halkın dineğitimi ve sosyalleşmesi açısından oldukça önemlidir. İşte bu makalede önce, Ülkedeki din özgürlü konusundaki gelişmeler, dahasonra tüm camilerin kendisine bağlı olan Muftiyat ve Muftiyat’ınonayladığı camilerin kaydını yapan “Din İşleri Devlet Komisyonu” hakkında bilgiverilecek, en sonunda da ülkedeki cami ve cami cemaatle ilgili bilgileredeğinilecektir.