Search

Interesovanje za proučavanje problematičnih oblika ponašanja kod dece sa teškoćama u metalnom razvoju predškolskog uzrasta proizilazi iz činjenice da je to period koji označava ključnu fazu za razvoj društvenih, kognitivnih i emocionalnih veština. Rad se bavi utvrđivanjem prevalencije problema ponašanja kao i sagledavanjem povezanosti između eksternalizovanih i internalizovanih oblika problematičnog ponašanja kod dece sa teškoćama u mentalnom razvoju predškolskog uzrasta. Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 35 dece, oba pola, uzrasta od 4 do 7 godina. Ispoljavanje eksternalizovanih i internalizovanih oblika problematičnog ponašanja ispitana su primenom Skale problematičnog ponašanja koju su popunjavali vaspitači koji rade za decom koja su obuhvaćena uzorkom. Analizom dobijenih podataka može se uočiti da prosečne vrednosti ukazuju na to da su deca iz uzorka ponekad usamljena, da ponekad ispoljavaju anksioznost u grupi kao i da ponekad deluju tužno ili depresivno. Iako se nijedan eksternalizovan oblik problematičnog ponašanja ne ispoljava često, svi procenjeni problemi ispoljavaju se ponekad. Testirane korelacije na nivoima značajnosti od 0,01 i 0,05 ukazuju na činjenicu da postoji statistički značajna povezanost između eksternalizovanih i internalizovanih problema ponašanja kod dece sa teškoćama u mentalnom razvoju ranog i predškolskog uzrasta., The motivation for this study is rooted in the importance of understanding problematic behavior in children with mental development difficulties during their early stages of growth. This period is critical for their social, cognitive, and emotional development. The study aimed to determine the occurrence of behavioral problems and explore potential relationships between externalized and internalized problematic behaviors in children facing challenges in mental development. The research was conducted with a sample of 35 children, comprising both boys and girls, aged 4 to 7 years. Externalized and internalized forms of problematic behavior were assessed using The Problem Behaviors Scale, which was completed by educators who interacted with the children in the sample. The analysis of the collected data revealed that, on average, the children in the sample occasionally experienced feelings of loneliness, displayed anxiety in group settings, and sometimes exhibited signs of sadness or depression. While individual externalized forms of problematic behavior were not frequently observed, all assessed problems were occasionally present. The study identified significant correlations at the 0.01 and 0.05 significance levels, indicating a statistically significant relationship between externalized and internalized problematic behaviors among children with difficulties in mental development.

Uvod: Stav prosvetnih radnika prema inkluziji predstavlja značajan faktor uspešne edukacije učenika sa teškoćama u razvoju. Ciljevi: Ciljevi istraživanja bili su da se procene stavovi prosvetnih radnika prema inkluziji, kao i da se utvrde razlike u stavovima između nastavnika razredne nastave, nastavnika predmetne nastave u osnovnim i nastavnika predmetne nastave u srednjim školama. Posebni ciljevi odnosili su se na utvrđivanje razlika u stavovima nastavnika u odnosu na životno doba i iskustvo u radu sa učenicima sa teškoćama u razvoju. Metode: Istraživanje je sprovedeno na prigodnom uzorku od 101 nastavnika razredne nastave i nastavnika predmetne nastave osnovnih i srednjih škola, oba pola (67.3% ženskog i 32.7% muškog), starosti od 24 do 53 godine. Nastavnici razredne nastave čine 38.6% uzorka, 33.8% su predmetni nastavnici iz osnovnih škola i 27.6% predmetni nastavnici iz srednjih škola. Manje od polovine ispitanika (43.6%) imalo je iskustva u nastavnom radu sa učenicima sa teškoćama u razvoju. Primenjena je revidirana Skala mišljenja o inkluziji učenika sa teškoćama. Rezultati: Dobijeni rezultati ukazuju da najveći broj nastavnika razredne nastave ima negativan stav, dok se prosečni skorovi nastavnika predmetne nastave u osnovnim i srednjim školama grupišu u zoni neutralnih stavova prema inkluzivnom obrazovanju. Mlađi nastavnici razredne nastave, bez iskustva u inkluzivnoj nastavi, smatraju da je inkluzija značajna za učenike sa teškoćama u razvoju. Stariji nastavnici razredne nastave uviđaju probleme inkluzivnog obrazovanja. Zaključak: Na osnovu dobijenih podataka smatramo da je prosvetnim radnicima neophodno obezbediti kvalitetnu kontinuiranu defektološku podršku, sticanje neformalnog iskustva, značajno smanjiti broj učenika u odeljenju, kao i obezbediti materijalne resurse tokom realizacije inkluzivne nastave., Introduction. The attitudes of educators towards inclusive education are a significant factor in successful education of students with disabilities. Objectives. The objectives of this research were to assess the attitudes of educators towards inclusion as well as to determine the differences in the attitudes between class teachers, primary school teachers and secondary school teachers. The specific objectives were to identify the differences in attitudes of teachers in relation to age and experience in working with students with disabilities. Methods. The survey was conducted on a convenient sample of 101 teachers, of both sexes (female 67.3% and 32.7% male), 24 to 53 years of age. Class teachers made up 38.6% of the sample, 33.8% were primary school teachers and 27.6% were secondary school teachers. Less than half of the respondents (43.6%) had experience in educating students with disabilities. A revised Opinions Relative to Integration of Students with Disabilities was applied. Results. The results indicate that most class teachers had a negative attitude, while the average scores of teachers in primary and secondary schools were grouped around neutral attitudes towards inclusive education. Younger teachers without experience in inclusive teaching believed that inclusive education was important for students with disabilities. Senior teachers recognized the problems of inclusive education. Conclusion. Based on the obtained data, we think that it is necessary to provide teachers with quality and continuous support of special educators in order to acquire informal experience, significantly reduce the number of students in classes, and provide material resources during inclusive teaching.

Deca s intelektualnom ometenošću neretko pokazuju nedovoljno kontrolisano ponašanje koje se ispoljava u vidu agresije uzrokovane promenom emocionalnog stanja. Često pokazuju zbunjenost sopstvenom agresivnom energijom stoga je od izuzetne važnosti da im se omoguće različite prilike za izražavanje, doživljavanje, prihvatanje i ekspresiju emocija. Najbolji način proživljavanja sopstvenih emocija je kroz nedirektivnu terapiju igrom budući da ona omogućava detetu da kontroliše i balansira emocije, posebno negativne kao što su bes, strah, bol i uznemirenost. Pištolji, vreće za udaranje, superheroji i slične „agresivne“ igračke oslobađaju decu napetosti i stresa. Dete tokom nedirektivne igre uz podršku terapeuta obrađuje, objašnjava, shvata i integriše svoja neprijatna ranija iskustva. Cilj rada je da se na osnovu pregleda i analize literature ukaže na značaj primene nedirektivne terapije igrom kod dece s intelektualnom ometenošću koja pokazuju agresivno ponašanje. Pretraga literature realizovana je kroz Google Scholar i servis Konzorcijuma biblioteka Srbije za objedinjenu nabavku – KOBSON. Analiza malobrojnih istraživačih radova pokazuje da je nedirektivna terapija igrom značajan metod za umerenu redukciju agresivnog ponašanja kod dece s intelektualnom ometenoću. Autori navode da su deca tokom terapije u prijatnom i bezbednom okruženju ispoljavala agresivno ponašanje na koje je terapeut davao empatičan odgovor. Kroz izražavanje agresivnog ponašanja u sobi za igru u prisustvu terapeuta koji verbalizuje sva dečija osećanja i radnje deca su naučila kako da zadovolje sopstvene potrebe na društveno prihvatljiv način. Istraživači ukazuju na potrebu za opsežnijim istraživanjima koja bi procenjivala uticaj nedirektivne terapije igrom na smanjenje agresivnog ponašanja kod dece s intelektualom ometenošću.

Igra ima nezamenljiv značaj u celokupnom dečijem razvoju. Deca teško izražavaju svoje emocije stoga je igra najbolji način njihovog proživljavanja i izražavanja. Ona omogućava da dete na prirodan način samostalno rešava svoje probleme. Nedirektivna terapija igrom usmerena na dete predstavlja proces u kom dete samostalno bira igračke i tip igre kako bi izrazio različita emocionalna stanja. Cilj ovog rada je da se pregledom i analizom dostupne literature ukaže na značaj primene terapije igrom usmerene na dete. Pretraga literature realizovana je kroz Google Scholar i servis Konzorcijuma biblioteka Srbije za objedinjenu nabavku – KOBSON. Na osnovu analize dostupne literature može da se zaključi da terapija igrom usmerena na dete ima široku upotrebu. Pozitivan uticaj ima kod dece koja pokazuju probleme ponašanju, probleme pri usvajanju školskih znanja, teškoće u uspostavljanju socijalnih odnosa, probleme afektivnog vezivanja. Efikasna je i kod dece s poremećajem iz spektra autizma., Play has irreplaceable significance in the overall development of children. Children find it difficult to express their emotions, so play is the best way to experience and express them. It allows the child to solve its problem in natural way on its own. Non-directive child-centered play therapy is a process in which child independently chooses toys and type of game to express different emotional states. The aim of this paper is to review and analyze available literature to point out importance of the applications of child-centered play therapy. The literature search was realized through Google Scholar and service of Consortium of libraries of Serbia for unified procurement – KOBSON. Based on the analysis of the available literature, it can be concluded that child-centered play therapy is widely used. It has a positive effect on children who show behavioral problems, problems in acquisition school knowledge, difficulties in establishing social relations, problems of affective attachment. It is effective in children with autism spectrum disorder.

Objective Taking care of children with autism spectrum disorder (ASD), as of children with other developmental disorders, is associated with greater parental stress. The aim of this study was to determine the prevalence and impact of integrative and co-morbid ASD-related symptoms on parental stress levels during the COVID-19 pandemic at four time points. Testing was performed during significant changes related to the state of the COVID-19 pandemic in Serbia.Methods The research sample included 67 parents of children with ASD 4 to 7 years and 6 months of age. The Autism Parenting Stress Index, Gilliam Autism Rating Scale - Third Edition, diagnostic criteria for ASD from DSM-5 and Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence - Fourth Edition were used to assess the tested abilities.Results Core behavior (problems of social development and communication skills) as well as co-morbid behaviors related to ASD (tantrums, aggressive behavior, self-injurious behavior and difficulties with transitions) caused the highest degree of parental stress. Post hoc tests that used Bonferroni correction found that parental stress caused by basic and co-morbid behaviors gradually decreased from first to fourth measurement, respectively. Sleep and toilet training problems, as well as co-morbid physical problems, caused the greatest degree of parental stress during the first measurement. Measuring total parental stress caused by integrative and co-morbid symptoms related to ASD showed that it was at the highest level during the first measurement, decreased during the second measurement and remained unchanged during the third and fourth measurements.Conclusion Time, as a repeating factor, during the COVID-19 pandemic has an effect on lowering the levels of parental stress caused by all examined ASD-related domains. These results may be useful in creating individual programs to support parents of children with ASD during the COVID-19 pandemic.

The paper is aimed at assessing teachers attitudes towards inclusive education of students with disabilities. The sample consists of 39 teachers, aged 24 – 51 of years. Out of the total number of respondents, 34.2% of them told us that they had experience in the educational process with students with developmental disabilities. Teachers general attitudes towards inclusive education were assessed by the Scale of opinion on inclusion of students with disabilities. The results of research suggest that the majority of surveyed teachers have a negative attitudes when assessing benefits of inclusive education for students with disabilities, as well as that inclusion requires changes in the organization of educational process. A statistically significant correlation was obtained between all estimated subscales. The age of teachers does not affect attitudes towards inclusive education. The results we got point out the necessity of professional academic education of teachers to work with students with developmental disabilities, Rad je usmeren ka proceni stavova učitelja prema inkluzivnom obrazovanju uče- nika s teškoćama u razvoju. Uzorak čini 39 učitelja, starosne dobi od 24 do 51 godine. Od ukupnog broja ispitanika njih 34,2% izjavljuje da je imalo iskustva u vaspitno-obrazovnom procesu učenika s teškoćama u razvoju. Opšti stavo- vi učitelja prema inkluzivnom obrazovanju procenjeni su Skalom mišljenja o inkluziji učenika s teškoćama. Rezultati istraživanja sugerišu da većina ispitanih učitelja ima negativan stav pri proceni dobrobiti inkluziv- nog obrazovanja za učenike s teškoćama, kao i da inkluzija zahteva promene u organizaciji vaspitno-obrazovnog procesa. Dobijena je statistički značajna korelacija između svih procenjenih subskala. Starosna dob učitelja ne utiče na stavove prema inkluzivnom obrazovanju. Dobijeni podaci ukazuju na neophod- nost stručno akademskog obrazovanja učitelja za rad sa učenicima koji pokazuju teškoće u razvoju.

Dravet sindrom (DS; šifra 8A61.11 prema ICD-11) je retka razvojna i epileptička encefalopatija koju karakterišu farmakorezistentna epilepsija i duboko oštećenje neurokognitivnog funkcionisanja, sa spektrom kognitivnih, jezičkih i motoričkih poremećaja, kao i poremećaja ponašanja. Ovi ispadi počinju u prvoj godini života i često evoluiraju u epileptički status. Deca sa DS su pod visokim rizikom od smrti, posebno od iznenadne neočekivane smrti u epilepsiji. Ponavljanje napada i indirektni efekti koji se odnose na njihove komorbiditete čini decu sa DS i njihove porodice ranjivom populacijom kada su zdravstveni sistemi ugroženi, kao što je to slučaj tokom pandemije COVID-19. Infekcije i febrilnost često pogoršavaju stanje i izazivaju napade i epileptički status kod dece sa DS. Rani podaci pokazuju različite neurološke manifestacije kod značajnog dela pacijenata sa SARS-CoV-2 infekcijom, iako postoji malo dokumentacije o efektima na osobe sa epilepsijom. Kod 50% osoba sa DS kod kojih su se razvili mogući ili verovatni simptomi COVID-19, prijavljeno je pogoršanje napada, u smislu učestalosti ili trajanja napada ili oboje, ali nisu opisane epizode epileptičkog statusa ili druge komplikacije. Nekoliko porodica opisalo je sličan obrazac rasplamsavanja napada kao i tokom bilo koje istovremene respiratorne infekcije. Nisu prijavljene druge post-infektivne komplikacije. Iako nije bilo razlike u godinama osoba s DS koje su imale simptome kompatibilne sa COVID-19, izdvaja se zapažanje da su većina onih kojima je potrebna medicinska pomoć bila deca (uglavnom mlađa od 12 godina). Studije sa oprezom zaključuju da DS možda neće uzrokovati povećan rizik od teških ishoda COVID-19 u poređenju sa drugim zdravstvenim stanjima, pod pretpostavkom da postoji zaštita, prevencija i kontrola infekcije. Svakako, važna je procena komorbiditeta koji mogu povećati rizik od teških ishoda. Vakcinacija za sada izgleda kao strategija koja najviše obećava zaštitu od teških ishoda COVID-19 kod DS. Iako j

Mucanje se, prema petoj reviziji Dijagnostičkog i statističkog priručnika za mentalne poremećaje Američkog psihijatrijskog udruženja (DSM-5), definiše kao poremećaj tečnosti govora koji se uglavnom javlja u detinjstvu. To je multifaktorijalan poremećaj koji se najčešće ispoljava produžavanjem, ponavljanjem ili blokadama tokom produkcije glasova, slogova i reči. Povezuje se sa atipičnim govornim obrascem, ali uključuje i druge razvojne oblasti kao što su emocije, kognicija i socijalni aspekt. Kritičan period za pojavu mucanja je između druge i pete godine kada se usled nesklada između nedovoljno zrelih govorno-jezičkih sposobnosti i povećanih komunikacionih potreba deteta javljaju repeticije glasova, slogova i reči, ali i drugi znakovi govorne disfluentnosti. Logopedski tretman je najznačajniji deo kompleksne terapije mucanja, a naročito je izazovan kod dece predškolskog uzrasta, jer zahteva pažljiv odabir tehnika u skladu sa njihovim individualnim karakteristikama i potrebama. Cilj ovog rada je prikaz tehnike odgovora uslovljenih stimulusima kao jedne od strategija za korekciju mucanja, kod dece predškolskog uzrasta. Tehnika odgovora uslovljenih stimulusima zasniva se na principu prilagođavanja terapeutovih reakcija detetovom govoru. Kada ono formuliše fluentan govorni iskaz, terapeut ga nagrađuje pohvalom dok na disfluentne sekvence reaguje adekvatnom mimikom i suptilnim imenovanjem greške dajući mu do znanja da govor nije bio zadovoljavajućeg kvaliteta. Na početku terapije, logoped podstiče izgovor najkraće govorne jedinice koju dete može fluentno da produkuje, kako bi pohvalom uticao na učvršćivanje poželjnih odgovora. Kraća trajanja stimulusa nad kojima može češće da se vrši kontrola biće efikasnija od dugotrajnijih stimulusa, a čak se sugeriše da bi stimulans u produženom trajanju mogao da bude frustrirajući. Krajnji cilj predstavlja produžavanje fluentnog izgovora do optimalnog nivoa, neophodnog za ostvarivanje efikasne komunikacije. Primena ove tehnike pomaže

Therapeutic horticulture (TH) is a non-invasive support treatment in which participants enhance their well-being through active or passive involvement in plant and plant-related activities. Positive effects of TH are mainly noticed in children and youth with intellectual disability (ID), while the effects of TH on adults with ID have not been extensively studied. The aim of this study was to determine the impacts of TH on psycho-social aspects of functioning in adults with moderate ID in institutional settings. The sample included 68 adults with moderate ID of both genders. The participants were divided into an experimental group (N=33), that participated in a designed ten-week program TH, and a control group (N=35). The Social Skills Rating System – SSRS (Gresham & Eliot, 1990) was used to assess social skills and behavioral problems and Self-Efficacy for Gardening Scale was designed for assessing self-efficacy. We compared the results before and after the intervention. The obtained results showed a significant decrease in different forms of problem behaviors, and an improvement of social skills and self-efficacy in experimental group. Results of this study provide the empirical proof for positive effects of TH on the improvement of the psychosocial well-being of adults with moderate ID in institutional settings. However, further research is necessary., Terapeutska hortikultura (TH) je neinvanzivni suportivni tretman putem kojeg se učesnici aktivno ili pasivno uključuju u različite aktivnosti sa biljkama radi unapređenja svog blagostanja. Ovo istraživanje ima za cilj da utvrdi uticaj TH na psihosocijalne aspekte funkcionisanja odraslih osoba sa intelektualnom ometenošću u institucionalnom smeštaju. S obzirom da je TH relativno nova empirijska oblast, kao i činjenice da u Republici Srbiji ne postoji registrovani hortikulturni terapeut, primenjeni program TH su zajedno kreirali autori studije, dva pejzažna arhitekta i tri defektologa. Program TH obuhvata sedam oblasti, od kojih se svaka sastoji od četiri vrsta hortikulturnih aktivnosti. Realizovan je tokom 10 kontinuiranih nedelja (3 puta nedeljno u trajanju od 90 minuta). Uzorkom je obuhvaćeno 68 ispitanika sa umerenom intelektualnom ometenošću, starosti od 21 do 47 godina, podeljenih u dve grupe. Prva, eksperimentalna grupa uključuje 33 učesnika (17 muških i 16 ženskih), dok kontrolna grupa ima 35 učesnika (20 muških i 15 ženskih). Za procenu socijalnih veština i bihevioralnih problema korišćen je Sistem za procenu socijalnih veština (The Social Skills Rating System – SSRS, Gresham & Elliot, 1990), dok je procena samoefikasnosti izvršena putem dizajnirane Skale za procenu samoefikasnosti u hortikulturi. Pre početka intervencije izvršene su procene ispitanika i nisu utvrđene statistički značajne razlike između eksperimentalne i kontrolne grupe. Nakon primene programa TH, kod ispitanika eksperimentalne grupe utvrđeno je značajno smanjenje različitih oblika internalizovanih i eksternalizovanih problema u ponašanju, kao i unapređenje socijalnih veština i samoefikasnosti. Pozitivan uticaj terapeutske horikulture ima veći uticaj na ispitanike muškog pola. Dobijeni rezultati pružaju inicijalnu empirijsku podršku u primeni ovog komplementarnog tretmana kod osoba sa umerenom IO u cilju poboljšanja njihovog psihosocijalnog funkcionisanja u institucionalnim okruženjima, poseb

Grupaciji neurorazvojnih poremećaja koji uključuju značajne teškoće intelektualnih, motoričkih, jezičkih i socijalnih sposobnosti pripadaju intelektualna ometenost, poremećaj iz spektra autizma, poremećaj pažnje sa hiperaktivnošću, poremećaji komunikacije i specifični poremećaj u učenju. U literaturi se ističe da je nedovoljan broj istraživačkih podataka o aktivnostima u školi kod učenika koji nastavu prate prema prilagođenom ili izmenjenom programu, bilo da se oni školuju u inkluzivnim uslovima, ili u školi za učenike sa smetnjama u razvoju. Cilj ovog istraživanja bio je da ispita precepciju učenika s neurorazvojnim poremećajima o aktivnostima u školi koju pohađaju, kao i da utvrdi da li postoji razlika u ovom domenu između učenika koji se školuju u inkluzivnim i neinkluzivnim uslovima. U istraživanju je učestvovalo 50 ispitanika sedmog i osmog razreda. Prilikom prikupljanja podataka primenjen je instrument pod nazivom Moja osnovna škola (Booth & Ainscow, 2010). Rezultati istraživanja su pokazali da postoje statistički značajne razlike između skorova ispitanika inkluzivnih i neinkluzivnih škola i da se te razlike javljaju u ajtemima koji se odnose na rad nastavnika. Praktične implikacije ovog istraživanja ukazuju da sticanje uvida u to kakva je percepcija obe grupe učenika prema aktivnostima u školi, i koje su to kompetencije koje oni posebno cene, može značajno doprineti efikasnijem i adekvatnijem planiranju IOP-a i sprovođenju nastavnog procesa, te na taj način pomoći i učenicima i nastavnicima u procesu učenja., Intellectual disability, autism spectrum disorder, attention deficit hyperactivity disorder, communication disorders and specific learning disorder, belong to the group of neurodevelopmental disorders, that include significant difficulties in intellectual, motor, language and social abilities. The literature points out that there is an insufficient amount of research data on school activities for students who follow classes according to an adapted or changed program, whether they study in inclusive conditions, or in a school for students with developmental disorders. The aim of this research was to examine the perception of students with neurodevelopmental disorders according to the activities in the school they attend, as well as to determine whether there is a difference in this domain between students in inclusive and noninclusive conditions. Fifty respondents of seventh and eighth grade participated in the research. An instrument called My primary school (Booth, & Ainscow, 2010) was used to collect data. Results of the research showed that there are statistically significant differences between the scores of the respondents of inclusive and non-inclusive schools and that these differences appear in the items related to the work of teachers. The practical implications of this research indicate that gaining insight into the perception of students in both groups towards school activities, and which competencies they particularly value, can significantly contribute to more efficient and adequate IEP planning and teaching process, and thus assist both students and teachers in the learning process.

Psihomotorička agitacija najčešće se definiše kao prekomerna motorič- ka aktivnost povezana sa različitim oblicima uznemirenog i impulsivnog reagovanja. Ovaj rad ima za cilj utvrđivanje eventualnih razlika u ispoljavanju psihomotoričke agitacije kod odraslih osoba sa umerenom i teškom intelek- tualnom ometenošću. Uzorak istraživanja uključivao je 26 odraslih osoba s umerenom i teškom intelektualnom ometenošću. Za procenu psihomotoričke agitacije korišćena je Skala uznemirenog ponašanja. Ispitanici sa umerenom intelektualnom ometenošću u ukupnom skoru pokazuju normalno ponašanje, dok ispitanici sa teškom intelektualnom ometenošću ispoljavaju blagu uznemi- renost u ponašanju (p < 0,05). U radu se dalje razmatra u kojim oblastima uzne- mirenog ponašanja dolazi do značajnih razlika između dve grupe ispitanika, kao i učestalost i intenzitet tih oblika ponašanja., Psychomotor agitation is most often defined as excessive motor activity associated with various forms of unsettled and impulsive reactions. This paper aims to determine possible differences in manifesting psychomotor agitation in adults with moderate and severe intellectual disabilities. The research sample included 26 adults with moderate and severe intellectual disability. The Agitated Behavior Scale was used to assess psychomotor agitation. Examinees with moderate intellectual disability, in the total score, show normal behavior, while subjects with severe intellectual disability show mild agitation in their behavior (p < 0.05). The paper further discusses in which areas of agitated behavior significant differences between the two groups of respondents occur, as well as the frequency and intensity of those forms of behavior.

Rad ili zaposlenost ima značajnu vrednost u životima odraslih osoba sa in- telektualnom ometenošću. Uprkos velikom napretku u oblasti zapošljavanja ove populacije još uvek postoje mnogobrojne prepreke koje ometaju njihov pri- stup socijalnom i radnom domenu. Prevazilaženje barijera može se obezbediti razumnim adaptacijama radnih mesta, čija je centralna komponenta upotre- ba asistivne tehnologije. Cilj rada je da se pregledom dostupne literature iz poslednje dve decenije predstave benefiti upotrebe različitih sredstava asi- stivne tehnologije kod osoba sa intelektualnom ometenošću u radnoj sredini. Upotreba širokog spektra različitih uređaja, sistema, aplikacija i softvera omogućava poboljšavanja veština organizacije vremena, povećanja radnih per- formansi, efikasnosti, tačnosti i samostalnosti u izvršavanju radnih za- dataka. Primena asistivne tehnologije kod odraslih osoba sa intelektualnom ometenošću u radnoj sredini može doprineti prevazilaženju unutrašnjih i spoljašnjih barijera, povećati zadovoljstvo ovih osoba u radu, ali i smanjiti troškove i povećati profite preduzeća., Employment has a significant value in the lives of adults with intellectual disabilities. Despite the great progress in employment of this population there are still a lot of barriers that hinder their access to the social and work domain. Overcoming of the barriers can be ensured by reasonable workplace accommodations, which the central component of the use is assistive technology. The aim of this paper is to review the available literature from the last two decades to present the benefits of using different assistive technology tools for people with intellectual disabilities in the work environment. The use of wide range of different devices, systems, applications and software enables the improvement of time-management skills, increase of work performances, efficiency, accuracy and independence in accomplishing the work tasks. The use of assistive technology with adults with intellectual disabilities in the work environment can contribute to overcoming internal and external barriers, increase the satisfaction with work of these persons, but also reduce costs and increase the company’s profit.

Cilj istraživanja odnosi se na utvrđivanje matematičke anksioznosti kod učenika s lakom intelektualnom ometenošću kao i utvrđivanje razlika između dečaka i devojčica pri ispoljavanju straha od matematike. Uzorkom je obuhvaćeno 34-oro učenika s lakom intelektualnom ometenošću, kalendarskog uzrasta od 15 do 16 godina [15,0-15,5 (22,7%) i 15,6-16,0 (28,8%)], oba pola (27,3% dečaka i 24,2% devojčica), bez neuroloških i višestrukih smetnji. Matematička anksioznost procenjena je Upitnikom anksioznosti za decu (Child Math Anxiety Questionnaire – CMAQ; Ramirez, Gunderson, Levine, & Beilock, 2013). Ajtem analiza pokazuje da postavljanjem nepoznatog matematičkog zadatka anksioznost kod učenika raste i obrnuto. Dobijeni rezultati pri testiranju odnosa između procenjenih varijabli ukazuju da ne postoje statistički značajne razlike između ispitanika s lakom intelektualnom ometenošću različitog pola pri ispoljavanju matematičke anksioznosti (t = 1,496, p = 0,145)., The goal of research is to determine math anxiety in children with mild intellectual disabilities and to determine the differences between boys and girls in the expression of fear of math. The sample consists 34 students with mild intellectual disabilities, from 15-16 years of age [15,0-15,5(28,8%)], both sexes (27,3% boys and 24,2% girls), with no neurological and multiple disabilities. Math anxiety is evaluated with Child Math Anxiety Questionnaire – CMAQ (Ramirez, Gunderson, Levine,& Beilock, 2013). Item analysis shows that assigning of an unknown math task is growing math anxiety and vice verse. The obtained results in testing the relation between the estimated variables indicate that there are no statistically significant differences in respondents with mild intellectual disabilities of different sexes in the manifestation of math anxiety (t=1.496, p=0.145)

Learning math is accompanied by anxiety and fear in some students. For many of them math is a subject they like the least. The goal of this research was to determine the relation between math anxiety and math achievement in students with mild intellectual disability. The sample consisted of 66 students with mild intellectual disability, 13-16 years of age (M=14.5; SD=1.03) of both genders (57.6% of boys and 42.4% of girls), with no neurological and multiple disabilities. We used the Woodcock-Johnson III Tests of Achievement for the evaluation of numerical, text, and problem tasks. We used Child Math Anxiety Questionnaire for the evaluation of math anxiety. The obtained results indicate that the students were most successful in solving numerical tasks (M=7.45), then text tasks (M=6.11), while the worst achievements were observed in solving problem tasks (M=2.48). Math anxiety in students with mild intellectual disability is increasing with age (t=5.197; p=0.01). Negative statistical correlation was obtained in testing the relationship between math anxiety and numerical (-0.289) tasks, textual (-0.351) and problem (-0.672) tasks., Usvajanje matematičkih sadržaja kod nekih učenika praćeno je nelagodom i strahom. Mnogima od njih matematika je jedan od nastavnih predmeta koji najmanje vole. Cilj istraživanja je utvrditi odnos između matematičke anksioznosti i matematičkog postignuća kod učenika s lakom intelektualnom ometenošću. Uzorak obuhvata 66 učenika s lakom intelektualnom ometenošću kalendarskog uzrasta od 13 do 16 godina (AS=14,45; SD=1,03), oba pola (57,6% dečaka i 42,4% devojčica), bez neuroloških i višestrukih smetnji. Za procenu numeričkih, tekstualnih i problemskih aritmetičkih zadataka koristili smo Test za procenu matematičkih postignuća (The Woodcock-Johnson III Tests of Achievement). Za procenu matematičke anksioznosti primenili smo Upitnik matematičke anksioznosti za decu (Child Math Anxiety Questionnaire (CMAQ). Dobijeni rezultati ukazuju na to da učenici postižu najbolje rezultate pri rešavanju numeričkih zadataka (AS=7,45), zatim tekstualnih (AS=6,11), dok su najlošija postignuća uočena pri rešavanju problemskih matematičkih zadataka (AS=2,48). Matematička anksioznost kod učenika s lakom intelektualnom ometenošću raste s porastom kalendarskog uzrasta (t=5,197; p=0,01). Dobijena je statistički značajna negativna korelacija između matematičke anksioznosti i numeričkih (-0,289), tekstualnih (-0,351) i problemskih aritmetičkih zadataka (-0,672).

Cilj rada je da prikaže dostupne podatke vezane za vakcinaciju osoba s neurorazvojnim poremećajima i rizike koje donosi COVID-19 u ovoj populaciji. Realizacija cilja izvršena je pretragom baze PubMed. Istraživačke studije koje su uključivale pojedince sa dijagnozom COVID-19 objavile su da osobe s inte- lektualnom ometenošću imaju veću prevalenciju komorbiditeta i veću stopu smrtnih slučajeva u svim starosnim dobima. Sadašnji izvori ukazuju na to da postoji veoma malo dostupnih podataka o spremnosti osoba s neurorazvojnim poremećajima na vakcinaciju protiv COVID-19. Jedinstvena studija, rađena u državi Njujork, na uzorku od 91 ispitanika sa različitim ometenostima ut- vrdila je da bi 83,5% osoba definitivno ili najverovatnije primilo vakcinu protiv COVID-19. Zbog nedostatka podataka o spremnosti za vakcinu kod osoba s neurorazvojnim poremećajima, u Srbiji su hitno potrebni dodatni napori u vezi sa navedenim, kako bi se poboljšala zaštita zdravlja i usluga ovih osoba., The aim of this paper is to present the available data related to the vaccination of persons with neurodevelopmental disorders and the risks posed by COVID-19 in this population. Achieving this goal was done by searching the PubMed database. Research studies involving individuals diagnosed with COVID-19 reported that people with intellectual disabilities have a higher prevalence of comorbidities and a higher death rate at all ages. Current sources indicate that there is very little data available on the readiness of people with neurodevelopmental disorders to be vaccinated against COVID-19. A unique study, done in the state of New York, in a sample of 91 respondents with various disabilities, determined that 83.5% of people would definitely or most likely receive the vaccine against COVID-19. Due to the lack of data on vaccine readiness in people with neurodevelopmental disorders, additional efforts on this matter are urgently needed in Serbia in order to improve the health protection and services for these persons.

Uvod: U socijalnoj inkluziji zaposlenost je još uvek ključni cilj kome teže mnoge osobe sa ometenošću, a najviše problema pri ulasku na tržište rada imaju osobe s intelektualnom ometenošću. Kao najčešći razlog za njihovo nezapošljavanje navode se predrasude poslodavaca koji su ključna karika u selekciji kandidata i donošenju odluke o zapošljavanju. Cilj: Cilj ovog istraživanja je utvrditi mišljenje poslodavaca iz oblasti uslužnih delatnosti o radnoj inkluziji osoba sa intelektualnom ometenošću. Metod: Uzorkom je obuhvaćeno 59 privatnih poslodavaca, oba pola, koji su podeljeni na dve uzrasne kategorije (mlađi – do 40 godina i stariji – preko 40 godina). U istraživanju je primenjen Upitnik o radu za osobe sa ometenošću (Work for People with Disability) kojim se procenjuje mišljenje o radnim performansama i socijalnoj prihvaćenosti osoba sa ometenošću u radnoj sredini. Rezultati: Dobijeni rezultati ukazuju da je mišljenje poslodavaca o radnoj inkluziji osoba sa intelektualnom ometenošću nedeterminisano, kako u domenu radnih performansi, tako i u domenu socijalne prihvaćenosti. Detaljnijom analizom dobijenih podataka utvrđena je statistički značajna razlika u odnosu na godine starosti ispitanika (t=2,46; p=0,02), pri čemu mlađi ispitanici, do 40 godina imaju pozitivnije mišljenje. Zaključak: Dobijeni rezultati ukazuju na potrebu za sveobuhvatnijim istraživanjima iz ove oblasti i impliciraju neophodne intervencije u cilju podizanja svesti poslodavaca o radnoj inkluziji osoba sa intelektualnom ometenošću., Introduction: In social inclusion, employment is still a key goal for many people with disabilities and people with intellectual disability have most problems in entering the open labor market. The most common reason for their unemployment is the prejudice of employers as they select candidates for the job and make decisions on their employment. Aim: The main goal of this research was to determine the opinion of employers in service sector on work inclusion of people with intellectual disability. Method: The sample consisted of 59 private employers, of both genders, who were divided into two age categories (younger employers – up to 40 years of age, and older – over 40 years of age). For the purpose of this research, we applied Work for People with Disabilities questionnaire, which assesses the opinion on the aspect of work performance and social acceptance of people with disabilities in the work environment. Results: The obtained results indicate that the opinion of employers on the work inclusion of people with intellectual disability was indeterminate, in both domains of work performance and social acceptance. A more detailed analysis of the obtained data revealed statistically significant differences in relation to the age of the employers (t=2.46; p=.02), with younger employers, up to 40 years of age, having a more positive opinion. Conclusion: The obtained results indicate the need for more comprehensive research in this area and imply the necessary interventions in order to raise the awareness of employers about the work inclusion of people with intellectual disability.

Jedna od definicija dečje igre odnosi se na činjenicu da je igra višedimenzionalna aktivnost koja u sebe uključuje jaku motivisanost, unutrašnju kontrolu, ekspresivnost i samovođenje. Ona podstiče emocioalni razvoj, razvija kompetencije, omogućava kreativno ispoljavanje i predstavlja prve načine učenja. Igrovne aktivnosti su osnovni činioci odgovorni za bogaćenja iskustva učenika s intelektualnom ometenošću (IO) i predstavljaju podlogu za usvajanje nastavnog gradiva matematike. Usvajanje matematičkih sadržaja mora da bude u kontekstu životnih problema i učenici treba da se fokusiraju kako da stignu do rešenja umesto samog saopštavanja odgovora. Stoga je izuzetno značajno primeniti metod igre kako bi se sadržaji izučavali u autentičnim situacijama sa konkretnim predmetima. Osnovni cilj ovako koncipiranog rada bio je da se na osnovu teorijskih i empirijskih saznanja ukaže na značaj primene igrovnoh aktivnosti u usvajanju matematičkih sadržaja kod učenika s IO. Podaci su dobijeni na osnovu detaljne analize radova koji u svom fokusu imaju empirijsku proveru primene igara u nastavi matematike. Na osnovu rezultata relevantne literature domaćih i inostranih autora uočava se da učenici s IO učeći kroz igru ovladavaju većim brojem informacija i pokazuju pozitivniji stav prema matematici kao nastavnom predmetu. U matematičkim igrama koncentracija pažnje je povezana sa uspehom tokom igre, a naučeni sadržaji se bolje pamte i lakše primenjuju u novim situacijama. Na časovima ponavljanja primena igre je značajna zbog aktivnog učešća svih učenika kao i pri sistematizaciji gradiva. Igra uloga predstavlja podsticaj za učenike da se poistovete sa brojevima ili računskim operacijama što im omogućava bolje pamćenje obrađene teme. Igre s pravilima podstiču učenike na aktivno učestvovanje i koriste se u svrhu uvežbavanja, dopunjavanja i primene računskih operacija. Motivacione igre u nastavi matematike treba da obuhvate kognitivne sadržaje koji su identični sa aktuelenim nastavnim gradiv