Search

Background: Neuro-muscular disorders constitutes a group of rare but heterogeneous conditions. The onset of these diseases ranges widely from birth to elderly. Many of them are life threatening and progressive. Neuromuscular science is a very specialised medical field for which specific knowledge and expertise are necessary. Such an expertise is available only partially in Kazakhstan where underdiagnosis, misdiagnosis and mismanagement of patients with muscle diseases are commonplace. Hopefully, times are changing. With the implementation of international guidelines for the diagnosis and treatment of Duchenne Muscular Dystrophy (DMD), patients are now given better care including pharmacological interventions (including steroids in DMD), respiratory and nutritional support. Objectives: To report on clinical data and genetic variants in a nationwide cohort of DMD patients. To describe and analyse management strategies applied in Kazakhstan in these patients. Methods: The medical records of 84 patients recruited by the national expert-consulting board based at the national multidisciplinary centre of reference in neuro-muscular disorders in Astana, Kazakhstan, have been ascertained for the study. The national expert committee meets monthly to decide over the prescription of disease-modifying therapies in paediatric neuromuscular disorders. Data on the age of disease onset, the age at genetic testing, spectrum of genetic variants, the stage of disease and the serum CK levels have been collected. Results The mean age of 84 examined patients was 10 years. In Kazakhstan, the average age of disease manifestation was 3 years and 3 months. The vast majority of patients passed through genetic test due to the clinical manifestations. The average age of genetic confirmation was 7 years and 6 months. There were 58,33%of gross variations, of which 55,95%were deletions and 2,38%were duplications. Nonsense mutations were identified in 29,7%. Conclusion: The authors contend that strictly keeping the clinical guides in the diagnosis of DMD is essential, as the genetic variations may affect the stage and feasibility of novel therapies. The way of management of neuro-muscular diseases used in Kazakhstan is strictly recommended for implementation in developing countries.

Congenital insensitivity to pain with anhidrosis (CIPA) is a rare autosomal recessive disease resulting from mutations in the NTRK1 gene encoding the neurotrophic tyrosine kinase-1 receptor. In this multicenter observational retrospective study, we investigated CIPA patients identified from French laboratories sequencing the NTRK1 gene, and seven patients were identified. Patients originated from France (2), Suriname (2), Mali (1), Kazakhstan (1), and Algeria (1). Mean age of patients was 9.8 years (4–20), four patients were female (57%), infant developmental milestones were delayed in four cases (57%), and four patients had a family history of consanguinity (57%). Mean age at diagnosis was 4.8 months (3–6), and all patients presented with pain insensitivity, anhidrosis, intellectual disability, self-mutilation, febrile episodes, impaired temperature perception, and autonomous nervous system impairment. Patients also showed an assortment of associated findings, including hyperactivity (86%), emotional lability (86%), joint deformities (71%), bone fractures (57%), abnormal sense of touch, vibration and position (50%), skin, hair and nails abnormalities (28%), and hypothermia episodes (28%). Two patients died at age 9 and 12 years from infection. In three cases, nerve conduction studies showed absent lower limbs sensory nerve action potentials. In one case, sensory nerve biopsy showed complete absence of unmyelinated fibers. Nine NTRK1 pathogenic variants were found, including three newly described mutations. This nationwide study confirms that NTRK1 gene-related CIPA is an extremely rare disorder and expands the genotypic spectrum of NTRK1 mutations.

BACKGROUND: The preferred treatment method for acute subdural hematoma (aSDH) is surgical intervention. AIM: We aimed to show that, regardless of the good results of surgical treatment, conventional delayed treatment might be very useful in some situations and might lead to chronicity of hematoma as well as reduction of surgical intervention scope and reduce risk of anesthesia. It might also give rise to spontaneous resorption of hematoma. METHODS: In the period March 1, 2013–March 1, 2020, we retrospectively examined 215 aSDH patients. The basic result of the outcome analysis was evaluated on the basis of the Glasgow Outcome Scale (GOS) at discharge after 3-month and 6-month follow-up. RESULTS: A total of 215 patients with aSDH and minor or moderate brain injury were examined, while applying conventional delayed treatment, the following results were obtained: large craniotomy was carried out in 123 patients (57.2%) on the 2nd–3rd day of observation, small craniotomy with drainage was applied in 29 patients (13.5%) and spontaneous resorption of subdural hematoma occurred in 63 patients (29.3%). The median score as per the Glasgow Coma Scale at admission to the hospital was 11.4. CONCLUSION: This study showed that conventional delayed treatment applied in patients with aSDH and minor or moderate craniocerebral injury might lead to chronicity and resorption of aSDH. The outcomes as per the GOS scale also showed good data three and 6 months after hospitalization.

Traumatic brain injury (TBI) is one of the most severe and common forms of damage to the central nervous system. At the same time, traumatic subdural hemorrhage refers to severe TBI leading to severe disability and death. Aim of the research. To study the epidemiological features of mortality from traumatic subdural hemorrhage in Kazakhstan. Material and Methods. The study was retrospective, 2009-2018, the material was data on cases of death from traumatic subdural hemorrhage in the country, descriptive and analytical methods of epidemiology were used. Results and discussion. It is established that the average age of those who died from traumatic subdural hemorrhage in men (44.5±0.78 years) was younger than in women patients (47.6±1.17 years). The crude and standardized mortality rates for men (1.33±0.070/0000 and 1.39±0.070/0000, respectively) were higher than for women (0.45±0.040/0000 and 0.42±0.040/0000, respectively). Age indicators had a unimodal increase with a peak of mortality in the group of 70 years and older in both men (2.8±0.38) and women (1.05±0.14). Trends in age-related indicators in men and women tended to increase, with the most pronounced growth rates of the equalized indicators being at the age of 70 years and older in men (Tgr=+7.1%), and in women (Tgr=+9.2%). Conclusions. The analysis of mortality from traumatic subdural hemorrhage indicates a gender difference and an increase in mortality in all the studied population groups. The obtained data are recommended to be used for monitoring and evaluation of diagnostic and therapeutic measures in this pathology. Keywords: traumatic subdural hemorrhage, mortality, Kazakhstan

Objectives: Infantile and childhood epileptic encephalopathies are a group of severe epilepsies that begin within the first year of life and often portend increased morbidity. Many of them are genetically determined. The medical strategy for their management depends on the genetic cause. There are no facilities for genetic testing of children in Kazakhstan but we have a collection of data with already defined genes responsible for clinical presentations.Methods: We analyzed children with epileptic encephalopathies that began in the first 3 years of life and were accompanied by a delay/arrest of intellectual development, in the absence of structural changes in the brain. Such patients were recommended to undergo genetic testing using epileptic genetic panels in laboratories in different countries.Results: We observed 350 infants with clinical presentation of epileptic encephalopathies. 4.3% of them followed our recommendations and underwent genetic testing privately. In total 12/15 children became eligible for targeted treatment, 3/15 were likely to have non-epileptic stereotypies/movements, 2/15 were unlikely to respond to any therapy and all had a high chance of intellectual disability, behavioral and social communication disorders.Conclusion: The genetic results of 15/350 (4.3% of patients) have demonstrated the potential and enormous impact from gene panel analysis in management of epileptic encephalopathy. Availability of genetic testing within the country will improve management of children with genetic epilepsies and help to create a local database of pathogenic variants.

Congenital insensitivity to pain with anhidrosis (CIPA) is a rare autosomal recessive disease resulting from mutations in the NTRK1 gene encoding the neurotrophic tyrosine kinase-1 receptor. In this multicenter observational retrospective study, we investigated CIPA patients identified from French laboratories sequencing the NTRK1 gene, and seven patients were identified. Patients originated from France (2), Suriname (2), Mali (1), Kazakhstan (1), and Algeria (1). Mean age of patients was 9.8 years (4-20), four patients were female (57%), infant developmental milestones were delayed in four cases (57%), and four patients had a family history of consanguinity (57%). Mean age at diagnosis was 4.8 months (3-6), and all patients presented with pain insensitivity, anhidrosis, intellectual disability, self-mutilation, febrile episodes, impaired temperature perception, and autonomous nervous system impairment. Patients also showed an assortment of associated findings, including hyperactivity (86%), emotional lability (86%), joint deformities (71%), bone fractures (57%), abnormal sense of touch, vibration and position (50%), skin, hair and nails abnormalities (28%), and hypothermia episodes (28%). Two patients died at age 9 and 12 years from infection. In three cases, nerve conduction studies showed absent lower limbs sensory nerve action potentials. In one case, sensory nerve biopsy showed complete absence of unmyelinated fibers. Nine NTRK1 pathogenic variants were found, including three newly described mutations. This nationwide study confirms that NTRK1 gene-related CIPA is an extremely rare disorder and expands the genotypic spectrum of NTRK1 mutations.

The review presents modern data on the genetics of idiopathic generalized epilepsies. Identified genes encode different structures of neurons, including voltage-dependent channels, receptors of neurotransmitters, protein-associated ion channels and synaptic proteins. The authors describe already identified genes, which are a causative factor of idiopathic generalized epilepsies and discuss further prospects of using molecular genetic studies.В обзоре представлены современные данные в области генетики идиопатических генерализованных эпилепсий. Идентифицированные гены кодируют различные структуры нейронов, включая вольтажзависимые каналы, рецепторы нейромедиаторов, белок-ассоциированные ионные каналы и синаптические белки. Приведено описание идентифицированных генов, являющихся причинным фактором идиопатических генерализованных эпилепсий, и обсуждаются вопросы дальнейших перспектив использования молекулярно-генетических исследований.

The impact of COVID-19 lockdown on prehospital stroke care is largely unknown. We aimed to compare stroke care patterns before and during a state-wide lockdown. Thus, we analysed prospective data of stroke alerts referred to our stroke centre between 1 December 2019 and 16 June 2020, and compared them between two periods—15 weeks before and 13 weeks during the state-wide lockdown declared in Lithuania on 16 March 2020. Among 719 referrals for suspected stroke, there was a decrease in stroke alerts (rate ratio 0.61, 95% CI (0.52–0.71)), stroke admissions (0.63, 95% CI (0.52–0.76)), and decrease in prehospital stroke triage quality (positive predictive value 72.1% vs. 79.9%, p = 0.042) during the lockdown. The onset-to-door time was longer (153.0 vs. 120.5 min, p = 0.049) and seizures and intracranial tumours were more common among stroke mimics (16.9% vs. 6.7%, p = 0.012 and 9.6% vs. 3.0%, p = 0.037, respectively). We conclude that there was a decline in prehospital stroke triage quality during the lockdown despite low COVID-19 incidence in the country. Moreover, we observed an increase in hospital arrival delays and severe conditions presenting as stroke mimics. Our findings suggest that improved strategies are required to maintain optimal neurological care during public health emergencies.

In this study, anaerobic treatability of diluted chicken manure (with an influent feed ratio of 1 kg of fresh chicken manure to 6 L of tap water) was investigated in a lab-scale anaerobic sludge bed (ASB) reactor inoculated with granular seed sludge. The ASB reactor was operated at ambient temperature (17-25°C) in order to avoid the need of external heating up to higher operating temperatures (e.g., up to 35°C for mesophilic digestion). Since heat requirement for raising the temperature of incoming feed for digestion is eliminated, energy recovery from anaerobic treatment of chicken manure could be realized with less operating costs. Average biogas production rates were calculated ca. 210 and 242 L per kg of organic matter removed from the ASB reactor at average hydraulic retention times (HRTs) of 13 and 8.6 days, respectively. Moreover, average chemical oxygen demand (COD) removal of ca. 89% was observed with suspended solids removal more than 97% from the effluent of the ASB reactor. Influent ammonia, on the other hand, did not indicate any free ammonia inhibition due to dilution of the raw manure while pH and alkalinity results showed stability during the study. Microbial quantification results indicated that as the number of bacterial community decreased, the amount of Archaea increased through the effective digestion volume of the ASB reactor. Moreover, the number of methanogens displayed an uptrend like archaeal community and a strong correlation (-0.645) was found between methanogenic community and volatile fatty acid (VFA) concentration especially acetate.

In this study, the anaerobic treatability of chicken manure diluted with tap water (with an influent feed ratio of 1 kg of fresh chicken manure to 6 liter of tap water) was investigated in a lab-scale anaerobic sludge bed (ASB) reactor inoculated with the granular sludge already adapted to chicken manure. The raw waste digested in this study was the manure from laying-hens having average total solids (TS) of about 30% with ca. 60% volatile content. The ASB reactor was fed semi-continuously at ambient operating temperature range (17-23◦C) at a HRT of 13 and 26 days for about 6 months, respectively. The respective average total and soluble chemical oxygen demand (COD) removals were ca. 90% and 75%, whereas average biomethane production rate was calculated ca. 180 lt per kg of CODremoved from the ASB reactor at an average HRT of 13 days. Moreover, total suspended solids (TSS) and volatile suspended solids (VSS) in the influent were reduced more than 97%. Hence, high removals of the organic compounds with respective biogas production made anaerobic stabilization of the diluted chicken manure by ASB reactor at ambient operating temperatures viable. By this way, external heating up to 35◦C (i.e. anaerobic processes have been traditionally operated at mesophilic conditions) could be avoided in the scope of this study., {"references":["J. F. C. M. Mathias, \"Manure as a resource: livestock waste management from anaerobic digestion, opportunities and challenges for Brazil,\" in International Food and Agribusiness Management Review, vol. 17, no. 4, 2014, pp. 87–110.","B. P. Kelleher, J. J. Leahy, A. M. Henihan, T. F. O'Dwyer, D. Sutton, and M. J. Leahy, \"Advances in poultry litter disposal technology – a review,\" in Bioresource Technology, 83, 2002, 27–36.","M. F. Demirbas, M. Balat, and H. Balat, \"Biowastes-to-biofuels,\" in Energy Conversion and Management, vol. 52, no. 4, 2011, pp. 1815–1828.","C. Yangin-Gomec, and I. Ozturk, \"Effect of maize silage addition on biomethane recovery from mesophilic co-digestion of chicken and cattle manure to suppress ammonia inhibition,\" in Energy Conversion and Management, vol. 71, 2013, pp. 92-100.","C. Gulumser, \"Tavuk Atıklarının Farklı Aşı Çamuru İçeren Yukarı Akışlı Havasız Çamur Yataklı Reaktörlerde Arıtılabilirliğinin Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi,\", MSc Thesis, FBE, Istanbul Technical University, 2012 (in Turkish).","T. Zhang, Y. Yang, L. Liu, Y. Han, G. Ren, and G. Yang, \"Improved biogas production from chicken manure anaerobic digestion using cereal residues as co-substrates,\" in Energy Fuels, vol. 28, 2014, pp. 2490−2495.","K. Yetilmezsoy, and S. Sakar, \"Development of empirical models for performance evaluation of UASB reactors treating poultry manure wastewater under different operational conditions,\" in J. Hazard. Mater., vol. 153, 2008, pp. 532–543.","R. Ali, and R. Al-Sae'd, \"A novel process design for enhanced biogas production from poultry manure using a solar water heating system,\" in Proc. 14th International Conference on Environmental Science and Technology, Rhodes, Greece, 2015, CEST2015_01327.","I. Angelidaki, B. K. Ahring, \"Thermophilic anaerobic digestion of livestock waste: the effect of ammonia,\" in Appl. Microbiol. Biotechnol., vol. 38, 1993, pp. 560-564.\n[10]\tN. I. Krylova, R. E. Khabiboulline, R. P. Naumova, M. Nagle, \"The influence of ammonium and methods for removal during the anaerobic treatment of poultry manure,\" in J. Chem. Technol. Biotechnol., vol. 70, 1997, 99–105.\n[11]\tR. S. Khoiyangbam, N. Gupta, and S. Kumar, Biogas Technology. Towards Sustainable Development. India, TERI, 2011.\n[12]\tAPHA, Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. 21th ed. American Public Health Association/American Water Works Association/Water Environment Federation, Washington D.C., USA, 2005.\n[13]\tA. Jaxybayeva, \"Anaerobic Treatment of Diluted Waste From Poultry Industry and Quantification of Microbial Communities\", MSc Thesis, FBE, Istanbul Technical University, 2014."]}

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2015, Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Instıtute of Science and Technology, 2015, Günümüzde ekosistemin bozulmasına sebep olan unsurlardan olan hızlı sanayileşme, tüketim miktarlarındaki artış ve yoğun şehirleşme gibi sebeplerden dolayı önemli çevre sorunları da ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda atıksuların arıtımı için uygulananteknolojilerdeki gelişmelere paralel olarak; oksijensiz arıtma teknolojisi, kuvvetli organik madde içeren tarımsal atıksuların ve hayvan çiftliklerinden kaynaklanan atıksuların arıtıldığı tesislerde ortaya çıkan arıtma çamurlarının arıtılmasında yoğun olarak uygulanmaktadır. Hayvan çiftliklerinden kaynaklanan atık suların kirlilik potansiyeli de yüksektir. Bu tür endüstriyel faaliyetlerden oluşan atıksular, arıtılmadan alıcı ortamlara verildiği zaman yüksek miktarda kirlilik oluşturmaktadır. Hayvancılık işletmelerinin ortaya çıkardığı kirlilik kaynakları, endüstriyel ve kentsel kirlilik kaynaklarından da daha geniş alanlara yayılabilmektedir. Bunun nedeni ise, noktasal kirlilikten farklı olarak, su ya da genel olarak biyosferdeki kirliliğin tespit edilmesinin daha zor olmasıdır. Yayılı kirlilik kaynakları (gübreler, hayvansal atıklar vb.) yeraltı sularına veya yüzeysel sulara ulaşarak su kaynaklarının kalitesini bozmakta ve kullanılamaz hale getirmektedir. Anaerobik arıtma prosesleri, atıklardan enerji geri kazanımını sağlayarak, atıkların nihai olarak uzaklaştırılmaları açısından en çok tercih edilen bir biyolojik arıtma teknolojisidir. Anaerobik şartlarda arıtma ile atıksuların içerisindeki organik maddeler enerji amacı ile kullanılarak biyogaza dönüştürülebilir. Böylece, hem atıksuyun kirlilik yükü azaltılır, hem de yenilenebilir bir enerji kaynağı olan biyogaz üretimi gerçekleştirilebilir. Son yıllarda hızlı bir ivme ile gelişen tavukçuluk sektörü, bazı çevresel problemleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle beyaz et tüketiminin, dünya çapında olduğu gibi, Türkiye’de de son yıllardaki hızlı artışı; hayvancılık sektöründe büyük oranda et ve yumurta işletmelerinin çoğalmasına neden olmuş ve bu durum Türkiye’de, kümes hayvanlarından kaynaklanan katı ve sıvı atıkların önemli oranda artmasına sebep olmuştur. Çevre sorunlarına neden olan tavuk çiftliklerinin atıkları, aynı zamanda önemli bir ekonomik potansiyel taşımaktadır. Hayvansal atıkların çoğu gübre ve yem üretimi gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Kanatlı hayvanlardan kaynaklanabilecekdışkı miktarına bakıldığında; ortalama olarak bir kümes hayvanından yılda 0,022 ton gübre ortaya çıkmaktadır. Böylece, Türkiye’de yılda üretilen yaklaşık 7 milyon ton civarındaki kanatlı hayvan gübresinin ciddi çevre problemlerine yol açacağı ön görülmektedir. Tavuk gübresinin karakteristik özelliği katı madde içeriğinin %10-30 arasında, NH4-N konsantrasyonlarının ise oldukça yüksek (~ 8 g/L) olması sebebiyle - yüksek miktarlarda protein ve amino asit içerikleri - yüksek konsantrasyonlarda organik azot içermektedir. Anaerobik arıtma uygulaması için uygun bir substrat olan tavuk gübresinden yüksek miktarlarda metan gazı elde edilebilmektedir. Havasız arıtma uygulaması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve enerji ihtiyacı gibi hususların önemli bir kısmına çözüm sunmaktadır. Türkiye’de de havasız arıtma konusunda yapılan araştırmalar gün geçtikçe gelişim göstermektedir. Havasız arıtma, hızlı ve fizibıl bir şekilde organik atıkların yönetimine/arıtımına çözüm sunmakta olup; bu sebeple oldukça fazlauygulama potansiyeline sahiptir. Fakat yeni teknolojilerin kullanılmasının oldukça pahalı olduğu Türkiye’de havasız arıtma uygulamalarıhenüz tam olarak yeterli değildir. Bu kapsamda, Havasız Çamur Yataklı Reaktör (HÇYR)’ler gibi yüksek hızlı havasız sistemlerin, özellikle hayvan atıkları gibi yüksek organik madde içeriğine sahip atıkların arıtımında uygulamaları da literatürde henüz çok kısıtlıdır. Genel olarak havasız çamur yataklı reaktörler; havasız filtrelerdeki sentetik dolgu malzemesinin pahalı olması, tıkanma, kanallanma, büyük debilerdeki aşırı yük ve biyokütle kaybı gibi dezavantajları olmayan, içerisinde yatak malzemesi bulunmayan, ayrı bir mekanik karıştırma ve harici bir çöktürme birimine ihtiyaç duyulmadığı için yüksek hızlı bir sistemlerdir. Arıtma, reaktörün alt kısmında bulunan granüler yapıdaki çamur yatağı ile bunun üst kesimindeki çamur örtüsünde gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de inek, koyun ve kümes hayvanları sayısının yaklaşık olarak sırasıyla 13, 30 ve 265 milyon olduğu göz önüne alınırsa; yıllık atık kapasiteleri sırasıyla 128, 25, 8 milyon ton civarında hesaplanmaktadır. Yıllık toplam katı madde miktarları (TKM) ise 16.2, 6,1 ve 1,9 milyon ton değerlerindedir. Katı maddenin metana dönüşüm oranının 0,150 m3 CH4/kg TKM olduğu kabul edilirse; metan üretiminin yılda yaklaşık 1,87 milyar m3 olduğu hesaplanabilir. Buna göre yıllık enerji geri kazanım potansiyeli (%60 geri kazanım olduğu kabul edilirse) 5,43 milyon MW-saat olmakta ve bu değer 620 MW’lık bir enerji tesisine karşılık gelmektedir. Tavuk gübresi gibi yüksek kirlilikteki atıkların HÇYR sistemleri ile arıtımları sayesinde yüksek oranda organik madde gideriminin yanında çok yüksek miktarlarda biyogaz geri kazanımı da mümkün olabilmektedir. HÇYR sistemlerinde biyogaz geri kazanımı değerlendirilirken, reaktör içerisindeki biyokütlenin özelliklerinin de mutlaka incelenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, son yıllarda uygulamaları oldukça artmış olan moleküler tekniklerden yararlanılmaktadır. HÇYR sistemleri gibi yüksek hızlı havasız reaktörlerin en önemli özelliklerinden biri, bu reaktörlerde yüksek miktarlarda granül anaerobik çamurun bulunabilmesidir. Diğer havasız sistemlerin yatak malzemesi boşluklarında kısmen gerçekleşen granülasyon; HÇYR sistemlerinde herhangi bir dolgu malzemesi olmadığı halde oluşturulabilmektedir. Çamur hacim indeksi (ÇHİ) < 40 mL/g ve metan verimi yüksek olan bu çamurdaki granüllerin ortalama çapları 1-2 mm olup bazı hallerde 5 mm’ye kadar artış gösterebilmektedir. Reaktördeki granül çamurun hem farklı tipte anaerobik bakterilerin oluşumuna hem de mikrobiyal yapısı ile bileşimine dikkat edilmesi gerekmektedir. Granüller genellikle yapısı kompleks katmanlıdır. Dış yüzeyde, tam olarak fermantatif bakteriler ve hidrojenotrofik metanojenler bulunur. İç tabakada ise asetik asit kullanan (asetiklastik) metanojenler ve hidrojen üreten bakteriler bulunmaktadır. Bunun yanında, farklı türlerde anaerobik bakterilerin, granüller içerisinde birlikte bulunabilmektedir. Bu tez çalışmasında, 6,45 L hacime sahip olan laboratuvar ölçekli bir HÇYR kullanılmıştır. Reaktör, 1 m yükseklikte ve 90 mm çapında pleksicam kolonlardan oluşmuştur. Reaktör; konik bir giriş kısım silindirik bir gövde, bir gaz-sıvı-katı ayırıcı bölme ve bir çıkış savağı olmak üzere 4 ana parçadan meydana gelmektedir. Sisteminin farklı noktalarından kolay bir şekilde numune alabilmek ve reaktörün etkili hacmi boyunca biyokütle değişimi hakkında bilgi sahibi olabilmek amacıyla silindirik gövde üzerine 5 adet numune alma musluğu monte edilmiş. Çalışmada, iki farklı çiftlikten gelen tavuk atığı numunelerinden yararlanılmıştır. Laboratuvara getirilen atık daha sonra +4°C’de muhafaza edilmiştir. Çalışmanın işletmeye alma süresinde, daha önceden tavuk atığına adapte olmuş olan granül aşı çamuru kullanılmıştır. Reaktör, doğal ortam (oda) sıcaklığında işletilerek, herhangi ilave bir ısıtma uygulanmamıştır. Besleme sırasında reaktörün yoğun substrat ile tıkanmaması amacıyla ham tavuk atığı 1+6 oranında seyreltilmiş ve bu karışım 4,00 mm çaplı elekten geçirildikten sonra reaktörün giriş kısmından yukarı akışlı olacak şekilde sisteme beslenmiştir. Reaktörün her gün seyreltilmiş tavuk atığı beslenmesine dikkat edilmiş ve çalışma süresince HÇYR farklı hidrolik bekletme süreleri ile işletilmiştir (~13-26 gün). Reaktörde oluşan biyogaz günlük olarak bir gaz metre yardımıyla kaydedilmiştir. Reaktörde gerçekleşen giderimlerin araştırılmasıiçin pH, alkalinite, toplam ve çözünmüş KOİ, AKM, UAKM gibi konvansiyonel parametreleri düzenli olarak ölçülmüştür. Ayrıca, mikrobiyolojik aktivitelerin çeşitliliği ve miktarı hakkında da çalışmalarda bulunulmuştur. Tez çalışmasının başında, çalışmanın esası ve önemi hakkında detaylı bilgi verilmiştir. Çalışma kapsamında literatürdeki benzer araştırmalar hakkında bilgiler de verilmiştir. Havasız arıtmaya etki eden faktörler ile havasız arıtmada kullanılan sistemlerden kısaca bahsedilerek çalışmada kullanılan HÇYR sistemleri hakkında genel bilgilere yer verilmiştir. Havasız arıtma sürecinde mikroorganizmaların rolü hakkında literatür bilgilerine de yer verilmiştir. Ayrıca hayvan atıklarının, özellikle tavuk atıklarının karakteristik özellikleri hakkında bilgi sunulmuştur. Tez çalışmasının ‘Materyal ve Yöntem’ kısmında, çalışmada kullanılan tavuk atığı ve granül aşı çamurunun özelliklerinden bahsedilmiştir. İki farklı seyreltik tavuk atığının karakterizasyonu, HÇYR’nin işletme koşulları, yapılan deneylerde kullanılan ekipmanlar ve analitik yöntemler hakkında da bilgi verilmiştir. Çalışmanın ‘Sonuçlar ve Tartışma’ kısmında, günlük olarak ölçülen işletme sıcaklık değerleri ile biyogaz üretimleri gibi veriler de verilmiştir. Granül aşı içeren HÇYR’den elde edilen arıtma verimi sonuçları konvansiyonel parametrelerde izlenen değişimleri içerecek şekilde çizelgeler ve grafikler halinde sunulmuştur. Ayrıca, reaktördeki çamur yatağına ait mikrobiyolojik çalışmalar da gerçekleştirilerek; toplulukların miktarları tespit ve tayin edilmiştir. Anaerobik arıtma proseslerinde kompleks organik bileşiklerin metan gazına dönüştürülmesinde, çeşitli mikroorganizma grupları yer almaktadır. Çalışmanın sonuç kısımında, doğal ortam sıcaklığında (herhangi bir ilave ısıtma uygulanmaksızın) iki farklı seyreltik tavuk atığı ile beslenen ve farklı hidrolik bekleme süreslerinde işletilen HÇYR’de gerçekleşen biyogaz üretimleri giderilen TKOİ, parametresi açısından analiz edilmiştir. Buna göre, bekletme süresinin yaklaşık 13 gün olduğu deney düzeneğinde günlük ortalama biyogaz üretim miktarları Atık I için 2365 mL/gün ve Atık II için 2140 mL/gün’dür. Bunun yanında, havasız çamur reaktörde toplam KOİ giderim verimleri Atık I için %89, Atık II için ise %90 bulunmuştur. Diğer yandan çözünmüş KOİ giderim verimleri Atık I’de %63, Atık II’de %75’tir. Her iki çamur için de AKM ve UAKM giderim verimleri benzer bulunmuştur. Atık I’de AKM giderimi %98, UAKM %97 olarak ölçülmüş, bu değer Atık II ’de %99 olarak bulunmuştur., Anaerobic digestion is widely known as a natural process, which converts the biomass (plants, animals or their wastes) to energy and which is now used as one of the most appropriate waste treatment alternatives owing to pollution control and energy recovery. In anaerobic digestion, naturally occurring microorganisms are used to breakdown organic materials and produce biogas, a mixture of mainly methane and carbon dioxide. Many agricultural and industrial wastes can release undesired methane into the atmosphere, but treatment and recovery of this gas by anaerobic treatment processes reduces this source of atmospheric methane. In addition, biogas can be combusted to produce renewable electricity. Hence, anaerobic treatment is a preferred waste treatment process since it produces, sufficiently than consumes, energy and the products of anaerobic digestion have value and can be sold to offset treatment costs. In this respect, poultry litter, a combination of accumulated chicken manure, feathers, and bedding materials (obtained from broiler houses), are ideal candidates for anaerobic digestion because they contain high levels of easily biodegradable materials. Since animal wastes contain high ammonia concentrations, these wastes have high buffering capacities. Moreover, all animal wastes have lower TS contents (3-5% for the piggery wastes and 6-9% for the cattle wastes) than the organic fraction of municipal solid wastes. Besides, poultry manure contains significant concentrations of organic nitrogen due to the presence of high levels of protein and amino acids. Of the nitrogen in fresh manure, 60-80% is typically in the organic form, such as urea and protein. Depending on the environmental conditions, a large percentage of this organic nitrogen (40-90%) is converted into ammonia within a year. Thus, during anaerobic digestion of poultry manure, the concentration of endogenous ammonia nitrogen might rise considerably. In this study, anaerobic treatability of chicken (laying hen) manure was evaluated in a laboratory scale Anaerobic Sludge Bed (ASB) reactor inoculated with the granular sludge source already adapted to chicken manure and the reactor was operated at ambient temperature in order to avoid external heating up to mesophilic temperatures. Since heat requirement for raising the temperature of the incoming feed for anaerobic digestion is eliminated, energy recovery from anaerobic treatment of chicken manure could be realized with less operating costs. Reactor was fed daily with the diluted chicken manure (with an influent feed ratio of 1 kg of fresh chicken manure to 6 liter of tap water) at different HRT values (~8.6-26 days). The treatment performance of the ASB reactor was evaluated with the assessment of the biogas production and some conventional parameters like total and soluble chemical oxygen demand (Total COD and Soluble COD), total suspended solids (TSS), nitrogen, pH and alkalinity changes. Additionally, operational temperature and the produced biogas results were also recorded daily. In microbiological studies, quantification analysis of bacteria, archaea, and methanogens have been done using real time PCR method. Results indicated that average daily biogas productions were 2365 and 2140 mL/day for Slurry-I and Slurry-II, respectively at the same HRT ~ 13 days. Besides, average Total COD removal efficiencies in the ASB reactor were around 89% and 90% for Slurry-I and Slurry-II, respectively. On the other hand, average Soluble COD removal efficiencies were about 63% for Slurry-I and 75% for Slurry-II. Regarding TSS and VSS removals, similar results were observed for both slurries. For Slurry-I, TSS and VSS removal efficiencies were ca. 98 and 97%, respectively, whereas they were both 99% for Slurry-II. Microbiological analysis showed a shift in methanogenic community during biogas recovery and as the number of bacterial community decreased, the amount of archaea increased through the effective digestion volume of the ASB reactor. Moreover, the number of methanogens displayed an uptrend like archaeal community. Methanogenic community showed correlation with acetate concentration in both Slurry-I and Slurry-II., Yüksek Lisans, M.Sc.

Günümüzde ekosistemin bozulmasına sebep olan unsurlardan olan hızlı sanayileşme, tüketim miktarlarındaki artış ve yoğun şehirleşme gibi sebeplerden dolayı önemli çevre sorunları da ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda atıksuların arıtımı için uygulananteknolojilerdeki gelişmelere paralel olarak; oksijensiz arıtma teknolojisi, kuvvetli organik madde içeren tarımsal atıksuların ve hayvan çiftliklerinden kaynaklanan atıksuların arıtıldığı tesislerde ortaya çıkan arıtma çamurlarının arıtılmasında yoğun olarak uygulanmaktadır. Hayvan çiftliklerinden kaynaklanan atık suların kirlilik potansiyeli de yüksektir. Bu tür endüstriyel faaliyetlerden oluşan atıksular, arıtılmadan alıcı ortamlara verildiği zaman yüksek miktarda kirlilik oluşturmaktadır. Hayvancılık işletmelerinin ortaya çıkardığı kirlilik kaynakları, endüstriyel ve kentsel kirlilik kaynaklarından da daha geniş alanlara yayılabilmektedir. Bunun nedeni ise, noktasal kirlilikten farklı olarak, su ya da genel olarak biyosferdeki kirliliğin tespit edilmesinin daha zor olmasıdır. Yayılı kirlilik kaynakları (gübreler, hayvansal atıklar vb.) yeraltı sularına veya yüzeysel sulara ulaşarak su kaynaklarının kalitesini bozmakta ve kullanılamaz hale getirmektedir. Anaerobik arıtma prosesleri, atıklardan enerji geri kazanımını sağlayarak, atıkların nihai olarak uzaklaştırılmaları açısından en çok tercih edilen bir biyolojik arıtma teknolojisidir. Anaerobik şartlarda arıtma ile atıksuların içerisindeki organik maddeler enerji amacı ile kullanılarak biyogaza dönüştürülebilir. Böylece, hem atıksuyun kirlilik yükü azaltılır, hem de yenilenebilir bir enerji kaynağı olan biyogaz üretimi gerçekleştirilebilir.Son yıllarda hızlı bir ivme ile gelişen tavukçuluk sektörü, bazı çevresel problemleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle beyaz et tüketiminin, dünya çapında olduğu gibi, Türkiye'de de son yıllardaki hızlı artışı; hayvancılık sektöründe büyük oranda et ve yumurta işletmelerinin çoğalmasına neden olmuş ve bu durum Türkiye'de, kümes hayvanlarından kaynaklanan katı ve sıvı atıkların önemli oranda artmasına sebep olmuştur.Çevre sorunlarına neden olan tavuk çiftliklerinin atıkları, aynı zamanda önemli bir ekonomik potansiyel taşımaktadır. Hayvansal atıkların çoğu gübre ve yem üretimi gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Kanatlı hayvanlardan kaynaklanabilecekdışkı miktarına bakıldığında; ortalama olarak bir kümes hayvanından yılda 0,022 ton gübre ortaya çıkmaktadır. Böylece, Türkiye'de yılda üretilen yaklaşık 7 milyon ton civarındaki kanatlı hayvan gübresinin ciddi çevre problemlerine yol açacağı ön görülmektedir.Tavuk gübresinin karakteristik özelliği katı madde içeriğinin %10-30 arasında, NH4-N konsantrasyonlarının ise oldukça yüksek (~ 8 g/L) olması sebebiyle - yüksek miktarlarda protein ve amino asit içerikleri - yüksek konsantrasyonlarda organik azot içermektedir. Anaerobik arıtma uygulaması için uygun bir substrat olan tavuk gübresinden yüksek miktarlarda metan gazı elde edilebilmektedir. Havasız arıtma uygulaması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve enerji ihtiyacı gibi hususların önemli bir kısmına çözüm sunmaktadır. Türkiye'de de havasız arıtma konusunda yapılan araştırmalar gün geçtikçe gelişim göstermektedir. Havasız arıtma, hızlı ve fizibıl bir şekilde organik atıkların yönetimine/arıtımına çözüm sunmakta olup; bu sebeple oldukça fazlauygulama potansiyeline sahiptir. Fakat yeni teknolojilerin kullanılmasının oldukça pahalı olduğu Türkiye'de havasız arıtma uygulamalarıhenüz tam olarak yeterli değildir. Bu kapsamda, Havasız Çamur Yataklı Reaktör (HÇYR)'ler gibi yüksek hızlı havasız sistemlerin, özellikle hayvan atıkları gibi yüksek organik madde içeriğine sahip atıkların arıtımında uygulamaları da literatürde henüz çok kısıtlıdır. Genel olarak havasız çamur yataklı reaktörler; havasız filtrelerdeki sentetik dolgu malzemesinin pahalı olması, tıkanma, kanallanma, büyük debilerdeki aşırı yük ve biyokütle kaybı gibi dezavantajları olmayan, içerisinde yatak malzemesi bulunmayan, ayrı bir mekanik karıştırma ve harici bir çöktürme birimine ihtiyaç duyulmadığı için yüksek hızlı bir sistemlerdir. Arıtma, reaktörün alt kısmında bulunan granüler yapıdaki çamur yatağı ile bunun üst kesimindeki çamur örtüsünde gerçekleştirilmektedir.Türkiye'de inek, koyun ve kümes hayvanları sayısının yaklaşık olarak sırasıyla 13, 30 ve 265 milyon olduğu göz önüne alınırsa; yıllık atık kapasiteleri sırasıyla 128, 25, 8 milyon ton civarında hesaplanmaktadır. Yıllık toplam katı madde miktarları (TKM) ise 16.2, 6,1 ve 1,9 milyon ton değerlerindedir. Katı maddenin metana dönüşüm oranının 0,150 m3 CH4/kg TKM olduğu kabul edilirse; metan üretiminin yılda yaklaşık 1,87 milyar m3 olduğu hesaplanabilir. Buna göre yıllık enerji geri kazanım potansiyeli (%60 geri kazanım olduğu kabul edilirse) 5,43 milyon MW-saat olmakta ve bu değer 620 MW'lık bir enerji tesisine karşılık gelmektedir.Tavuk gübresi gibi yüksek kirlilikteki atıkların HÇYR sistemleri ile arıtımları sayesinde yüksek oranda organik madde gideriminin yanında çok yüksek miktarlarda biyogaz geri kazanımı da mümkün olabilmektedir. HÇYR sistemlerinde biyogaz geri kazanımı değerlendirilirken, reaktör içerisindeki biyokütlenin özelliklerinin de mutlaka incelenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, son yıllarda uygulamaları oldukça artmış olan moleküler tekniklerden yararlanılmaktadır. HÇYR sistemleri gibi yüksek hızlı havasız reaktörlerin en önemli özelliklerinden biri, bu reaktörlerde yüksek miktarlarda granül anaerobik çamurun bulunabilmesidir. Diğer havasız sistemlerin yatak malzemesi boşluklarında kısmen gerçekleşen granülasyon; HÇYR sistemlerinde herhangi bir dolgu malzemesi olmadığı halde oluşturulabilmektedir. Çamur hacim indeksi (ÇHİ) < 40 mL/g ve metan verimi yüksek olan bu çamurdaki granüllerin ortalama çapları 1-2 mm olup bazı hallerde 5 mm'ye kadar artış gösterebilmektedir. Reaktördeki granül çamurun hem farklı tipte anaerobik bakterilerin oluşumuna hem de mikrobiyal yapısı ile bileşimine dikkat edilmesi gerekmektedir. Granüller genellikle yapısı kompleks katmanlıdır. Dış yüzeyde, tam olarak fermantatif bakteriler ve hidrojenotrofik metanojenler bulunur. İç tabakada ise asetik asit kullanan (asetiklastik) metanojenler ve hidrojen üreten bakteriler bulunmaktadır. Bunun yanında, farklı türlerde anaerobik bakterilerin, granüller içerisinde birlikte bulunabilmektedir. Bu tez çalışmasında, 6,45 L hacime sahip olan laboratuvar ölçekli bir HÇYR kullanılmıştır. Reaktör, 1 m yükseklikte ve 90 mm çapında pleksicam kolonlardan oluşmuştur. Reaktör; konik bir giriş kısım silindirik bir gövde, bir gaz-sıvı-katı ayırıcı bölme ve bir çıkış savağı olmak üzere 4 ana parçadan meydana gelmektedir. Sisteminin farklı noktalarından kolay bir şekilde numune alabilmek ve reaktörün etkili hacmi boyunca biyokütle değişimi hakkında bilgi sahibi olabilmek amacıyla silindirik gövde üzerine 5 adet numune alma musluğu monte edilmiş. Çalışmada, iki farklı çiftlikten gelen tavuk atığı numunelerinden yararlanılmıştır. Laboratuvara getirilen atık daha sonra +4°C'de muhafaza edilmiştir. Çalışmanın işletmeye alma süresinde, daha önceden tavuk atığına adapte olmuş olan granül aşı çamuru kullanılmıştır. Reaktör, doğal ortam (oda) sıcaklığında işletilerek, herhangi ilave bir ısıtma uygulanmamıştır. Besleme sırasında reaktörün yoğun substrat ile tıkanmaması amacıyla ham tavuk atığı 1+6 oranında seyreltilmiş ve bu karışım 4,00 mm çaplı elekten geçirildikten sonra reaktörün giriş kısmından yukarı akışlı olacak şekilde sisteme beslenmiştir. Reaktörün her gün seyreltilmiş tavuk atığı beslenmesine dikkat edilmiş ve çalışma süresince HÇYR farklı hidrolik bekletme süreleri ile işletilmiştir (~13-26 gün). Reaktörde oluşan biyogaz günlük olarak bir gaz metre yardımıyla kaydedilmiştir. Reaktörde gerçekleşen giderimlerin araştırılmasıiçin pH, alkalinite, toplam ve çözünmüş KOİ, AKM, UAKM gibi konvansiyonel parametreleri düzenli olarak ölçülmüştür. Ayrıca, mikrobiyolojik aktivitelerin çeşitliliği ve miktarı hakkında da çalışmalarda bulunulmuştur. Tez çalışmasının başında, çalışmanın esası ve önemi hakkında detaylı bilgi verilmiştir. Çalışma kapsamında literatürdeki benzer araştırmalar hakkında bilgiler de verilmiştir. Havasız arıtmaya etki eden faktörler ile havasız arıtmada kullanılan sistemlerden kısaca bahsedilerek çalışmada kullanılan HÇYR sistemleri hakkında genel bilgilere yer verilmiştir. Havasız arıtma sürecinde mikroorganizmaların rolü hakkında literatür bilgilerine de yer verilmiştir. Ayrıca hayvan atıklarının, özellikle tavuk atıklarının karakteristik özellikleri hakkında bilgi sunulmuştur.Tez çalışmasının 'Materyal ve Yöntem' kısmında, çalışmada kullanılan tavuk atığı ve granül aşı çamurunun özelliklerinden bahsedilmiştir. İki farklı seyreltik tavuk atığının karakterizasyonu, HÇYR'nin işletme koşulları, yapılan deneylerde kullanılan ekipmanlar ve analitik yöntemler hakkında da bilgi verilmiştir. Çalışmanın 'Sonuçlar ve Tartışma' kısmında, günlük olarak ölçülen işletme sıcaklık değerleri ile biyogaz üretimleri gibi veriler de verilmiştir. Granül aşı içeren HÇYR'den elde edilen arıtma verimi sonuçları konvansiyonel parametrelerde izlenen değişimleri içerecek şekilde çizelgeler ve grafikler halinde sunulmuştur. Ayrıca, reaktördeki çamur yatağına ait mikrobiyolojik çalışmalar da gerçekleştirilerek; toplulukların miktarları tespit ve tayin edilmiştir. Anaerobik arıtma proseslerinde kompleks organik bileşiklerin metan gazına dönüştürülmesinde, çeşitli mikroorganizma grupları yer almaktadır. Çalışmanın sonuç kısımında, doğal ortam sıcaklığında (herhangi bir ilave ısıtma uygulanmaksızın) iki farklı seyreltik tavuk atığı ile beslenen ve farklı hidrolik bekleme süreslerinde işletilen HÇYR'de gerçekleşen biyogaz üretimleri giderilen TKOİ, parametresi açısından analiz edilmiştir. Buna göre, bekletme süresinin yaklaşık 13 gün olduğu deney düzeneğinde günlük ortalama biyogaz üretim miktarları Atık I için 2365 mL/gün ve Atık II için 2140 mL/gün'dür. Bunun yanında, havasız çamur reaktörde toplam KOİ giderim verimleri Atık I için %89, Atık II için ise %90 bulunmuştur. Diğer yandan çözünmüş KOİ giderim verimleri Atık I'de %63, Atık II'de %75'tir. Her iki çamur için de AKM ve UAKM giderim verimleri benzer bulunmuştur. Atık I'de AKM giderimi %98, UAKM %97 olarak ölçülmüş, bu değer Atık II 'de %99 olarak bulunmuştur. Anaerobic digestion is widely known as a natural process, which converts the biomass (plants, animals or their wastes) to energy and which is now used as one of the most appropriate waste treatment alternatives owing to pollution control and energy recovery. In anaerobic digestion, naturally occurring microorganisms are used to breakdown organic materials and produce biogas, a mixture of mainly methane and carbon dioxide. Many agricultural and industrial wastes can release undesired methane into the atmosphere, but treatment and recovery of this gas by anaerobic treatment processes reduces this source of atmospheric methane. In addition, biogas can be combusted to produce renewable electricity. Hence, anaerobic treatment is a preferred waste treatment process since it produces, sufficiently than consumes, energy and the products of anaerobic digestion have value and can be sold to offset treatment costs.In this respect, poultry litter, a combination of accumulated chicken manure, feathers, and bedding materials (obtained from broiler houses), are ideal candidates for anaerobic digestion because they contain high levels of easily biodegradable materials. Since animal wastes contain high ammonia concentrations, these wastes have high buffering capacities. Moreover, all animal wastes have lower TS contents (3-5% for the piggery wastes and 6-9% for the cattle wastes) than the organic fraction of municipal solid wastes. Besides, poultry manure contains significant concentrations of organic nitrogen due to the presence of high levels of protein and amino acids. Of the nitrogen in fresh manure, 60-80% is typically in the organic form, such as urea and protein. Depending on the environmental conditions, a large percentage of this organic nitrogen (40-90%) is converted into ammonia within a year. Thus, during anaerobic digestion of poultry manure, the concentration of endogenous ammonia nitrogen might rise considerably. In this study, anaerobic treatability of chicken (laying hen) manure was evaluated in a laboratory scale Anaerobic Sludge Bed (ASB) reactor inoculated with the granular sludge source already adapted to chicken manure and the reactor was operated at ambient temperature in order to avoid external heating up to mesophilic temperatures. Since heat requirement for raising the temperature of the incoming feed for anaerobic digestion is eliminated, energy recovery from anaerobic treatment of chicken manure could be realized with less operating costs. Reactor was fed daily with the diluted chicken manure (with an influent feed ratio of 1 kg of fresh chicken manure to 6 liter of tap water) at different HRT values (~8.6-26 days). The treatment performance of the ASB reactor was evaluated with the assessment of the biogas production and some conventional parameters like total and soluble chemical oxygen demand (Total COD and Soluble COD), total suspended solids (TSS), nitrogen, pH and alkalinity changes. Additionally, operational temperature and the produced biogas results were also recorded daily. In microbiological studies, quantification analysis of bacteria, archaea, and methanogens have been done using real time PCR method. Results indicated that average daily biogas productions were 2365 and 2140 mL/day for Slurry-I and Slurry-II, respectively at the same HRT 13 days. Besides, average Total COD removal efficiencies in the ASB reactor were around 89% and 90% for Slurry-I and Slurry-II, respectively. On the other hand, average Soluble COD removal efficiencies were about 63% for Slurry-I and 75% for Slurry-II. Regarding TSS and VSS removals, similar results were observed for both slurries. For Slurry-I, TSS and VSS removal efficiencies were ca. 98 and 97%, respectively, whereas they were both 99% for Slurry-II. Microbiological analysis showed a shift in methanogenic community during biogas recovery and as the number of bacterial community decreased, the amount of archaea increased through the effective digestion volume of the ASB reactor. Moreover, the number of methanogens displayed an uptrend like archaeal community. Methanogenic community showed correlation with acetate concentration in both Slurry-I and Slurry-II. 99

Objective The study is to analyze the specific characteristics of the brain bioelectrical activity in children with delay in both mental and speech development. Methods We have examined 52 children with severe delay in both mental and speech development. The children were in the department of neurology from 2011 to 2014. They were from 8 months to 5 years of age. Children with epilepsy bouts and motor disorders were not included in the study. The device HE , Russian Federation, Ivanovo, was used for the study. Clinically, the children manifested based on their age in the following manner: 8–9 months of age – no babbling (repetition of identical syllables; 1 year of age – very silent baby, almost no voicing; 18 months of age – no simple words such as “mommy”, “give”, and no comprehension of these words; 2–3 years of age – knowledge and usage of a very small set of words, no repetition of new words spoken by others; 4–5 years of age – no ability to make up sentences, no comprehension of simple stories told by adults. Results The findings of EEG test performed on children with delay in both mental and speech development are as follows: 1. Prolonged generalized or diffuse epileptic activity, in 10 children, 19.23%; 2. Prolonged and periodic slowdown in frontal, frontocentral, and frontotemporal leads, in 21 children, 40.38%; 3. Slowdown and disorganization in the background activity, in 13 children, 25%; 4. Disorganized pathologic EEG pattern, absence of physiologic sleep and wake patterns alongside with diffuse bursts of theta and delta waves, in 8 children, 15.38%. Conclusion The information concerning the brain function, which was obtained by registering of the bioelectric activity, makes it easier to diagnose the changes in development, and identification the possible opportunities to conduct an adequate individualized correction.