Search

Основната функција на учебникот е во согласност со наставната програма на предметот Меѓународен туристички сообраќај за студентите од втор циклус на студии на студиската програма „Меѓународен туризам“, на Факултетот за туризам и бизнис логистика, при Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип.

In this paper, we will deal with the cultural heritage and the possibilities for the development of tourism of a Prilep Orthodox church municipality and its temple, which is an expression of the overall living, creation, suffering and constant spiritual and intellectual struggle for the biological, cultural, spiritual and pastoral survival of Macedonians. This church largely represents an exhaustive historical, psychological, cultural, social and ecclesiastical-spiritual identity, not only in the municipality of Prilep, but also sheds light on the overall events and developments of the Macedonian Orthodox people and their Holy Church. Historically, we will take a look at all the more important developments in this church, with a special reference to how clinging to great blackmail, they managed to build their first temple in Prilep, during the Ottoman Empire, when temples were converted into mosques, and the people became Islamized with great propaganda. We will also highlight the role of pilgrim Hristo Damjanov - Logotet, who represents a unique example of a man who had enormous spiritual and intellectual abilities, i.e. a person who manages to cope in every situation and even turns enemies into friends of the church. Considering that such a perceptive person is born rarely, that is why his work is mentioned. All this information together with the sacred objects in the interior: the icons, the frescoes and the iconostasis made in a cave, we will try to reflect the value of those works, as the main driver of tourism, and also a cultural heritage with a huge history that will be inherited through the generations and it is of great importance both for Prilepčani and for all Macedonians.

Општина Кривогаштани се наоѓа во средината на југозападниот дел на Република Македонија, во централниот дел на Пелагонискиот слив. На исток и југоисток се граничи со општина Прилеп, на север со општина Долнени, на запад со општина Крушево и на југозапад со општина Могила. Општина Кривогаштани зафаќа површина од 93,57 км2 и може да се подели на две релјефни целини. Поголемиот дел, кој зафаќа 90% од површината, е рамен дел со главно обработливо земјиште, а вториот дел, кој зафаќа 10% од вкупната површина, е ридско-планински дел, кој е покриен со пасишта. Имајќи ги предвид овие податоци, како и подготвените поглавја од овој труд, можеме да заклучиме дека општината е главен двигател на социо-економските фактори во овој регион, што истовремено укажува дека има големи изгледи за развој и унапредување на туризмот. Во овој труд подетално ќе ги разгледаме информациите за оваа општина, ќе го анализираме социјалниот, но и економскиот развој, се со цел да се утврдат перспективите за развој на туризмот во оваа општина, и колку тој туризам може да има големо значење за подобрување и унапредување на оваа општина.

The main purpose of this paper is to show how tourism contributes to the sustainable development of the state, as well as to examine the possible opportunities for the economic sustainability of tourism in long-term periods.Based on the need for comprehensive and modern development of all parts of Kosovo opportunities are presented and various investments are required in the development of Kosovo's tourism, such as investments in transport, culture, education, then small businesses, handicrafts and such. Rural tourism can play a greater role in the process of activating the labor force of the country. Through tourism activities, the production of the rural economy is realized in the entire family economy, which is indirectly engaged in tourism, family members that the service they offer is adequate to the category of accommodation that appears on offer.Every mountain village can be used as a potential for the development of rural tourism by exploiting its natural beauties and its anthropogenic capacity. Kosovo has two skiing centers, that of Brezovica in Shtërpc and Argjena in Brod Dragash (Sharr). In 1968, the unit for the protection of nature was formed within the Entity for the Protection of Cultural Monuments of Kosovo. The protection and care of biodiversity, landscapes, natural characteristics, etc. is also a challenge for state institutions, especially forest biodiversity. Protection of natural resources depending on morphological, spatial, genetic, historical and other specific classified features are in several groups. Key words: rural tourism, hunting tourism, biodiversity, Kosovo, skiing. JEL classification: L83, M49, M54, M48

The history of mankind is known for the emergence of borders between tribes, cultures, civilizations. In the philosophy of the border we know the limitation of all things in time-space, in one territory, with its own power, with its own laws and social order, created through the historical of that society. According to Plato, the state is a historical category created in time and space that has its own natural cycle of regimes. On the other hand. The border line of the state (ies) is determined in agreement with the neighboring states by agreement, which should be accepted by the international community. The border zone is determined at a certain depth from the border line, and is determined by special state, ie government legal acts and regulations. According to the territory, it covers Northern Macedonia in the heart of the Balkan Peninsula. The border area is part of the territory of Northern Macedonia on land, rivers and mountains. Corridor 10 is an international highway starting from the city of Gdansk, Katowice, Bratislava, Budapest, Belgrade, Skopje, Athens, Cairo. Corridor 10 in our country connects the cities of Kumanovo-Skopje-Veles-Gradsko-Demir Kapija-Gevgelija. If all types of roads in our country are analyzed, then they reach a length of 9,573 km of categorized road network with (status since 1995), of which 910 km are highways, 3,058 km, regional and 5,606 km, local roads. However, it should be noted that only 584 km, highways are included in the system of the European road network, roads "E", and of them in the TEM system (Trans-European Highway) roads can be included only 138 km, highways . , including: Kumanovo-Petrovec- Veles-Gradsko; Skopje-Petrovec; Hippodrome-Miladinovci; Tetovo-Gostivar (Spatial Plan of the Republic of Macedonia, 1999, 73).

Based on the conclusions and opinions heard in the study, this paper assesses the strategic importance of transport for the development of tourism in the Republic of Kosovo. Transport is a factor and an element of tourist movements, communication in space, mainly determined by the moments of transport, or in terms of how the movements or possibilities of means of transport will be realized. Assuming conclusions and attitudes on transport, this study describes the strategic importance of corridors 10 and 8 for the development of tourism in the Republic of Kosovo and provides some of the essential guidelines and measures for the proper tourism development of our country aiming at the connections in these corridors. In the absence of direct access to the seas, Kosovo has developed only two of the three types of transport: land transport (automobile, rail) and air transport. The road network in Kosovo is divided into: international (Highways), highways (National), Regional roads, which are under the administration of the Ministry of Infrastructure (MI), local roads which include these roads, urban roads and rural roads, which are under the administration of Municipalities. The only functional airport in Kosovo, "Adem Jashari International Airport", is located at a distance of 15 kilometers from the Municipality of Pristina.

The crucial role or significance of management in R. North Macedonia, and thus the managers, consists in the fact that they lead the company in the field of tourism and catering towards achieving the goals in the most efficient and effective way. Each company has a specific goal for which it exists, and the management has the responsibility to exploit them and to combine organizational resources in the most optimal way, thus achieving the company's goal.

During the preparation of the scientific paper, we reviewed and analyzed the Spatial Plan of Kosovo in the period from 2010 – 2020 with a special emphasis on part of tourism, especially tourism in the municipality of Prizren. Tourism is dependent on open spaces and is an activity that involves a large number of actors participating in it. The geographical position of Kosovo on the Balkan Peninsula has allowed tourism to have a large spread, especially anthropogenic tourism that is distributed in many localities in Kosovo, especially Prizren as an attractive tourist center. Kosovo is distinguished by the potential of mountain tourism, national parks, hunting and culture. In addition to resources, the hotel industry is concentrated in the areas of tourist supply, urban centers and the most important roads in Kosovo. In terms of ski centers, Kosovo has two such centers, in Brezovica in Ertrpce and Arjena in Brod na Dragash on (Shar mountain). Winter centers still need investments in the road network and other infrastructural aspects. Both centers are developing their sports and recreational activities for tourists from the country and abroad. Kosovo has great potential for the development of hunting tourism. This type of tourism can be realized in many places in Kosovo, such as Koznjar reserve, Rusolija and Blinaja.The largest number of tourist industry facilities are located in the region of Pristina, Prizren and Pec.

Big part of life we live in building working relations with people with who we work , and it’s not depending for formal or informal relations . When we start to count the professions in which the team work is present, we shall confirm that the list of these professions (catering, banking, tourism, public sector) is never ending. Exactly the large number in this list is cementing the need of bigger team work and deeper relations between workers

Манастирот Успание на Пресвета Богородица-Трескавец се наоѓа на 8 километри северно од градот Прилеп, се наоѓа на 1280 метри надморска височина меѓу карпите под Златоврв. До манастирот се стига по новоизградениот асвалтен пат кој се извојува од регионалниот пат Прилеп - Македоски Брод (Р513). Манастирот е изграден во карпа, од кој се отвора прекрасен поглед кон Пелагониската котлина. За убавината на сегашната црква голем придонес имаат мермерните декорации кои се вградени од многу постариот ранохристијански храм. Особено е впечатлива манастирскаа трпезарија од XIV век со сочувани камени седишта и други камени трпези во кои се вдлабени посебни места за нозете. Во нив бил вложен огромен труд и пари обработувајќиги огромните камени блокови, тешки повеќе од два тона. Манастирот е повеќе посетен за време на викендите и од поголем број на гости верници и туристи за време на манастирскита слава Голема Богородица или Успение на Пресвета Богородица на 28 август секоја година.

Манастирот Зрзе се наоѓа во ОП. Долнени во средишниот дел на Република Северна Македонија, на јужните падини на планината Даутица (2074м.н.в.), над селото Зрзе. До него се пристигнува по асфалтниот пат (Р513) од градот Прилеп-с. Мажучиште од каде навлегува во ОП. Долнени во правец кон-с. Ропотово каде од средината на селото се врти десно и се движиме по регионалниот асфалтен пат (Р514) во правец на с. Рилево-с. Костинци каде од средината на селото се врти лево кон с. Зрзе и над с. Зрзе се наоѓа манастирот Зрзе. Важно е да кажеме за посетителите дека на еден километар од манастирот на долната порта од манастирот од десната страна постои асфалтиран паркинг со капацитет за 50 автомобили. Манастирот е прогласен за споменик на културата. Манастирот е епископско седиште на Хераклејскиот епископ Климент. Манастирот е изграден во XIV век од монахот Герман за време на владеењето на српскиот цар Стефан Душан, податокот е поткрепен со натписот кој се наоѓа на надворешниот ѕид од јужниот влез на главната манастирска црква. Во манастирот има активен монашки живот, околу манастирот постои средновековна монашка населба која што со сигурност имала 48 функционални целини, познати како испосници, тихувалишта.

Современите теории во меѓународниот туризам се едни од водечките научни области во современиот туризам и воопшто во туристичката индустрија. Токму поради тоа, авторот на учебникот „Современи теории во меѓународниот туризам“, прави обид да им ја олесни подготовката на испитот на студентите од Факултетот за туризам и бизнис логистика, при Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип, односно за студентите од трет циклус од студиската програма по Туризам и угостителство, како задолжителен предмет и да им ги презентира главните прашања на современите теории во меѓународниот туризам или современиот туризам. Учебникот „Современи теории во меѓународниот туризам“, се занимава со проучување на сите основни аспекти на теоријата и праксата од современиот туризам што треба да ги научат студентите по Туризам и угостителство за глобалната животна средина, карактеристиките на меѓународниот туризам, современите тенденции на туризмот, глобализацијата на туризмот и културата како предизвици на XXI – век, културната разновидност, културните теории и практики во современиот туризам, културните разлики во светот, културното влијание на етничките групи на народите во светот, современите теории во меѓународниот туризам и туристичкото однесување на народите, човековото однесување, однесувањето на потрошувачите при купувањето на разни дестинации, меѓукултурните споредби на народите во светот, мултикултурните компетенции на народите во светот, карактеристиките на меѓународниот туризам во светот по региони и влијанието и значењето на современиот туризам во меѓународната размена. Овој учебник располага со детални информации за туристичките принципи, политики и практики кои ќе се покажат како суштинска алатка за подготовка и учење на испитот за сите оние кои се занимаваат со научно истражувачка дејност во кој било сектор на туризмот. Исто така, учебникот е наменет за сите студенти од другите факултети од прв, втор и трет циклус на студии како и за пошироката јавност, односно за сите лица кои работат и ја проучуваат областа на туризмот и угостителството и сакаат да добијат повеќе научни сознанија за „Современите теории во меѓународниот туризам“, или современиот туризам. Учебникот е изработен во девет глави.

Анимацијата во туризмот и угостителството има посебно значење и свои специфичности. Тоа произлегува од специфичностите на туризмот, што во различен обем и интензитет опфаќа различни стопански и нестопански дејности. Анимацијата во туризмот и угостителството во овој труд се разгледува како специјалност на менаџери за анимација, како креатори на анимациски програми и стручно образовани и специјализирани кадри - аниматори. Но, истовремено треба да се апострофира дека анимацијата не може и не треба да биде професија само на менаџерот и аниматорот. За ефективно и ефикасно реализирање на програмите на анимацијата во туризмот и угостителството, неопходна е тимска работа во која партиципираат сите членови од туристичкото претпријатие, а аниматорот е рамноправен чле н на деловниот тим.

Туризмот се создава во географскиот простор. Географскиот простор е специфичен и комплексен кој располага со можности за задоволување на различни потреби на човекот. Географските детерминанти го определуваат правецот на развој на одредена рурална локација. Истражени се повеќе атрактивни мотивски фактори кои директно или индиректно влијаат врз развој на руралниот туризам. Доминантна улога од атрактивните мотивски фактори се природните и антропогените. Целта на трудот е двојна. Прво, преку анализа да се утврдат атрактивните мотивски фактори во руралниот простор, и второ, преку синтеза да се определи искористеноста на атрактивните мотивски фактори во функција на руралниот туризам. Во трудот е поместен пример на осум рурални населби, по една за секој плански регион во РС Македонија, во кои се практикува една или повеќе активности поврзани со руралниот туризам. Во трудот е користена стручна литература, податоци од интернет и емпириско истражување.

Туристичката мотивација зазема едно од централните места во туризмот. Таа треба да одговори на некои круцијални прашања: зошто луѓето се вклучуваат во туристичките движења? Зошто сакаат да патуваат и да трошат финасиски средства? Зошто на извесно време сакаат да го напуштат местото на постојано живеење и да одат на други, а често пати и непознати места? Која е внатрешната сила што ги мотивира на активност? Со други зборови која е внатрешната и надворешната мотивација на посетителите да се вклучат во туристичките текови и да престојуваат во некое туристичко место и од кој престој ќе бидат задоволни или незадоволни? А тоа е во зависност од тоа дали ги здоволиле своите туристички мотиви т.е. потреби. Република Северна Македонија е земја со богато природно и културно наследство и ги поседува сите предуслови за развој на туризмот. За да се утврди кои од тие поединечни сегменти се водечки во севкупниот туристички производ, потребно е најпрво да се направи нивна анализа. Со тоа ќе се утврди со кои производи Република Северна Македонија може да биде конкурентна на пазарот, но и ќе се одредат и потенцијалните туристички производи кои во иднина треба да се пласираат на пазарот преку туристичката промоција, а со тоа ќе се задоволат потребите на посетителите.

In Europe, every year or periodically (every two or four years) many cultural and sports events are organized that attract the attention of tourists. Such events are an important factor for the development of urban tourism in Europe. The most famous cultural and sports events in Europe that with their content arouse the curiosity of tourists are: European Capital of Culture, sports capitals and youth capitals. Many tour operators include in their package of tourist arrangements the visits to the mentioned cultural and sports manifestations. In the framework of the paper we will make an analysis of certain specifics for each event individually.

One of the essential things of management activities is making business decisions, including financial decision-making. Financial decision-making in tourism management is characterized by the need for action and the existence of several guidelines for its realization. At the same time, the connection of the listed activities to the function of proper financial decision-making is the basic requirement and task of the financial manager in tourism. Of course, all this in the direction of achieving the ultimate goal, increase in shareholder share price. In that sense, the financial management in the enterprises in the field of tourism should give an answer to the optimal use, i.e. use of funds, provision of sources of financing, providing sources of financing, providing optimum cost of the engaged capital, deciding on the distribution of profits, as well as the dividend policy.

The highly intertwined state of today's world is largely attributed to successful management. In this context, management is incorporated into every segment of modern corporations, be it the manufacturing sector, the service sector, education or any other organized form. Hence, the need arises from the great search for competent persons, in order to present the most important key to success. The importance of management is also reflected in the permanent growth of managerial jobs. Those who have proven to have the necessary ability to be successful managers have done well in terms of their qualifications.

Spa tourism is one of the oldest organized forms of tourism, as evidenced by the many archaeological remains from the ancient period. This means that people have long ago realized the healing properties of thermo-mineral springs and built spas in those places, similar to the areas of Macedonia, such as: Katlanovo Spa, Bansko Spa, Debar Spas, Kosovrsti Spa, Spa near Kochani and many others. The Romans and the Turks have given the greatest importance to the baths, from whose time the largest number of baths in Europe date, such as the Katlanovo bath near Skopje. Today, these are tourist places of great importance and realize a very large tourist turnover. Health tourism has always been an escape from everyday life in search of health and happiness. While in the past, such trips had bourn attributes of prestige and luxury, the accessibility and affordability to the average man in tourism is becoming a mass phenomenon. Numerous reasons have contributed to it; namely, the increasing necessity for spa rehabilitation due to the changed mannerism in working and lifestyle of modern man and the awareness of people about taking care of their own health (Alfieri, 1994). Spa tourism in many countries in the world is very highly developed and in some places it is also a carrier of the tourism economy. Every year, European health resorts and spas generate a turnover of around 20 billion euros and employ more than 500,000 people. Highly developed spa tourism has Hungary, Czech Republic, Belgium, France, Slovenia, Croatia, Bulgaria, etc. Unfortunately, in Macedonia it is only partially developed despite the great opportunities for its smooth development, given the great wealth of thermo-mineral and mineral waters. In the past, the visit to the baths was characteristic only for the older generation of the population, ie the so- called "over 60", but today this structure of visitors has changed significantly, so that today the younger generations enjoy the beauties of the baths. Baths and air conditioning are an indispensable part of the health system, cultural heritage and an important economic factor in European countries, similar to Macedonia. Due to which it is necessary to research systematically, systematically and in the long run and to valorize them in the right way.

The tourist identity of the city and the municipality of Krushevo relies on the natural beauties, enriched with cultural and historical moments. The ugly Krushevo hides potentials for the development of various forms of tourism that can contribute to the creation of the tourist image of the city of Krushevo. The role of the tourist staff in the tourism development of the city of Krushevo is very big, ie they should force the strengths of the city and the municipality of Krushevo, to act on reducing and eliminating the weaknesses, as well as to find ways and real opportunities for development of all tourist movements . The promotion of tourist values should be more dynamic in order to attract domestic and foreign tourists. The process should be continuous and continuous efforts should be made to increase the tourist culture.

Scientific work, research, several phases of the geographical position of the municipality of Kllokot, natural features (climate, relief, hydrography), its demographic features and finally the development of spa tourism with special emphasis on the development of two spas in this place. The river Morava e Binçës, latitude and altitude, Kllokot spa, as a medical, "curative", health water, facility, doctor's service, catering, hospitality, offer, drive, intermediary factor (transport) capacity, Nëna Naile spa, capacity, thermo-mineral waters and temperature, healing clay and minerals, healing diseases, hydrographic resources, natural flora and fauna, adult parks (anima and open space for the elderly), parking, infrastructure, category, necessary and appropriate indication of good development of coastal tourism, Tourism as an important place for the economic development of the municipality, in general, the welfare of the citizens. Large tourist demands, residential and foreign (suburban tourism), is anenormous investment by one of the richest families in Kosovo (Novosella family, from the municipality of Vushtrri). Tourism in Banja is as an aspect of movement, the capacity of the premises in the premises are: • VIP apartments, apartments and regular apartments. Since the advent of the infamous Covid-19 virus, global economic development has seen a significant decline where losses have been large and for some companies irreversible. The economy of the country, Kosovo, has also had a great negative impact, also of this type of development; the stagnation does not lag even for the development of tourism in the country and especially in the suburban tourism in Kllokot.

Мошне испреплетената состојба на денешниов свет, во голема мера, му се препишува на успешниот менаџмент. Во тој контекст, менаџментот е инкорпориран во секој сегмент на модерните корпорации, било тоа да се од производниот сектор, услужните дејности, во образованието или во секоја друга организирана форма. Оттаму, се наметнува потребата од големата потрага по компетентни личности, заради претставување на најзначајниот клуч на успехот. Значењето на менаџментот се рефлектира и во перманентниот пораст на менаџерските работни места. Оние личности што докажале дека ја имаат неопходната способност за да бидат успешни менаџери, добро се покажале во однос на своите квалификации.

Во Европа секоја година или периодично (на две или четири години) се организираат многу културни и спортски манифестации кои го привлекуваат вниманието на туристите. Ваквите манифестации се важен фактор за развој на урбаниот туризам во Европа. Најпознати културни и спортски манифестации во Европа кои со својата содржина предизвикуваат љубопитност кај туристите се: европска престолнина на културата, главни градови на спортот и главни градови на младите. Многу туроператори во своите пакет на туристички аранжмани ги вклопуваат и посетите на наведените културни и спортски манифестации. Во рамките на трудот ќе направиме анализа на одредени специфики за секоја манифестација поединечно.

One of the essential things of management activities is making business decisions, including financial decision-making. Financial decision-making in tourism management is characterized by the need for action and the existence of several guidelines for its realization. At the same time, the connection of the listed activities to the function of proper financial decision-making is the basic requirement and task of the financial manager in tourism. Of course, all this in the direction of achieving the ultimate goal, increase in shareholder share price. In that sense, the financial management in the enterprises in the field of tourism should give an answer to the optimal use, i.e. use of funds, provision of sources of financing, providing sources of financing, providing optimum cost of the engaged capital, deciding on the distribution of profits, as well as the dividend policy.

УНЕСКО како специјализирана организација на ООН има мисија за заштита, унапредување и промовирање на образованието, науката и културата на глобално ниво во функција на унапредување и почитување на човековите права. УНЕСКО во рамките на своите активности поврзани со заштитата на светското природно и културно наследство води посебни Листи за поедини области. Најпознати листи што ги води оваа организација се: Листа на места на светско културно и природно наследство (World Heritage List); Листа на светско културно и природно наследство во опасност (List of World Heritage in Danger); Листа на номинации за светско наследство (World Heritage List Nominations); Листа на глобални геопаркови (List of UNESCO Global Geoparks), Листа на креативни градови (List of the Creative Cities), Листа на нематеријално културно наследство (Lists of Intagible Cultural Heritage); Атлас (Мапа) на УНЕСКО на јазици во опасност (UNESCO Atlas of the Worlds Languages in Danger), Листа на резерви на биосферата (Biosphere reserves), Регистар нa светски сеќавања (Memory of the world Register). Во овој труд авторите ќе направат истражување на Листите на УНЕСКО за заштита на светското природно и културно наследство, со посебен осврт на значењето на Листата на светско наследство во опасност. Во трудот ќе ја опишеме и процедурата на ставање на светското наследство на Листата во опасност, a ќе се осврнеме и на одлуката на 44 сесија на Комитетот за заштита на светското наследство во контекст на Охридскиот регион.

Развојот на туризмот во градовите е важно истражувачко прашање во последните неколку декади. Интересот на истражувачите во областа на туризмот произлегува од напорите да се укаже на важноста на градовите како туристички дестинации со изразена мултифункционалност на просторот и ресурсите. Градскиот туризам е еден од иновативните начини за користење на постојната структура на ресурси за дизајнирање на нов туристички производ, што ќе им овозможи на градовите да бидат поконкурентни на меѓународниот туристичкиот пазар. Компаративните предности на градскиот туризам се рефлектираат во можноста на градовите да обезбедат соодветно искуство за различни туристички демографски профили и повеќе мотиви за патување. Покрај тоа, во споредба со другите видови туристички дестинации, во градовите влијанието на сезоната е многу помалку изразена, што ни укажува во текот на целата година и униформен прилив на туристи. Современите туристички трендови укажуваат на растечки интерес на туристите за пократки и почести одмори во текот на годината, што се реализираат во градовите на повидок т.н. City break патување. Таквата тенденција придонесува за раст на привлечноста на градовите како туристички дестинации, што дополнително се рефлектира во реализација на целите на голем број превозници на туристичката понуда. Предметот на истражување, со кое се занимава овој труд, е развој на градскиот туризам и евент туризмот во Република Македонија. Со цел да се има објективен и аналитички пристап кон предметот на истражување, извршена е детална анализа на постојната туристичка понуда на клучните играчи во развојот на градски туризам и на евент туризмот во Македонија.

Научниот труд, истражува неколку фази од географската положба на регионот Анаморава, загадувањето на воздухот, водата и почвата и конечно влијанието на загадувањето врз развојот на туризмот во истражуваниот регион. Загадувањето на воздухот, уништувањето на шумите, оштетувањето на речните корита, особено на реката Морава е Бинчес, географската ширина и надморската височина, бањите на Клокот како главна туристичка дестинација (капацитетот, транспортот..), флора и фауна. Туризмот како важно место за економскиот развој на регионот, општо за благосостојбата на граѓаните, прашина, SO2, NO2, CH4 и други јаглеводороди. Загадување на водата, реките Летница, Гелбуша, Герчари и тн., Влошената состојба во некои локалитети во регионот, Морава е Бинчес кој прифаќа испуштање на 25.000 жители, колективни загадувачи во Општина Вити. Загадување на почвата,Факторите кои најмногу ги оштетуваат цели области на земјиштето во Косово се: • Населените места, индустријата, комуналниот отпад, депониите, експлоатација на дрва и (ерозијата), експлоатацијата на чакал и (поплавите), употребата на ѓубрива и пестициди за земјоделски цели, недостатокот на планови проучени од архитектурата на животната средина, неодамнешни рудници оставени од војната (1998/1999). Создавање отпад, состав на отпадот во Косово и Вити, Постојат два главни проблеми со загадувањето на животната средина кои директно влијаат на развојот на туризмот во Анаморава: Урбаниот отпад и испуштањето на отпадните води, жолтите области дефинирани како „Мостови на Косово“, општините Каменица, Артана, Вити, Каканик, Штрпче, исто така се вклучени во оваа област, државата мора да обезбеди опрема за собирање и избор на отпад, како што се товарните возила, камиони, модерната технологија и индустриските постројки.

Во научниот труд обработени се и презентирани се поглавијата за: Географска положба на регионот Мариово, преставена е и обработена хидрографијата и хидропграфската мрежа како мотифски туристички фактор и вредност во општините Прилеп и Новаци како нераскинлив дел од Регионот на Мариово преку незините покарактеристични и постоечки извори, поважните речни текови и езера т.е микроакумулации кои се изградени и постојат и нивното значење и нивната намена и значње за развој на туризмот во регионот на Мариово.

Во овој научен труд презентиран е Археолошкиот локалитет Стоби како дел од културното богатство на нашата држава кој е многу значаен за развој на туризмот во Вардарскиот регион на Република Северна Македонија. Во научниот труд презентирани се: Општите карактеристики на Археолошкиот локалитет Стоби, театарот во Стоби, епископската базилика и резиденција, куќата на Перистерија, големата ималата бања, синагогата базилика, градбата со арки и коцкарницата.

Една од суштествените работи на менаџерските активности е донесување на деловни одлуки, меѓу кои и финансиското одлучување. Финансиското одлучување на менаџментот во туризмот се карактеризира со потреба за акција и постоење на повеќе насоки за нејзино реализирање. Едновремено поврзувањето на наведените активности во функција на правилно финансиско одлучување претставува основен услов и задача на крајната цел, зголемување на цената по акција на акционерите. Во таа смисла, финансискиот менаџмент во претпријатијата од областа на туризмот треба да даде одговор на оптималната употреба, односно користење на средствата, обезбедување на извори на финансирање, обезбедување на оптимален трошок на ангажираниот капитал, одлучување за распределба на добивката, како и политиката на дивиденда.

The first chapter presents the church dioceses of the Macedonian Orthodox Church: Prespa-Pelagonija, Povardarje, Bregalnica, Skopje, Strumica, Tetovo-Gostivar diocese, European, Australian-New Zealand and American-Canadian dioceses. The second chapter presents the tourism in the Republic of Northern Macedonia and the tourist turnover in the period from 1991-2018. Organizational and personnel aspects and content and quality of tourist services in the Republic of Northern Macedonia. Furthermore, mountain tourism, mountain tourist places, analysis of mountain tourism in the tourist turnover of the Republic of Northern Macedonia in the period 2009-2018 and perspectives for development of mountain tourism in the Republic of Northern Macedonia are presented. The third chapter presents the socio-economic characteristics of the municipalities of Plasnica and Makedonski Brod in the Republic of Northern Macedonia.

The competence on the global market of places branding is becoming more rigid. Many cities and regions are trying to present their comparative advantages and to brand them in order to be recognizable with their brand. That enables differentiation and positioning of the regions compared to the other cities as a tourist destination. The places, the cities and the regions that are already affirmed as well as the new places are under big pressure of attracting residents, tourists and investors. They shall achieve that with different forms of marketing, which will create a good image for the city and an excellent basis for creating a familiar brand from the city. A locality or place can be designated as product, service, person, company or event. The cities, the regions, the countries even the whole continents are competing for their own promotion, through different marketing forms in order to develop positive image and connection with certain destination, with the purpose of motivating tourists to visit them. The road traffic has become one of the main factors for life quality in the modern society and the level of its development and dynamics is one of the basic indicators for economic development. Many theoreticians that deal with branding apply different methods for evaluation of the opportunities of the cities that can be branded. A very important role in creating city brand have the following aspects: development of infrastructure (road, rail, water and air traffic), natural environment, rich historical inheritance, cultural and sport objects, education, urban infrastructure and natural surroundings of the city.

The scientific paper presents the geographical position, climate, hydrography, traffic and traffic routes and tourist resources of the Skopje region located in the Republic of Northern Macedonia and its connection with other tourist regions in the Republic of Northern Macedonia and the Balkans and Europe. From the tourist resources of the Skopje region are first presented the archeological sites of the city of Skupi, the Skopje aqueduct, the stone bridge built in the XV century and is a link between the new and the old part of the city of Skopje, then the old Skopje Bazaar which is the closest destination regardless of which side arrives in the city of Skopje with its markets and various old crafts that in the past and today have played a major role in attracting various traders from the Balkans and beyond with its markets and fairs. The scientific paper also presents the Monastery of St. Panteleimon with the monastery church of the same name located in the village of Gorno Nerezi on the mountain Vodno 8 km. In the Skopje region there are 80 archeological sites and 19 sites in the city of Skopje. In the Skopje region there are 128 churches, 7 monasteries and 18 mosques from the Ottoman period. Further in the scientific paper is presented the Mustafa Pasha Mosque which was built in 1492. The scientific paper also presents the Matka canyon which is located on the river Treska, a right tributary of the river Vardar and is located 17 km southwest of Skopje.

Considering that the western region of Kosovo has an extremely great potential for development of urban tourism, with much more to be done to complement and improve the current situation, the aim of this study is to determine what are the factors and opportunities that affect the development of urban tourism in this region. It is known that the region of Kosovo includes six municipalities: Peja, Gjakova, Klina, Junik, Decani and Istog. Surrounded by mountains, lakes, rivers, bridges, cultural heritage, this region represents a great potential for the development of urban tourism, so it should be promoted as much as possible. Therefore, in order for tourists to be satisfied with tourist destination, they must primarily satisfied their needs, providing them with the best conditions in order to feel like at home. For the western region, we can point out that the sustainable development of tourism should be based on natural resources and cultural heritage, factors that represent the competitive advantage of the region. This region, like any other part of Kosovo, faces various challenges as a result of a lack of investment in economic development. For the realization of this work we used the descriptive method, as well as statistical and cartographic method. The results of the research showed that the entire local population in all municipalities of this region, have almost the same opinion on certain issues, which primarily refers to the fact that this region has the potential for urban tourism development and adequate natural resources.

The national park “Sharri” mountains in Kosovo is expanded in five different municipalities: Prizren, Suhareka, Dragas, Shterpce and Kacanik, the essential part of which is Prevalla. This village does not take more than 1% of the entire surface of the national park. The purpose of this research is to identify the current conditions in Prevalla, touristic offers, the fulfilment of touristic needs, daily visitors or the visitor that accept these offers more than one night. The activities and the methodology of this research in the field is based on the qualitative and quantitative methods, by identifying the capacities of the Balkan’s Pearl as part of the touristic village-Prevalle, the service and the quality of life on 1500-1550 m above the sea level. The data of this research is gathered from a specific and selected sample of owners of cafes and restaurants, owners or managers of hotels and hostels; and random sample like common visitors. The results of the study are encouraging, based on statistics, comparisons and the future plan. It is important to mention that Prevalla is still on the building phase, with strategic and infrastructural plans in order to create better conditions for increasing the number of tourists, eco-tourism or sports tourism.

This paper examines comparisons between the terms „Social Tourism“ and „Social Functions of Tourism“ and their application. The use of both in our public discourse, by tourism professionals, academicians, and the media, is often mixed up in that they are used as synonyms, whereas tourism science makes clear differentiation between the two terms. This paper clarifies those differences and references practical examples in the public discourse when both terms are being mixed up in a single term, resulting in negative implications on the social tourism – which means „tourism for all people“. This paper draws on authors’ own research as well as on analyses of professional books, articles and media reviews in the field of society and tourism. The aim of this paper is to further familiarize readership with the term „social tourism“ and its future correct application, so that it doesn’t get synonymous application with the term „social functions of tourism“.

Republic of North Macedonia is divided into eight planning regions that are in function of statistical, economic and administrative needs. Each planning region has its own potentials, opportunities and specifics for tourism development, ie urban tourism. In the paper we will make a comparative analysis of several important indicators that show the level of development of urban tourism in the planning regions. These indicators are: number of rooms, number of beds, number of tourists, number of nights, number of travel agencies and number of wineries. From the analysis of the above indicators by regions, we will come to specific knowledge about the level of development of urban tourism by regions in the country.

Во научниот труд обработени се и презентирани поглавијата за: Географска положба и основни карактеристики на Мариово, Историски развој на Мариово, Етнолошки карактеристики на Мариово, Значањи туристички локалитети во Мариово: Манастир Св.Ѓорги во близина на село Паралово, Мост во село Зовиќ, Родната куќа на Стале Попов во село Мелница, Водопад во близина на село Брник, Тврдината Пешта во Мариово, Чебрен – Манастирскиот комплекс во Мариово, Расимбегов мост, Споменик на паднатите борци во Втората светска војна, Планината Ниџе со врвот Кајмакчалан и заклучок.

Певозот или транспортот е активност преку која верниците христијани започнуваат да се движат и да го совладуваат просторот, мотивирани да се стигне до манастирите (место, дестинација), започнувајќи од појдовно место до завршна точка. Во овој научен труд претставено е едно патување на христијани верници од Скопје со туристички аранжман во посета на манастири, бања, и гастрономски специјалитет во Источниот дел на Македонија. За туристичкиот транспорт на совладување на просторот се користи превозно сретство високо квалитетен мини автобус организиран преку агенцијата “Арбо травел”-Скпоје. Патувањето е во источниот дел на нашата земја токму поради мирот, зеленилото и еко природните убавинии реткости како и благонаклонетоста на локалното население кон Бога нивната градба на нови храмови и топло срдечна насмевка и прифаќање на туристите. Изградбата на инфраструктурата е надополнета со новиот афтопат кон Штип и експресните патишта од Велес кон Штип, Штип –Кочани и Штип-Радовиш, преку кои побрзо го совладуваме патот до дадена дестинација на овој регион.

The human capital is the most important resource and factor for development of each activity, including tourism. The employed in the tourism sector, through the system of formal and informal education, acquire certain education, theoretical knowledge, proficiency and practical skills, which are the basic impetus of competitiveness. In this paper, we shall give an answer to the question related to the importance of quality and motivation of human resources and working conditions for development of tourism, i.e. urban tourism in the Republic of North Macedonia. For that purpose, we shall apply research technique – poll of employed in the tourism and restaurant service sector and we shall analyze the response results of 72 examinees.

It is about exploring the values of the Macedonian folk costume, as well as the possibilities of applying some of its elements in modern dress. Several aspects have been considered in the past centuries regarding the manner of dressing in the Republic of Northern Macedonia, the attitude of the population towards national costumes and the emergence of new influences on dressing. It turned out that the people were very attached to the folk costume, that it enriched it with certain details, embroidery, lace and other decorations, so that it became a high value art. Also presented is the cultural heritage of the Gevgelija, Skopje and Strumica - Valandovo region.

The purpose or the reason for writing this research paper is to show the existing institutions in settlements and municipalities in the Black River Basin. Crna Reka has a length of 207 km, with a total catchment area of 5 774.99 km2, of which the Republic of Macedonia Northern Macedonia belongs to 4 869,72 km2, while the Republic of Macedonia belongs to Northern Macedonia. Greece 905.27km2. Considering the enormous importance of every day life of the population in the neighborhoods, the following researches have identified: Elementary Schools up to IV grade, Elementary School up to 9th grade, asphalt road, water supply, sewage, ambulance, post office, shop, business building, church, church and a mosque. A thematic map of the Black River Basin has also been prepared. The methods used in the scientific work are: geographical, statistical - mathematical, cartographic and informational. The results are not favorable for the population.

The scientific paper elaborates and presents: statistical - ethnographic and economic - functional regional spatial units in the Black River basin in the Republic of Northern Macedonia. The Crna Reka has a length of 207 km, with a total catchment area of 5 774.99 km2, of which 4 869.72 km2 belong to the Republic of Northern Macedonia, while 905.27 km2 to the Republic of Greece. Given the enormous importance of the territorial organization and the relief for the daily life of the population in the settlements and 13 municipalities, as well as for the development of tourism, field surveys have been conducted in the period 2003 - 2019. In addition, four thematic maps for statistical, ethnographic and economic - functional regional spatial units in the Black River Basin in the Republic of Northern Macedonia have been prepared. The methods used in the scientific work are: geographical, statistical - mathematical, cartographic and informational. The results are favorable for the development of urban and rural tourism of the population living in the settlements of the Black River basin in the Republic of Northern Macedonia.