Search

Het onderzoek op de site Ieper - De Meersen leverde een gevarieerde verzameling aan metaalvondsten op. Deze zijn voor een belangrijk deel het resultaat van doorgedreven metaaldetectie tijdens de opgraving. Niet minder dan 1318 objecten van diverse aard kwamen hierbij aan het licht. Een deel daarvan is afkomstig uit goed gedateerde contexten.

Bij infrastructuurwerken en het heraanleggen van het plein op de Oever te Antwerpen werden meerdere historische lagen gevuld met ceramiek en funderingen in baksteen aangetroffen. Tot dusver werd er van uitgegaan dat de rooilijn van de Oever "altijd" geweest zoals ze nu is. Nu bleek dat er op het plein zelf toch bebouwing aanwezig moet geweest zijn. Dat resulteert tot een hele andere opvatting over de ontwikkeling van het bouwblok. De lagen bevatten productie- en ovenafval afkomstig van een of meerdere pottenbakkers die gevestigd waren ten oosten van de site, langsheen de parallel gelegen Korte Ridderstraat. Op basis van de studie van het aardewerk zijn deze vullingspakketten te dateren tussen 1325 en 1375/1400. De muurrestanten zijn waarschijnlijk toe te schrijven aan een gebouw dat in de 16de eeuw op het plein de Oever stond en enkel zichtbaar en gekend is van een kaart uit 1585.

Onderstaand rapport is het tweede deel van een reeks verslagen die de weerslag vormen van het archeologisch onderzoek van ‘De Meersen’. Er is voor gekozen om de opgravingsresultaten stapsgewijs te publiceren. Sporenbestand, vondsten en analyses zullen apart worden behandeld maar als laatste deel in de reeks onderzoeksrapporten volgt een synthese, waarin de resultaten van elke deelstudie geïntegreerd worden en in een ruimer archeologisch en historisch kader geduid. Het tweede deel van de eindrapportage bevat de studie van alle leerresten die tijdens het archeologisch onderzoek op de site De Meersen zijn opgegraven. Het ensemble van Ieper - De Meersen behoort tot een van de grotere leerensembles van Vlaanderen waarvoor bovendien goede dateringselementen voorhanden zijn. Het levert belangrijke technische en chronologische informatie en nieuwe elementen aan voor toekomstige leerstudies binnen Vlaanderen en Europa.

Op 15 november 2019 werden bij graafwerken voor de fundering voor een nieuw appartementsgebouw verscheidene kuilen aangetroffen. Na evaluatie ter plaatse werd beslist om de sporen te registreren. Er werd in totaal ca. 650 m2 onderzocht. In dit eindverslag worden de aangesneden sporen op de onderzochte percelen besproken en toegelicht alsook de archeologische en historische voorkennis van dit deel van de gemeente. De resultaten van de studie van de verschillende vondstencategorieën zijn eveneens in dit verslag opgenomen.

Tijdens graafwerken voor een nieuwe wadi, in het westelijk deel van het Domein Rivierenhof te Antwerpen, net ten zuiden van een sportlokaal werden meerdere kuilen aangetroffen gevuld met talrijke dierenbeenderen, ceramiek, glas en metaalslakken. In totaal werden 13 kuilen opgegraven, gelegen op twee parallelle rijen. De westelijke rij bestaat uit zeven min of meer rechthoekige, op regelmatige afstand liggende kuilen (sporen S1 tot S7). Deze kuilen bevatten een grote hoeveelheid dierenbeenderen, huishoudelijke ceramiek en glas, en wat metalen voorwerpen. De oostelijke rij bestaat uit zes cirkelvormige, op regelmatige afstand liggende kuilen (sporen S8 tot S13). Bij de meeste bevat de vulling grote metaalslakken terwijl dierenbeenderen, huishoudelijke ceramiek en glas vrijwel ontbreken. Wel werd in deze sporen frequent industrieel aardewerk gevonden.

Het archeologisch onderzoek leverde gegevens op uit een groot aantal archeologische periodes, gaande van het middenpaleolithicum tot de nieuwe tijden, met enkele belangrijke inzichten: een bijna continue aanwezigheid in het opgravingsareaal in de steentijden, met enkele duidelijke concentraties uit het finaalpaleolithicum/vroegmesolithicum, en helaas minder ‘grijpbare’ en meer diffuse gegevens voor de andere periodes. Wellicht was het gebied in met name het middenneolithicum eerder gelegen in de periferie van sites dichter tegen de loop van de vroegere Schelde, bv. op de plaats van de ‘Paardenweide’. Ook uit de vroege ijzertijd en Romeinse periode werden aanwijzingen voor bewoning aangetroffen, in beide gevallen werd wellicht een gedeelte van een erf aangesneden in zone B. Uit de vroege en volle middeleeuwen zijn de archeologische gegevens heel schaars, maar in de laatmiddeleeuwse periode werd in zone A een feodale motteversterking opgericht, die samen met de vroegere kerk, ongeveer 300 m ten zuidoosten, ongetwijfeld de kern vormde van het laatmiddeleeuwse Wichelen. Met name het aardewerk duidt op een bewoning van deze site in de 13de en 14de eeuw. Ten slotte wijzen de gegevens op verschillende fasen van inrichting van zone B van de 15de tot de 18de eeuw, vanaf de 17de eeuw, wellicht gerelateerd aan het historisch gekende Hof te Zijpen. Zoals diverse andere onderzoeken in de Sigma-gebieden wijzen deze opgravingsgegevens opnieuw op het belang van de alluviale gebieden voor de archeologie van de diverse periodes, vanaf de steentijd.

Tijdens grond- en infrastructuurwerken, op het domein van het kasteel van Kwabeek, het huidige stadhuis van de gemeente Boutersem, trof men robuust muurwerk aan in bak- en Gobertangesteen. Bij de evaluatie van de toevalsvondst op het terrein bleek al gauw dat het hier ging om restanten van een belangrijke historische site en de funderingen van voorlopers en verbouwingen van het huidige kasteel met zijn aansluitende slotgracht. Dit eindverslag bevat de resultaten het onderzoek van de aanwezige sporen van het oude kasteel van Kwabeek die vooral uit muurrestanten bestonden. Aangezien het aantal archeologische aardewerk-, glas- en metaalvondsten, het aantal botfragmenten en het aantal genomen bodemmonsters voor macrobotanisch onderzoek beperkt waren, was een assessment niet relevant en worden alle vondsten in dit eindverslag behandeld.

In dit hoofdstuk van de onderzoeksbalans wordt de periode van de vroege en de volle middeleeuwen behandeld. Eerst is er een kort hoofdstuk waarbij het onderzoeksdomein omschreven wordt en een bondig overzicht wordt gegeven van de publicaties die op deze periode betrekking hebben. Daarna volgt een uitgebreider hoofdstuk dat een overzicht geeft van het onderzoek in Vlaanderen, opgesplitst in drie delen. Eerst wordt een overzicht gegeven van de aard en de kwaliteit van informatie betreffende deze periode die in de Centraal Archeologische Inventaris (CAI) te vinden is. Het tweede deel betreft een overzicht van het recent en actueel onderzoek in Vlaanderen. Het derde deel gaat uitgebreid in op enkele onderzoeksthema’s onder de titel ‘themata en topics’. Deze overzichten zijn geen statisch gegeven, maar een momentopname van een dynamisch proces. Het is dan ook de bedoeling dat dit hoofdstuk de komende jaren aangevuld wordt met informatie over zowel de bestaande als nieuwe onderzoeksthema’s en dat de lezer hierbij een rapporterende rol vervult

Een waterput in Strodorp 25 te Veldwezelt (Lanaken). Onderzoeksrapport van een archeologische toevalsvondst.

Middeleeuwse en postmiddeleeuwse sporen aan de Markt te Asse (Vlaams-Brabant) Eindverslag van een toevalsvondst

International audience; This paper wants to present some new data about the so-called highly decorated pottery in the south of the County of Flanders between the end of the 12th and the beginning of the 14th century, more than 20 years after the colloquium of Douai in 1995 (“La céramique très décorée dans l’Europe du Nord-Ouest“). More recent research on petrographic and stylistic features allowed to gain new insights on the characteristics of some production areas (fabric, forms, decoration and chronology). Also questions will be discussed concerning the distribution and circulation of this specific pottery as well as the nature of the consumption sites where this pottery is present.

Eindrapport van het waarderingsonderzoek te Kester-Edingsesteenweg, sectie D, perceel 201/02c (24-27 november 2015).

De abdij van Herkenrode werd waarschijnlijk in 1182 gesticht door graaf Gerard I van Loon. De oudste tekstvermelding van de abdij dateert uit 1209. In 1217, onder abdis Jutta I (1205-1237), werd Herkenrode opgenomen in de cisterciënzerorde. In de periode van de 13de en het begin van de 14de eeuw kende de abdij een grote aangroei van het patrimonium, waarbij meerdere domeinen en landerijen door de graven van Loon werden geschonken of verkocht. Met de dood van Diederik van Heinsberg verdween de laatste graaf van Loon, waarna het graafschap in 1366 overging naar het prinsbisdom Luik. De Luikse prinsbischoppen speelden een belangrijke rol in de verdere geschiedenis van de abdij, tot deze met de Franse Revolutie in 1796 werd afgeschaft. Het archeologisch onderzoek van 2004 tot 2006 legde de volledige abdijkerk en delen van de gebouwen langsheen de centrale binnentuin bloot. Naar aanleiding van de uitwerking van dit archeologisch onderzoek werden drie contexten geselecteerd voor een uitgebreide ceramiekstudie. De keuze voor deze contexten werd niet enkel bepaald door de aanwezige rijke aardewerkcollecties maar ook door de grote botcollecties die voor studie in aanmerking komen. Deze aardewerkcomplexen worden hier apart gepubliceerd omwille van het grote belang dat ze hebben in de ontwikkeling van de kennis over de aardewerkconsumptie in de late middeleeuwen en het begin van de moderne tijden in oostelijk Limburg. Bovendien werpen ze een bijzondere blik op de materiële cultuur van een vrouwenabdij in het algemeen en de cisterciënzerinnenabdij van Herkenrode in het bijzonder.

Dit rapport werd ingediend bij het agentschap samen met een aantal afzonderlijke digitale bijlagen. Een aantal van deze bijlagen zijn niet inbegrepen in dit pdf document en zijn niet online beschikbaar. Sommige bijlagen (grondplannen, foto’s, spoorbeschrijvingen, enz.) kunnen van belang zijn voor een betere lezing en interpretatie van dit rapport. Indien u deze bijlagen wenst te raadplegen kan u daarvoor contact opnemen met: bib.oe@vlaanderen.be

This paper discusses the presence and meaning of late medieval tin-glazed pottery of Italian and Spanish origin in inland Flanders (Belgium). In general, tin-glazed wares are very rare in late medieval archaeological contexts from this region. Both the distribution pattern of the archaeological evidence and the presence of this type of ceramics on fifteenth- and early sixteenth-century Flemish paintings, miniatures and tapestry lead to a discussion about their meaning and symbolic use, especially connected to the cult of the Holy Virgin.

Tijdens bouwwerken op de terreinen van het voormalige Hof van Peene in Baasrode kwamen een aantal archeologische vondsten aan het licht. Het Hof van Peene werd in de 15de eeuw opgericht door de heren van Halewijn, maar de archeologen vonden bij de opgravingen ook al sporen van bewoning uit de 14de eeuw. Onder Filips de Goede werd een politiek gevoerd die er op gericht was om zich te verzekeren van de steun van voorname adellijke families. Deze adellijke elite ging bij de bouw van hun residenties de hertogelijke architectuur overnemen en promoten. Een aantal elementen, bv. de muurresten van het Hof Van Peene, laten duidelijk een gecombineerd gebruik zien van baksteen en kalkzandsteen, wat verwijst naar de zogenaamde 'Brabantse stijl'. De Baasroodse heren behoorden eveneens tot de vertrouwelingen van de Bourgondische hertogen. Een opmerkelijke vondst vormt het bronzen zegel van een zekere Heinderic van der Hert, die in de 15de eeuw schepen was van de stad Dendermonde., Ook het hier in Baasrode uitgevoerde onderzoek illustreert opnieuw het probleem van de voortschrijdende vernietiging van dit unieke erfgoed van oude dorpskernen.

During the Spring of 1999, rescue excavations were carried out on the north side of the Grote Markt in Aalst (fig. 1). Archaeological features dating from the late 12th to the 18th century were excavated during this campaign (fig. 3). The post-medieval structures, including a large brick 16th-century cesspit, had already been the subject of an article in ‘Archeologie in Vlaanderen’246. This publication focuses on the medieval features and their contribution to our understanding of the medieval development of the town of Aalst.

Dit rapport werd ingediend bij het agentschap samen met een aantal afzonderlijke digitale bijlagen. Een aantal van deze bijlagen zijn niet inbegrepen in dit pdf document en zijn niet online beschikbaar. Sommige bijlagen (grondplannen, foto’s, spoorbeschrijvingen, enz.) kunnen van belang zijn voor een betere lezing en interpretatie van dit rapport. Indien u deze bijlagen wenst te raadplegen kan u daarvoor contact opnemen met: bib.oe@vlaanderen.be

Aanduidingen over het bestaan van een vroeg-middeleeuws vrouwenklooster te Moorsel vinden wij, zij het dan op zeer versluierde wijze, in de heiligenleven van de H. Gudula en de H. Berlindis. Laatstgenoemde tekst plaatst de stichting van het klooster ongeveer in het midden van de 7de eeuw. Het heiligenleven van Gudula vermeldt daarentegen voor de 7de eeuw enkel een kerk. Het vrouwenklooster zou er volgens die tekst maar opgericht zijn na de verheffing en overbrenging van de relieken van Gudula (overleden 712) naar Moorsel. Het klooster kende een kortstondig bestaan tot het einde van de 10de eeuw, wanneer de relieken van Gudula naar Sint Goriks te Brussel werden overgebracht. Er zijn historisch-topografische aanwijzingen dat de kloostergrondvesten zich onder het huidige dorpsplein zouden uitstrekken. Het dorp zelf is gesitueerd op de zuidrand van een belangrijke heuvelrug. Aan de voet van die heuvel, langs de Molenbeek, ligt het Hof te Eksel, een motte die door de heren van Moorsel in de eerste helft van de 12de eeuw werd opgeworden.

Gedurende meer dan een jaar (1994-95) werden te Aalst, in het huizenblok ingesloten door de Grote Markt, de Hopmarkt, de St.-Jorisstraat en de Lange Zoutstraat, ingrijpende bouwwerken uitgevoerd voor de aanleg van een woon-winkelcomplex. Het gaat om een groot min of meer L-vormig terrein dat bestaat uit een reeks van kleinere percelen die uitgeven op voornoemde markten. De archeologische waarnemingen moesten zich beperken tot twee registraties in de loop van de werkzaamheden. Bij de werken voor de aansluiting van de nieuwbouw op het centrale rioleringsnet onder de Grote Markt kon één profiel ingetekend worden. Een tweede terreindoorsnede kon onderzocht worden in de zone van de voormalige stoomtabaksfabriek 't Haantje.

De leidraad voor het stadsarcheologisch onderzoek te Aalst is de historisch-topografische studie van Dirk Callebaut uit 1983, waarin aan de hand van archivalia en cartografische bronnen de oorsprong en de ontwikkeling van de middeleeuwse stad, met de nadruk op de drie omwallingsfasen, geschetst wordt. Rond een Karolingische curtis ontwikkelde zich een pre-stedelijke nederzetting, die in de loop van de volle middeleeuwen voor de eerste maal omwald werd. De ligging van deze eerste stadsversterking werd aan de hand van het stratenpatroon gereconstrueerd. Wat nog ontbrak was archeologische informatie om deze historisch-topografische gegevens op hun waarde te toetsen, om een concreet beeld te krijgen over de vorm en afmetingen van de omwalling en om deze exacter te kunnen situren en dateren.

Naar aanleiding van de geplande bouw van een ondergrondse parkeergarage, werd in 2004-2005 een deel van de Hopmarkt in Aalst archeologisch onderzocht. Dit archeologisch project, het grootste ooit in de Aalsterse binnenstad, was een samenwerking tussen het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE, nu OE) en het stadsbestuur van Aalst. De Hopmarkt was oorspronkelijk een veel kleiner plein en heette de Veemarkt. Het zuidelijke, opgegraven deel van de huidige Hopmarkt was in de middeleeuwen bebouwd. Aan de burgerlijke bewoning ten zuiden van de Veemarkt kwam eind 15de eeuw een einde door de inplanting van een klooster. In 1497 kregen de karmelieten van Liedekerke de toestemming om hun klooster te verplaatsen naar de binnenstad van Aalst. Na de Franse Revolutie werd het in 1797 opgeheven en werden de gebouwen verkocht. De kloosterkerk kreeg uiteindelijk een nieuwe bestemming, onder andere als schouwburg, een functie die ze behield tot de afbraak in 1936. Het kloosterpand werd opgedeeld in een tiental woonhuizen, die pas na de Tweede Wereldoorlog verdwenen. Een deel van de westelijk gelegen gronden, waar zich de kloostertuinen en de boomgaard bevonden, werd in 1808 omgevormd tot een plein: de Botermarkt. In 1872 besliste het stadsbestuur om op deze plaats een overdekte markt te plaatsen, die in 1953 opnieuw afgebroken werd., Naast enkele prehistorische sporen en resten leverde het archeologisch onderzoek een zeer grote hoeveelheid gegevens op voor de verschillende middeleeuwse en postmiddeleeuwse occupatiefasen, daterend van de 12de tot de eerste helft van de 20ste eeuw. Door de omvangrijkheid van de opgravingsgegevens is het onmogelijk de volledige studie en publicatie ervan in één keer uit te voeren. De resultaten van het onderzoek zullen verschijnen in verschillende deelstudies, waarvan dit artikel het eerste is. Deze bijdrage bestudeert enerzijds alle gegevens over de bouwgeschiedenis van het klooster en anderzijds de begravingen die er plaatsgevonden hebben, waarbij zowel de studie van de graven en de grafvondsten als de resultaten van het fysisch-antropologische onderzoek uitgebreid aan bod komen. De archeologische resultaten worden zoveel mogelijk geconfronteerd met de geschreven bronnen, met de bedoeling een zo coherent mogelijk beeld te geven van de geschiedenis van het klooster en van de begravingen die er plaatsvonden., Deze studie kan een wezenlijke bijdrage betekenen in de visie rond het ontstaan en de groei van stedelijke kloosters van bedelorden in het algemeen en van het Aalsterse karmelietenklooster in het bijzonder.

In de lente van 2006 werden opgravingen uitgevoerd in de zone van het nieuwe bedrijvenpark 'Pullaar' in Puurs. Langs de Brabantstraat werd een archeologisch waardevolle zone van ca. 1,2 ha volledig opgegraven. Hier kwamen enkele honderden middeleeuwse sporen aan het licht, daterend van de 12de tot de 18de eeuw. Een opmerkelijke structuur was een lange, smalle kuil in het westelijke deel van de opgravingszone, gevuld met een grote hoeveelheid afval. Deze structuur en zijn inhoud vormen het onderwerp van deze studie. Het vondstenensemble uit Puurs geeft een bijzondere kijk op de materiële cultuur in landelijk gebied. De studie van deze context leek aanvankelijk vooral een goede gelegenheid te zijn om een beeld te krijgen van hoe een laatmiddeleeuws aardewerkensemble binnen een landelijk huishouden er uitziet. Deze thematiek is momenteel een belangrijk kennishiaat dat weegt op het onderzoek over de relatie tussen stad en platteland. De resultaten zijn echter in deze zin niet geschikt, dat het vondstenensemble geen informatie over een doorsnee huishouden aanreikt, maar onverwacht een glimp laat zien van een of meerdere ambachtelijke activiteiten in een rurale omgeving, die jammer genoeg niet beter geduid kunnen worden. De gegevens uit de analyses zijn onvoldoende voor een verdere interpretatie en mogelijke vergelijkbare sites in België of de ons omringende landen die hierin kunnen helpen zijn niet gevonden. Dit onderzoek moet dan ook beschouwd worden als een aanzet tot meer aandacht voor de rurale economie in de late middeleeuwen , een onderwerp waarover momenteel nauwelijks gegevens voorhanden zijn.

A small-scale rescue excavation on the Mombersstraat site in Tongeren was undertaken by the Flemish Heritage Institute from March until May 2005. The excavated plot is situated on the northern slope of the Jeker valley, inside the 2nd-century town wall but outside the 4th-century wall, outside the wall of the 10th-12th century minster, but inside the 13th-century town wall. Since the area had been heavily disturbed by the construction of a large cellar around the middle of the 20th century, expectations for the presence of archaeological deposits were rather low.

Dit rapport werd ingediend bij het agentschap samen met een aantal afzonderlijke digitale bijlagen. Een aantal van deze bijlagen zijn niet inbegrepen in dit pdf document en zijn niet online beschikbaar. Sommige bijlagen (grondplannen, foto’s, spoorbeschrijvingen, enz.) kunnen van belang zijn voor een betere lezing en interpretatie van dit rapport. Indien u deze bijlagen wenst te raadplegen kan u daarvoor contact opnemen met: bib.oe@vlaanderen.be

Bij het archeologisch onderzoek van sites, van de getuigen van materiële cultuur of van ecologisch vondstenmateriaal stelt zich steeds de vraag naar een accurate datering van het te bestuderen onderwerp. Daarbij geldt in regel dat hoe jonger het studiemateriaal is, hoe preciezer ook de gewenste datering moet zijn. Een chronologische situering kan bereikt worden door te proberen het bestudeerde te koppelen aan geschreven of iconografische bronnen, indien beschikbaar. Een andere methode omdat de vergelijkende studie met voorwerken, collecties, grondplannen of bouwhistorische elementen waarvan de datering (verondersteld) gekend is. Beide benaderingen houden echter gevaren in. Historische gebeurtenissen die we kennen uit bronnen, kunnen niet altijd eenduidig gekoppeld worden aan archeologische gegevens. Het historisch archief geeft niet altijd uitsluitsel en het archeologisch bewijsmateriaal is vaak ontoereikend. Een vergelijkende studie houdt steeds het gevaar in dat in het verleden fouten omschreven dateringen eindeloos worden herhaald en aldus bevestigd.

In april 1988 werd pottenbakkersafval aangetroffen bij graafwerken op de binnenkoer van het Huis de Lalaing te Oudenaarde. Dankzij de snelle tussenkomst van het stadsbestuur, en in het bijzonder van de toenmalige schepen van cultuur, Jean-Pierre Van der Meiren, werden de werken stilgelegd. Het bedreigde terrein, dat eigendom is van de stad, werd voor archeologisch onderzoek ter beschikking gesteld van het I.A.P.. De opgravingen werden voltooid in januari 1989

In de publicaties die reeds aan het jarenlange onderzoek op de abdijsite van Ename gewijd werden, kreeg tot nu toe voornamelijk het bouwhistorische luik de aandacht. In afwachting van de definitieve publicatie van de resultaten van het archelologisch onderzoek werd besloten om reeds een begin te maken met het publiceren van interessante archeologische contexten, die een blik werpen op de leefwereld binnen een benedictijnerabdij. Met een eerste deelaspect, met name de voedselvoorziening in de abdij, werd reeds een begin gemaakt. Met deze bijdrage wordt gestart met de studie en publicatie van de materiële cultuur, waarvan de ceramiek de hoofdmoot uitmaakt. Dit artikel omvat drie gesloten contexten: twee middeleeuwse latrines uit de west-vleugel van de abdij en een post-middeleeuwsde afvalput uit de priorij.

De abdij van Beaulieu is gesitueerd op de linkeroever van een oude Scheldemeander, ongeveer 1 km stroomafwaarts van de Karolingische curtis ('t Oude Kasteel) van Petegem. Ze is gelegen in de alluviale vlakte, op de zuidoostelijke rand van een kleine zandopduiking.

In het najaar van 1995 werd in Huise (deelgemeente van Zingem) een groot perceel verkaveld voor de bouw van enkele winkels. Het terrein is gelegen op het kruispunt van de Gentsesteenweg met de Kruishoutemsesteenweg en is gekend als 't Peerdeken. In 1968 werden bij de graafwerken voor de aanleg van dit kruispunt drie brandrestengraven ontdekt. In overleg met de provincie Oost-Vlaanderen besliste het IAP voor de start der werken een archeologische prospectie van het terrein uit te voeren. Zo konden de belangrijkste zones met archeologische sporen getraceerd en opgegraven worden. Het onderzoek vond plaats in mei en juni van 1995.

International audience