Search

In this article, I examined three travelogues written in different centuries and shaped the Turkish-Eastern-Islamic image. The first of these is Peter the Monk's travelogue “The History of Jerusalem”, which is also categorized as the diary of the first crusade. This travelogue depicting the first mass encounters of Turks and Western Christians on Anatolian soil from Nicaea to Antioch is also a diary. As the travelogue was popularized by the church, it made a lasting “contribution” to the negation of Turkish, Eastern, and Islamic images. The second is Hans Schiltberger's travelogue entitled Ein wunderbarliche unnd kürtzweilige Histori, wie Schildtberger von den Türcken gefangen, unnd wider heymkommen. By describing the impression and subjective experiences that this Bavarian prisoner acquired during his thirty-two years of captivity, he permanently influenced the image of Turkey, the East, and Islam in the West, especially in German-speaking countries. These two travelogues can be considered as documents of a largely negative Turkish image due to the situations and purposes of the authors. The third is Pushkin's journey to Erzurum. The first two of these journeys are articles with a high level of representation, which significantly affect the view of the west of the Turks who as Asian/Eastern people began to settle in Asia Minor, in other words, Anatolia. Pushkin's travelogue is inspired by the Turkish and Eastern image of the West, but at the same time it is an original depiction of a distinguished writer who discusses Turkey-Russia relations., Bu yazıda farklı yüzyıllarda yazılmış ve Türk-Doğu-İslam imgesini biçimlendiren üç gezi yazısını irdeledim. Bunlardan ilki Birinci Haçlı Seferi günlüğü olarak da nitelendirilen Keşiş Peter'in 'Kudüs'ün Tarihi' adlı gezi yazısıdır. Türklerle Batılı Hıristiyanların, İznik'ten Hatay'a değin Anadolu topraklarındaki ilk toplu karşılaşmalarını betimleyen bu gezi yazısı aynı zamanda bir günce niteliği taşır. Kilise aracılığıyla da yaygınlaştırıldığı için, Türk, Doğu ve İslam imgelerinin olumsuzlaştırılmasına kalıcı katkı yapmıştır. İkincisi Hans Schiltberger'in 'Tutsak Düşmesinin ve Geri Dönüşünün Mucizevî Öyküsü' adını taşıyan gezi yazısıdır. Bu Bavyeralı tutsak otuz iki yıl süren tutsaklığı sırasında edindiği izlenim ve öznel deneyimlerini anlatmak suretiyle, Batı'da özellikle de Almanca konuşulan ülkelerde Türk, Doğu ve İslam imgesini kalıcı biçimde etkilemiştir. Bu ilk iki gezi yazısı, yazanların durumları ve amaçları nedeniyle, büyük ölçüde olumsuz bir Türk imgesinin belgeleri olarak değerlendirilebilir. Üçüncüsüyse, Puşkin'in 'Erzurum Yolcuğu'dur. Bunlardan ilk ikisi, Batı’nın Küçük Asya’da, bir başka deyişle, Anadolu’da, yerleşmeye başlayan ve Asyalı/Doğulu olarak ulamlanan Türklere bakışını önemli ölçüde etkileyen, temsili düzeyi yüksek gezi yazısıdır. Puşkin'in anılan gezi yazısı, Batı'nın Türk ve Doğu imgesinden esinlenmekle birlikte, Türkiye-Rusya ilişkilerini de konulaştıran seçkin bir yazıncının özgün betimlemesidir.

Livaneli 'Sevdalım Hayat'ta1 yazınsal yapıtlarında betimlediği imgelerden bazılarına değinir. Bunlardan biri Mahir Çayan ile ilgilidir. Anılan kitabın 'Kırlardan Şehirlere Darbeler' bölümündeki anlatımla, Mahir Çayan burnu aktığı için sürekli elinde bir mendille dolaşır. Livaneli, bir gün niye böyle olduğunu sorar; Mahir Çayan'ın "burnunda kemik erimesi olduğunu, ameliyat olması gerektiğini" söylemesi üzerine, Livaneli, "Ol öyleyse, kurtul" diye karşılık verir. Mahir Çayan Livaneli'ye bakıp gülümser: "Bıçak altına yatmak kolay mı? Can işte." Öte yandan, aynı Mahir Çayan Maltepe'deki evde askerlerle günlerce çarpışma ve Kızıldere'de bombalarla parçalanma cesareti gösteren devrimci önderdir.

Bu çalışmada yorum bilim ve alımlama estetiği kuramından ve yöntemindenyararlanılarak, Orhan Pamuk’un “Kafamda Bir Tuhaflık” romanında içgöç kapsamındaKonya Ereğli’nin bir köyünden İstanbul’a gelen Mevlut figüründe betimlediği kentkültürünün değişimi ve bu değişim sürecine uyum sağlamaya çalışan insan tipleriçözümlenmiştir.Romandaki anlatım uyarınca, içgöçün bir sonucu olarak İstanbul’un kıyılarındayeni mahalleler ortaya çıkmış, böylece İstanbul kısmen köylüleşmiş, köyden gelenlerise, İstanbul’un kent kültürüne uyum sağlamıştır. İç göçmenler, emek yoğun bir alanolan hizmet sektörüne katılmak suretiyle varlık kurmuş ve yaşamlarını sürdürmüştür.Romanın başkahramanı Mevlut, babasının yolunu izleyerek, boza ve yoğurt satıcılığıişiyle ailesinin geçimini sağlamıştır. Kent kültürünün ve tarihinin korunmasını çokönemseyen yazar, bu kapsamda kentin günlük yaşam kültürünü biçimlendiren öğeleriserimlemiştir.Çözümleme, romanın yazınsal merkezini oluşturan ve geleneksel bir kültür değeriolan boza ve boza satıcısı Mevlut’un kafasındaki tuhaflıklara dayanmaktadır. Ayrıca,Pamuk’un romanın asıl ve yan figürlerinin oluşturmada boza ve yoğurt satıcılarınıyakından tanımak amacıyla, onların günlük çalışma koşullarını gözlemlemiş ve anlatımtarzlarından yararlanmıştır. Böylece “Kafamda Bir Tuhaflık” ses çoğulluğu ve metinlerarasılık niteliği kazanmıştır. Romanın bu niteliği, bu çalışmada araştırmaya katılmıştır.Doğuştan İstanbullu olan romanın yazarı Orhan Pamuk’un kültürel belleğindeboza ve benzeri kültür ürünleri yer etmiştir. Bu nedenle, İstanbul’un kültürel belleğinioluşturan bu öğeler ve renkler çözümlemeye katılmıştır. Boza, romandaki betimlemeuyarınca, insanın özünde var olan eğlenme ve biraz dumanlanarak zaman geçirmegereksinmesini karşılayan hafif alkollü bir içecektir.

Kafamda Bir Tuhaflık” romanında yazınsallaştırılan tuhaflık sözcüğü, başkahraman Mevlut’un bir kez görüp güzel gözlerine tutulduğu Samiha’yı düşünerek, ancak Samiha’nın ablası Rayiha adına gönderdiği mektuplarla başlar; Samiha yerine Rayiha’yı kaçırarak evlenmesiyle sürer. Mevlut’un Samiha’yı düşünerek yazdığı mektupları Rayiha adına göndermesini sağlayan da Samiha’ya göz koyan amcaoğlu Süleyman’dır. İçgöçün bir türevi olarak İstanbul’un kıyılarında oluşan gecekondu yerleşimleri ve köyden kente gelenlerin kent yaşamına eklemlenme sürecinde ortaya çıkan tuhaf insan tiplerinin ve toplumsal-kültürel tuhaflıkların anlatılaştırımı, bu romanın yazınsal merkezini oluşturur., The weirdness with a literary character in the novel “A Weirdness in My Head”, begins with the letters sent by the main character, named Mevlut, to Rayiha, Samiha’s sister. Mevlut fell in love with Semiha at first sight and assumed he was sending the letters to her. The oddity goes on when Mevlut gets married by kidnapping Rayiha instead of Samiha. Suleyman, the uncle who lusts after Samiha, is the one who caused the letters of Mevlut to be sent to Rayiha. As a result of internal migration, the bizarre human types that emerged during the process of articulation into the urban life of the shanty towns and peasants who appeared on the shores of Istanbul constitute the literary center of this novel.

ARSLAN KARABULUT, Müge, The intellectual Physiognomy in Characterization and Specialty of Artworks. A comparative Analysis in the selected Novels of Herta Müller and Orhan Pamuk, Ph. D. Dissertation, Ankara, 2019. The aim of this study is to analyse “the intellectual physiognomy in characterization” approach of Lukács through a pluralist method in Herta Müller’s and Orhan Pamuk’s selected novels comparatively. In order to understand what Lukács means by the concept of intellectual physiognomy, the concepts of physiognomy and physiognomic that provide basis for the approach in question will be dealt as the field of meaning and use primarily and especially the relation between literature and the concept of physiognomic will be evaluated within the context of internal-external dialectics. In this sense, the determinations of Lukács within the frame of the intellectual physiognomy in characterization approach exposits the figure in an artwork to be considered in a multifaceted way in question. Lukács underlines internal-external dialectics by the term of intellectual physiognomy analogously to the physiognomic approach. Differently from that, he points out the spiritual and sensory associations of physiognomy in a pluralist manner. According to Lukács, figures affect each other, subject, space and the style of the author in a hierarchical order. So, his specified points from the aspect of characterization within the scope of intellectual physiognomy of artistic figures approach will be found out. Subsequently, the novels “Reisende auf einem Bein” of the nobel-winning German author Herta Müller and “Kafamda Bir Tuhaflık” of the nobel-winning Turkish author Orhan Pamuk will be analysed within the frame of characterization in consideration of Lukács’s approach in question. The similar and divergent aspects of the two authors will be revealed comparatively in this context. The author’s interwoven and multifaceted characterization of the individual with his/her society are observed clearly on figures in Pamuk’s and Müller’s selected works. In this study, it is inferred that one of the most remarkable factors of the authors’ transferring their locality to universality is their figures with intellectual physiognomy. Keywords Physiognomy, Georg Lukács, Characterization, Intellectual Physiognomy, Specialty of Artworks, Herta Müller, Orhan Pamuk. Çalışmanın amacı, Lukács’ın sanatsal figürlerin entelektüel fizyonomisi yaklaşımını, çoğulcu bir yöntemle, Herta Müller ve Orhan Pamuk’un seçilen romanlarında karşılaştırmalı olarak analiz etmektir. Lukács’ın fizyonomi kavramıyla neyi kastettiğini anlamak adına, öncelikle söz konusu yaklaşıma dayanak oluşturan, fizyonomi ve fizyonomik kavramları, anlam ve kullanım alanı olarak ele alınacak, bu konudaki çalışmalar gözden geçirilecek, özellikle edebiyat ve fizyonomik arasındaki ilişki, iç-dış diyalektiği bağlamında değerlendirilmeye çalışılacaktır. Lukács’ın sanatsal figürlerin entelektüel fizyonomisi yaklaşımı çerçevesinde belirledikleri, antropomorfist bir yaklaşımla sanat eserinde figürün çok yönlü ele alınmasını serimler. Bu bağlamda söz konusu yaklaşımla, temelde figür kurgulaması ve figür kurgulamasındaki önemli noktalar irdelenmektedir. Entelektüel fizyonomi ifadesiyle, fizyonomik yaklaşıma benzer olarak iç-dış diyalektiği vurgulanmakta, ondan farklı olarak çoğulcu bir tavırla fizyonominin tinsel ve duyusal çağrışımlarına dikkat çekilmektedir. Lukács’ın genel estetik anlayışına göre figürler, eserin en önemli yapı taşları olarak, hiyerarşik bir düzen içerisinde birbirlerini, konuyu, mekânı ve yazarın yazma biçimini etkilerler. Onun bu değerlendirmesi göz önünde bulundurularak, figür kurgulaması açısından belirlediği noktalar çalışma içerisinde tespit edilecektir. Nobel Ödüllü Alman yazar Müller’in “Reisende auf einem Bein” ve Nobel ödüllü Türk yazar Pamuk’un “Kafamda Bir Tuhaflık” romanları, Lukács’ın söz konusu yaklaşımı ışığında figür kurgulaması çerçevesinde irdelenecektir. Yazarların birbirlerine benzeyen ya da birbirlerinden ayrılan yönleri karşılaştırmalı olarak ortaya çıkarılacaktır. Sonuç itibariyle, Lukács’ın belirgin bir entelektüel fizyonomiye sahip figürün sanat eserinin tikelliğine ve evrenselliğine katkısı, söz konusu romanlarda ele alınacaktır. Yazarın, figürünü birey olarak toplumuyla iç içe ve çok yönlü kurgulaması, yerelden hareketle evrenselde bir farklılık oluşturarak tikelleşmesi, seçilen eserlerde figür üzerinden çok net gözlemlenebilmiştir. Yazarların romanları, figür üzerinden kendi dönemlerine ait tipik toplumsal olayları okura sunarken, Lukács’ın kuramı kapsamında ağırlıklı olarak benzerlikler taşırlar. Her iki yazar, romanlarında Lukács’ın seçilen yaklaşımında belirlenen özelliklere uygun figürler oluşturmuşlardır. Bu çalışmada, yazarların yerelliklerini evrensele taşıyabilmelerindeki ve uluslararası alanda kabul görmelerindeki en önemli araçlardan bir tanesinin kurguladıkları bu entelektüel fizyonomiye sahip figürler olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcükler Fizyonomi, Georg Lukács, Figür Kurgulaması, Entelektüel Fizyonomi, Sanat Eserinin Tikelliği, Herta Müller, Orhan Pamuk.

The literature science works with many disciplines cooperatively and improves its structure. No longer is it possible to regard literature only as a field for story books, novels or leisure activities. Day by day literature proves that it is indeed a science. World-wide popular books are not only adapted either as movies or TV series, but also analysed as literary and digital versions by the academic world. The reason why literature is a part of our lives is that it enriches its structure with the support of other disciplines; such as psychology, philosophy, sociology, religion and mythology, which proves the fact that they are of importance for literature and that they are an essential part of our lives. Hence, literature helps a person not only to face himself, but also to be a bridge between his past and his future. It transfers the conscious. Derived from the stated idea, in this master’s thesis it is aimed to state out this transfer of conscious in the three plays of the twentieth century. The main objective of this master’s thesis is to demonstrate the motive “magna mater” in other words “the great mother” within the scope of the main figures of the plays of the following playwrights: Friedrich Dürrenmatt’s “The Visit of the Old Lady”, Tennessee Williams’ “Suddenly Last Summer” and Güngör Dilmen’s “I, Anatolia”. The idea of the analysis has been inspired by the archetypal theory of the Swiss Psychologist Carl Gustav Jung. The archetype “the Great Mother” has been analysed upon the perspective of mythology and philosophy within the context of the motives and the symbols belonging to the main figures of the plays. The main objective of this master’s thesis is not only the comparison of the main figures of these plays, which have been written by the authors from three different geographies, but also the proof of the fact that the main figure comprises of the features of the archetype “the Great Mother”. Edebiyat bilimi birçok disiplin ile ortak çalışarak kendi yapısını zenginleştirir ve geliştirir. Artık günümüzde edebiyatı sadece hikâye kitapları, romanlar okuyarak boş zamanlarımızı doldurduğumuz bir etkinlik olarak göremeyiz. Edebiyat, her geçen gün bir bilim olduğunu ortaya koyuyor. Dünyaca severek okunan çoğu kitabın sinema ya da televizyon dizisi uyarlamaları yapılıyor, akademik çevrelerde hem yazınsal hem de dijital versiyonlarının incelemeleri yapılıyor. Edebiyatın bu kadar etkin bir şekilde hayatımızın içinde olmasının sebebi, hiç kuşkusuz diğer disiplinlerden de besleniyor olmasıdır. Psikoloji, felsefe, sosyoloji, din ve mitoloji gibi her biri ayrı bir inceleme alanına sahip bu alanların, edebiyatın günümüzdeki şeklini almasında çok önemli bir yere sahip oldukları gerçeğini kanıtlar niteliktedir. İnsanın kendisiyle en iyi şekilde yüzleşmesini sağlar edebiyat. Geçmişiyle geleceği arasında köprü kurmasına vesile olur. Bilinç aktarımı sağlar. Bu düşünceden yola çıkarak bu yüksek lisans tezinde 20. yüzyılın seçkin eserleri arasından seçilmiş olan tiyatro eserlerindeki bu bilinç aktarımının nasıl gerçekleştirildiğinin gözler önüne serilmesi amaçlanmaktadır. Friedrich Dürrenmatt’ın „Yaşlı Kadının Ziyareti“, Tennessee Williams’ın „Geçen Yaz Birdenbire“ ve Güngör Dilmen’in „Ben, Anadolu“ eserlerindeki ana karakterlerin „Ana Tanrıça (die Große Mutter)“ motifinin incelenmesi bu yüksek lisans tezinin ana konusunu oluşturmaktadır. Bahsi geçen motifin incelenmesi fikri İsviçreli Psikiyatr Carl Gustav Jung’un öne sürdüğü Arketip Teorisi’nden edinilmiştir. „Ana Tanrıça (die Große Mutter) arketipi, seçilen eserlerin ana karakterlerinin ortaya koyduğu motifler ve semboller, mitolojik ve felsefe açılardan incelenmektedir. Üç farklı coğrafyanın yazarları tarafından oluşturulan bu eserlerin ana karakterlerinin birbirleriyle karşılaştırılması, ana tanrıça arketipin özelliklerinin taşıdıklarının kanıtlanması bu yüksek lisans tez çalışmasının amacıdır.

In line with the problem of power, the present thesis aims to draw a comparison between the historical novels of Zülfü Livaneli’s Leyla’nın Evi and Serenad and Uwe Timm’s Morenga and Yarı Gölge. The study consists of three chapters. The first two chapters is formed to discuss the argumentative dimension of the thesis. In the first chapter, information on the concepts of power and rulership will be given and the misuse of this power will be emphasized. The phenomenon of power will be emphasized politically, sociologically, literally, linguistically and historically. The understanding of the phenomenons in question by Niccolo Machiavelli and Hannah Arendt will also be covered within the study. The second chapter of the study will provide information on the genre of historical novel, the relationship between history and literature, and the characteristics of the historical novel genre. The genre will be analyzed within its phase in Turkish and German literature and in order to understand the ideas of scholars to what extent historicity along with literary fiction should be used in historical novels will be touched upon. In the operational stage of the third chapter; information on the personal and artistic lives of Zülfü Livaneli and Uwe Timm will be given; the subject and the themes of the novels under study will be made clear; the aforementioned novelists’ works will be compared in line with the problem of power through the subject and themes; an outcome assessment will be made and the study will be finalized. Throughout the study, pluralistic method as a method of comparative literature and as a sub-method of comparative literature studies will be used. In this context, throughout the comparison process the methods used, which apply well to the study, are as follows; mainly text-based analysis, historical analysis, sociology of literature analysis and positivist analysis. KABUL VE ONAY .......................................................................................................... i BİLDİRİM ....................................................................................................................... ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI................................. iii ETİK BEYAN ................................................................................................................. iv TEŞEKKÜR .................................................................................................................... v ÖZET ............................................................................................................................... vi İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ ............................................................................................ 8 ÇALIŞMANIN KAPSAMI ........................................................................................... 11 BİRİNCİ BÖLÜM ......................................................................................................... 14 1.1. ERK KAVRAMI ÜZERİNE ......................................................................... 14 1.1.1. Erk Kavramının Belirlenimi .......................................................................... 14 1.1.2. Meşrulaştırılmış Erk: İktidar .......................................................................... 18 1.1.3. Tarihsel Süreç İçerisinde Erkin Gelişimi ....................................................... 20 1.1.4. Erkin Kötüye Kullanımı................................................................................. 24 1.2. ERKİN ETKİ ALANLARI ................................................................................ 27 1.2.1. Siyasal Alanda Erk......................................................................................... 27 1.2.2. Toplumda Erk İlişkileri .................................................................................. 30 1.2.3. Edebiyatta Erkin Yansımaları ........................................................................ 32 1.2.4. Dilin Erki ....................................................................................................... 37 1.2.5. Erkin Tarih Yazımına Etkisi .......................................................................... 40 1.3. ERK KURAMLARI ........................................................................................... 43 1.3.1. Niccolo Machiavelli ....................................................................................... 44 1.3.2. Hannah Arendt ............................................................................................... 49 İKİNCİ BÖLÜM ........................................................................................................... 57 2.1. TARİHSEL ROMAN KAVRAMI .................................................................... 57 2.1.1. Tartışmalı Bir Tür Olarak Tarihsel Roman.................................................... 57 2.1.2. Türün Tanımı veya Tanımsızlığı Üzerine ...................................................... 59 2.1.3. Tarih-Edebiyat Bilimi İlişkisi ........................................................................ 59 2.1.4. Tarihsel Romanlarda Malzeme ...................................................................... 63 2.1.5. Tarihsel Romanların Genel Özellikleri .......................................................... 65 2.2. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TARİHSEL ROMAN TÜRÜ .......................... 73 2.2.1. Türün Ortaya Çıkışı ve Gelişim Süreci.......................................................... 73 2.2.2. Türün Türkiye’deki Gelişim Süreci ............................................................... 75 2.2.3. Türün Almanya’daki Gelişim Süreci ............................................................. 79 2.3. TARİHSEL ROMANLARDA KURGU VE GERÇEKLİK .......................... 84 2.3.1. Tarihsel Romanlarda Kurgu ve Gerçekliğin Sınırları .................................... 84 2.3.2. Tarihsel Gerçekliğin Kendisi de Bir Kurgudur.............................................. 89 2.3.3. Yazınsal Olan Her Yaratım Bir Kurgudur ..................................................... 93 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ....................................................................................................... 96 3.1. ZÜLFÜ LİVANELİ’NİN ROMANLARINDA ERK SORUNSALI VE TARİHSELİN ANLATIMI ............................................................................... 96 3.1.1. Zülfü Livaneli’nin Kişisel Yaşamı ................................................................ 96 3.1.2. Sanatsal Yaşamı ........................................................................................... 100 3.1.3. Leyla’nın Evi Romanında Erk Sorunsalı ve Tarihselin Anlatımı ................ 107 3.1.3.1. 1912-1913 Balkan Göçü’nün Getirdiği Yersizlik-Yurtsuzluk ............. 108 3.1.3.2. İstanbul’un İşgali .................................................................................. 112 3.1.3.3. Bir İngiliz Askerinin Gözünden İşgal Yılları ....................................... 115 3.1.3.4. Cumhuriyet’e Geçiş Sancıları ve Trajik Bir Kahraman: Leyla ............ 117 3.1.3.5. Kurumsallaşma ve Yenileşme Atılımları ............................................. 119 3.1.3.6. Yazınsal Figür: Konstantin Paleolog ................................................... 123 3.1.3.7. Şehzade Mustafa ve Cihangir Olayı ..................................................... 124 3.1.4. Serenad Romanında Erk Sorunsalı ve Tarihselin Anlatımı ......................... 126 3.1.4.1. Kimlik ve Aidiyet Sorunsalı ................................................................ 128 3.1.4.2. Önyargılar Çatışması ............................................................................ 130 3.1.4.3. Nasyonal Sosyalizm Dönemi ............................................................... 132 3.1.4.4. Yahudi Profesörlerin Türkiye Üniversitelerinde Görevlendirilmeleri ............................................................................. 134 3.1.4.5. Hitler’e Bağlılık Yemini ...................................................................... 138 3.1.4.6. Struma Faciası ...................................................................................... 139 3.1.4.7. Tehcir Olayı ve Yansımaları ................................................................ 144 3.1.4.8. Kırım Türkleri / Mavi Alay .................................................................. 146 3.1.4.9. Padişah Süleyman ve İbrahim Paşa Olayı ............................................ 150 3.2. UWE TİMM’İN ROMANLARINDA ERK SORUNSALI VE TARİHSELİN ANLATIMI .......................................................................... 151 3.2.1. Uwe Timm’in Kişisel Yaşamı ..................................................................... 151 3.2.2. Sanatsal Yaşamı ........................................................................................... 156 3.2.3. Morenga Romanında Erk Sorunsalı ve Tarihselin Anlatımı ....................... 164 3.2.3.1. Namibya: Bir Sömürge Ülkesi ............................................................. 167 3.2.3.2. Namibya Kıyımı ................................................................................... 169 3.2.3.3. Gottschalk: Bir Uyanış Öyküsünün Kahramanı ................................... 172 3.2.3.4. Kıyıma Başkaldıran Bir Alman: Wenstrup .......................................... 175 3.2.3.5. Afrika Yerlilerinin “Kara Napolyon”u: Jakob Morenga ...................... 177 3.2.3.6. Yirminci Yüzyılda Bir Orta Çağ Görüngüsü: Kölelik ......................... 178 3.2.3.7. Köpekbalığı Adası ve Toplama Kampları............................................ 181 3.2.3.8. “Halat Ucu Dayağının Daha Hafif, İnsani ve de Pedagojik Açıdan Daha Kalıcı Tesiri Üzerine” ................................................................ 183 3.2.3.9. Hottentoten: Sıcak ve Ölü .................................................................... 186 3.2.4. Yarı Gölge Romanında Erk Sorunsalı ve Tarihselin Anlatımı .................... 189 3.2.4.1. Alman Tarihinin Şiddet Tanığı: Gaziler Mezarlığı .............................. 193 3.2.4.2. Birinci Dünya Savaşı............................................................................ 194 3.2.4.3. Nasyonal Sosyalizm Dönemi ............................................................... 195 3.2.4.4. İkinci Dünya Savaşı ............................................................................. 196 3.2.4.5. Reinhard Heydrich: Karşıt Kartoteğinin Mucidi.................................. 198 3.2.4.6. Heine’nin Yahudi Yaygarası ................................................................ 199 3.2.4.7. Sihirbaz Larette .................................................................................... 202 3.2.4.8. Savaşın Ortasında Küçük Bir Kız ........................................................ 203 3.2.4.9. Gaz Odasından Kurtulan Mucize Kız .................................................. 204 3.2.4.10. Leuthen Kıyımı .................................................................................. 205 3.2.4.11. Gross-Görschen Savaşı ...................................................................... 206 3.2.4.12. Boxer Ayaklanması ............................................................................ 207 3.3. ZÜLFÜ LİVANELİ’NİN LEYLA’NIN EVİ VE SERENAD İLE UWE TIMM’İN MORENGA VE YARI GÖLGE ADLI TARİHSEL ROMANLARINDA ELE ALINAN ERK SORUNSALININ TARİHSEL KONU VE İZLEKLER ÜZERİNDEN ANLATIMININ KARŞILAŞTIRILMASI ................................................................................ 209 SONUÇ ......................................................................................................................... 229 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 236 EK 1 Tez Çalışması Orijinallik Raporu...............................................................249 EK 2 Etik Kurul Muafiyeti...................................................................................250 Bu çalışmanın amacı, Zülfü Livaneli’nin Leyla’nın Evi ve Serenad ile Uwe Timm’in Morenga ve Yarı Gölge adlı tarihsel romanlarında anlatılaştırılan erk sorunsalının tarihsel konu ve izlekler üzerinden anlatımının karşılaştırmasını yapmaktır. Çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci ve ikinci bölümü, söz konusu çalışmanın kuramsal tartışma boyutunu oluşturmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde, öncelikle erk ve iktidar kavramlarına ilişkin bilgi verilecek, erk ve iktidar olgularının tarihsel gelişim sürecine değinilecek ve gücün kötüye kullanımı üzerinde durulacaktır. Erk olgusunun siyasal alanda, toplumsal yaşamda, edebiyatta, dilde ve tarih yazımındaki yansımaları üzerinde durulacak, güç ve iktidar olgusuna ilişkin ortaya attıkları kuramlardan yararlanılacak olan Niccolo Machiavelli ve Hannah Arendt’in söz konusu olgularla ilgili fikirleri açımlanacaktır. Çalışmanın ikinci bölümünde, tarihsel roman türüne ilişkin bilgi verilecek, tarih ile edebiyat bilimi arasındaki ilişkiye değinilecek ve tarihsel roman türünün özellikleri üzerinde durulacaktır. Türün Türk ve Alman edebiyatındaki aşamaları, tarihsel roman örnekleri üzerinden açımlanacak ve tarihsel gerçeklik ile yazınsal kurgunun tarihsel romanda ne ölçüde kullanılması gerektiğine ilişkin bilimcilerin görüşlerine değinilecektir. Çalışmanın edimsel aşamasını oluşturan üçüncü bölümde, Zülfü Livaneli ve Uwe Timm’in kişisel ve sanatsal yaşamlarına ilişkin bilgi verilecek, ele alınacak romanlarda anlatılaştırılan konu ve bunun sonucunda belirginleşen izlekler ortaya konulacak, söz konusu iki yazarın romanları, erk sorunsalı bağlamında konu ve izlekler üzerinden karşılaştırılacak, bir sonuç değerlendirmesi yapılacak ve çalışma sonlandırılacaktır. Çalışmada karşılaştırmalı edebiyat yönteminden ve karşılaştırmalı edebiyat biliminin alt yöntemlerinden biri olan çoğulcu yöntemden yararlanılacaktır. Bu bağlamda romanların karşılaştırılma aşamasına uygun düşmesinden dolayı yararlanılacak yöntemler arasında; ağırlıklı olarak metne bağlı inceleme yöntemi olmak üzere tarihsel inceleme, edebiyat sosyolojik inceleme ve pozitivist inceleme yöntemleri yer almaktadır.

Bu tez çalışmasında, Zülfü Livaneli'nin Mutluluk eseri ile E.G. Lessing'in Minna von Barnhelm eseri 18. yüzyılda yaşanan ve aydınlanma döneminde gerçekleşen yenilikler kapsamında incelenmiştir. Zülfü Livaneli, aydınlanma dönemi Avrupasındaki yazarlarda görülen gelişimlerin ve eğilimlerin günümüz Türkiyesindeki modern temsilcileri arasında yer almaktadır. Aydınlanma dönemi, 18. yüzyılda Avrupalıların hayata bakış açısını tamamen değiştiren bir zaman dilimidir. Bu dönemde gerçekleştirilenler, insanları kalıplaşmış fikirlerden ve önyargılardan kurtarmıştır. Ayrıca, bu dönem eserleri, kadınların ve edebiyatın özgürleşmesini sağlamıştır. Aydınlanma çağının izlerine ve etkilerine Zülfü Livaneli'nin eserlerinde rastlamak mümkündür.Anahtar SözcüklerEmanzipation, Aufklärung, Lessing, Livaneli, Individualisierung, Emanzipation,Entwicklungsprozess, Türkische Moderne, Frauenbewegung In dieser Masterarbeit wird Zülfü Livanelis Roman Glückseligkeit im Rahmen der Aufklärung in Lessings Werk Minna von Barnhelm analysiert. Zülfü Livaneli gilt als einer der bedeutendsten, modernen Autoren hinsichtlich einer `aufklärerischen` modernen, türkischen Literatur. Aufklärung ist nicht nur eine Epoche, die im 18. Jahrhundert in Europa begann und die Menschen oberflächlich beeinflusste, sondern eine Bewegung, die die Weltanschauung der Europäer von Grund auf veränderte. Menschen wurden ermutigt, sich an Vernunft und Verstand zu bedienen und sich von Vorurteilen zu befreien. Darüber hinaus prägte die Aufklärung auch die Individualisierung der Frauen und der Literatur. Die Spuren und Einflüsse lassen sich auch in den Werken von Livanli nachweisen.SchlüsselwörterEmanzipation, Aufklärung, Lessing, Livaneli, Individualisierung, Emanzipation,Entwicklungsprozess, Türkische Moderne, Frauenbewegung 106

Bu çalışmada, 90'lı yıllarda Almanya'da ortaya çıkan Alman Pop-yazını akımının ana kavramları, Türk yazar Hakan Günday'ın Kinyas ve Kayra adlı yapıtı üzerinde yapılan bir karşılaştırmayla incelenmiştir. Alman pop yazınının çıkış noktası olarak ise yazar Christian Kracht'ın yapıtı Faserland ele alınmıştır. Kracht ana tema olarak hayatı pop müzik üzerinden aktarırken; kuşakların çatışması, gençlik ve toplum, cinsiyet sorunsalı ve cinsellik, toplum eleştirisi, seyahat yazıları, marka fetişizmi, uyuşturucu tüketimi, gençliğin umutsuzluğu ve ana karakterlerin ölümü ironik bir dille aktarılan ana konulardır. Benzer yaklaşımları genç okuyucular arasında hatırı sayılır bir ün kazanan yazar Hakan Günday'ın Kinyas ve Kayra adlı yapıtında da görebiliriz. Günday'ın tabuları aşan, direk ve alışılmadık biçemiyle oluşturduğu yapıtları henüz belirli bir kategoride sınıflandırılamazken edebiyatta yeni bir alan açmaktadır. Günday, bu çalışmada ele alınacak olan yapıtı Kinyas ve Kayra'da Kracht ile biçem olarak benzer motifleri kullanmaktadır. Bu çalışmada, Kracht ve Günday'ın yapıtları Faserland ve Kinyas ve Kayra'nın Alman pop yazını esasları çerçevesinde ele alınarak incelenmesi ve iki yazarın biçemleri arasındaki benzerliklerin ortaya konulması amaçlanmıştır.Anahtar SözcüklerKracht, Faserland, Günday, Kinyas ve Kayra, Alman pop yazını, karşılaştırmalı inceleme This work compares the key reasons from the German Pop literature that specifies the turn of 90s in Germany towards the work of Hakan Günday. The initial point of the so called German Pop literature is the novel Faserland from Christian Kracht. Kracht reflects life through pop music as a key topic, clashes of generations, youth and society, gender trouble and sexuality, criticism of society, travel writing, label fetishism, drug consumption, hopelessness of the youth, death of main characters are key points in his novels, which are presented through an ironical style. Similar visions can be seen in Hakan Gündays novel Kinyas ve Kayra, which is famous belong young Turkish readers. His unusual and direct style without taboos ranks his writings that cannot be classified in a certain categorie yet, in a new field of Turkish literature. Günday as well uses nearly the same motives like Kracht in his novel Kinyas ve Kayra. The aim of this work is to compare sorted novels Faserland and Kinyas ve Kayra according the key notes of German Popliterature. This work for a master degree proves the parallels of Kracht and Günday and tries to prove their similarities.KeywordsKracht, Faserland, Günday, Kinyas ve Kayra, German Popliteratur, Komparatistik 103

This work compares the key reasons from the German Pop literature that specifies the turn of 90s in Germany towards the work of Hakan Günday. The initial point of the so called German Pop literature is the novel Faserland from Christian Kracht. Kracht reflects life through pop music as a key topic, clashes of generations, youth and society, gender trouble and sexuality, criticism of society, travel writing, label fetishism, drug consumption, hopelessness of the youth, death of main characters are key points in his novels, which are presented through an ironical style. Similar visions can be seen in Hakan Gündays novel Kinyas ve Kayra, which is famous belong young Turkish readers. His unusual and direct style without taboos ranks his writings that cannot be classified in a certain categorie yet, in a new field of Turkish literature. Günday as well uses nearly the same motives like Kracht in his novel Kinyas ve Kayra. The aim of this work is to compare sorted novels Faserland and Kinyas ve Kayra according the key notes of German Popliterature. This work for a master degree proves the parallels of Kracht and Günday and tries to prove their similarities. INHALTSVERZEICHNIS KABUL VE ONAY………………………………………………………………......….i BİLDİRİM……………………………………………...………………………………ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI……………...…..…iii ETİK BEYAN ………………………………………………………………...……….iv TEŞEKKÜR……...………………………………………………………………...…...v ÖZET…………………………………………………………………….………..…....vi ABSTRACT…………………………………………………………………….......…vii ZUSAMMENFASSUNG………………………………………………………..…...viii İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………..…....ix 1. ZIEL DER ARBEIT ............................................................................................... 1 2. ANGEWANDTE, LITERATURWISSENSCHAFTLICHE METHODIK ....... 3 2.1. HERMENEUTIK – PROBLEM DES VERSTEHENS ........................................ 3 2.1.1. Historische Hermeneutik ................................................................................... 5 2.1.2. Romantische Hermeneutik unter Schlegel und Schleiermacher ....................... 7 2.1.3. Der hermeneutische Zirkel ................................................................................ 8 2.2. REZEPTIONSÄSTHETIK ..........................................................................................10 2.2.1. Entstehungsaspekte der Rezeptionsästhetik .................................................... 13 2.2.1. Entstehungsaspekte der Rezeptionsästhetik .................................................... 15 2.3. KOMPARATISTIK .......................................................................................................16 3. THEMATIK – NEUE DEUTSCHE POPLITERATUR ................................... 19 3.1. URSPRÜNGE DER POPLITERATUR ...................................................................19 3.2. DEFINITION EINER POPLITERATUR ...............................................................21 3.3. KRITERIEN DES DEUTSCHEN POPROMANS ...............................................23 3.4. PHÄNOMEN POPLITERATUR ...............................................................................25 3.5. POPLITERARISCHE ANSÄTZE IN DER TÜR. LITERATUR ...................30 4. AUSWAHLLITERATUR .................................................................................... 33 4.1. CHRISTIAN KRACHT: FASERLAND ..................................................................33 4.2. HAKAN GÜNDAY: KINYAS VE KAYRA ...............................................................36 5. KRITERIENANALYSE ....................................................................................... 39 5.1. DANDYISMUS ................................................................................................................39 5.2. MEDIALITÄT .................................................................................................................42 5.2.1. Musik als Medium .......................................................................................... 42 5.2.2. Film als Medium ............................................................................................. 49 5.3. REISEMOTIVE ..............................................................................................................52 5.4. MARKENSEMANTIK .................................................................................................56 5.4.1. Marken als Leitmotive .................................................................................... 65 5.5. POLITICAL CORRECTNESS ..................................................................................67 5.6. ALLTAGS- UND ZEITGESCHICHTE ..................................................................69 5.7. GENDERTROUBLE UND SEXUALITÄT ............................................................71 5.8. ROMANE DER ABSCHIEDE ....................................................................................74 RESULTAT – HYPOTHESENPRÜFUNG ................................................................ 78 LITERATURVERZEICHNIS ..................................................................................... 80 EK 1. Yüksek Lisans Tez Çalışması Orjinallik Raporu EK 2. Tez Çalışması Etik Kurul İzin Muafiyeti Formu Bu çalışmada, 90’lı yıllarda Almanya’da ortaya çıkan Alman Pop-yazını akımının ana kavramları, Türk yazar Hakan Günday’ın Kinyas ve Kayra adlı yapıtı üzerinde yapılan bir karşılaştırmayla incelenmiştir. Alman pop yazınının çıkış noktası olarak ise yazar Christian Kracht’ın yapıtı Faserland ele alınmıştır. Kracht ana tema olarak hayatı pop müzik üzerinden aktarırken; kuşakların çatışması, gençlik ve toplum, cinsiyet sorunsalı ve cinsellik, toplum eleştirisi, seyahat yazıları, marka fetişizmi, uyuşturucu tüketimi, gençliğin umutsuzluğu ve ana karakterlerin ölümü ironik bir dille aktarılan ana konulardır. Benzer yaklaşımları genç okuyucular arasında hatırı sayılır bir ün kazanan yazar Hakan Günday’ın Kinyas ve Kayra adlı yapıtında da görebiliriz. Günday’ın tabuları aşan, direk ve alışılmadık biçemiyle oluşturduğu yapıtları henüz belirli bir kategoride sınıflandırılamazken edebiyatta yeni bir alan açmaktadır. Günday, bu çalışmada ele alınacak olan yapıtı Kinyas ve Kayra’da Kracht ile biçem olarak benzer motifleri kullanmaktadır. Bu çalışmada, Kracht ve Günday’ın yapıtları Faserland ve Kinyas ve Kayra’nın Alman pop yazını esasları çerçevesinde ele alınarak incelenmesi ve iki yazarın biçemleri arasındaki benzerliklerin ortaya konulması amaçlanmıştır.

In dieser Masterarbeit wird Zülfü Livanelis Roman Glückseligkeit im Rahmen der Aufklärung in Lessings Werk Minna von Barnhelm analysiert. Zülfü Livaneli gilt als einer der bedeutendsten, modernen Autoren hinsichtlich einer “aufklärerischen” modernen, türkischen Literatur. Aufklärung ist nicht nur eine Epoche, die im 18. Jahrhundert in Europa begann und die Menschen oberflächlich beeinflusste, sondern eine Bewegung, die die Weltanschauung der Europäer von Grund auf veränderte. Menschen wurden ermutigt, sich an Vernunft und Verstand zu bedienen und sich von Vorurteilen zu befreien. Darüber hinaus prägte die Aufklärung auch die Individualisierung der Frauen und der Literatur. Die Spuren und Einflüsse lassen sich auch in den Werken von Livanli nachweisen. 1. EINLEITUNG 1.1 Problemstellung und Ziel der Arbeit 1.2 Aufbau der Arbeit 2. LITERATURHISTORISCHER ANSATZPUNKT 2.1 Die Aufklärung 2.1.1 Die Aufklärung in Deutschland im 18. Jahrhundert 2.1.2 Die Literatur in der Aufklärung 2.1.3 Die Emanzipationsprozesse in der Aufklärung 2.1.4 Die Moderne 2.1.5 Die Moderne aus strukturaler Sicht 2.1.6 Die Moderne und Traditionelle Literatur im Vergleich 2.1.7 Die moderne türkische Literatur 3. THEORETISCHES FUNDAMENT 3.1 Die Hermeneutik 3.1.1 Die historische Entwicklung 3.1.2 Schleiermachers Hermeneutik 3.2 Die Rezeptionsästhetik 3.2.1 Die historische Entwicklung 3.2.2 Die moderne Ästhetik und Kant 3.2.3 Hegel und die Vollendung der Ästhetik 3.3 Die Komparatistik 3.3.1 Die historische Entwicklung 3.3.2 Die Zeitliche Abfolge der Komparatistik 3.3.3 Goethes Weltliteratur 3.4 Die Feministische Methode 3.4.1 Gender Studies 3.4.2 Die feministische Narratologie 3.4.3 Die türkische Frauenbewegung 4. DER VERGLEICH DER AUSGEWÄHLTEN WERKE 4.1 Der Vergleich von Drama und Epik 4.2 Die Einleitung 4.3 Das Werk Minna von Barnhelm 4.3.1 Analyse der Protagonistin Minna von Barnhelm 4.3.2 Die Symbolik 4.3.3 Minnas Emanzipationsprozess 4.4 Das Werk Glückseligkeit 4.4.1 Analyse der Protagonistin Meryem 4.4.2 Die Symbolik 4.4.3 Meryems Emanzipationsprozess 5. RESULTAT DES VERGLEICHS 6. LITERATURVERZEICHNIS Bu tez çalışmasında, Zülfü Livaneli'nin Mutluluk eseri ile E.G. Lessing'in Minna von Barnhelm eseri 18. yüzyılda yaşanan ve aydınlanma döneminde gerçekleşen yenilikler kapsamında incelenmiştir. Zülfü Livaneli, aydınlanma dönemi Avrupasındaki yazarlarda görülen gelişimlerin ve eğilimlerin günümüz Türkiyesindeki modern temsilcileri arasında yer almaktadır. Aydınlanma dönemi, 18. yüzyılda Avrupalıların hayata bakış açısını tamamen değiştiren bir zaman dilimidir. Bu dönemde gerçekleştirilenler, insanları kalıplaşmış fikirlerden ve önyargılardan kurtarmıştır. Ayrıca, bu dönem eserleri, kadınların ve edebiyatın özgürleşmesini sağlamıştır. Aydınlanma çağının izlerine ve etkilerine Zülfü Livaneli'nin eserlerinde rastlamak mümkündür.

Türk sözlükçülüğü, iki dilli sözlükler alanında latin harflerinin yürürlüğe girmesinin ardından bir gelişim gösterdiyse de bu gelişim kısa süre sonra hızını kaybetmiştir. Bu duraksamanın bir nedeni de sözlükçülüğün teori, metot ve uygulama alanlarıyla ilgili bilimsel çalışmaların azlığıyla ilişkilendirilebilmektedir.Yabancı dil öğreniminin önemli bir unsuru olan eşdizimlerin dil öğrenimine katkı yapacağı konusu ve bu alanda bir sözlük ihtiyacının olduğu gerçeği akademik toplantılarda sıkça dile getirilmesine rağmen bu doğrultuda atılan adımlar yetersiz kalmıştır. Ülkemizde eşdizimlilik alanıyla ilgili yapılan çalışmalar da temelde derlem tabanlı olarak göze çarpmaktadır. Oysa bu oluşuma Avrupa'da farklı açılardan da bakılmış ve farklı tasarılar oluşturulmuştur. Söz konusu bu doktora çalışmasında sözlükçülüğün teori, metot ve uygulama alanlarıyla ilgili çalışmalar farklı açılardan ele alınmış ve belirlenmesinde farklı yöntemler kullanılan eşdizim tasarıları bir araya toplanarak sözlükçülüğün teori ve metotlarıyla iki dilli bir eşdizim sözlüğünün nasıl ortaya konabileceğinin uygulamalı adımları aktarılmaya çalışılmıştır. Elde edilen sözlüğün küçük bir kısmı çalışmanın ekinde sunulmuştur.Anahtar Sözcükler Sözlükçülük, Sözlükbilim, Eşdizim, Eşdizimlilik, Türkçe-Almanca, Sözlük Although Turkish lexicography has shown some improvement after the introduction of Latin letters in the bilingual dictionaries, this development soon lost its speed. One of the reasons for this pause can also be attributed to the lack of scientific work on the theory, method, and application in the areas of lexicography. It is stated in academic meetings that for foreign language learning the importance of collocations are important and there is a need for such a dictionary. However, attempts in this direction were insufficient. In our country, the collocational studies are mainly corpus-based. On the other hand, in Europe, there have been different perspectives and designs on the collocation phenomenon. In this study, studies related to the theory, method and application fields of lexicography have been discussed from different perspectives. The design of collocation using different methods have been put together to determine practical steps of how to make a dictionary of bilingual collocations through these theories and methods. A small part of the glossary is presented in the appendix of the work.Key WordsLexicography, Collocate, Collocation, Turkish- German dictionary, Dictionary 318

Das deutsch-türkische Abkommen, welches vor 53 Jahren am 30. Oktober 1961 unterzeichnet wurde, eröffnete eine neue Ära zwischen der Türkei und Deutschland. Zu dieser Zeit konnten weder Deutschland noch die Türkei vermuten, dass die Zahl der in Deutschland lebenden Mitbürger steigen würde. Heute leben mittlerweile ca. 1,7 Millionen türkische Staatsbürger in der Bundesrepublik Deutschland. Insgesamt leben fast 3 Millionen türkeistämmige Menschen in Deutschland. Die Mehrheit der Türken sind für eine bestimmte Zeit nach Deutschland ausgewandert und plante eines Tages ihr Leben in der Türkei weiterzuführen. Doch, da die Kinder in Deutschland auf die Welt kamen und dort auf die Schule gingen und sich für Deutschland entschieden, wurden die türkischen Gastarbeiter in Deutschland ansässig. Einige der Hinterbliebenen wurden in der Wirtschaft, Politik, Kunst, Kino, Sport, Wissenschaft, Medien und in vielen anderen Bereichen sehr erfolgreich und wurden als Erfolgsbeispiele akzeptiert. Almanya-Türkiye arasında 53 yıl önce, 30 Ekim 1961 tarihinde imzalanan Türk-Alman İşgücü Anlaşması Türk-Alman ilişkilerinde yeni bir sayfa açmıştır. O tarihlerde ne Almanya ne de Türkiye, Almanya'daki vatandaşlarımızın sayısının artacağını tahmin edebilmiştir. Bugün Almanya Federal Cumhuriyetinde yaklaşık 1,7 milyon Türk vatandaşı yaşamaktadır. Toplam 3 milyona yakın Almanya Türkü hayatlarını Almanya'da sürdürmektedir. Aslında Türklerin çoğunluğu Almanya'ya sınırlı bir süre için gitmiş ve yaşamlarını günün birinde Türkiye'de sürdürmeye yönelik planlamışlardır. Ancak çocuklarının Almanya'da doğması, orada eğitim görmeleri ve Almanya'yı tercih etmelerinden dolayı, Türk "misafir işçiler" misafir olmaktan çıkmışlar ve Almanya'da kalıcı olmuşlardır. Kalanların bir kısmı çok başarılı olmuş; ekonomi, siyaset, sanat, sinema, spor, bilim, medya ve diğer birçok alanda başarı örneği olarak kendilerini kabul ettirmiştir.

II. Dünya Savaşı'ndan ağır bir yenilgi ile ayrılan Almanya, savaş sırasında yetişmiş insan gücünü yitirerek büyük sıkıntılar yaşamıştır. Savaş sonrası endüstriyel kalkınma sürecine giren o zamanki adıyla Batı Almanya, 1960'lı yıllarında başında; iş gücünü karşılayabilmek adına Türkiye ile anlaşma yapmış ve de bu anlaşma ile birlikte Türk işçilerin Batı Almanya'ya göçü başlamıştır. Bu göç dalgasında, Türkiye Cumhuriyeti ile yapılan anlaşmalar çerçevesinde, başlangıçta sınırlı bir süre için misafir işçiler yer alırken; sonraki yıllarda aileler de daha uzun süreli kalmak üzere dahil olmuştur.Bu göç sonucu olarak Almanya'da Türk kültürüne ait çok renkli, dilli ve de kültürlü bir yapı oluşmaya başlamıştır. Bu çeşitlilik, bu bölgeye göç etmiş ya da bu bölgeye yerleşen ailelerin çocukları arasında yetişen birçok yazar ve şairlerin eserlerine de yansımıştır; ve de bu eserler önceleri İşçi Edebiyatı olarak adlandırılan Göçmen Edebiyatı'nın doğmasına katkıda bulunmuştur. İşçi ailelerinin Almanya'daki durumlarını kaleme almak amacıyla başlayan bu göçmen edebiyat akımı, günümüz Alman edebiyatının önemli bir kısmını oluşturmaktadır.Bu çalışmada ikinci kuşak Türk göçmen yazarlarından Renan Demirkan'ın yazmış olduğu Schwarzer Tee mit drei Stück Zucker, Es wird Diamanten regnen vom Himmel, Respekt. Heimweh nach Menschlichkeit eserleri ile Hatice Akyün'e ait Hans mit scharfer Soße, Ali zum Dessert ve Ich küsse dich, Kismet isimli eserleri ele alınmıştır. Tezin amacı; bu eserlerde geçen erkek modellerini incelemek ve de yorumlamaktır. Farklı kültürlerden erkek modellerini taşıyan bu eserler üzerinden, erkek modellerinin sosyal ve kültürel gelişimi, bunun yanı sıra kültürel farklılık - benzerlik ve de incelenen eserleri kaleme almış, Alman ve Türk kültürleri arasında yer bulmaya çalışan bu kadın yazarlardan yola çıkarak kadın yaşamındaki erkeğin yeri ve rolü ele alınacaktır.Anahtar SözcüklerRenan Demirkan, Hatice Akyün, Schwarzer Tee mit drei Stück Zucker, Es wird Diamanten regnen vom Himmel, Respekt. Heimweh nach Menschlichkeit,Hans mit scharfer Soße, Ali zum Dessert, Ich küsse dich, Kismet, Erkek modeli, Göçmen Edebiyatı, Misafir İşçi, Türk Kültürü. Deutschland hat im Zweiten Weltkrieg eine starke Niederlage erlitten und als Folge daraus hat Deutschland viele Arbeitskräfte verloren und im Anschluss daran entstand eine große Wirtschaftskrise. Anfang der 60er Jahre schloss BRD mit der Türkei ein Anwerbeabkommen, um die wirtschaftliche Entwicklung zu verstärken. Dadurch entstand die Migration aus der Türkei nach Deutschland. Nach dem Anwerbeabkommen zwischen Deutschland und der türkischen Regierung, so dachte man, würden die Gastarbeiter in kurzer Zeit zurückkehren; aber dennoch sind viele dann letztendlich länger mit ihrer Familie in Deutschland geblieben.Infolge dieser Migrationsbewegung entstand eine vielfältige, mehrsprachige und interkulturelle Gesellschaftsordnung in Deutschland, die türkische Tendenzen aufweist. Diese Vielfalt hat Werke von AutorenInnen und DichterInnen, die direkt als solche in die BRD migrierten oder dort Autoren oder Dichter geworden sind, beeinflusst. Ihre Werke bei der Entstehung der anfangs als Gastarbeiterliteratur definierten Migrantenliteratur mitgewirkt. Diese Literatur hat am Anfang auf die Berichtigung der Situation von Gastarbeiterfamilien gezielt, ist aber heute sie zu einem wichtigen Teil der gegenwärtigen deutschen Literatur geworden.Diese Arbeit hat die Werke von zwei Autorinnen der zweiten türkischen Generation gewählt; Schwarzer Tee mit drei Stück Zucker, Es wird Diamanten regnen vom Himmel, Respekt. Heimweh nach Menschlichkeit von Renan Demirkan und auch Hans mit scharfer Soße, Ali zum Dessert, Ich küsse dich, Kismet von Hatice Akyün. Das Ziel dieser Arbeit ist es die Männerbilder, die in diesen ausgewählten Werken dargestellt werden, zu analysieren und zu interpretieren. Mit diesen Werken, die die unterschiedlichen männlichen Bilder beschreiben, werden die soziologische und kulturelle Entwicklung der Männerbilder und die kulturellen Unterschiede und auch Gemeinsamkeiten zwischen den männlichen Figuren behandelt. Außerdem wird deren Rolle, die in dem weiblichen Leben steht, mit Hilfe dieser zwei Autorinnen thematisiert.SchlüsselwörterRenan Demirkan, Hatice Akyün, Schwarzer Tee mit drei Stück Zucker, Es wird Diamanten regnen vom Himmel, Respekt. Heimweh nach Menschlichkeit,Hans mit scharfer Soße, Ali zum Dessert, Ich küsse dich, Kismet,Das Männerbild, Migrantenliteratur, Gastarbeiter, Türkische Kultur. 169

Birinci bölümde, çalışmanın temel kavramları olan söylem, retorik, gerçeklik, kültür, iletişim v.b. kavramlar açımlanmıştır. Ayrıca, dilin sosyal ve pragmatik karakteri ortaya konulmuştur.İletişim ve söylemin kaynağı ve aracı olan dil, düşünmeyi ve bilinci biçimlendirmesinin yanı sıra, sosyal davranış, kültür, toplum ve politika ilişkisini de etkilemektedir.Sosyal gerçekliği oluşturabilen ve dolayısıyla kolektif bilgiyi ve belleği biçimlendiren söylem, toplumsal-siyasal erk ile de yakından ilişkilidir.Kuramsal çalışmanın nihai amacı, ?Türkiye'nin AB'ye üyeliği? ile ilintili olarak gerçekleşen politik söyleme, retorik ve diğer dilsel stratejilerin nasıl etki ettiğini ortaya koymaktır.Kitle iletişim araçlarında söylem oluşturucu unsurların retorik figürler ile meydana getirdikleri politik söylem, kısa ? uzun vadeli bilgilendirme, ikna veya manipülasyon / güdümleme stratejileri içerdiğinden, etik yargılama ve eleştiriye tabi tutulmalıdır.Çalışmanın görgül bölümünde, Türk ve Alman yazılı basınında ?Türkiye'nin AB'ye üyeliği? bağlamında gerçekleşen söylem, karşılaştırmalı olarak araştırılmıştır. İlgili konunun bireylerin ve kolektifin düşüncesinde nasıl simgelendiği, hangi yorumlama mantıklarının uygulandığı ve sonucunda milli kimliklerin ve ayrımsamacı savların nasıl gerekçelendirildiği / anlamlandırıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır.Çalışmada ele alınan gazetelerin, özgün retorik gereçlerle şekillendirdikleri kanıtlama yöntemlerini, geçerli önbilgilere dayandırıp; söylemlerini, politik makro düzlemlerinin görüşlerini doğrular biçimde, inandırıcılık ve okuyucununilgisi bağlamında oluşturdukları ve buna göre öznel, sosyal bir gerçeklik üretme çabasında oldukları bulgulanmıştır.Kültürü öz ve birincil sayan bir görüşten kaynaklanan gerekçelendirme mantığı, farklılığa veya ötekiliğe dayanan bir kavramsallık oluşturmaktadır. Bu durum, Türkler-Alamlar veya Müslümanlar-Hıristiyanlar kategorik yaklaşımlar üretmekte; ayrımcılığı ve ötekileştirmeyi desteklemektedir. Öte yandan, akılcı bir yaklaşım, , siyasi ölçütlerin yerine getirilmesiyle üyeliğin gerçekleşmesi gerektiğini savunmaktadır.Söylem çözümlemesi yöntemiyle, bireylerin sosyal yaşamlarının ve sosyal gerçekliklerinin şekillendiği toplumsal bağdaşımın bulgulanabileceği görülmüştür. Ayrıca, söylem çözümlemesinin politik makro düzey ile bireysel mikro düzeyin karşılıklı etkileşimini ortaya koyabildiği, söylem oluşturucuların erk niceliklerini göstererek, bunlara eleştirel yaklaşımları özendirebileceği belirlenmiştir. By defining the original terminology of the study, facts, confirming the social and pragmatic character of language are determined. The main aim on this was to set the planar relation between language, communication and politics.The ?concept?, considered as the basic of language and communication or discourse overtakes a correlation function beginning from consciousness and thinking over social behavior right up to culture, society and politics.In philosophical terms, ?concept? and hence language simply defined is; detection, identification, conception, keeping information and shaping ideas and due to this fact serves as a tool of `reflecting the subjective reality through the discourse`.Discourse, as capable to create and shape social reality, as able to format collective knowledge and act as an impulse to performance, can logically also practiced with purposes of using force.The ultimate goal of theoretical studies was to find out the effects of the rhetoric and other linguistic strategies on the political discourse concerning the concrete political event `Turkey's EU membership`, on intellectual level.In the process of identification, a special effort was devoted to handling the relationship between `Discourse and Reality` and `Discourse and Power?, which intensively occurred in the study and were necessary to explain various discoveries on macro level.The political discourses that are generated by the elements of ?mass media discourse makers?, with rhetorical figures, involve short - long term information or persuasion / manipulation strategies and accordingly are faced to criticism and should questioned on ethical point of view.The comparative research on the discourse concerning the `Turkey's EU membership`, taking place in Turkish and German print media demonstrates: how interpreting logics are applied, how the individual and collective thoughts regarding the matter are symbolized and how the national identities and differentiation arguments come true.In this study in that the process of working on aforementioned phenomenon was discussed in depth, fix how the identity- and culture concepts are used, how the ?foreign? or ?other? is defined and how the approaches take place.The social coherence in that the individuals' social lives and the social reality getting shape, could be shown by the discourse analysis, more specifically, the analysis could make out what the interaction between the political macro-level and individual micro-level proceeds and correspondingly explain the out coming action.Considering the pre-conditions of the discourse, discourse analysis was competent to identify the interpretation?patterns and targets, ulterior purposes of thought and intents and was able to classify/qualify the expressed ideas as private or public, as well as show force quantity and offer alternative critical approaches. 265

In dieser Studie wird insbesondere die ?Literatur? in Verhältnis zur Medium/ Medien,Medialität und Intermedialität behandelt. Die in der Gegenwart vor allem durch dieEntwicklung des Computers und Internets bzw. World Wide Web immer mehr in denMittelpunkt der Diskussion rückt. Diesbezüglich werden die medialen Techniken inBezug auf Internet ausgedehnt, die ausschlaggebend bei der Erörterung der ?Literatur?im Netz sind. In diesem Sinne kommen die Begriffe Multimedialität, Interaktivität,Navigation und (Hyper-) Links in den Vordergrund. Diese Begriffe bilden gleichzeitigdie ästhetischen Kriterien für die ?Literatur? im Netz. Hier wird die Literatur in Bezugauf Technik dargestellt. Hierzu gehe ich auf die ?Wikipedia? Web-Seite und ?ProjektGutenberg? Web-Seite ein, um auf diesen Beispielen die Funktionen von diesenBegriffen konkretisieren zu können.In dem ersten Teil der Arbeit wird die Forschungslage vermittelt und versucht denaktuellen Standpunkt des Begriffes ?Literatur? zu erfassen. In diesem Rahmen wurdezuerst auf ihre geschichtliche Genese eingegangen. Um die Verbindung zwischen?Literatur? und Literaturtheorie zu gewährleisten, wurde unter ?Herauskristallisierunggeschichtlicher Ansätze zur Literaturtheorie? der Begriff ?Theorie? determiniert unddarauf folgend die Literaturtheorie ausgedehnt. In Anschluss wurde daran unter demTitel ?Ansätze zu modernen Literaturtheorien? auf die einzelnen Theorien eingegangen.Hier wurden insbesondere die unterschiedlichen Auffassungen über den Verhältniszwischen ?Literatur? und Medien, Medialität und Intermedialität versucht zudeterminieren.Im zweiten Teil wurden unter dem Abschnitt ?Medien, Medialität und Intermedialitätim Umfeld der Literaturtheorie? die vielfältigen und unterschiedlichen Auffassungenüber Medium/ Medien, Medialität und Intermedialität zusammengeführt und versuchteine allgemeingültige Definition zu geben. Dazu wurde auf das Verhältnis zwischen?Literatur? und Medium/ Medien geachtet.Im dritten Teil dieser Studie wurde auf das Internet eingegangen und in ihrergeschichtlichen Entwicklung dargestellt. Daraufhin wurden die technischenEntwicklungen und ihre Auswirkungen aufs Alltagsleben ausgedehnt. ImZusammenhang mit den medialen Techniken wurde Interaktivität in den Vordergrundgestellt. In diesem Rahmen versuchte ich unter dem Titel ?Interaktivität? unterschiedezwischen Buchform und digitalem Form hervorzuheben. Dabei wurde anhand desBeispiels ?www.einfach-für-alle.de? ausgegangen.Die Verschmelzung zwischen ?Literatur? und Internet wird im vierten Teil unter demTitel ?mediale Literatur und/ oder Aspekte einer Ästhetik der digitalen Literatur?bearbeitet. Dabei werden die einzelnen Vorschläge, die für die Verschmelzungzwischen ?Literatur? und Internet vorhanden sind, dargelegt und ausgedehnt. Um denSpektrum der vorliegenden Arbeit nicht zu sprengen, wurde nur auf einen Begriffeingegangen. Hierzu wurde für die ?Literatur? im Netz der Begriff ?digitale Literatur?in den Vordergrund gestellt. In diesem Rahmen wurden die Besonderheiten dieserneuen Form ausgedehnt. Anschließend wurden die einzelnen ästhetischen Kriteriendargelegt. Diese Kriterien wurden wie bei Roberto Simanowski folgendermaßengebildet: 1. Technikästhetik, 2. Multimedialität, 3. Performance, 4. Navigation und(Hyper-)links und 5. Bildschirmästhetik.Den praktischen Teil dieser Arbeit bildet das fünfte Teil. In diesem Teil dervorliegenden Arbeit wurden von zwei Beispielen ausgegangen. Hierzu wurde zum einendie ?Wikipedia? Web-Seite und zum anderen der ?Projekt Gutenberg? erörtert. Die?Literatur? wurde in den zwei Web-Seiten vergleichend vorgelegt. Durch diesenVergleich wurde bezweckt ?Literatur? in ihren verschiedenen Formen im Internet zuveranschaulichen.Im letzten Teil dieser Arbeit wurden die Ergebnisse zusammengeführt und bewertet. Beidieser Bewertung wurde insbesondere die ?Literatur? in Verhältnis zum Interneteingegangen und versucht den aktuellen Stand dieses Verhältnisses darzustellen.(Schlüsselwörter: Medien, Medialität, Intermedialität, Multimedialität, Interaktivität,Digital Literatur, Internet) 128

129 Özet Bu çalışmada incelenen yazın yapıtı pek çok bakımdan önemlidir. `Cara Mustapha` ilk singspiellerden (Bir opera türü) ve ilk Alman operalarından birisidir. Anılan yapıt, Alman müzik tarihindeki ilk 'plattdeutsch' (Kuzey Alman şivesinde yazılan) arya ve en eski Turk operası olarak da kabul edilmektedir. Buna karşın hiçbir edebi ya da müzikbilimsel analizi bulunmamaktadır. Cornelia Kleinlogel, `Exotik- Erotik` (1989) başlıklı kitabında `Cara Mustapha`yı bu dönemin edebiyatındaki tipik aykırılık bağlantısında anmaktadır: Ahlaksız (İslam) - Ahlaklı (Hıristiyanlık). Bu çalışmayla Cornelia Kleinlogel'in görüsünün yanlışlığı ortaya konmaktadır. `Cara Mustapha` bir müzik yapıtıdır, edebi değildir. Yapıtta müzik, metin, sahne dekorasyonu ve dans sanatı önemli bir rol alır. `Cara Mustapha` nın partisyonu (Yapıtın notaları) kaybolduğundan, bu çalışmanın irdelenmesi librettoyla (Operanın metni) sinirli kalmıştır. Daha doğrusu librettoda yer alan Türk imgesinin açılımıyla sınırlandırılmıştır. Sözü edilen yapıtın temeli olan Türk süjesi iki bakımdan incelenmiştir Askeri-siyasi olaylar ve tarihi kişilikler. Askeri-siyasi olaylar, Viyana kuşatmasının önceki ve sonraki altı aylık dönemini kapsar: Anılan singspiel, Kara Mustafa'nın başkomutanlığa atanmasıyla başlar ve onun130 cezalandırılmasıyla yani öldürülmesiyle biter. Yapıttaki olayların çoğu görkemli sahnelerle işlenir ve aksiyonun arka planım oluşturur. Tarihi kişilikler, Osmanlı İmparatorluğu'nun toplumsal üst tabakalarından seçilmiştir: Sahnede Kara Mustafa'nın yanında padişah IV. Mehmet, annesi Hatice Turhan, kızkardeşi Beyhan, İbrahim (Ofen paşası) ve diğerleri yer almaktadır. Turk olmayanların rolleri ise oldukça küçüktür. Türk süjesine Türk hayali kişilikler grubu da (Barac, Mufti gibi) dahildir. Bunların eserdeki rolleri üzerinde de durdum. Bunun dışında şark renkliliği imajım veren ve Türklere ait olduğu düşünülen süjeler de yer almaktadır. Bunlar, Osmanlı devlet, askeri ve siyasal geleneğiyle ilgili kavranılan ve Türkçe sözcükleri de kapsamaktadır. Bu analizi yaptıktan sonra Türklere ait verilerin gerçek bir uzmanlıkla ortaya konulduğu vurgulanmalıdır. Düşman hakkındaki bilgiler Fransız tarihsel yapıtlarından alınmıştır. Bunlardan en önemlisi Jean de Prechac'ın `Des Gros-Vezirs Cara Mustapha Historia` (1684) adlı kitabıdır. Anılan yapıtta von Bostel'in kesin bir şekilde Türk olanı din ve ahlak düşmanı olarak göstermekten kaçındığım söyleyebiliriz. Türklerin ve Türk olmayanların ahlaki normlarında herhangi bir fark yoktur. Bu da Alman Edebiyatında ilk defe görülen bir olgudur, çünkü Alman yazarları, anılan eğilimden 18.yüzyılm sonuna kadar kurtulamamışlardır. Ama `Cara Mustapha`nın yazarı bu tipik tezatın /Türk (Ahlaksız) - Hıristiyan (Ahlaklı)/ terkrarlanmasmdan başka bir amacı göz önüne tutar. Türk imgesiyle dolu olması beklenen bu yapıt, aslında sadece dış görünüşte131 Türktür. Dönemin tartışılan ve izleri devam eden olayları ve gerçek kişilikleri, çekici şark örtüsünün altında Avrupa saltçılığımn sosyal problemlerinin gösterilmesinde kullanılmıştır. Von Bostel yapıtında Hamburg'daki aristokrat - burjuva dinleyicilere saray hayatının eleştirisini sunmaktadır. Anılan singspielin Türklere ait kişi ve mekanlarında gecen olayların işlendiği bölümde aslında Hanse Belediyesi ve o dönem burjuvası arasındaki çatışmalar kastedilir. 1670 ve 1680'h yıllarda yaşanan 'opera kavgası* da bu yapıtta belirgindir ve bu Türk süjesinin değiştirilmesine yol açar: örneğin Mufti'nin abartılmış rolü. `Cara Mustapha`yla, Almancada kaleme alınmış Türk operalarının incelenmesine başlanmasi Türk germanistiğinde bir ilktir. Bu girişim uzun bir hazırlık gerektirdiği için, edebiyat ve müzik arasındaki ilişkiler ve opera tarihiyle ilgili kuramsal incelemeler bilinçli olarak büyük bir yer tutar. 132 Das in dieser Albeit analysierte Werk ist in vielen Hinsichten von besonderer Bedeutung. `Cara Mustapha` gehört nâmlich zu den ersten Singspielen (besondere Form der musikalischen Gattung 'Oper') und zu den ersten deutschen Opern uberhaupt. Das Werk ist in der deutschen Musikgescbichte als die alteste (erhaltene) deutsche Türkenoper mit der ersten plattdeutschen Arie bekannt, obwohl es weder literatür- noch musikwissenschaftliche Analyse dieses Singspiels vorhanden ist. Cornelia Kleinlogel erwahnt `Cam Mustapha` in ihrem Buch `Exotik -Erotik` (1989) im Zusammenhang mit dem in der Literatür dieser Epoche stereotypischen Gegensatz: Wollust (Islam) und Sittlichkeit (Christentum). Die Richtigkeit ihrer Aussage vemeinen Ergebnisse meiner Arbeit. `Cara Mustapha` bildet an sich keine literarische, sondem eine musikalische Form, in der Musik, Text, Bühnenbildnerei und Tanzkunst eine wichtige Rolle spielen. Da die Partitur (die musikalische Seite) von `Cara Mustapha` verlorengegangen ist, wird die Untersüchung auf das Libretto (Text der Oper) und genauer auf 'Tûrkisches' im Libretto begrenzt. Das Tûrkische als Stoff dieses Werkes wird in zwei Aspekten analysiert: als militârisch-politische Ereignisse und historische Figuren. Die militârisch-politischen Ereignisse sind auf die sechsmonatliche Periode vor und nach dem Entsatz von Wien 1683 beschrânkt: das Singspiel beginnt mit der Ernennung133 Kara Mustafas zum Oberbefehlshaber und endet mit seiner Erdrosselung auf Befehl des Sultans. Die im Werk dargestellten Begebenheiten spielen sich fast ausschlieBlich in monumentalen, den barocken Reyen ahnlichen Szenen ab und bilden den Hintergrund der Handlung. Die bistorischen Figuren gehören zu den höchsten Gesellschaftsschichten des Osmanischen Imperiums: neben Kara Mustafa treten der Sultan Mahomet IV., seine Mutter Hatice Turhan, Beyhan - des Sultans Schwester-, Ibrahim - Bassa von Ofen- und andereauf. Die Rollen von Nicht-Türken sind relativ klein. Zum Tûrkischen gehört aucheineGruppefiktivertûrkischerGestalten(z.B. Barac, der Mufti), deren Bedeutung im Werk auch untersucht wird. AuBerdem besteht das Türkische aus dem orientalen Kolorit, das durch osmanische Institutionen, militârische Zeremonien, aber auch die Verwendung von tûrkischen Wortern (hauptsachlich aus militarischem Bereich) anschaulich wird. Nach der Analyse muB betont werden, daB das Türkische in `Cara Mustapha` mit ersichtlicher Sachkenntnis dargestellt ist. Fur Kenntnisse fiber den Gegner sorgten französische historiographische Werke, von denen `Des Gros-Vezirs Cara Mustapha Historia` (1684) von Jean de Prechac die Quelle dieses Singspiels bildet. Es kann mit Sicherheit behauptet werden, daB von Bostel in seinem Werk deutlich von der Tendenz abweicht, das Türkische als religtös und moralisch feindliches Element herauszustellen. Es gibt bier namlich keinen einzigen Unterschied im System der moralischen Normen bei Türken und Nicht-Türken. Das soil als Novum in der deutschen134 Literatür bezeichnet werden, die sich bis zum Ende des 18. Jh. von dem erwahnten Stereotyp nicht entfernt. Der Autor von `Cara Mustapha` hat also ein anderes Ziel im Auge als den schablonenhaften Gegensatz: turkisch (unmoralisch) - christlich (moralisch) zu vervielfaltigen. Das intensiv türkische Werk ist nur zum Schein so turkisch. Die damals frischen Begebenheiten vor Wien und die historischen Figuren benutzt von Bostel als einen attraktiven, orientalen Kaftan zur Darstellung der gesellschaftlichen Probleme des europâischen Absolutismus. Von Bostel (ein Vertreter des Patriziats) wendet sich mit seiner Kritik des Hoflebens an das adlig - bürgerliche Publikum von Hamburg, das seiner Standekritik sicher zugestimmt hat. Im Turkischen dieses Singspiels ist auch das Echo der damaligen Konflikte zwischen dem Rat und der Bûrgerschaft der Hansestadt zu finden. Der in den 70er und 80er Jahren aktüelle 'Opernstreit' ist im Werk auch deutlich, indem er zur Modifikation des Turkischen fuhrt (z.B. eine deutlich überspitzte Figür vom Mufti). Mit dieser Arbeit fiber `Cara Mustapha` wird in der turkischen Germanistik der erste Anstofi zu Untersuchungen der deutschen Turkenopera gegeben. Da solche Unternehmung gründliche Vorstudien fordert, nehmen theoretische Betrachtungen über Beziehungen zwischen Literatür und Musik, und Geschichte der Öper besonders viel Platz ein. 138

160 ZUSAMMENFASSUNG (Türkisch) Bu çalışma, karşılaştırma yoluyla komparatistik alanında oluşan bir yöntemsel daralmayı tartışmaktadır. Bu daralma kendini bir yetersizlik olarak ortaya koymaktadır. Söz konusu yetersizlik, izlenilen karşılaştırma yolunun yazınsal bir yapıtın alımlamasında tek bir yöntem; yani alımlama yöntemi olarak ele alınmasından kaynaklanmaktadır. Yazın yapıtlarının bilimsel alımlanımı birçok alımlama yönteminden faydalanmaktadır. Yazın bilimi, bu yöntemsel yaklaşımı yazınsal metnin kendi iç örgüsünden belirleyerek gerektiğinde ard arda, yan yana ya da içice olarak kullanmaktadır. Bu çalışma yazınsal bir çalışma alanı olarak komparatistik yaklaşımın olanaklarını ve sınırlarını örneklendirmen olarak göstermeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın bilimsel nesnesini başlıkta anılan iki yazın metninin karşılaştırmalı edebiyat bilimi çerçevesinde irdelenmesi oluşturmaktadır. iki yapıtın karşılaştırılabilirliği iki metin arasındaki bir ilişki (Relation) ile olanaklıdır. Söz konusu ilişki, bu çalışma161 içinde karşılaştırma ölçütleri olarak adlandırılmıştır. Bu ölçütler iki yazın yapıtının içsel örgülerinden belirlenen bazı metin içi ve metin dışı öğeler olarak saptanmıştır. Metin dışı ölçütler, karşılaştırmayı olanaklı kılan ve çalışmanın başlarında ve süresince kesinleşen önemli güdüleyici yapılardır. Karşılaştırmayı olanaklı kılan bu ölçütler metin içi bir incelemeyi gerektirir. Böylelikle bunlar metin içi ölçütleri ortaya çıkarmışlardır. Metin içi ölçütler çalışma izleği içinde, birbiri içinden çıkmış ve bir diğerini gerektirmiştir. Çalışmanın başlarında iki yazın yapıtının epik türlerine ilişkin ortaya atılan varsayımlar uygulama bölümünün sunduğu veriler ile desteklenmiş ve olgunlaştarı İmiş tır. Sonuç olarak iki yazın metninin ayrı epik türler olduğu ve ayrı incelenmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Böylece edebiyatbil imsel bir nesne olarak her iki yapıtın öncelikle sistematik edebiyat bilimi çerçevesinde açımlanabilmesinin koşulları yaratılmıştır. Çalışmadaki162 bir başka sonuç, bu tür bir yazınsal irdelemede salt karşılaştırma yönteminin yeterli olamayacağını ve yöntem çoğulculuğuna yönelinmesinin gerekliliğinin görülmesi olmuştur. 163 SUMMARY The present study discusses a major methodological inefficiency in the field comparative literature studies by conducting a sample comparative analysis on two prose texts. It is indicated in this study that this major inefficiency arises from the nature of the method of comparison which has been taken as the only way of analyzing reception of a literary work. The study of the reception of literary works exploits a number of methods of reception proposed in other similar disciplines. Depending on the textual structure of a particular work of literature, studies on reception makes use of these methods in the analysis at different points and in different manners; at some point the analysis may apply these methods successively or interactively. This study will try to show the limits and possibilities of comparative method in literary analysis by presenting a thorough analysis on sample prose texts. The sample prose texts qualify as examplars to the extent that their internal textual organization and their larger contextual properties establish a reliable foundations for a comparative study. The features of both internal textual164 organization and larger textual contexts provided by the sample texts are defined as the comparative criteria for the analysis. These criteria further defined under two broad headings as internal and external which again ultimately closely related to the textual structure. External criteria were the starting point of the study in that the similarities between sample texts formed the basis of comparison. These criteria further helped to determine the analytical comparative tools that will apply in the study of internal organization of textual structure. As for the internal criteria, as the study proceeded a number of other criteria emerged, each requiring the presence of another. The study hypothesized that the sample prose texts display an epic quality with different internal organization and format. The analysis of the data and the conclusions drawn validated the hypotheses set previously. Ultimately, it became clear that though both texts share a number of common features, they should be considered as two different types of epic texts within the general notion of epic in literary analysis. Finally, the study concluded on the basis of comparative study conducted on sample prose texts that comparative165 approach, displays a major inefficiency in understanding and evaluating a work of literature. Valid analysis and evaluation of the sample texts is left to a further systematic literary study. It appears that comparative approach itself is not sufficient enough in analyzing literary work and should be supported with other methods in any application on a text. 178

TEZ3146 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1998. Kaynakça (s. 233-243) var. 243(14) s. ; 30 cm. …

11. ÖZET Bu çalışmanın temel konusu Almanca ve Türkçede hukuksal gerekçelendirme olmakla birlikte, doğal dilsel gerekçelendirmelere ilişkin genel kuramlar irdelenmiştir. Dilbilimsel gerekçelendirme kuramı oldukça yenidir; gerekçelendirme adı altında irdelenmesi genellikle söz- eylem kuramı çerçevesindedir. Yeni çalışmalar doğası gereği kuramsal ağırlıklıdır. Bu bakımdan, bu çalışmada dallararası kimi kuramlara geniş yer verildi. Çalışma on bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, toplumsal gerçekliği ve bunun yöntemlerini araştırma konusu olarak belirleyen budun yöntembilim irdelenmiştir. Gerekçelendirme, bir konuda uzlaşımı hedefler. Uzlaşım, ancak ortak deneyimlerin gözetilmesiyle sağlanır. Toplumsal gerçekliği gözetmeyen bir uzlaşma çabasının başarıya ulaşması çok güçtür. Bu yüzden, gerekçelendirmede budun yöntembilimin verilerinden yararlanılması gereği vurgulanmış ve konuya ilişkin savlar belirginleştirilmiştir. İkinci bölümde, dilbilimsel metin çözümlemesi konulaştırılmıştır. Burada, metin dilbilimin gelişimi, metin kavramı, metin türleri ve bunları ayrımlaştırma ölçütleri irdelenmiştir.228 özet Üçüncü ve dördüncü bölümde, hukuksal gerekçelendirmenin gelişimine katkı sağlayan kuramlar ve bu kuramlar arasındaki etkileşim sorunlaştırılmıştır. Bu bağlamda, Baier'in ahlaksal gerekçelendirme kuramı, Toulmin' in gerekçelendirme kuramı ve modeli, Hare'nin ahlaksal gerekçelendirme kuramı, Wittgenstein' m dil oyunu kavramı, Austin, Searle ve Klein' m söz-eylem kuramı irdelenmiştir. Söz konusu kuramlar, gerekçelendirme çözümlemesi açısından sınanmış ve gerekçelendirme kuramına katkıları tartışılmıştır. Beşinci bölümde, gerekçe ve gerekçelendirme tüm yönleriyle ele alınmış; formal mantığın doğal dilsel gerekçelendirmeyi betimlemedeki yetersizliği vurgulanmıştır. Gerekçelendirmenin, eylem, söylem, hakikat, tartışma ve güdüleme ile ilişkisi incelenmiştir. Ayrıca, sezdirim kuramı, bağıntı kuramı ve yapıcı etikin gerekçelendirmedeki işlevi sorunlaştırılmıştır. Altıncı bölümde, hukuksal gerekçelendirme kuramı ve bunun yorumbilim ve dilbilim ile ilişkisi konulaştırılmıştır. Bu bölümde, hukukbilim, dilbilim ve yorumbilim arasında olması gereken işbirliği ve olası yöntemler sav oluşturucu biçimde ayrımlaştırılmıştır.229 özet İrdelenen kuramlar ve değinilen bilim dalları, dallararası etkileşim ve işbirliğinin zorunluluğunu ortaya koymuştur. İzleyen bölümde ise, boşanmaya ilişkin yasal düzenlemelere kısaca yer verilmiştir. Alman ve Türk yasalarına göre boşanma nedenleri belirtilmiş, aralarındaki koşutluk ya da koşutsuzluk belirginleştirilmiştir. Edimsel bölümde, Türkçe ve Almancadan seçilen boşanma metinleri, Toulmin' in gerekçelendirme modeline göre çözümlenmiştir. Kararların yorumlanmasında kimi kuramlara gönde rme yap ı İmi ş 1 1 r. Sonuç bölümünde, kapsamlı bir gerekçelendirme modeline ilişkin savlar geliştirilmiştir. Gerekçelendirmede karşı gerekçelendirenin belirleyiciliği önemsenmiş; dallararasılık, ahlaksallık, iletişimsellik, anlaşılırlık, uygunluk, yararlılık ve akılcılığın gerekçelendirmedeki önemi ve işlevi bu çalışmanın başlıca savları olarak vurgulanmıştır. Kuramsal ve edimsel bölümde belirginleşen gerekçelendirme ölçütleri irdelenmiştir. ZUSAMMENFASSUNG Diese Dissertation hat die deutsch-türkischen juristischen Argumentation zum Thema. Obwohl diese Arbeit die juristische Argumentation und deren Determinanten als Hauptthema problematisiert, werden darüber hinaus manche Theorien iiber die alltagsprachliche Argumentation berücksichtigt. In den Wissenschaftszweigen Logik oder Rhetorik befasst man sich seit der Antike mit der Argumentation. Innerhalb der Sprachwissenschaft bzw. der Sprachphilosophie thematisiert man den Begriff `Argumentation` erst in der Sprechakttheorie. Die ersten Ansâtze in diesem Bereich sind natürlich theorieorientiert. Da dieses Thema in der türkischen Linguistik ziemlich neu ist, wird in dieser Arbeit einige interdisziplinâre Theorien ausführlich behandelt. In diesem Sinne ist diese Arbeit auch theoriebetont. Die Untersuchung ist in zwei Hauptteile gegliedert: Theoretischer Teil und empirischer Teil. Der theoretische Teil besteht aus folgenden Unterteilen: Im ersten Teil wird die Ethnomethodologie, die die soziale Realitât und deren Re-konstruktionsmethoden untersucht, in bezug auf Argumentation erörtert. Argumentation kann als Prozess zur Beseitigung von231 Zusammenfassung Konflikten bezeichnet werden. In der Argumentation versucht man, das Strittige durch die Unstrittigen unstrittig zu machen. Dies kann man nur durch den Kompromiss s chaff en. Der Kompromiss setzt e ine Rücks ichtnahme auf gesellschaftliche Erfahrungen voraus. Es ist ziemlich schwierig, ohne Berücksichtigung der sozialen Realitât ans Ziel zu kommen. Aus diesem Grund besteht in dieser Arbeit die Notwendigkeit, aus den ethnomethodologischen Daten und Ergebnissen Nutzen zu Ziehen. Im zweiten Teil wird auf die linguistische Textanalyse eingegangen. Hier nehmen die Entwicklung der Textlinguistik, der Textbegriff und die Textsorten einen bedeutenden Raum ein. Man versucht, die Kriterien zur Klassifizierung der Textsorten festzustellen. Im dritten und vierten Teil werden nicht nur die Theorien behandelt, die zur Entwicklung der juristischen Argumentationstheorie beitrugen, sondern auch die Beziehungen und Interaktionen zwischen diesen Theorien. In diesem Zusammenhang werden folgende Theorien erörtert: ? Ethische Argumentationtheorie von Bair ? Ethische Argumentationstheorie von Hare232 Zusammenfassung ? Toulmins Argumentationsmodell und Argumentations- theorie ? Wittgensteins Sprachspiel ? Austins Sprechakttheorie ? Searles Sprechakttheorie ? Kleins Sprechakttheorie Die Erörterung überprüft, ob und inwieweit diese Theorien in der Argumentationsanalyse anwendbar sind. im fünften Teil werden Argument und Argumentation ausführlich diskutiert. Es sei hervorgehoben, dass die formale Logik für die Beschreibung der alltagssprachlichen Argumentation unzulânglich und ungeeignet ist. Den Beziehungen zwischen Argumentation, Handeln, Diskurs, Wahrheit, Diskussion und Sprachmanipulation wird besondere Aufmerksamkeit gewidmet. Ferner wird die Funktion der Intuition, der Relation und der konstruktiven Ethik in der Argumentation problematisiert. Im sechsten Teil stehen Argumentationsanalyse und deren Beziehung zur Hermeneutik und Linguistik im Mittelpunkt der Untersuchung. Hierbei wird die233 Zusammenfassung Notwendigkeit der interdisziplinâren Zusammenarbeit betont. Im letzten theoretischen Teil sind kurz die gesetzlichen Regelungen über Ehescheidungsgründe genannt und die Ahnlichkeiten und Unterschiede zwischen deutschen und türkischen Regelungen werden hervorgehoben. Im empirischen Teil werden die ausgewahlten deutsch- türkischen Ehescheidungstexte nach Toulmins Argumentationsmodell analysiert. Die Interpretation der Ehescheidungsurteile zieht auch andere Argumentationstheorien in Betracht. Zum Schluss werden bestimmte Kriterien vorgeschlagen, die dem Entwurf eines umfangreichen, detailierten Argumentationsmodells dienen können. In der Argumentation wird hervorgehoben, dass der Opponent beim Erfolg der Argumentation bestimmend ist. In der Argumentation haben die Begriffe, wie Interdisziplinaritât, Moralitât, Plausibilitât, Kommunikativitat, Angemessenheit, Verstândlichkeit und Rationalitât eine bedeutende Funktion. Die Kriterien der Argumentation, die in den theoretisch-praktischen Teilen prâzisiert wurden, werden schliesslich herausgearbeitet. 263

376 ÖZET (Zusammenfassung in türkischer Sprache) 15. yüzyılda ardarda gelen Avrupa topraklarındaki Türk fetihleri, Hıristiyan halklarda Türkleri tanıma gereksinimini doğurur. Bunun üzerine, Türklerle ilgili güncel haberleri konu edinen ve bugünkü gazetelerin de öncülleri sayılan `Newe Zeitungen` adlı tarihsel ve yazınsal belgeler yayımlanmaya başlar. `Newe Zeitungen` adlı belgeler, 15. yüzyılın sonlarında ortaya çıkar, daha sonra tüm Avrupa'da yayımlanır ve büyük bir kamuoyuna seslenir. 16. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin güçlenmesi ve Habsburg Hanedanlığı 'na karşı bir tehdit unsuru haline gelmesi sonucunda, Türkleri konu edinen bütün yazı ve haberler Hıristiyan halklarda büyük ilgi uyandırır. Böylece gazeteler, 16. yüzyılda daha sık yayımlanır. Gazetelerin başlıca haber kaynakları, savaş raportörleri, tutsaklar, elçiler, posta görevlileri, asiller, Osmanlı Devleti sınırlarında yaşayan tüccarlar, başka ülke saraylarında prenslere haber ulaştırmak üzere ikamet eden muhabirler ve hacı olmak üzere Kudüs'e gidenlerdi. Türkleri konu edinen ve bilimsel bakımdan henüz tümüyle araştırılmamış çok sayıda `Newe Zeitungen` adlı belge vardır. Bu doktora tezinde `16. Yüzyılın Birinci Yarısında Alman Dilinde Yayımlanmış Olan `Newe Zeitungen`(Yeni Haberler) Adlı Belgelerde Türk imgesi` araştırılmaktadır ve bu araştırma, Türklerin Avrupa'da 16. yüzyılın birinci yarısında ilgi odağı olduğunu kanıtlamaktadır. Türklere duyulan ilginin artışı ve gazetelerin yayımlanma sıklığı ile o zaman Avrupa'sının siyasal, askeri ve toplumsal olayları arasında sıkı bir bağlantı olduğu saptanmıştır. Belgrad (1521) ve Rodos'un (1522) fethi, Mohaç Meydan Muharebesi (1526), 1. Viyana Kuşatması (1529), 1532 Kanuni Sultan Süleyman'ın Alman Seferi, 1535 Akdeniz Savaşları ve 1541 Buda'nın Osmanlı topraklarına katılması gazetelerde ele alınan önemli tarihsel olaylardır. Gazetelerde, Sultan I. Selimin 1514-1517 yıllarındaki Iran ve Mısır Seferleri 'nin de dikkatle izlenmesine karşın, 16. yüzyılın birinci yarısındaki Türk imgesi, büyük ölçüde Kanuni Sultan Süleyman'ın Avrupa'daki fetih dalgaları ve savaşları sırasında oluşan görüşlerce belirlenir. Genel olarak, gazeteler birbiriyle tamamıyla uyuşmayan iki ayrı Türk imgesi sunmaktadır. Birinci kümede dolaysız Türk tehlikesi bağlamında oluşan imge toplanırken, ikinci kümeye dolaylı tehlike zamanlarında377 sözkonusu olan Türk imgesi girmektedir. Bunun yanında, sunulan Türk imgesinde, Habsburg Hanedanlığı içinde yaşanan iç siyasal gelişme ve çekişmeler de etkili olmuştur. Savaş ortamı ve Hıristiyan birliği sağlama amacıyla yapılan resmi meclis toplantıları sonucunda Türk imgesi olumsuzlaşırken, tehlikenin azaldığı veya barış zamanlarında, Türklere karşı açık bir olumlu yaklaşım görülmektedir. Haberlere sonradan katılmış birkaç kalıplaşmış olumsuz yargı bir tarafa bırakılırsa, 1523 'e kadar yayımlanan gazeteler, tarihsel olayların ele alınışı ve Türk imgesi bakımından daha nesneldir. Fethedilen yerlerde, Türklerin Hıristiyan halklar karsısında dinî hoşgörü anlayışı, mal ve can güvenliğine gösterilen özen, vergi yükünün yerel bir takım koşullara göre hafifletilmesi ve savaş anında fazla kan dökmemeye yönelik önlemler işlenen konular arasında yer almaktadır. Belgrad (1521) ve Rodos'un (1522) fethinden birkaç yıl sonra yayımlanan gazeteler ise bundan tamamıyla farklı yönde bir Türk imgesi sunmaktadır. Mohaç Meydan Muharebesi (1526) ve 1. Viyana Kuşatması (1529) Türk imgesine daha da olumsuz bir yol çizmiştir. Daha önce Türkler için söylenen tüm olumlu nitelemeler, Türklere karşı korkunun artması ve savaşın etkisiyle bu zaman diliminde bilinçli bir şekilde unutulur ve oldukça olumsuz ve tek yanlı bir Türk imgesi yaratılır, imparatorluk makamının, yerel güçlerin etkinlik kazanmasıyla eski önemini yitirmesi ve Osmanlı Devleti 'nin de imparatorluğu sürekli daha fazla tehdit eden rakip bir güç haline gelmesi sonucunda, Hıristiyan birliğini yeniden sağlamak üzere toplanan Alman imparatorluk Meclisleri ise olumsuz Türk imgesinin çizilmesinde başlıca etkendir. Bu meclislerde alman kararlarla savasın dinsel bir takım nedenlerle desteklenmek istenmesi olumsuz Türk imgesini güçlendirmektedir. Bunun sonucunda Türkler, «Hıristiyan kadınları kirleten`, `çocuk ve hayvanları alıp götüren` ve »geçtiği yerleri harabeye çeviren` «inançsız` ve «Hıristiyanlığı yok etmek isteyen baş düşman` olarak sunulur. 1530'lu yılların başlangıcında Osmanlı Devleti yle Habsburg Hanedanlığı arasında kurulan elçilik ilişkileri, başlangıçta Türklere ilişkin daha nesnel ve daha ayrıntılı bilgi verilmesine neden olur. Osmanlılarla ilgili iç siyasal olaylar, Osmanlı ordu ve savaş düzeni üzerinde bilgiler, Sultan Süleyman'a ilişkin özel haberler, savaş olayları dışındaki ikili ilişkiler ve Hıristiyan tutsakların durumu yeni haber malzemesi olarak kullanılır. Türkleri378 kötüleyen, nesnel haberlere sonradan katılmış birkaç kalıplaşmış ifade ise bütünlük içinde çok bir anlam taşımaz. 1541'de Macar başkenti Buda'nın fethine duyulan kızgınlık, 1520 li yıllarda çizilen Türk imgesini yeniden kamuoyunun gündemine sokar. Bu kızgınlık nedeniyle, aynı anlama gelen birçok olumsuz sözcük yanyana sıralanır. Ancak, Regensburg (1541) ve Speyer (1543/1544) imparatorluk Meclisleri'nde konuşulanlarla, gazetelerin içeriği birbirine oldukça benzeşmektedir. Daha sonraki yıllarda ise karşımıza yine olumlu Türk imgesi çıkar. Çünkü bu yıllarda Türklerle barış sözkonusudur ve Habsburglar Protestanlar gibi başka iç siyasal sorunlarla ilgilenmek zorundadır. Gazetelerde, genel olarak savaş olayları konu edilmiştir. Türk tehlikesini göz önüne sermek amacıyla, Türk fetih tarihi, tutsakların sorgulanması, Osmanlı Sultanlarının seferleri ve gittikleri yerlerde karşılanmaları ve Osmanlı ordu düzeni gibi bilgiler Türklere ilişkin verilen nesnel gerçeklerdir. Genelde nesnel haberlerin verildiği zamanda ele alınmış bu istisnalar dışında, Türklerin diğer kültürel ve sosyal yönleri gözardı edilmiş ve bir düşmanı tanımlayabilecek tüm nitelemler dile getirilmiştir. Sonuçta, çoğunlukla savaş alanı ve olaylarının belirlediği bir Türk imgesi ortaya koyulmuştur. Fakat, bunların yanısıra çok önemli bir noktaya dikkat çekmek zorunluluğu vardır. Gazetelerde, ilk aşamada yalın bilgi verme amacı güdüldüğü için, savaş olayları ve işlenen konularda nesnel ve ayrıntılı bilgi verilmeye çalışılmaktadır. Fakat Türklerin betimlenmesi konusunda aynı duyarlılık gösterilmez. Türk imgesine kalıp ifadeler ve birçok olumsuz değ`erlendirim damgasını vurur. Bununla birlikte, 16. yüzyılın birinci yarısına ait gazetelerin hemen hemen hepsinde az ya da çok Türkleri kötüleyen ifade, sözcük ve değerlendirmeler bulunmasına karşın, bu imge oluşturan nitelem ve olayların yorumları, tarihsel olaylarla birbirine karıştırılmamıştır. Verilen Türk imgesinin, somut olayla ilişkisi çoğu zaman bulunamamaktadır. Anlatılan olayın gerçekliği, öznel ifade edilmiş olumsuz nitelemlerle sık sık kesilmektedir. Bu nedenle gazetelerin okuyucusu, olay, yorumu ve Türklere ilişkin sözleri ayrı ayrı farkedebilecek durumdadır. Bu sunuş biçimiyle, Türkler üzerine söylenen sözler, çoğu zaman gerçekten uzakmış hissi uyandırmaktadır. Ayrıca, birçok olumsuz ifade ve sözcüğün Türkleri olumlu gösteren gazetelerde de sürekli tekrarlanması, bunların kalıp söz biçiminde nitelemeler olduklarına kanıt niteliği taşımaktadır.379 Türkleri kötüleyen söz ve değerlendirmelerin, dinsel ve siyasal eğilimli gazetelerde çok daha fazla yoğunlaşması, bu gazetelerde Türk imgesinin ideolojik amaçlı olarak olumsuz gösterildiğini kanıtlamaktadır. Türklere ilişkin bir yığın olumsuzluklardan bahsedilmesine karşın, Hıristiyan halk ve savaşçılar hep »cesur`, »korkusuz`, »zavallı` ve »dindar` olarak anılmaktadır, incelenen gazeteler, Hıristiyanları böyle birkaç sözcüğe sığdırıp anlatmakla yetinmiştir. Bunun dışında, Hıristiyanların savaşta yaptıkları olumsuzluklarla ilgili pek az şey bulunmaktadır. Bu durum yazarların, Türkleri konulaştırırken nesnel olmadıklarını ve konuyu okuyucuya tek yönlü yansıttıklarını göstermektedir. Kanıt ve tanık gösterilmeden, düşmanı sözkonusu davranışlara iten etmenler irdelenmeden, Türklere ilişkin birçok olumsuz kalıp söz sıralanmakta ve tekrarlanmaktadır. Türklere ilişkin olumlu değerlendirmeler ve tarihsel gerçeklerle benzeşen haberler ise, olayların bizzat içinde yaşamış kişilerce dile getirilmektedir. Ayrıca Türklerin Hıristiyan dinini ortadan kaldırmak istediği ile ilgili haberlerin tarihsel gerçeklerle bağdaşır yanı pek azdır. Birçok gazetede de dile getirildiği gibi, Türklerin başka dine inananları dinsel ibadetlerini yerine getirmekte serbest bıraktıkları su götürmez tarihsel bir gerçektir. Bu noktalarda, gazetelerde sunulan Türk imgesinin doğruluğundan şübhe etmek gerekir. Böyle olumsuz bir Türk imgesinin oluşmasında, korku ve endişe gibi duygusal tepkiler ve bunun yanında başka siyasal, dinsel ve sosyal etkenler büyük rol oynamıştır. Sunulan Türk imgesi, ilk aşamada tehlike, korku ve endişenin ürettiği bir imge olduğundan, bir düşmanı betimleyebilecek birçok kalıp söz ve nitelemi bünyesinde barındırmaktadır. Çünkü o, düşmana karşı duyulan kızgınlık ve nefret duygularının ifadesidir. Türklerin Hıristiyan dinini ortadan kaldırmak istediklerine ilişkin sav, büyük bir olasılıkla Hıristiyan halk ve kurumların topyekun savaşa katılmalarını sağlamak amacıyla özellikle vurgulanmıştır. Çünkü düşmanın (Türklerin) güçlü olması ve Hıristiyanlar arasında da dinsel ve siyasal bir birlik olmaması önde gelen ruhban kesimi ve siyasal çevrelerde kendine güvensizlik duygusu yaratıyor ve bu duruma karşı bir önlem almalarını gerektiriyordu. Gazetelerdeki biçimiyle »Hıristiyanlığın büyük ve ezeli düşmanına` karşı savaşın maliyeti ise oldukça yüksekti. Bu gibi iç siyasal neden ve bahanelerle halktan kolayca vergi toplamak ve halkın savaşa katılımını da sağlamak amacıyla, Türklere karşı korku ve nefret380 güçlendirilmiştir. Bu gelişmeler, oldukça olumsuz bir Türk imgesinin verilmesinin gerekçelerini oluşturur. 16. yüzyılın birinci yarısını kapsayan zaman diliminde JSTewe Zeitung` adlı gazetelerde izlenen Türk imgesinin pek çok özelliği, Haçlı Seferler i'nden beri var olan ve istanbul'un Fethi'nden sonra sürekli vurgulanan Türk imgesinden çok farklı değildir. Türklerle karşılaşma, 16. yüzyılın birinci yarısında da savaş ortamında gerçekleştiği için, o zamana kadar Türklere ilişkin süregelen önyargı niteliğindeki kalıp söz ve düşünceler değiştirilme gereksinimi duyulmadan tekrarlanmıştır. Böylece, Ortaçağ'ın ilk dönemlerinde Türklere ilişkin değerlendirmeler, araştırmaya konu olan gazetelerde de hala etkin rol oynamaktadır. Bu durum ise imge oluşturan söz ve nitelemlerin zor değiştiğine ve kalıp düşünce özelliği taşıdıklarına kanıt olarak gösterilebilir. Bir ulus veya kültüre ilişkin kalıp düşüncelerin uzun süreli var olabilmeleri, ilişkilerin veya iletişimin niteliğine bağlı olabileceği gibi, kalıp düşüncenin zor değişebilirliğinden de kaynaklanabilir. 381

210 ÖZET Bu çalışmada, -Alman ve Türk yazınından seçilen sekiz yazıncının birer yapıtı örneğinde- `yazında aydın tutum` konulaştırıldı. Çalışmada, aydının, yazınsal etkinliğiyle, bireysel ve toplumsal yaşama yapmayı tasarladığı katkıların yanı sıra, adı geçen yapıtlarda aydının tutum aldığı konu ve olguları karşılaştırarak, söz konusu yazıncıların aydın tutumlarına yansıyan farklı ve ortak etmenler saptanmaya çalışıldı. Kuramsal ve edimsel bölümlerden oluşan çalışmanın kuramsal bölümünde, aydın kavramının tanımlanması konulaştırıldı. Karşılaştırmalı betimleme yöntemi ile yürütülen araştırmanın bu bölümünde, aydın tutumu çevreleyen etmenler irdelenerek, aydın kavramının tanımlanması üzerine uzlaşılabilir bir bireşime varılmaya çalışıldı. Kurgusal yapıtlardan (roman, öykü....) oluşan edimsel bölümde ise, Alman yazınından Max Frisch, Heinrich Böll, Siegfried Lenz, Wolfgang Koeppen, Türk yazınından Adalet Ağaoğlu, Demirtaş Ceyhun, Aziz211 Nesin, Yaşar Kemal'in birer yapıtında, daha önce kuramsal boyutu saptanan aydın tutum ölçüt alınarak, aydının, çeşitli sosyal konu ve olgulara, yaklaşımı araştırıldı. Buradan elde edilen çıkarımlar karşılaştırılarak, söz konusu yazıncıların aydın tutumlarına yansıyan farklı ve ortak etmenler saptanmaya çalışıldı. Çalışmada şu yapıtlara yer verildi: M.FRISCH (Homo Faber ) A. AĞAOĞLU (Hayır) W. KOEPPEN (Das Treibhaus ) D.CEYHUN (Yağmur Sıcağı). H. BÖLL (Anslchten e İne s Clovns)- A. NESİN (Surname) S. LENZ (Helmatmuseum ) Y.KEMAL (Filler Sultanı) 212 ZUSAMMENFASSUNG Diese im Bereich der Komparatistik durchgeführte Dissertation hat die intellektuelle Haltung in je einem Roman von vier tiirkischen und vier deutschen Schriftstellern zum Thema. Die Untersuchung ist in zwei Kapitel gegliedert. Im analytisch gestalteten ersten Kapitel wird die Definition des Begriffs `intellektuell` erstellt. Dazu wendet man Sekundârliteratur aus den Bereichen Soziologie, Philosophie, Geschichte, Politilogie u.s. w an, da die erwahnten Bereiche im engen Verhâltnis zur Literatür stehen. Das zweite Kapitel, in dem die fiktiven Werke bearbeitet werden, ist auf der im ersten Kapitel gewonnenen Synthese aufgebaut, die als Kriterium zur Fortführung der Untersuchung dient. Die Schriftsteller, deren Werke den Gegenstand der Dissertation bilden, sind durch ihre intensive Stellungnahme sowohl zu gesellschaftlichen als auch zu internationalen Tagesgeschehnissen bekannt. Die ausgewahlten Werke sind die meist diskutierten Muster fiktiver Literatür zu einer bestimmten214 versucht er, seine Gründe für diesen Schritt darzulegen, indem er an den Angriff auf Polen erinnert, bei dem Hunderttausende ums Leben kamen und fragend hinzufiigt, wer dafiir die Verantwortung tragen sollte. Wolfgang Koeppen mit dem Roman `Das Treibhaus`, bei dem es sich um politische Literatür handelt, da die heftige Kritik an der politischen Szenerie der Nachkriegszeit zwischen 1947-1952 deutlich wird. Die Blofistellung der Regierungspolitik Konrad Adenauers ist an vielen Stellen des Romans aufzudecken, obwohl Koeppen in der Vorbemerkung das zu widerlegen versucht. Der Protagonist, ein aus dem Exil zurlickgekehrter Intellektueller, wird in den Bundestag gewahlt und bemüht sich, -in der Hoffnung auf eine friedensvolle, sorgenfreie Zukunft des Landes- urn den Wiederaufbau der Demokratie in Deutschland. Aber bald merkt er, daii die Politik, die -mit ihren Dunkelmannern, Geheimdiensten und ihrem hektischen Klima- eigene Regeln hat, nicht einzeln zu bekampfen ist. So scheitert er und begeht am Ende Selbstmord.214 versucht er, seine Gründe für diesen Schritt darzulegen, indem er an den Angriff auf Polen erinnert, bei dem Hunderttausende ums Leben kamen und fragend hinzufiigt, wer dafiir die Verantwortung tragen sollte. Wolfgang Koeppen mit dem Roman `Das Treibhaus`, bei dem es sich um politische Literatür handelt, da die heftige Kritik an der politischen Szenerie der Nachkriegszeit zwischen 1947-1952 deutlich wird. Die Blofistellung der Regierungspolitik Konrad Adenauers ist an vielen Stellen des Romans aufzudecken, obwohl Koeppen in der Vorbemerkung das zu widerlegen versucht. Der Protagonist, ein aus dem Exil zurlickgekehrter Intellektueller, wird in den Bundestag gewahlt und bemüht sich, -in der Hoffnung auf eine friedensvolle, sorgenfreie Zukunft des Landes- urn den Wiederaufbau der Demokratie in Deutschland. Aber bald merkt er, daii die Politik, die -mit ihren Dunkelmannern, Geheimdiensten und ihrem hektischen Klima- eigene Regeln hat, nicht einzeln zu bekampfen ist. So scheitert er und begeht am Ende Selbstmord. 230

142 - Zusammenfassung auf Türkisch Bu tez çalışmamdaki amacım, Almanca ve Türkçe dil çiftinde eş yazılımlı farklı anlam içeriği taşıyan kelimeleri inceleyip, tartışmaktır» Bu çalışma esnasında en büyük sorunlardan biri tezin ismi oluşturdu? çünkü daha önce bu bağlamda böyle bir çalışma yapılmamıştı» Ben tek dili baz alarak eş yazılımlı kelimeleri uluslararası platforma taşımak istedim» Bundan dolayı tezimin ismini `Uluslararası Eş Yazılımlı Kelimeler` olarak kullandım. Diejer bir sorun Türkçe'de Etimoloji çalışmaları yeterince yapılmadığından ve Türkçenin derli toplu bir Etimoloji sözlüğü yazılmadığından kaynak sıkıntısı çektim. Bu sorunları aştıktan sonra Almanca - Türkçe sözlükleri tarayarak eş yazılımlı kelimeleri tespit ettim. Bunları çeşitli sözcüklerden anlamlarını ve etimolojilerini tespit ettim» Sonuç olarak bu kelimelerin çeşitli nedenler ve yallarla her iki dile geçmiş olduğunu saptadım, fakat bu kelimelerin aynı kalmayıp toplum süzgecinde ve dil beğenişinden geçerek anlamlarını değiştirmiştir. Eş yazılımlı bu kelimelerin A İmanca -Türkçe dil çiftine kazandıktan yeni anlam i boyutlarını şöyle sıralayabiliriz. Anlam kötüleşmesi, Anlam iyileşmesi ve Anlam genişlemesi. Kelimelerin farklı anlam içerme nedenleri olarak dinin etkisi ve Toplumun ihtiyacı alan anlamları sözcüklere yüklemek sayılabilir.Durch d i ese Arbeit wurde herausgeste'l İt, daö es in. den verschiedenen Spnachen homograpische Erscheinungen gibt, die 2 war nur zum Teil Gemeinsamkei ten haben, jedoch Homograph i en sind. Diese homograph ischen Worter sind durch die etymolog ischen Wurzeln oder durch ihre Bedeutung gleich, jedoch sind sie durch die Bedürfnisse der Bevolkerung verândert warden. Die Verânderung fand bei der übername des Wortes statt. Die Herkunft der Bedeutung kann gans verschieden sein. Die Gemeinsamkei ten der Homographen in den Sprachen Deutsch-Türkisch ist auf der Basis der schreibweise. Ein anderer Grund für die Erklârung der Hamographien ist der, daö in jder modernen Welt die Staaten ni.cht mehr wie früher so weit entfernt voneinander sind. Also ist das i. Bedürfnis der modernen Welt nach `Kommunikation` das, I was zur « schnellen Verbreitung der Worter und Erschaffung jneue Hamographien >) führt. 152

TEZ2586 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1996. Kaynakça (s. 495-508) var. vii, 508 s. ; 30 cm. …

457 1 1. ÖZET (Zusammenfassung in türkischer Sprache): Bu çalışmada, 1550-1600 yıllan arasında Almanya'da yayınlanan Neue Zeitung (Yeni Haber) gazetelerinin Alman yazın tarihinde Türk imgesinin oluşumuna yaptığı katkıyı ve oluşturulan imgelerin o dönemdeki siyasal ve toplumsal işlevleri araştırılmıştır. Neue Zeitung başlığı ile yayınlanan metinler, haber metinleridir ve özel ve bağımsız bireylerce değil, aksine Habsburg hanedanlığının hizmetinde bulunan ve resmi diğer bir deyişle askeri görevleri olan bireyler tarafından kaleme alınmışlardır. Bu metinler, gerek yazarları ve gerekse içerikleri açısından `politik` ve `güdümlü` metinler olarak görülebilir. Türk imgesi bağlamında araştırmanın malzemesini oluşturan bu metinler, dış politikadaki gelişmeleri haber olarak sunarken, Türklere ilişkin haber içeriklerini ve Türkleri iç politik ve toplumsal çıkmazların çözümünde ve aşılmasında bir malzeme olarak kullanmışlardır. Türklerin haber olarak konulaştınldığı iki temel konu alanı belirlenmiştir. Bunlardan birincisi ve en yoğun olanı Habsburg Osmanlı savaşları ve Osmanlı sarayındaki gelişmelerdir. Habsburg ve Osmanlıların Macaristan'da yaptıkları savaşları haberlerde işleyen bu metinlerde, Türkler genelde 'vahşi, kıyıcı, zalim' olarak yansıtılmışlardır. Haberin oluşturulması ve savaşların betimlenmeleri en ince ayrıntısına kadar verilmeye çalışılmış ve böylece savaşın korkunçluğu dolaylı olarak okuyucuların yaşamına sokulmaya çalışılmış ve gündelik hayatlarının bir parçası durumuna getirilmiştir. Böylece 'Türk korkusunun ve Türk tehlikesinin' kitleselleştirilmesi ve yaygınlaştırılması sağlanmıştır.458 Gazetelerde Türkler üç ana başlık altında bir tehdit unsuru olarak gösterilmişlerdir. Bunlardan en öne çıkanı ve konuiaştınlanı `Türklerin Hıristiyanlığı ve böylece en yüksek, erdemli değerleri yok edeceği ve Hınstiyanlan müslümanlaştıracağı`dır. Türkler bu bağlamda bir dinsel tehdit olarak yansıtılmışlardır. Yansıtılan ikinci tehdit alanı Almanya ve Habsburg Hanedanlığıdır. Türklerin hedefi, Almanyayı kendi topraklarına katmak ve daha güçlenmek ve böylece bütün hınstiyanlığı ve hınstiyanlan boyunduruk altına almak, kralı yok etmek olarak gösterilmiştir. Üçüncü tehdit alanı olarak öncelikle kadınlar, çocuklar ve bütün sivil toplum ön plana çıkmaktadır. Savaş betimlemelerinde Türklerin öncelikle genç kızlan kirlettikleri, bebek ve çocuklan ve halktan insanlan işkence yaparak vahşice öldürdükleri daima ön planda tutulmuştur. Bu da tüm hmstiyanlann Türk vahşeti ve kıyıcılığının tehdidi altında olduğunun sürekli vurgulanmasına olanak sağlamıştır. Türk tehlikesi ve tehditinin aşılması için, metinlerde sürekli iç banş ve birlik tek koşul olarak gösterilmiştir. Topluma ve kitlelere üç ana mesaj verilmiştir. Bunlardan öncelikli olanı mezhep çatışmalannm bir tarafa bırakılması, dinsel ve politik birlik sağlanması ve son olarak ta yönetime maddi destek verilmesidir. Savaş betimlemeleri ve Türklere ilişkin kullanılan nitemler 1 595 yılında Eflak, Erdel ve Boğdan Prenslerinin savaşta Habsburg hanedanının tarafında yer almasından sonra ve Macaristanda Osmanlılara karşı askeri üstünlük sağlamasıyla yumuşamış ve seyrekleşmiştir. Osmanlı sarayı ve sarayda gelişen politik olaylar, yeni padişahlann tahta geçmesi, oğu! ve kardeş öldürümleri, padişahlann çok evlilikleri ve Harem hayan, Türklere ilişkin haberlerin diğer bölümünü oluşturmaktadır. Saraydaki gösterişli yaşam ve ihtişam, zenginlik ve gücün kaynağı olarak algılanmış, ancak dünyevi olduğu için günah ve şeytani olarak görülmüştür. Özellikle459 padişahların çok evlilikleri ve çok çocuklu oluşları, sarayı `cinsel zevklerin giderildiği yer` osmanlı padişahlarını ve böylece Türkleri `sex düşkünü` ve `cinsel zevklerine boyun eğen`, `zayıf insanlar olarak nitelendirmişlerdir. Özellikle kardeş katli `vahşet` olarak görülmüş ve osmanlı ve dolayısıyla Türk yönetiminin zalimce olduğu görüşü yaygınlaşmıştır. Bütün bu olumsuz ve tek yönlü genelleyici nitemlerin yanısıra, Türklere ilişkin olumlu ancak yine genelleyici nitemler de kullanılmıştır, örneğin Türklerin savaşta çok planlı, direnen, saldırmayı ve savunmayı iyi bilen savaşkan insanlar olduğu az da olsa yer alan betimlemeler arasındadır. 471

TEZ2585 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1996. Kaynakça var. vii, 217 s. ; 30 cm. …

Ill 9. ÖZET Bu çalışma Türkiye için önemli bir ekonomik güç teşkil eden turizm sektörüne ve eğitimine katkıda bulunabilmek amacıyla yapılmıştır. Turizm endüstrisinin daha sistemli ve bilinçli bir şekilde işlemesine yardımcı olması beklenen bu çalışma aynı samanda sözkonusu alandaki işgörenlerin de bilgilendirilmesi hususunda kaynakça oluşturacaktır. öncelikle germanistik ve turizm ilişkisinin açıklanmasında yarar olacaktır. Germanistigin araştırma alanları dilbilim, yazınbilim ve ülke bilgisidir. Germanistik, bilim kuramsal açıdan kültür ve toplumbilimler alanına girer. Kültür ve toplumbilimler alanında yapılacak çalışmalar ise dallararası, yani birçok bilim alanını ilgilendiren (mültidisipliner, çokalanlı) nitelikler taşır. Bu bağlamda insan hareketleriyle ilintili olan `ülke bilgisi`nin turizm olayı dışına itilmesi olanaksızdır. Dolayısıyla konunun araştırı labi İmesi için öncelikle sözkonusu alanla ilgili `turizm ve turist` kavramları irdelenmiştir.112 Güncel kültürel ortam ve turizme yansıması ile turizm olayına etki eden bazı faktörler ayrıntılı olarak araştırı lmıştır. Çalışmanın temelini oluşturan bölümde ise Almanya'daki turizm işletmeciliği ve otelcilik yüksekokullarının egitim-ögretim programları ile Türkiye'deki turizm iş-letraeciligi ve yüksekokullarının egitim-ögretim programları karşılaştırılmış ve turizm sektörü ile turizm yüksekokullarının gereksinimleri ve gelişme eğilimleri belirlenmiştir. Sözkonusu karşılaştırma Kempten Meslek Yüksekokulu ve Heilbronn Meslek Yüksekokulu Otelcilik ve Turizm İşletmeciliği Bölümleri ile Mersin üniversitesi ve Akdeniz Üniversitesi Turizm işletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulları arasında yapılmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda ortaya çıkan önemli bulgular şunlardır; -Almanya 'daki turizm yüksekokullarında branşlaşma (uzmanlık) konusu ön plânda tutulurken Türkiye'deki turizm yüksekokullarında bu konuya yer verilmemektedir. - Almanya* daki turizm yüksekokulları kendi belirledikleri kuruluşlarda staj (uygulama) zorunluluğu getirirken, stajlar için iki yarıyıl belirlemişlerdir.113 Buna karşın Türkiye'deki öğrenciler yaz tatillerinde istediği bir kuruluşta uygulama yapabilmektedir. Diğer taraftan Alman turistlerin beklentilerini ve sözkonusu beklentilere Türk turizminin ne ölçüde cevap verdiğini belirlemek amacıyla Türkiye'ye gelen turistlere yönelik bir anket çalışması yapılmıştır. Buradan da ortaya çıkan sonuçlardan bazıları şunlardır: konaklanan yer hakkında kısmen de olsa olumsuz görüşler bildirilmiştir, özellikle de servis ve temizlik konularının tekrar ele alınması gerektiği belirlenmiştir. Ayrıca tesislerdeki personelin eğitimsizliğinden yakını İmaktadır. Rehberlerin alanbilgisinin yetersizliği yanında dil bilgisi sorunuyla da karşılaşmak istenmemektedir. 114 ZUS&MMENFÂSSUNG Mit di eser Arbeit habe i eh versucht, der Tourist ik und der Bil dung in diesem Bere i eh beizutragen. Die Arbeit, die dazu beitragen soil, die Fremdenindustrie noch systematischer und bewu@ter zu gestalten, kann auch als eine Quel lenangabe fiir die Studenten und das Personal im BereiGh Touristik betrachtet werden. Es ist sinnvoller, wenn erst die Beziehung zwischen Germanistik und Tourismus erklart wird. Die Forschungsbereiche der Germanistik sind Linguistik, Literatür und Landeskunde. Die Germanistik gehört wissenschaftstheoretisch zu dem Bereich Kulturwissenschaft und Soziologie. Die Forschungsarbeiten im Bereich Kulturwissenschaft und Soziologie haben multidiszipiinare Eigenschaften. In diesem Zusammenhang kann die Landeskunde, die in engem Verhaltnis mit der menschlichen Tatigkeit steht, nicht au0erhalb der Touristik angesehen werden.115 Um dieses Theraa detail liert bearbeiten zu können, habe ich mir vorgenommen, manche Begriffe (z.B. Touristik, Tourist), die die Basis dieser Arbeit bilden, zu erk İaren. Aktüeli kulturwissenschaftiiche Gegebenheiten und deren Reflexionen auf die Touristik wurden nachgef orscht. Dabei wurden auch einige Faktoren, die in der Touristik e ine bedeutende Stellung haben, detaiiliert bearbeitet. In dem Hauptteil der Arbeit wurden die Facher der Hotelfachhochschulen Kempt en und Heilbronn mit den Fachern der Fachhochschulen Mersin und Akdeniz vergi ichen. Dadurch wurden die Bedürfnisse der Touristik und Hotelfachhochschulen in der Tiirkei und ihre Entwicklungstendenzen verdeutlicht. Mit dieser kontrastiven Untersuchung sind folgende Ergebnisse festgesteilt worden: - Wahrend es in den Hotelfachhochschulen in Deutschland Schwerpunkte gibt,_ -- sind diese in den tiirkischen Hotelfachhochschulen nicht existent. - Die Studenten der Hotelfachhochschulen in Deutschland miissen zweisemestriges Praktikum in den Institutionen, mit denen eine Konvention geschlossen116 ist, durchführen. Dagegen haben die Studenten in der Türkei die Möglichkeit, in den Ferien in irgendwelchen Institutionen zu praktizieren. Um die Erwartungen der deutschen Touristen und die Ângebote der türkischen Touristik festzustel len, mirde e i ne Umfrage gehalten. Wir sind zum folgenden Ergebnisse gekonamen: Die Touristen haben über den Unterkunftsort teils negative Meinungen geâuBert. Die Bedienung und die Suaberkeit muö noch einmal revidiert werden. Au0erdem beklagen sich die Touristen über das Personal, das keine Fachausbi idung hat und trotzdem in den Hotels arbeitet. Dabei haben sie sich auch über die mangelnden Fach- und Sprachkenntnisse der Reiseleiter beschwert, und sie haben geauBert, da3 sie nicht mit solchen Problemen konfrontiert werden möchten. 116

134 DİLBİLİMİN BELİRGİNLEŞME SÜRECİ (ÖZET) Bu çalışmada bilimin tanımı ve temel ilkelerinden yola çıkılarak, dilbilimin bir bilim dalı oluş süreci konulaştırılmaktadır. Bu nedenle, bugüne kadarki dile ilişkin değerlendirmeleri tarihsel olarak irdelemek kaçınılmaz olmaktadır. Dil tarihsel olarak incelendiğinde, dile bakış açısının her tarihsel döneme göre farklılaştığı görülmektedir. İlkçağ'dan günümüze dil anlayışları şöyle özetlenebilir: - Dilin söylencelerle açıklanması - Diyalektik yaklaşım - Dilin Mantıksal kavrahışı ( İlkçağ) - Skolastik anlayış - Dilin genetik değerlendirime sokulması (Ortaçağ) - Usçu Yaklaşım - Dilin insanbiiimsel açıdan ele alınması - Dil karşılaştırmaları (Yeniçağ) - Yapısalcılık (20. yüzyıl). Dilbilimin kendi başına bir bilim dalı oluş süreci ana hatlarıyla ortaya konduktan sonra, Batı'daki dilbilim akımlarının Türkiye'deki dil çalışmalarını nasıl etkilediği tartışılmaktadır. Türkiye'deki dil çalışmaları, Tanzimat Dönemi ve 1 960'lı yıllarla sınırlandırılmaktadır. in dieser Arbeit vvurde im Gefoige und parallel zu einer Definition von VVissenschaft und ihrer Grundprinzipien und -Merkmale im Besonderen der EntvvicklungsprozeG der Sprachvvissenschaft thematisiert. Demzufolge war eine historische Übersicht bisheriger, vvichtiger Annâherungen zum Gegenstand Sprache als erster Arbeitsschritt unerlâBlich. Die genannten Betrachtungsvveisen über die Sprache, die je nach der Epoche, in der sie auftauchen, differieren, kann man folgendermaBen verallgemeinernd zusammenfassen: Zunâchst zeichnet sich das Aitertum in dieser Hinsicht durch drei Hauptrichtungen aus. Das sind a) die mythologische, b) die dialektische und c) die logische Auslegungstendenz der Sprache. Dagegen fâllt im Mittelalter eine duale, sich vviderstreitende Auslegungshaltung auf: Zum einen scholastische, zum anderen die genetische Betrachtungsperspektive. SchlieSlich lassen sich innerhalb der Neuzeit verschiedene, divergente Begründungshaltungen gegenüber Sprache bemerken. Die vvichtigsten stellen folgenden Strömungen dar: -Empirische Betrachtung -Rationalistische Sprachauffassung -Anthropologische Annâherung -Historisch- vergleichende Sprachvvissenschaft -Strukturalismus (20. Jhr.) Neben diesen beiden Grundanliegen war ein vveiterer Arbeitsschnitt darin begründet, den Blick innerhalb einer Diskussion über den EinfluB sprachvvissenschaftlicher Strömungen im Abendland auf die `Sprachbestrebungen` in der Türkei ab der Tanzimat-Zeit (frühes 19. Jhr.) bis zu den 60er Jahren unseres Jahrhunderts auszudenken. 146

TEZ2599 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1996. Kaynakça (s. 472-484) var. 484 s. ; 30 cm. …

494

125

TEZ1733 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1994. Kaynakça (s. 196-211) var. 211 s. ; 30 cm. …

ÖZET `Die deutsch-türkischen INTERNATIONAL I SMEN im 1 inguistischen Wortschatz` Yöneten : Doç. Dr. Onur Bilge KULA Hazırlayan : Faik KANATLI ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ALMAN DİLİ E?İTİMİ ANAB1L1M DALİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Türkçe ve Almancada, dilbilimi alanındaki uluslararası sözcükleri < International ismen) irdeleyen bu çalışma 8 bölümden, oluşmaktadır. Birinci bölümde tezin amacı, konunun sınırları ve işlenişi ; hakkında açıklamalar yer almıştır. İkinci bölümde! Karşılaştırmalı Dilbilimin (Kontrastive Linguistik; doğuşu ve uğraş alanı irdelenmiştir. Üçüncü bölümde sözcük bilgisi ve onunla yakından ilişkili olan etimoloji ve degimbilim (Phraseologies gibi bilim dallarına yer verilmiş ve birbiriyle olan ilişkileri incelenmiştir. Dördüncü bölümde Almanya'da 17. 18. ve 19. yüzyıllardaki dil anlaştırma çabalarına ana çizgileriyle değinilmiştir. Beşinci bölümde ise Türkiye'deki dil anlaştırma çabalan `1932 Türk Dil Kurumunun kurutuşundan günümüze kadarki zaman kesitinde ` ele alınmıştır. Altıncı bölümde yerlileşmiş sözcük (Lehnwort) ve yabancı sözcük(Fremdwort) konusuna yer verilmiş ve bunların birbirinden ayrılması ile ilgili geliştirilen ölçütler eleştirel bir gözle değerlendirilmiştir. Esas konumuzun yer aldığı yedinci bölümde ise uluslararası sözcüklerin ne olduğu, nasıl ortaya çıktığı, hangi özellikleri taşıdığı, bunların nasıl saptandığı ile ilgili kuramlar geliştirilmiştir. Ayrıca şu ana kadar önerilen ölçütler eleştirel bir gözle değerlendirilmiş ve konuyla ilgili bazı önerilerde bulunulmuştur. Birkaç Türkçe ve Almanca yapıtın taranması sonucu elde edilen uluslararası sözcükler tezin sonunda iki ayrı bölümde verilmiştir. Birinci bölümde uluslararası sözcüklerin hangi dilden oldukları ve hangi dil aracılığıyla Türkçe ve Almanca'ya geçtikleri gösterilmiştir. İkinci bölümde ise uluslararası sözcükler dört dildeki (Türkçe, Almanca, İngilizce, Fransızca) karşılıklarıyla verilmiştir. Karşılaştırmalı ve eşzamanlı yöntemle hasırlanan bu tezin amacı dilbilimde yeni olan bu konuya dikkat çekmek, yöntem ve kuramın oluşması ve gelişmesine katkıda bulunmaktır. 100

TEZ1773 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1993. Kaynakça (s. 94-98) var. 98 s. ; 30 cm. …