Search

De netto‑uitstoot van broeikasgassen in de Europese Unie moet met minstens 55% naar omlaag tegen 2030. Om dit ambitieuze doel te bereiken, moet minder CO2 worden uitgestoten én meer koolstof worden opgeslagen. Vóór 2030 wil Europa netto minstens 310 miljoen ton CO2-equivalent broeikasgassen verwijderen uit de atmosfeer door extra opslag van koolstof in landbouwgronden en bossen. Bossen nemen van nature CO2 op en leggen koolstof vast. Als bomen sterven of worden geoogst, verdwijnt een deel ervan. Het beheer van een bos kan de opslag van koolstof dus beïnvloeden. Zorgt nulbeheer, waarbij je bossen spontaan laat ontwikkelen, voor extra koolstofopslag? We bekeken het potentieel voor bovengrondse koolstofopslag in Vlaamse bossen, zowel in levende bomen als in dood hout. We berekenden hoeveel koolstof aanwezig is én hoeveel koolstof er jaarlijks bijkomt. Hiervoor gebruikten we gegevens van de eerste en tweede Vlaamse Bosinventaris (opgemeten door Natuur en Bos) en van de eerste en tweede monitoring in Vlaamse bosreservaten (door het INBO).

In het vorige nummer van dit tijdschrift namen we je mee in de tijd en bekeken we hoe maatschappelijke veranderingen zorgden voor ruimtelijke verschuivingen van het bosareaal in Vlaanderen. Deze lange geschiedenis leverde ons unieke bosecosystemen, die we grofweg kunnen indelen in ‘snelle’ en ‘trage’ bossen. In dit tweede artikel gaan we dieper in op de invloed van de mens op het bos. We verdiepen ons in naaldbossen op zandbodem. Deze bossen zijn vaak erg verzuurd en vermest. We bespreken wat de oorzaken en wat de gevolgen zijn en hoe we deze via bosbeheer kunnen milderen.

Recent zien we inspanningen om het aandeel bos in Vlaanderen op te krikken, vaak door het bebossen van landbouwgrond. In deze nieuwe bossen is de bodem door de voormalige bekalking en bemesting initieel niet zuur en rijk aan voedingsstoffen. Omdat vele bossen die al lang bestaan sterk verzuurd zijn, is de weinig of niet verzuurde bodem van deze nieuwe bossen een belangrijke troef. Anderzijds kan de fosfor die door bemesting is achtergebleven de ontwikkeling van een waardevolle kruidvegetatie in de weg staan.

Heel wat beuken, vooral in het open landschap en langs bosranden, hebben het lastig met de hitte en de droogte van de voorbije jaren. Door dit opvallende beeld verschijnen regelmatig doemberichten: de beuk zou vooraan in het rijtje staan van soorten die uit onze streken dreigen te verdwijnen door klimaatverandering. Bovendien heeft de beuk geen al te goede reputatie op het vlak van biodiversiteit: beuk zou door zijn hoge schaduwdruk en slecht afbreekbaar strooisel de biodiversiteit van onze bossen bedreigen. Sommige beheerders kappen daarom gaten in beukenbossen om andere boomsoorten, zoals wintereiken, in de plaats aan te planten. We plaatsen bij deze aanpak een aantal kanttekeningen op basis van de wetenschappelijke literatuur over beuk en beukenbossen.

Atmosferische stikstofdepositie leidt tot vermesting en verzuring in bossen. De aanpak van beide effecten tezamen door het intensief afvoeren van biomassa is niet goed mogelijk in bossen op zwak gebufferde gronden. Door hout te oogsten kan de vermesting aanzienlijk teruggedrongen worden, maar deze maatregel werkt verzuring in de hand, waardoor essentiële nutriënten als calcium, magnesium en kalium verdwijnen. In het kader van de PAS beoordelen we aan de hand van nutriëntenbalansen de effecten van meer of minder biomassaoogst in Natura 2000-boshabitats in Vlaanderen.

Bossen in Vlaanderen en ook elders in West-Europa kennen een bijzonder rijke geschiedenis. Historisch-ecologisch onderzoek leerde ons dat de mens al gedurende minstens enkele eeuwen tot millennia een belangrijke impact heeft op bossen (bv. Tack et al. 1993; Baeté et al. 2009). Getuige hiervan zijn ondermeer erfgoed zoals grafheuvels en wegenpatronen, de boomsoortensamenstelling en de bosstructuur. Landgebruiksveranderingen hebben waarschijnlijk de meest dramatische impact: het merendeel van onze bossen werd ooit gekapt om er landbouwgrond van te maken waarna er terug bebost werd. Sinds het begin van de jaren tachtig wordt onderzoek gedaan naar de gevolgen van een historisch landbouwgebruik op bosecosystemen. De eerste studies beschreven vooral de vaak grote verschillen in bodemeigenschappen en vegetatiesamenstelling tussen ‘jonge’ bossen op voormalige landbouwgrond en ‘oude’ bossen die voor zover we weten altijd bos geweest zijn. Na deze periode van beschrijvend onderzoek werd meer en meer gefocust op mogelijke mechanismen en de samenhang tussen landschap, bodem en vegetatie. Hierdoor hebben we vandaag een veel beter inzicht in de onderliggende oorzaken van de blijvende impact van een historisch landbouwgebruik op de biodiversiteit in jonge bossen. Dit artikel geeft een overzicht van de huidige kennis met focus op de kruidlaag omdat deze het meest bestudeerd werd. We illustreren hoe en waarom de vegetatie in jonge en oude bossen verschilt, vanuit landschappelijk perspectief en gebaseerd op een grondige kennis van lokale factoren, waaronder bv. bodemkenmerken.

In Nederland en in mindere mate in Vlaanderen nemen de eikenbossen binnen de oude boskernen een belangrijke plaats in. Hun overleving is met name te danken aan de eeuwenoude hakhoutcultuur. Door de veelzijdige producten diue de eik leverde (zoals bouwhout, branhout, schors als looistof, eikels als veevoer) was deze boomsoort tot aan het begin van de 20ste eeuw economisch gezien onmisbaar

Bomen spelen een sleutelrol in bosecosystemen. De identiteit van de bomen en het aantal boomsoorten in een bos bepalen in grote mate de rijkdom van organismen die een functionele relatie hebben met bomen, zoals, ongewervelde herbivoren (1) en mycorrhizavormende fungi (2). Er wordt verondersteld dat gemengde bossen meer biodiversiteit herbergen dan homogene bossen, omdat er een gevarieerder aanbod is van hulpbronnen en habitats (3; 4; 5;6). In gemengde eiken-beukenbossen is een grotere diversiteit aanwezig van organismen die afhankelijk zijn van bomen, dan in homogene eiken en beuken bossen, omdat in het gemengde bos zowel specialisten van eik als van beuk voorkomen.

Cornelis et al. (2009) presenteerden recent een nieuwe typologie van bosplantengemeenschappen in Vlaanderen (zie Bosrevue 26). Als afgeleide van deze typologie stelden ze een nieuwe lijst van oudbosplanten op (Tabel 1). Oudbosplanten zijn plantensoorten die in hun verspreiding voornamelijk geassocieerd zijn met oude bossen. In dit artikel bespreken we welke kenmerken oudbosplanten delen, hoe je moet omgaan met het begrip ‘oudbosplant’ en hoe bosbeheer oudbosplanten beïnvloedt.

Amerikaanse vogelkers wordt beschouwd als een invasieve exoot. Doordat de soort over grote oppervlakten en in grote aantallen werd geïntroduceerd, kon de soort zich sterkt uitbreiden. Maar hoe zou Amerikaanse vogelkers zich gedragen zonder deze uitgangssituatie? Bosreservaten waarin niet beheerd wordt, bieden de mogelijkheid om spontane bosontwikkeling te bestuderen. In het bosreservaat Liederkerke (Vlaanderen) heeft Amerikaanse vogelkers zich ongeveer 40 jaar geleden spontaan gevestigd, waarschijnlijk uit zaden die achtergelaten werden door vogels. Sindsdien heeft de soort zich ongestoord kunnen ontwikkelen. Een reconstructie van het kolonisatieproces met aanbevelingen voor beheer

Spontaan ontwikkelde vegetaties zijn niet zomaar willekeurig samengesteld. Ze bestaan uit een bepaalde combinatie van plantensoorten die min of meer dezelfde standplaats vereisen. Dergelijke groeperingen van plantensoorten die vaak samen voorkomen, worden als plantengemeenschappen aangeduid. Een plantengemeenschap wordt beïnvloed door het bodemtype, de waterhuishouding, het klimaat, de interacties tussen soorten en het uitgevoerde beheer. Ook de factor tijd speelt een belangrijke rol. Pioniersgemeenschappen komen vrij snel tot stand; de ontwikkeling van de eindstadia van de successie (de zogenaamde climaxgemeenschappen) kan tot honderden jaren duren.

De Moervaartvallei (Oost-Vlaanderen) is een cultuurlandschap bestaande uit een afwisseling van bouwland, gras land en bossen. Het bosareaal is sterk gefragmenteerd en heeft een verscheiden historiek en beheergeschiedenis. De alluviale bodems zijn uniek door het plaatselijk voorkomen van variabele hoeveelheden moeraskalk en worden afgewisseld door zanderige donken. De bossen in de Moervaartvallei staan bekend om hun voor de regio uitzonderlijke botanische waarde en in deze bijdrage wordt nagegaan welke factoren de soortensamenstelling precies bepalen; het artikel bevat: bodemkaart, gegevens betreffende historische ecologie (n.a.v. de Ferrariskaart), inventarisatie kalkminnende plantensoorten

In de kernvlakte van Kersselaerspleyn, een 15 ha groot deel van het Zoniënwoud met overwegend Beuken, werd het bosbouwkundig beheer gestaakt in 1982 en daarmee is het feitelijk het oudste bosreservaat van Vlaanderen. De keuze om in dit deel van het Zoniënwoud een nulbeheer in te stellen was niet toevallig: afgezien van twee verjongingsgroepen vormde dit bosbestand nog één van de best bewaarde beukenbestanden van de generatie die eind 18de eeuw aangeplant was (met zelfs enkele ‘overstaanders’ die nog 80 jaar ouder zijn). De centrale zone, met een oppervlakte van 10,75 ha, werd een eerste keer geïnventariseerd in 1985-1986 en aanvullend ook in 1990, na de zware winterstormen. Toen in 2000 het monitoringproject bij het INBO werd opgestart, stond de herinventarisatie van het oude bosreservaat als prioriteit aangestipt.

De samenstelling van de vegetatie in bossen kan sterk verschillen van plaats tot plaats. Spontaan ontwikkelde vegetaties zijn echter niet zomaar willekeurig samengesteld, maar vertonen een zekere ordening. Bepaalde plantensoorten groeien vaak samen, andere soorten dan weer niet. Dergelijke groeperingen van plantensoorten die vaak samen voorkomen, worden als plantengemeenschappen aangeduid. Een plantengemeenschap verkeert in een dynamisch evenwicht met een bepaalde standplaats en met de plantengemeenschappen in de omgeving. Ze komt tot stand onder invloed van het bodemtype, de waterhuishouding, het klimaat, de interacties tussen soorten en het uitgevoerde beheer. Ook de factor tijd speelt een belangrijke rol. Pioniersgemeenschappen komen vrij snel tot stand, de ontwikkeling van de eindstadia van de successie (de zogenaamde climaxgemeenschappen) kan tot honderden jaren duren. In dit artikel wordt uitgelegd hoe plantengemeenschappen in bossen worden beschreven en ingedeeld (geclassificeerd). Daarnaast wordt een overzicht gegeven van de bestaande classificaties van bosplantengemeenschappen in Vlaanderen.

Populieren worden bijna uitsluitend aangeplant in functie van de houtopbrengst. Toch kunnen ook productiebossen een niet te onderschatten ecologische waarde bezitten. In dit artikel worden een aantal praktische richtlijnen en maatregelen toegelicht in het kader van een ecologisch beheer van populierenbossen.