Search

Puszcza Białowieska od wieków uważana jest za niepowtarzalny i bardzo cenny obiekt leśny. Obszar ten był bardzo ważny dla leśników, którzy uczyli się tam różnych metod odnowienia i prowadzenia lasów, dla ekologów, którzy mogli obserwować ciekawe procesy zachodzące w ekosystemach leśnych oraz dla społeczeństwa, które mogło poznać, czym charakteryzowały się lasy, które wieki temu pokrywały duże obszary Polski. Obszar Puszczy Białowieskiej od dawna był obiektem intensywnie eksploatowanym przez świat nauki. Prowadzono tu badania dotyczące dynamiki drzewostanów, siedliskoznawstwa i zespołów roślinnych, dynamiki populacji różnych gatunków zwierząt oraz badania dotyczące grzybów. Specyfiką badań drzewostanów było wykorzystanie terenowych powierzchni próbnych, na których w zależności od potrzeb wykonywano pomiary różnych faz rozwojowych drzewostanów. Następnie, wykorzystując metody statystyczne, charakteryzowano stan i kierunki zmian zachodzących w zbiorowiskach leśnych Puszczy Białowieskiej. Projekt „LIFE+ ForBioSensing PL Kompleksowy monitoring dynamiki drzewostanów Puszczy Białowieskiej z wykorzystaniem danych teledetekcyjnych” powstał w 2012 roku z inicjatywy ówczesnego Dyrektora Instytutu Badawczego Leśnictwa, prof. dra hab. Tomasza Zawiły-Niedźwieckiego. Impulsem do powstania niniejszego projektu była chęć zastosowania w analizie procesów zachodzących w drzewostanach puszczańskich danych teledetekcyjnych, głównie danych pochodzących z lotniczego skanowania laserowego. Dane teledetekcyjne umożliwiają charakterystykę drzewostanów w określonym terminie. Pozyskanie danych w kilku okresach umożliwia nie tylko opisanie statycznej sytuacji, ale również pozwala na charakterystykę zmian zachodzących w drzewostanach Puszczy Białowieskiej. Dodatkowo, tego typu dane stanowią punkt odniesienia do analiz stanu Puszczy Białowieskiej w kolejnych dziesięcioleciach, przy zastosowaniu nowych metod analizy i interpretacji. Projekt zakładał opracowanie i praktyczne zastosowanie systemu monitoringu lasów Puszczy Białowieskiej z wykorzystaniem naziemnych powierzchni monitoringowych oraz danych teledetekcyjnych. Głównym celem działań prowadzonych w ramach projektu było powiązanie kilkukrotnie pozyskanych zdalnie danych (w latach: 2015-2019) z wynikami kilku pomiarów naziemnych, a tym samym umożliwienie i ułatwienie późniejszego monitorowania procesów zachodzących w całej Puszczy. Z założenia, zaplanowany monitoring dotyczył wybranych elementów dynamiki drzewostanów i ograniczony był możliwościami danych teledetekcyjnych. W ramach projektu założono i zinwentaryzowano 685 stałych powierzchni próbnych w terenie, które posłużyły jako naziemne powierzchnie monitoringowe. Podkreślić przy tym należy, iż projekt ForBioSensing po raz pierwszy w historii stworzył siatkę powierzchni monitoringowych rozlokowanych losowo na całym obszarze polskiej części Puszczy Białowieskiej, obejmując tym samym wszystkie jednostki administracyjne i formy ochrony przyrody. Było to 355 powierzchni rozmieszczonych w siatce 1300 m × 1300 m, o jednym boku ułożonym według azymutu 330º (więcej szczegółów w podrozdz. 1.4 w rozdz. 4, patrz również mapa załącznik numer 1). Dodatkowo, w ramach projektu wykorzystano szereg już istniejących stałych powierzchni próbnych o dłuższej historii pomiarów i uzyskane dzięki nim dane empiryczne. Było to 160 powierzchni badawczych rozlokowanych schematycznie w Białowieskim Parku Narodowym (w siatce ok. 267 m × 1067 m) (por. podrozdz. 1.3 w rozdz. 4 oraz ryc. 2 w rozdz. 6) oraz 170 powierzchni badawczych Instytutu Badawczego Leśnictwa rozmieszczonych arbitralnie w najlepiej zachowanych fragmentach polskiej części Puszczy Białowieskiej (por. mapa 1). W wyniku działań prowadzonych w ramach projektu zweryfikowano przydatność poszczególnych danych teledetekcyjnych w monitorowaniu kompleksów leśnych, określono, które cechy drzew i drzewostanów mogą być monitorowane z wykorzystaniem tych danych oraz określono najlepsze rodzaje danych teledetekcyjnych w analizach dynamiki drzewostanów. Dodatkowo, w oparciu o dane naziemne określono dynamikę wszystkich generacji drzew Puszczy Białowieskiej w okresie objętym monitoringiem, zinwentaryzowano stan martwego drewna w drzewostanach puszczańskich, wykonano analizy najszerszego jak dotąd materiału dendrochronologicznego na obszarze polskiej części Puszczy Białowieskiej, zebrano dane na temat aktualnych zmian obwodu pni głównych gatunków drzew występujących na tym obszarze, przeanalizowano dynamikę odnowienia w lukach oraz wykonano mapę zbiorowisk leśnych. Wyniki projektu oraz efekty prowadzonych prac zostały szeroko rozpropagowane wśród społeczeństwa. Blisko 5 mln osób zostało bezpośrednio poinformowanych o projekcie i/lub jego działaniach. W ramach projektu stworzono serię filmów i audycji radiowych. Promocja projektu odbywała się na różnego rodzaju spotkaniach, organizowanych m.in. przez zespół projektowy, a także w trakcie masowych imprez (np. Dniach Ziemi) czy konferencji naukowych. Najważniejsze fakty dotyczące projektu są następujące: ● Okres realizacji projektu: 1.10.2014 r. – 30.04.2022 r.; ● Źródło finansowania: Komisja Europejska w ramach Instrumentu Life+, oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Instytut Badawczy Leśnictwa; ● Numery umów: KE: LIFE13 ENV/PL/000048; NFOŚiGW: 485/2014/WN10/OP-NM-LF/D; ● Kwota finansowania: KE: 1 955 251 €; NFOŚiGW: 1 755 616 €; IBL: 352 559 €; ● Beneficjent: Instytut Badawczy Leśnictwa. Jednym z trzech najważniejszych obszarów aktywności w projekcie ForBioSensing, poza wykonywaniem zadań merytorycznych i upowszechnianiem uzyskiwanych wyników, był ciągły proces zarządzania projektem. Każdy projekt, a w szczególności projekt charakteryzujący się dużą liczbą wzajemnie powiązanych zadań, interakcji z licznymi interesariuszami, długim czasem realizacji, dużym zespołem projektowym, licznymi ryzykami oraz wielością instytucji finansujących, wymaga metodycznego zarządzania. Już na etapie wnioskowania o projekt ForBioSensing zaplanowano w nim liczne narzędzia umożliwiające efektywne zarządzanie przedmiotowym projektem, ciągłą kontrolę jego realizacji i osiągnięcie zaplanowanych rezultatów (produktów). Zarządzanie projektem ForBioSensing oparto o wybrane elementy metodyki PRINCE2. Powołano Komitet Sterujący Projektem, kierownictwo oraz zespół projektowy. Szczególnie dużą uwagę skierowano na stworzenie efektywnego zespołu projektowego. W ramach projektu zdefiniowano kilkanaście ról projektowych wraz z zakresem ich odpowiedzialności i przypisano je do poszczególnych osób. W momencie przygotowywania niniejszej publikacji, z perspektywy kończącego się projektu, można ocenić, że to właśnie odpowiednie zaplanowanie i poprowadzenie przez doświadczone kierownictwo kompetentnego i zaangażowanego zespołu projektowego (ponad 60 osób) było jednym z podstawowych czynników umożliwiających sprawne przeprowadzenie i ukończenie prac. Drugim z najważniejszych elementów zapewniających pomyślne wykonanie i zakończenie projektu było zaprojektowanie licznych mechanizmów monitorowania poprawności przebiegu przedsięwzięcia. W projekcie ForBioSensing zaprojektowano blisko 170 mierzalnych wskaźników (produktów projektu, kamieni milowych, wskaźników postępu w zadaniach, wskaźników dotyczących spotkań), których sukcesywne osiąganie w ramach 19 głównych zadań (grup zadań) zapewniło kontrolę przebiegu projektu. Kolejnym, bez wątpienia jednym z najważniejszych elementów, było zaplanowanie efektywnej komunikacji, zarówno formalnej, jak i nieformalnej. W obszarze komunikacji zaplanowano blisko 40 formalnych sprawozdań z przebiegu realizacji projektu, składanych do instytucji współfinansujących projekt, formalne kanały komunikacji w postaci funkcjonowania licznych rejestrów (ryzyk, zagadnień, doświadczeń), częste cykliczne spotkania na różnych poziomach zarządzania projektem oraz odpowiednią lokację zespołów zapewniającą nieformalną komunikację bezpośrednią. Niniejsza publikacja jest podsumowaniem działań wykonanych w projekcie ForBioSensing. Obejmuje ona zarówno materiał wcześniej niepublikowany, jak i wdrożenie, na obszarze polskiej części Puszczy Białowieskiej, metod analizy danych teledetekcyjnych, które zostały już szeroko przedstawione w licznych publikacjach naukowych.

Jednym z podstawowych pojęć we współczesnych naukach teoretycznych i stosowanych oraz w praktyce jest „informacja”. Pomimo że pojęcie to jest używane właściwie we wszystkich dziedzinach naszego życia, to jednak wciąż nie mamy powszechnie akceptowanej definicji informacji. W pierwotnym sensie termin ten oznaczał wiadomość w ogóle. Najbardziej znaną i powszechną definicją informacji jest powiedzenie, że informacja nie jest ani materią, ani energią. Zgromadzona i przechowywana informacja jest często nazywana wiedzą, tak więc wiedza to zakumulowana informacja, zaś sama informacja to przyrost wiedzy. Tam gdzie nie ma przyrostu wiedzy, nie ma informacji. Nie każda jednak wiedza jest informacją, staje się nią dopiero wtedy, gdy informacja zmniejsza niedookreśloność, niewiedzę. Według wielu specjalistów wartość informacji można mierzyć przyrostem prawdopodobieństwa osiągnięcia celu przed i po otrzymaniu informacji. System informacyjny realizuje przynajmniej jedną z czterech funkcji obejmujących: gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji. Przesyłanie informacji odbywa się między nadawcą, który wysyła informację, a odbiorcą, który tę informację odbiera. Przekazywana treść informacji jest nazywana komunikatem. Informacja, podobnie jak materia i energia, ma swój ilościowy i jakościowy wymiar. Jako miarę ilości informacji przyjmuje się niepewność (entropię), która zostaje usunięta dzięki otrzymaniu informacji. Dyskusja o naturze informacji trwa nadal i zapewne będzie kontynuowana w całym świecie cywilizowanym. Dotyczy ona przede wszystkim rosnącego znaczenia i pozycji informacji, która już obecnie wchodzi w rolę podstawowego zasobu, jakim jest kapitał. Nowe podejście do rozwoju gospodarczego uznaje, że to właśnie umiejętności, kompetencje, zdolności, a także przekazywanie informacji czyli także edukacja, stanowią o utrzymującej się przewadze przedsiębiorstw hołdujących tej wiedzy. Dysponowanie wiedzą na temat lasu i gospodarki leśnej zobowiązuje leśników – naukowców i praktyków, nie tylko do jej pogłębiania, ale także do edukowania społeczeństwa i komunikowania się z nim, a także wewnątrz swojego środowiska, na różnych płaszczyznach. W dniach 13–15 marca 2018 r. w Instytucie Badawczym Leśnictwa odbyła się kolejna, już X Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, której tematem były „Współczesne problemykomunikacji społecznej i edukacji w leśnictwie”. Współorganizatorem Sesji byłakomunikacji społecznej i edukacji w leśnictwie”. Współorganizatorem Sesji była Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych. Merytoryczne aspekty X Sesji zostały przygotowane i opracowane przez Radę Programową Zimowej Szkoły Leśnej w składzie: dr hab. Janusz Czerepko, prof. dr hab. Andrzej Grzywacz, prof. dr hab. Jacek Hilszczański, dr inż. Krzysztof Janeczko, mgr inż. Jan Karwowski, prof. dr hab. Andrzej Klocek (przewodniczący), dr Jacek Krawczyk, mgr inż. Wiesław Krzewina, mgr inż. Marek Roman, prof. dr hab. Tomasz Zawiła-Niedźwiecki. Rada Programowa określiła nie tylko zakres problematyki X Sesji, ale także propozycje tematyczne referatów zamawianych oraz ich autorów. W trakcie X Sesji referaty wygłosili również zaproszeni goście zagraniczni, reprezentujący Europejski Instytut Leśny, Uniwersytet Przyrodniczy w Pradze, Wyższą Szkołę Leśną w Rottenburgu, Narodowe Centrum Leśne w Zwoleniu, Uniwersytet we Fryburgu, Europejskie Stowarzyszenie Lasów Państwowych – EUSTAFOR, koncern Coillte z Irlandii. W Sesji wzięło udział 260 uczestników reprezentujących: kierownictwo Lasów Państwowych oraz jednostki organizacyjne PGLLP, Ministerstwo Środowiska, Polską Akademię Nauk, Radę Główną Instytutów Badawczych, parki narodowe, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Polskie Towarzystwo Leśne, Polski Związek Zrzeszeń Leśnych, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Polski Związek Łowiecki. Najliczniejszą grupę słuchaczy Szkoły stanowili edukatorzy leśni zatrudnieni w nadleśnictwach, leśnych kompleksach promocyjnych i izbach edukacji leśnej. Liczne grono stanowili również przedstawiciele ośrodków naukowych oraz studentów polskich uczelni leśnych. Wszystkim uczestnikom Sesji Zimowej Szkoły Leśnej serdecznie dziękujemy.

Początki państwowej administracji i gospodarki leśnej sięgają VIII-IX wieku. Wraz z występującą w tym czasie wielką wędrówką ludów nastąpił znaczny wyrąb lasu na potrzeby ówczesnego osadnictwa. Kolejna nadmierna eksploatacja lasów w Europie miała miejsce w XIII-XV wieku i była wynikiem intensywnego rozwoju miast, rzemiosła, transportu, w tym drewnochłonnej floty oraz górnictwa, hutnictwa żelaza i szkła. Rosnące z roku na rok zużycie drewna doprowadziło do jego nadmiernego pozyskania i ubytku zasobności drzewostanów. Odzwierciedleniem tej sytuacji było zjawisko „głodu drewna”. Kolejny okres intensywnego użytkowania tego surowca nazwany został „epoką drewna” i trwał od XV do XIX wieku. Pierwszą usystematyzowaną teorią zajmującą się ekonomicznymi problemami gospodarki leśnej była kameralistyka (niem. Kammer − m.in. izba skarbowa), której początki rozwoju sięgają przełomu XVII i XVIII wieku. Jej nazwa pochodzi od byłych kamer rządowych. Kameralistów traktowano jako niemieckich przedstawicieli merkantylizmu i zaliczano do przedstawicieli liberalizmu gospodarczego. Wzrost zainteresowania leśnictwem ze strony kameralistów doprowadził do szybkiego rozwoju przemysłu leśnego. Za prekursora tych działań uważany jest W.G. Moser, autor dzieła „Zasady ekonomiki leśnictwa” (1757), według którego głównym celem leśnictwa jest zaspokojenie zapotrzebowania przemysłu na drewno1. Z obawy o brak dostatecznych dostaw drewna Moser formułuje „zasadę ciągłości użytkowania”, która w późniejszym okresie została określona jako „zasada ciągłości produkcji leśnej” i stała się kamieniem węgielnym rozwoju gospodarstwa leśnego. Na przełomie XVIII i XIX wieku gospodarkę leśną zaczyna kształtować liberalna ekonomia A. Smitha, wraz z jej wolnym rynkiem. Podstawowe jej zasady, w tym dotyczące zwłaszcza równowagi ekonomicznej gospodarstwa leśnego, znalazły swoje miejsce pod skrzydłami statyki leśnej. Jej wybitny przedstawiciel, G. Heyer (1865), określił ją natomiast jako rachunek oceny rentowności metod gospodarowania w leśnictwie2. To właśnie pod wpływem statyki żądano od leśnictwa dostarczenia „możliwie dużego dochodu pieniężnego” (zysku, renty), a nie największej masy drewna. Rozległość zainteresowania statyki leśnej doprowadziła do sformułowania dwóch podstawowych teorii ekonomiki leśnictwa określanych jako: ■ teoria renty gruntowej oraz ■ teoria renty leśnej. Pierwsza z wymienionych teorii główną uwagę koncentrowała na gruntach leśnych, które traktowała jako kapitał trwały gospodarstwa leśnego. Natomiast drzewostan był uznawany za kapitał (środek) obrotowy. Pojęcie gospodarności sprowadzało się do uzyskania maksymalnej rentowności mierzonej stosunkiem czystego (netto) dochodu (renty) do wartości kapitału trwałego gruntu leśnego. W obliczeniach tych statyka leśna korzystała w szerokim zakresie i nadal korzysta z rachunków procentu składanego. Wymieniona teoria renty leśnej nazywana również szkołą renty leśnej lub nauką o czystym dochodzie z lasu, dążyła do maksymalizacji czystego dochodu z lasu obejmującego przede wszystkim grunt i drzewostan. Wiek, w którym ten postulat był spełniony, określono wiekiem najwyższej renty leśnej lub wiekiem rębności. Teoretycznie wiek ten jest znacznie wyższy niż wiek rębności najwyższej renty gruntowej. Dla gorszych siedlisk różnice te wynosiły 40-60 i więcej lat, dla najlepszych zaś siedlisk około 30-40 lat. Wiek najwyższej rentowności był na ogół wyższy od wieku dojrzałości finansowej, a niższy od wieku najwyższej renty leśnej. W Europie Środkowej wiek rębności waha się od 60 do 250 lat (Möhring 2004)3. Długi okres produkcji leśnej na ogół dominuje w ekstensywnych metodach produkcji. Natomiast aktywne metody zagospodarowania lasu i jego pielęgnacji obejmują rocznie zaledwie od 10 do 20% ogółu powierzchni gospodarstwa leśnego. Oznacza to, że przeciętny cykl zabiegów hodowlano-ochronnych powtarzany jest co 5−10 lat. Przedstawiona krótka charakterystyka teorii statyki leśnej wskazuje na wysoki stopień jej operacjonizmu wynikający z empirycznych (fizycznych) metod pomiaru elementów rachunku renty gruntowej i renty leśnej. Pod tym względem rachunek rent wyraźnie różni się od pozostałych rachunków ekonomicznych gospodarki leśnej. Od XIX wieku, zwłaszcza od ukształtowania przez M. Faustmanna finansowego nurtu gospodarki leśnej, jej cele zostały zdominowane przez teorię czystego dochodu z gruntu, nazywanego również teorią renty gruntowej. Upowszechniła się ona po długim, przeszło 100-letnim sporze między nauką o czystym dochodzie z gruntu a nauką o czystym dochodzie z lasu. Obok teorii renty gruntowej i renty leśnej w XIX w. w leśnictwie zachodniej i środkowej części Europy ukształtowały się dwa nurty, które odbiegają pod względem celów i metod od teorii renty gruntowej i leśnej. Nurty te są bliżej określone w poniższych tytułach: ■ nurt ekologiczno-środowiskowy oraz ■ nurt ekonomiczno-finansowy. W Europie Środkowej i Zachodniej dominuje nurt ekologiczno-środowiskowy. Jego cechą są drzewostany wielogatunkowe o długim cyklu produkcji leśnej, słabych trzebieżach, niskim oprocentowaniu i małych odsetkach oraz o znacznym podporządkowaniu gospodarki leśnej czystemu dochodowi z lasu. Kolejną cechą nurtu ekologicznego jest duży przyrost miąższości, ale także znaczny udział drzewostanów starszych klas wieku w strukturach lasu oraz ich odporność na działanie biotycznych i abiotycznych zakłóceń, dywersyfikacja dochodów i ukierunkowanie celu gospodarki leśnej na maksymalizację czystego dochodu z lasu. Przeciwieństwem powyższego nurtu jest ekonomiczno-finansowa orientacja gospodarki leśnej ukierunkowana na krótkie wieki rębności, intensywne trzebieże, drzewostany jednogatunkowe, duże oprocentowanie i najwyższy czysty dochód z gruntu. Jednym słowem gospodarstwo o orientacji finansowo-ekonomicznej dąży do krótkich wieków rębności, zrębowego użytkowania oraz wysokich procentów. Tymczasem nurt ekologiczny preferuje długie wieki rębności i niskie oprocentowanie. Podsumowując należy zauważyć, że ukształtowane w przeszłości dwa nurty gospodarki leśnej dominują nadal w leśnictwie europejskim z różnym nasileniem poszczególnych metod. Ekonomiczne podejście do podejmowania decyzji inwestycyjnych w leśnych warunkach niepewności ryzyka zostało wsparte przez rozwijaną od roku 1950 teorię portfela, najpierw w Stanach Zjednoczonych Ameryki, później w innych krajach, w tym zwłaszcza w Skandynawii i Niemczech. Z jednej strony preferowane są więc drzewostany o dużej odporności na ryzyko, ale mniejszej produkcyjności, z drugiej zaś drzewostany o znacznej produkcyjności, ale małej odporności na ryzyko. Optymalna kombinacja drzewostanów reprezentujących te dwie cechy w jednym z przykładowych leśnictw w Niemczech miała następujący skład gatunkowy: 70% Św, 30% Bk (Knoke 2004)4. Natomiast w Szwecji optymalna struktura gatunkowa drzewostanów wynosi: 49% Św oraz 51% So (Svensson 2000)5. Do szczególnie ważnych i szeroko stosowanych obecnie rozwiązań należy dywersyfikacja, która polega na zmniejszeniu sumarycznego ryzyka przy jednakowym dochodzie lub zwiększeniu dochodu przy jednakowym ryzyku. Wynika stąd, że teoria portfela obejmuje kombinację dwóch dóbr, na przykład drzewosfery jodłowe i bukowe. Metodyczne aspekty omawianej teorii portfela są dziełem H. Markowitza (1952), który został za nie uhonorowany nagrodą Nobla w 1990 r.6 Natomiast pionierskiezastosowania teorii portfela w praktyce leśnictwa USA są wynikiem intensywnych prac W.L. Millsa i W.L. Hoovera (1982) nad rozwojem inwestycji leśnych7. Odnotowany w kolejnych dekadach dalszy rozwój teorii portfela dotyczy przede wszystkim leśnictwa Skandynawii oraz Niemiec. Zgodnie z teorią portfela jego istota polega na optymalnej kombinacji dwóch dóbr, na przykład dwóch gatunków w drzewostanie (Kruschwitz 2007)8. Powszechnym przykładem takiej kombinacji jest Las Tharandzki oraz sporządzone dla niego optymalne kombinacje struktury gatunkowej drzewostanów. Taki sam atrybut odnosi się również do innych kategorii dóbr. Dziewiąta edycja wspólnego przedsięwzięcia Instytutu Badawczego Leśnictwa i Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, jakim jest Zimowa Szkoła Leśna, dotyczyła właśnie wyzwań stojących przed współczesnym leśnictwem, zarówno tych wynikających ze zmian globalnych środowiska, jak i ekonomiczno-społecznych aspektów leśnictwa. W IX Sesji uczestniczyło 259 osób. Poza autorami krajowymi, reprezentującymi Ministerstwo Środowiska, Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych oraz jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, uczelnie i instytuty naukowe, referaty wygłosili naukowcy i leśnicy praktycy z zagranicy. ----------------------------------------- 1 Moser W.G. 1757. Grundsätze der Forstökonomie. Bd. 1-2. Frankfurt a/M. 2 Heyer G. 1865. Anleitung zur Waldwertrechnung. Leipzig. 3 Möhring B. 2004. Betriebswirtschaftliche Analyse des Waldumbaus. Forst und Holz, 59, 11: 523-530. 4 Knoke T. 2004. Die Begründung von Mischbeständen: eine Möglichkeiten zur Minderung von Risiko? Kongressbericht des Deutschen Forstvereins zur Tagung 2003 in Mainz: 344-355. 5 Svensson L. 2000. Open-economy inflation targeting. Journal of International Economics, 50: 155–183. 6 Markowitz H. 1952. Portfolio Selection. The Journal of Finance, 7, 1: 77–91. 7 Mills W.L., Hoover W.L. 1982. Investment in forest land: aspects of risk and diversification. Land Economics, 58: 33-51. 8 Kruschwitz L. 2007. Finansowanie i inwestycje. CeDeWu, Warszawa.

Dominacja użytkowej funkcji lasu podporządkowanej produkcji drewna utrzymała się w Europie do końca XIX w. Największe jej nasilenie miało miejsce w dwóch okresach. Pierwszy z nich był reakcją na nienotowany wcześniej wzrost popytu na drewno w związku z rozwojem budownictwa po zakończeniu wielkiej wędrówki ludów (V – VIII). Drugi okres, nazywany epoką drewna, trwał od schyłku średniowiecza do XIX w. i związany był również z rozwojem budownictwa, ale zarazem z rozwojem rzemiosła, przemysłu, transportu i górnictwa oraz towarzyszącego im wzrostu uciążliwej dla ludności iśrodowiska emisji dymów, gazów i sadzy. Postępujące nasilenie konkurencji między użytkowaniem lasu a degradacją środowiska przyrodniczego doprowadziło pod koniec XIX w. do zamierania lasu w niektórych regionach Europy. Inicjatywa pionierskich badań nad procesami zamierania lasu przypisywana jest Akademii Leśnej wTharandcie, która na zlecenie rządu Saksonii podjęła analizę oddziaływania zakładu hutniczego we Freibergu pod Dreznem na roślinność przylegających pól i lasów. To właśnie dzięki tym badaniom poznano mechanizmy szkodliwego wpływu dwutlenku siarki na rośliny, dokonano podziału uszkodzeń drzew oraz opracowano stosowane do dziś progowe wartości stężenia zanieczyszczeń powietrza przez SO2. Wyniki wymienionych badań przyczyniły się do podjęcia odpowiednich działań na rzecz poprawy czystości powietrza. Miało to miejsce m.in. w Anglii, w której odpowiednie ustawy ograniczyły zawartość kwaśnych substancji w dymach fabrycznych. Podobne podejście limitujące stężenie SO2 wpowietrzu zastosowano w Niemczech. W Austrii natomiast wprowadzono wpołowie XIXw. odszkodowania za szkody leśne spowodowane przez ruch kolejowy. Naogół jednak dochodzenie odszkodowań za szkodliwe oddziaływanie przemysłu na lasy miało małe szanse powodzenia. Dotyczyło to m.in. trwającego wiele lat starania o odszkodowanie w katowickim procesie rządowym za rozpad około 2 tys. ha lasów na Śląsku. Przez wiele lat ubiegłego stulecia szkody w lasach występowały regionalnie. Skutki jednak były coraz dotkliwsze–aż do ostatecznego zakończenia procesu życia (rozpadu) drzewostanu. Daje temu wyraz pojęcie „zamierania (obumierania) lasu”, które pojawiło się w 1908 r. najpierw wodniesieniu do jodły, następnie w 1934 r. do świerka i w roku 1961 wodniesieniu do buka. Wpołowie XIX w. obserwatorzy odkryli nieznane wcześniej oddziaływanie na znaczne odległości emisji gazów spalinowych na lasy. Zrealizowane na początku XX w. badania wykazały, że w uprzemysłowionych krajach, jak np. w Saksonii, duże nasilenie kwaśnych deszczów doprowadziło w20. latach ubiegłego stulecia do powstania lokalnych szkód leśnych wodległości do 25 km od źródeł emisji gazów spalinowych. Stwierdzona przez specjalistów zbotaniki na początku XX w.niespodziewanie duża koncentracja dwutlenku siarki w powietrzu, odczuwana w odległości 10 km od jego źródła, była dużym zaskoczeniem, podobnie jak kilka dekad później w Szwecji. W1960 r. pochodzący z Europy Środkowej i Wielkiej Brytanii gaz oraz kwaśne deszcze wSkandynawii uznane zostały za problem międzynarodowy. W 1980 r. w Niemczech Zachodnich obumarłe drzewa stały się przedmiotem debat na temat przyczyn i skutków zamierania lasu. Przeprowadzone badania wykazały, że głównym sprawcą zamierania roślin był dwutlenek siarki. Powodowane przez niego szkody wywoływały zmianę kolorystyki drzew widoczną praktycznie w całych Niemczech. Ekosystemowe podejście do lasu doprowadziło jeszcze w 1920 r. do popularyzacji metod gospodarki leśnej, opartych na ekologii i zbliżonych do natury zasadach hodowli lasu. Negatywnie oceniono w tym kontekście zręby zupełne imonokultury, które prowadziły do naruszenia ekosystemowych procesów życiowych lasu. Gwałtowny wzrost szkód przemysłowych w lasach Europy nastąpił w 70. i 80. latach ubiegłego wieku i dotyczył około 6 mln ha lasów, które wykazywały szkody na skutek imisji gazów i pyłów przemysłowych. Wymienione rodzaje szkód obejmują obecnie około 10% powierzchni leśnej naszego kraju (867 tys. ha). Zamieranie lasu na przełomie XX i XXI w. łączy się ze zmianami klimatu, które uznane zostały za główny czynnik sprawczy ryzyka w gospodarce leśnej. Do najczęściej wymienianych sprawców szkód należą liczne huragany, wtym: huragan Gudrun w Szwecji, który w 2005 r. uszkodził 75 mln m3, a wraz z huraganem Peer z 2007 r. 87 mln m3drewna na pniu, huragan Cyryl w Polsce, który w 2007 r. zdewastował 2,5 mln m3 drewna na pniu. W Niemczech w okresie od 1990 r. do 2014 r. 9 huraganów zniszczyło drzewostany o łącznej miąższości 160 mln m3. Głównym problemem obecnej gospodarki leśnej jest minimalizacja ryzyka, którego przeciętny koszt szacowany jest na 20% kosztów ogółem gospodarki leśnej. Ograniczaniu klęsk żywiołowych w lasach oraz procesów zamierania lasów i eliminacji ryzyka wgospodarce leśnej sprzyjają zbliżone do natury metody zagospodarowania lasu. Nie należy przy tym zapominać o towarzyszących produkcji drewna świadczeniach funkcji publicznych, realizowanych w interesie ogółu społeczeństwa, a nie tylko wybranych jego podmiotów. Niektóre z tych funkcji już obecnie zyskały atrybuty funkcji rynkowych, co podniosło ich ekonomiczną rolę.