Search

Teknolojik gelişmeler her geçen gün insana dair olan pratikleri, anlam dünyasını ve yaşamı daha fazla etkilemektedir. İletişim ve medya alanında yaşanan teknolojik gelişmelere odaklandığımızda ise gerek iletişim fakültelerinde verilen eğitimlerin gerekse medya sektörünün daha fazla teknolojik yenilikleri takip etme potansiyeline sahip olduğunu görmekteyiz. Teknolojik gelişmelerin hem iletişim fakültelerindeki eğitimi hem de medya sektöründeki pratikleri nasıl etkilediğini Dorne-İHA teknolojileri bağlamında Doç. Dr. Muzaffer ŞAHİN ile konuştuk.

Günümüzde dijitalleşme ile beraber birçok kavram hayatımızın bir parçası olmuştur. Özellikle her bir mecranın kendini özgü doğası bu kavramların oluşmasında etkilidir. Sosyal medya etkileyiciliğinin yeni bir biçimini oluşturan Doll Influencerlar özellikle Barbie bebekleri içerik olarak kullanarak takipçilerinin tüketim, moda ve yaşam biçimleri üzerinde derin etkiler oluşturabilmektedir. Bu çalışmada sosyal medya etkileyiciliğinde yeni ve farklı bir boyut olan oyuncak bebek fenomenleri yani Doll Influencerlar dijital görünüm ve tüketim bağlamında ele alınmıştır. Doll Influencer kavramı, akademik alanyazında tam anlamıyla dikkati çekmiş bir kavram değildir. Bu açıdan bu çalışma literatüre sunduğu katkı açısından önemlidir. Diğer yandan Türkiye özelinde konuşulduğunda, Doll Influencer gibi bir sürecin ülkemizdeki sosyal medya kullanıcılarının içerik üretimi konusunda tercih ettiği bir yöntem olmadığı görülmüştür. Türk kullanıcılar yabancı Doll Influencerları takip ederken buna benzer bir sayfa yönetimine sahip değildir. Burada sosyal medyayı kullanma pratikleri ve kültürel kodların belirleyici olduğu düşünülmektedir. Diğer yandan Türkiye’de Barbie bebek kültürünün üretim değil marka tüketimine yoğunlaşması bu farklılıklardan bir diğeri olmuştur. Çalışmada yüksek takipçisi olan sosyal medya hesapları ele alınmış, doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen veriler nitel içerik analizi ile kavramla bağlantı kurularak analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda Doll Influencer olarak geçen yeni pazarlama biçiminin tüketimden modaya, yaşam biçiminden markalaşmaya kadar birçok alanda yeni oluşumlar ortaya çıkardığı görülmüştür.

İnsanlığın gelişiminde teknolojik yeniliklerin doğrudan etkisi söz konusu olmuştur. Yaşadığımız çağın teknolojik görünümünün ulaştığı boyut olan dijitalleşme, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişin yeni form ve biçimlerini toplumsal yaşamda daha görünür hale getirmiştir. Dijitalleşme bilginin üretim, işletim, paylaşım ve aktarım süreçlerinin dijital teknolojiler dolayımı ile gerçekleştiği dönüşümü ifade etmektedir (Özcan ve Keskin, 2020: 2217). Diğer bir ifadeyle dijitalleşme günümüzde insanların ve toplumların enformasyon ve iletişim ağlarıyla birbirine bağlandığı, analog formdaki kültürün sayısal kodlara dönüştüğü dijital bir format düzenidir. Dijitalleşmenin oluşturduğu bu yeni format, dijital bir kültürün de temeli olmuştur. Özellikle iletişim araçlarının dijitalleşmesi ile beraber birçok toplumsal olgu yeni bir görünüm kazanmıştır. Dijitalleşmenin iletişim mecralarındaki form değişikliği ve kitlelere ulaşabilme olanağındaki etkili gücü her tür bilgi ve imajın yeniden üretilmesine, yeniden yorumlanmasına ve farklı şekillerde alımlanarak dönüşmesine yol açmaktadır. Öte yandan, geleneksel olanın somutluğunun yerini soyut ve sayısal olana bıraktığı, uzamsızlığın ve zamansızlığın hâkim olduğu, kavramsal ve biçimsel değişikliklerin yaşandığı ve tüm bunlara bağlı olarak algılama biçimlerinin de dönüştüğü dijital dünyada her şeyin -mış gibi doğası, gerçekliğin doğasının sarsılmasına neden olmaktadır.

Teknolojik gelişmelerin nüfuz ettiği alanların başında gelen iletişim sahası teknolojinin entegre doğasıyla beraber yeni bir form kazanarak insan yaşamı ile daha çok bütünleşme göstermektedir. Ayrıca teknolojinin insan yaşamı ile bütünleşmesi iletişim araçlarının teknolojiyle bütünleşmesiyle yakından ilgilidir. Bu açıdan “Teknoloji Toplumu” eserinde Ellul (2003, s. 14) teknolojinin insan faaliyetlerinin tamamını kapsayan yapısından söz etmektedir. James Bridle (2020) teknolojinin bizi götürdüğü yerde deliye mi döneceğiz, yoksa huzur mu bulacağız sorusundan yola çıkarak “Yeni Karanlık Çağ, Teknoloji ve Geleceğin Sonu” adlı eserinde teknolojinin toplumları ve bizleri hızla dönüştürdüğünü, teknolojik sistemlere olan yoğun ilgimizin düşünme biçimimizi de belirlediğini ileri sürmektedir. Söz temelli dünyadan, metin temelli dünyaya geçen insanlık, teknolojinin iletişimsel süreçteki en önemli kırılma anıyla birlikte tipografik insanı oluşturmuştur. Bugün ise teknolojinin hızlı gelişimi dijital insanı var etmektedir. Söz konusu bu durum teknolojinin toplumsal alanı değiştirme, dönüştürme veya yeniden organize etme özelliğine işaret etmektedir (Milberry, 2010, s. 52). Bugün teknolojinin var olanı dönüştüren yapısında büyük bir pay sahibi olan alan ise medyadır. Yeniliklerin hem topluma yayılması hem de medya araçları üzerinden toplum tarafından bizzat deneyimlenmesi teknolojinin toplumsal alanı organize etmesinde etkili olmaktadır. O halde denilebilinir ki teknolojiyle karşılaşmamız ve inanılmaz olan değişim yeteneğini deneyimlememiz medya aracılığıyla olmakta zaten bizzat medyanın kendisi inanılmaz ve eşi görülmemiş bir şekilde teknolojik açıdan gelişmektedir (Gere, 2019, s. 12). Bu açıdan günümüz insanın iletişim araçlarıyla olan ilişkisi geçmişe göre daha üst düzeyde olmaktadır. Groys (2017, s. 119) insanın çağdaş iletişim ortamlarına ilgisinin yine iletişim araçlarınca artığı ifade edilirken; teknolojinin kitle iletişim araçları sayesinde dünyevi alanın dört bir yanına yayıldığını da vurgular (Groys, 2020, s. 95). Böylece teknoloji yeni bir dünyanın mihenk taşı haline gelir.

Dijitalleşme dünyayı hızla dönüştürmektedir. İletişim, belki de bu dönüşümden en yüksek payı alan sahadır. Bu çalışmada da iletişim sahasında, Türkiye’deki üniversitelerin bünyesinde yayınlanan akademik dergilerin dijitalleşmeden ne ölçüde etkilendiği belirlenmeye çalışılmıştır. Dijital teknolojideki gelişmelerin akademik yayınların daha kolay, hızlı, şeffaf, yaygın ve ucuz üretilebilmesine olanak sağladığı, bunun makale sayılarında artışa neden olacağı düşünülmüştür. Ayrıca iletişim sahasında yayınlanan makalelerin dijitalleşmeyle ortaya çıkan yeni medya konusuna duyarsız kalınamayacağı ve yayın içeriklerinde daha fazla yeni medyaya ilişkin konuların yer alacağı varsayılmıştır. Yine dijitalleşmenin mekân ve zaman sınırlaması olmaksızın akademisyenler ve kurumlar arası işbirliğini artırmış olduğu düşünülmüştür. Bu varsayımları test etmek amacıyla çalışmada; üniversite bünyesinde yayınlanan iletişim dergilerindeki yayınların yıllar içerisindeki seyri incelenmiştir. Öncelikle araştırmada; dijitalleşmenin akademik dergi yayıncılığına etkileri deneyim bilgisiyle ortaya konulmuş, daha sonra iletişim fakülteleri tarafından çıkartılan tüm dergiler hakkında nicel bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Ardından köklü 4 iletişim fakültesi tarafından yayınlanan dergilerin son on yıllık sayılarındaki toplam 1081 makale taranmıştır. Makale sayılarının yıllar içerisindeki değişimi, makalelerde işlenen konuların yıllar içerisindeki yönelimleri, makale yazarlarının işbirliği oranlarındaki değişimi gibi veriler değerlendirilmiştir. Çalışma sonucu e-dergiye geçişle paralel şekilde dergilerdeki makale sayılarının artış gösterdiği, yine bu makalelerde “yeni medya” konusunun giderek artan biçimde ele alındığı görülmüştür. Dergiler kurum dışı yazarlara daha fazla yer vermeye başlamışlardır. Ayrıca çok yazarlı makale sayısında da yıllar içerisinde artış görüldüğü, ancak bu nicel artış ve işbirliklerinin, teknolojik gelişmelerin yanında devlet tarafından yürürlüğe sokulan akademik teşvik yasası ile de ilişkilendirilebileceği şeklinde değerlendirilmiştir.

İnsanlık kadar eski şimdi kadar çağdaş bir olgu olan iletişim, bilinen ve sınıflandırılan tarihsel çağlardan daha farklı bir anlamı da içinde barındırıyor. Bugün deneyimlenen dünyanın tarihsel arka planında iletişim, sadece bir olgu olarak bilimsel tartışmaların odağında değil pratik hayatında tam merkezinde yer alıyor. Sanayileşme sonrası dünya, bilimsel açıdan toplumsal sınıflandırmaları kısa aralıklarla yeniden ifade ederken bugünü iletişim çağı olarak görmektedir. Mekanik bir dünyadan dijital bir dünyaya geçiş olan dijital çağ bugünün toplumsalını tanımlamada çok önemli bir fonksiyona sahiptir. Bu önem Groys’a göre insanlığın çağdaşıyla olan ilgisinden kaynaklanmaktadır (Groys, 2017, s. 119). Yani insanoğlu tarihin hiçbir döneminde dijital çağdaki kadar zamanın ruhuna ilgi göstermemiştir. Bugünün insanının çağdaş iletişim teknolojilerine olan ilgisi dijital çağında iletişim açısından yükselişini göstermektedir. Elbette bugünün dünyasını tanımlamak geçmişin izlerine odaklanmayı gerektirir. İnsanlığın teknik açıdan gelişim istenci ve önüne koyduğu ilerlemecilik anlayışı iletişim mecralarında somut bir şekilde kendini göstermiştir. İnsanoğlunun teknolojiye karşı duyduğu heyecan bugünkü çağın deneyimlenmesininbir anlayışını da ifade eder.

İnsanlık tarihinin dönemlere ayrılmasının en önemli sebepleri arasında hiç kuşkusuz teknolojik gelişmeler ayrı bir öneme sahiptir. Her teknolojik gelişmeler beraberinde bir kültürü doğurmuştur. Sözlü, yazılı ve tipografik kültürlerin doğuşu insanlığın iletişimsel dönüşümü ve gelişimini de gösterir niteliktedir. Bugün içinde yaşadığımız ve deneyimlediğimiz yüzyıl, hem toplumsal değişimlerin, hem de iletişim araç ve gereçlerin değişimlerinin çok hızlı olduğu bir çağ; yani dijital çağ olarak ifade edilmektedir. Teknik açıdan değişen dünya, iletişim araçlarının, bu araçların sunduğu enformasyonun ve toplumsal mekanizmaların yeniden tanımlanmasını gerekli kılmış ve yeni bir kavramın ortaya çıkmasını doğurmuştur.