Search

Tot 2030 zal naar verwachting circa 40 miljoen vierkante meter gebouwenop agrarische erven hun functie verliezen in verband met bedrijfsbeëindiging.Dat brengt bedreigingen met zich mee, maar ook kansen.

Deze website presenteert toekomstbeelden voor natuurinclusieve landbouw. Ze schetsen niet hoe de toekomst er uit moet zien, maar hoe deze eruit kan zien. Bedoeld als discussiemateriaal om samen met betrokkenen in regio’s, in gebiedsprocessen een natuurinclusieve toekomst te verkennen. Om keuzes en dilemma’s zichtbaar en bespreekbaar te maken.

Jaarlijks stoppen veel agrarische bedrijven. Afgelopen decennia werden deze boerderijen, vaak nog kleinschalig, via erftransities omgebouwd tot woonboerderijen of werden de bedrijfsgebouwen voor andere functies gebruikt. Sinds de jaren zeventig zijn er door schaalvergroting in de sector grote schuren en grote ligboxstallen bijgekomen die komende jaren vrij zullen komen. Voor die grote schuren die leeg komen te staan, wordt het moeilijk om een goede nieuwe economische bestemming te vinden. In de provincie Noord-Brabant staan momenteel ca. 2 miljoen m2 agrarische bedrijfsgebouwen leeg. Dit is 10% van de huidige omvang van agrarische gebouwen. De prognose voor de toekomst is dat de omvang nog groter wordt en er tot 2030 bijna 4 miljoen m2 lege agrarische bedrijfsgebouwen bijkomen in Noord-Brabant. De grote, te verwachten leegstand vraagt om indringende aandacht van beleidsmakers, bestuurders, ondernemers en gebruikers. Verslechtering van de vitaliteit en ruimtelijke kwaliteit in het landelijk gebied ligt op de loer. Innovatieve oplossingen voor zowel herbestemmen als sloop zijn naast de nu al gebruikelijke oplossingen hard nodig.

Hoe het landelijk gebied er in 2040 uit zal zien, weet niemand. Toch is een aantal trends aan te wijzen dat nu al zichtbaar is en voor een groot deel de richting zal bepalen waarin het zich gaat ontwikkelen. Het landelijk gebied wordt steeds meer een multifunctionele leef- en werkomgeving, waarbinnen initiatieven van burgers en bedrijven oplossingen aandragen voor lokale problemen. Schaalvergroting van (agrarische) bedrijven en voorzieningen gaat gelijk op met een toename van kleinschalige en lokale initiatieven van burgers en bedrijven. Technologische innovatie kan de bedrijvigheid en de leefbaarheid in het landelijk gebied vergroten. Tot slot is een toename van extreme gebeurtenissen mogelijk door klimaatverandering of de uitbraak van dierziekten. Dit rapport beschrijft een aantal van de belangrijkste trends voor gemeenten met veel landelijk gebied. De trends worden besproken aan de hand van verschillende thema's.

InnovatieNetwerk heeft in samenwerking met partijen uit de samenleving het concept ‘Tijdelijke Natuur’ ontwikkeld. Dit heeft ertoe geleid dat tot op heden dertig grondeigenaren op 2.000 ha tijdelijke natuur hebben laten ontstaan. Het concept houdt in dat op gronden die wachten op realisatie van bestemmingen zoals bedrijvigheid of wonen, natuur voor een beperkt aantal jaren een kans krijgt zich te ontwikkelen. Dit levert winst op voor mens én natuur. Het doel van het project is om inzichtelijk te maken wat de aard en omvang zijn van de locaties die potentieel geschikt zijn voor het concept ‘Tijdelijke Natuur’ in Nederland. Deze inventarisatie geeft een zo goed mogelijk landsdekkend beeld (gespecificeerd naar provincies en gemeenten) van potentiële locaties Tijdelijke Natuur.

In ruimtelijk onderzoek is informatie over verschillende grondgebruiksfuncties een belangrijke basis om effecten van beleidsmaatregelen te analyseren of om nieuwe ontwerpen te maken. Voor landbouw is daartoe het Geografisch Informatiesysteem Agrarische Bedrijven (GIAB) ontwikkeld. Hierin zijn gegevens opgenomen van landbouwbedrijven in Nederland die meedoen aan de jaarlijkse landbouwtelling van het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. De gegevens zijn gekoppeld aan de locatie van de hoofdvestiging van het landbouwbedrijf. Het bestand wordt onder andere gebruikt bij onderzoek naar dierziekten, landbouwstructuur-analyses, effecten van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, en bij onderzoek naar emissies van geur, ammoniak en fijn stof. De eerste versie bevat de gegevens van 1998. In sommige jaren zijn ook gegevens van de Gezondheidsdienst voor Dieren toegevoegd aan het GIAB. Belangrijke variabelen zijn: het bedrijfstype, de bedrijfsomvang (in een economische maat), arealen per gewas, aantallen per diergroep, gegevens over bedrijfshoofd, aantal arbeidskrachten en opvolgingssituatie.

Om het mogelijke effect van het aanbrengen van landschapselementen op de NHx (NH3 + NH4 +) depositie op Natura 2000-gebieden in te schatten, is door Alterra een aantal indicatieve berekeningen uitgevoerd voor de gehele provincie Overijssel. De berekeningen zijn uitgevoerd met het OPS-model van het RIVM. Het aanbrengen van een landschapselement van 50m breed rondom bedrijven, lijkt van de doorgerekende scenario’s het meestbelovend.

Nadere uitwerking van aard en omvang vrijkomende agrarische bebouwing 2012-2030 in de provincie Gelderland. De onderzoeksresultaten zijn op verschillende manier ruimtelijk gedifferentieerd en is de aard (bouwjaar en bedrijfstype) nader geanalyseerd. Tevens is een inschatting van de te verwachten leegstand, de te verwachten oppervlakte schuren met asbest en de te verwachten sloopopgave in beeld gebracht.

Het doel van dit onderzoek was om antwoord te krijgen op de vraag in hoeverre weidegang nu en in de toekomst mogelijk is (zowel technisch als bedrijfseconomisch) op melkveebedrijven in Nederland gezien de grootte van de beweidbare oppervlakte. Uit de resultaten wordt duidelijk dat uitgaande van de beschikbare beweidbare oppervlakte er nog ruimte is voor beweiding binnen de bestaande bedrijfsvoering, met name bij de wat extensievere bedrijven. Ook bij verdergaande schaalvergroting of intensivering blijft er ruimte voor beweiding. De hoeveelheid beschikbaar weidegras per bedrijf zal dan wel afnemen evenals het aantal uren weidegang per dag. Op de meeste melkveebedrijven is een vorm van weidegang mogelijk, al is deze soms beperkt. Dit rapport geeft een theoretisch beeld van de mogelijkheden van weidegang. Het is aan de belanghebbende partijen onderling, waar eventueel grenzen worden getrokken voor de beoordeling van de mogelijkheden van weidegang.

De HEINEKEN brouwerij in Zoeterwoude wil in de toekomst klimaatneutraal produceren. Dierlijke mest en berm- en natuurgras zijn potentiële energiebronnen voor de biogasproductie via vergisting in de regio Zoeterwoude en bieden daarmee een duurzaam klimaatneutraal alternatief. Digestaat (het restproduct bij vergisten) kan een sleutelrol spelen om naast biogasproductie ook de mineralenkringloop voor de landbouw in de omgeving van de brouwerij te verbeteren. Digestaat heeft nagenoeg dezelfde werking als dierlijke mest en kan (na verdere bewerking) in de toekomst (na goedkeuring van de EU) als vervanger voor stikstofkunstmest dienen.

In dit rapport wordt de ontwikkeling van de netto toe- of afname van de ammoniakdepositie als gevolg van de stal- en opslagemissies tussen verschillende peiljaren vanaf 1994 en 1 februari 2009 op de verschillende habitattypen in de Natura 2000-gebieden in de provincie Overijsel in beeld gebracht. Dit inzicht is nodig om in het kader van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) de niet-Nb-wet vergunde economische ontwikkelingen uit het verleden (interim-uitbreiders) te vereffenen.

Vrijkomende boerenerven bieden ruimte aan nieuwe activiteiten in het landelijk gebied. Terwijl deze nieuwe activiteiten decennialang door overheden op diverse niveaus zijn beperkt, is de afgelopen jaren een kentering gaande. Provincies en gemeenten zien vrijkomende locaties in toenemende mate als een kans voor revitalisering van het landelijk gebied. Gezien de omvang van de transformaties en de verwachte leegstand zullen deze kansen ook in de toekomst alleen maar groter en belangrijker worden.

De reconstructie van de zandgebieden is in de fase van uitvoering van de gemaakte plannen. Waar er bij de vaststelling van de reconstructieplannen niet of nauwelijks problemen waren, ontstaat er bij de uitvoering veel maatschappelijke onrust. Daarbij spitst de discussie zich vooral toe op de komst van zogenaamde megastallen. Door veel burgers wordt deze ontwikkeling als onwenselijk gezien. In de gemeente Gemert-Bakel in de provincie Noord-Brabant – één van de pilotgebieden van de reconstructie – komt op een voortvarende manier de uitvoering wel van de grond. De aanpak van deze gemeente staat vaak model voor de perspectieven van reconstructie in andere gebieden. Dit werkdocument geeft inzicht wat er bereikt is en welke factoren cruciaal waren voor de realisatie.

In de maatschappelijke discussie over grootschalige veehouderij ontbrak een overzicht van het aantal bedrijven en de ontwikkeling daarvan. Daarom heeft Alterra op verzoek van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie een overzicht gemaakt van de ontwikkeling van het aantal veehouderijbedrijven per provincie groter dan 300 en 500 NGE; dit is ook gedaan voor bedrijfslocaties met veehouderij en de daarbij behorende milieuvergunningen. Het blijkt dat de meeste grootschalige veehouderijbedrijven hun activiteiten op één locatie hebben ontwikkeld. Ook blijkt dat er in de huidige milieuvergunningen nog veel niet-benutte ruimte aanwezig is, zowel bij grote als kleine bedrijven. De NGE is een economische indicator; vanuit de maatschappelijke discussie zijn echter ook indicatoren gewenst voor de aspecten landschap, milieu, dier- en volksgezondheid en dierenwelzijn.

De provincies hebben de taak om te zorgen voor een goede milieukwaliteit in onze natuurgebieden. Zij zijn dan ook aan zet om de hoge depositie van stikstof aan te pakken. Probleem daarbij is dat een groot deel van de stikstofdepositie wordt veroorzaakt door bronnen waar de provincies geen invloed op kunnen uitoefenen. Extra generieke maatregelen vanuit het Rijk zijn noodzakelijk om tot een succesvolle aanpak van het stikstofprobleem te komen.

Voor het berekenen van emissie door de Emissieregistratie in Nederland werd tot nu toe gebruik gemaakt van gegevens uit de Landbouwtelling. Hierin wordt jaarlijks per bedrijf opgevraagd hoeveel dieren er aanwezig zijn. Sommige bedrijven houden echter een deel van het vee op nevenvestigingen. Via diertellingen vanuit de Identificatie en Registratie van landbouwhuisdieren zijn de nevenvestigingen gelokaliseerd en gekoppeld aan de hoofdvestigingen. Hiermee kunnen de dieren van de landbouwtelling aan de juiste locatie gekoppeld worden, waardoor de Emissieregistratie tot een betere ruimtelijke verdeling van bijvoorbeeld de ammoniakuitstoot uit de veehouderijbedrijven kan komen. Deze herverdeling van dieren is uitgevoerd met de landbouwtelling van 2009, waarbij een koppeling is gemaakt met de staltypen van 2008.

In dit rapport wordt de ontwikkeling in beeld gebracht van de netto toe- of afname van de stikstofdepositie als gevolg van de stal- en opslagemissies tussen 7 december 2004 en 1 februari 2009 op de verschillende habitattypen in de Natura 2000-gebieden in de provincie Gelderland. Voor de Veluwe is ook de ontwikkeling ten opzichte van het jaar 2000 in beeld gebracht. Daarnaast wordt inzicht geven in de verschillen in dieraantallen en stalsystemen tussen het milieuvergunningbestand van de provincie Gelderland en GIAB (Landbouwtelling) van Alterra en het effect daarvan op de ammoniakemissie en -depositie.

Voor veel van de Utrechtse natuurbeschermingswetgebieden is stikstofdepositie een punt van aandacht. Een te hoge stikstofdepositie op de natuurlijke ecosystemen kan leiden tot een verstoring en verslechtering van de biodiversiteit van deze ecosystemen. In veel Natura 2000-gebieden is de stikstofdepositie zo hoog dat daarmee niet wordt voldaan aan de instandhoudingsdoelstellingen voor deze gebieden. Extra beschermde maatregelen zijn noodzakelijk. Om inzicht te krijgen in deze problematiek geeft dit rapport per gebied de totale, actuele stikstofdepositie, uitgesplitst naar verschillende bronnen (landbouw, overige bronnen, buitenland, enz.), de actuele gebiedseigen stikstofdepositie (binnen 10 km zone) als gevolg van de landbouw uitgesplitst naar sector en stallen en mestopslag, aanwendingen beweiding in zones van 0-3 km, 3-5 km en 5-10 km per Natura 2000-gebied en inzicht in omvang (emissie en depositie) en aantal bedrijven in de zone 1-3 km. Daarnaast geeft het onderzoek inzicht in de knelpunten en de urgentie van maatregelen met betrekking tot stikstofdepositie voor drie beschermingsgebieden

Landschapselementen als bomen, boomrijen en bosjes kunnen bijdragen aan een goede luchtkwaliteit. In dit rapport is uitgewerkt op welke wijze de invang van fijnstof door landschapselementen geschat kan worden. Vervolgens worden mogelijkheden beschreven om de luchtzuiverende werking van landschapselementen in te brengen in gebiedsontwikkeling.

Zorgvuldige veehouderij richt zich op een modern ingericht dier-, mens- en milieuvriendelijk systeem. Nieuwe innovatieve veehouderijconcepten, zoals het Rondeel, worden ontworpen om de veehouderij klaar te stomen voor de toekomst. Maar zijn daarmee de huidige bezwaren voor de intensieve veehouderij opgelost? Nee, we vergeten iets: zorgvuldig gebruik van onze ruimte. Hoe en waar passen deze concepten in onze schaarse ruimte en welke ruimtelijke strategieën moeten we daarvoor hanteren? Een betoog over zorgvuldige landbouw en ons ruimtegebruik.

De laatste tijd zijn er nieuwe thema’s die een rol spelen voor de kwaliteit van het landelijk gebied. Dit zijn met name de thema’s geur, fijn stof en licht. Vooral voor de thema’s licht (kunstlicht kassen) en geur (bij mest uitrijden en stal- en opslagemissies) is landbouw de belangrijkste veroorzaker hinder in het landelijk gebied. Voor fijn stof is de bijdrage van de landbouw slechts 10%; de bijdrage van het buitenland is met 73% het grootst. Maar ook voor fijn stof richt het beleid zich op het terugdringen van piekconcentraties zoals die door stallen worden veroorzaakt.

In deze studie is de ammoniak- en stikstofdepositie op de Natura 2000-gebieden in de provincie Drenthe verkend en zijn de effecten van maatregelen in de landbouw op de depositie van stikstof weergegeven. Dit inzicht vormt een belangrijke bijdrage aan het proces voor het opstellen van de beheerplannen voor de Natura 2000-gebieden.

De Wet geurhinder en veehouderij (Wgv) vormt vanaf 1 januari 2007 het toetsingskader voor de milieuvergunning, als het gaat om geurhinder vanwege dierenverblijven van veehouderijen. Deze wet biedt de mogelijkheid om in gebieden de wettelijke normstelling aan te passen aan het karakter van het gebied. Deze maatwerkbenadering vergt echter wel een goede onderbouwing. In dit onderzoek worden de knelpunten met betrekking tot geurhinder in relatie tot wettelijke normen uit de Wet Geurhinder en veehouderij in beeld gebracht. Tevens wordt er gekeken in hoeverre, rekening houdend met de gewenste ontwikkelingen in een bepaald gebied, een maatwerkbenadering een oplossing biedt.

Inventarisatie van de omvang van de multifunctionele landbouw van 2007, uitgesplitst in de sectoren: zorgboerderijen, agrarische kinderopvang, boerderijverkoop, agrarische natuurbeheer, recreatie en toerisme en educatie

In de provincie Limburg is er steeds meer discussie tussen overheden, de landbouwsector en maatschappelijke organisaties over de inrichting van het landelijk gebied in relatie tot de landbouwproductieruimte en andere maatschappelijke gewenste opgaven (groene, blauwe, maar ook rode opgaven). De provincie Limburg wilde graag door uitvoering van een strategisch onderzoek inzicht en ondersteuning in de vraag welke maatregelen en instrumenten ontbreken c.q. tekortkomen in het provinciale beleid om de landbouwsector in Limburg taken voor de (mede)realisatie van landschap, natuur, milieu en wateropgaven met verve op te laten pakken. In dit rapport wordt verslag gedaan van dat onderzoek. There has been increasing discussion between government authorities, the agricultural sector and social organisations in the province of Limburg about rural management with respect to the area required for agricultural production and other socially desirable objectives (green, blue as well as red issues). Using strategic research, the province of Limburg wanted to gain insight and support regarding the measures and instruments that were lacking or not sufficiently available in provincial policy to enable the agricultural sector in Limburg to dynamically take on tasks to achieve landscape, nature, environment and water objectives. This report discusses that research.

Voor de Gelderse beheerplannen Natura 2000 is wat betreft het agrarische gebruik met name het onderdeel ammoniak- en stikstofdepositie een punt van aandacht. Een te hoge stikstofdepositie op de natuurlijke ecosystemen kan leiden tot een verstoring en verslechtering van de biodiversiteit van deze ecosystemen. In veel Natura 2000-gebieden is de stikstofdepositie zo hoog dat daarmee niet wordt voldaan aan de instandhoudingsdoelstellingen voor deze gebieden. Extra beschermde maatregelen zijn noodzakelijk. Om inzicht te krijgen in deze problematiek geeft dit rapport per gebied de totale, actuele stikstofdepositie, uitgesplitst naar verschillende bronnen (landbouw, overige bronnen en buitenland), de actuele gebiedseigen depositie (binnen 10 km zone) als gevolg van de landbouw. Deze is uitgesplitst naar depositie a.g.v. stal- en mestopslagemissies, en depositie a.g.v. mestaanwending- en beweidingemissies in zones van 0-3, 3-5 km en 5-10 km per Natura 2000-gebied.

In deze studie is de ammoniak en stikstofdepositie op de Natura 2000-gebieden in Overijssel verkend en zijn de mogelijke effecten van maatregelen in de landbouw op de gebiedseigen depositie van stikstof uit de landbouw (

De afgelopen jaren zijn reeds vele kavelruilprojecten ter verbetering van de productieomstandigheden van onder andere de melkveehouderij en akkerbouw ten uitvoer gebracht. Kavelruilprojecten hebben mogelijk zichtbare ruimtelijke effecten op het landschap. Op dit moment is nog niet inzichtelijk wat en hoe groot deze effecten zijn. De vraag die ten grondslag ligt aan dit onderzoek is als volgt: Wat zijn de gevolgen van kavelruilprojecten, inclusief bijbehorende maatregelen, voor het landschap in het agrarisch gebied? Dit onderzoek betreft een eerste verkenning naar mogelijke ruimtelijke effecten op het landschap van maatregelen die onderdeel uitmaken of een direct gevolg zijn van kavelruilprojecten. Onder ruimtelijke effecten worden effecten verstaan die in principe zichtbaar zijn, en dan met name vanaf de wegen en paden in een gebied.

In deze studie is de ammoniak en stikstofdepositie op de Natura 2000-gebieden in Gelderland verkend en zijn de mogelijke effecten van maatregelen in de landbouw op de gebiedseigen depositie van stikstof uit de landbouw weergegeven. Daarmee wordt inzicht gegeven in welke mate de beschikbare maatregelen het best ingezet kunnen worden. Daarnaast vormt het inzicht in deze onderwerpen ook een belangrijke bijdrage aan het proces voor het opstellen van de beheerplannen voor de Natura 2000-gebieden. Deze rapportage is een aanvulling op de studie uit 2008 waarvan de resultaten staan verwoord in Alterra-rapport 1850.

Het ministerie van LNV heeft een taskforce ingesteld die streeft naar een omzetverdubbeling van de multifunctionele landbouw (ook wel verbrede landbouw genoemd) in de periode 2008-2011. Voor het meten van de omzetontwikkeling heeft Wageningen UR een nulmeting over de situatie in 2007 verricht en geeft daarbij een uitgebreide onderbouwing van het aantal bedrijven, de omzet in de multifunctionele landbouw en haar impact op de maatschappij.

In deze studie is de ammoniak en stikstofdepositie op de Natura2000-gebieden in Overijssel verkend en zijn de mogelijke effecten van maatregelen in de landbouw op de emissie en depositie van stikstof uit de landbouw (vermestende depositie) weergegeven. Tevens is de ontwikkelingruimte voor de veehouderij in beeld gebracht. Daarmee wordt inzicht gegeven in welke vorm en mate de beschikbare middelen het best ingezet kunnen worden. Daarnaast vormt het inzicht in deze onderwerpen ook een belangrijke bijdrage aan het proces voor het opstellen van de beheerplannen voor de Natura2000-gebieden, waarin flankerend beleid kan worden opgenomen en de haalbaarheid en betaalbaarheid van de natuurdoelen zal worden bepaald. Dit alles tegen de achtergrond van de ILG afspraak met het rijk om de milieukwaliteit van natuurgebieden te verbeteren

In het kader van de reconstructie ligt er een opgave om de werkelijk beleefde geurhinder te verminderen. De Wet geurhinder en veehouderij (Wgv) vormt vanaf 1 januari 2007 het toetsingskader voor de milieuvergunning, als het gaat om geurhinder vanwege dierenverblijven van veehouderijen. Deze wet biedt de mogelijkheid om in gebieden de wettelijke normstelling aan te passen aan het karakter van het gebied. Deze maatwerkbenadering vergt echter wel een goede onderbouwing. In dit onderzoek worden de knelpunten met betrekking tot geurhinder in relatie tot wettelijke normen uit de Wet Geurhinder en veehouderij in beeld gebracht. Tevens wordt er gekeken in hoeverre, rekening houdend met de gewenste ontwikkelingen in een bepaald gebied, een maatwerkbenadering een oplossing biedt

Op verzoek van Dienst Landelijk gebied heeft Alterra en ECN een effectenstudie uitgevoerd naar de ammoniakdepositie op de habitatgebieden in de Peel (Groote Peel en Maria- en Deurnese Peel). De studie geeft een uitwerking van een aantal scenario’s ten aanzien van de ontwikkelingen van de landbouw en te nemen maatregelen en het effect daarvan op de ammoniakdepositie op de habitatgebieden. Hierbij wordt er rekening gehouden met het interim toetsingskader Ammoniak en Natura 2000. Dit studiegebied strekt zich uit tot ca. 30 km rondom de habitatgebieden van waaruit de regionale bijdrage van stal- en opslagemissie aan de ammoniakdepositie komt. De resultaten en inzichten uit deze studie zijn bedoeld ter ondersteuning van de afwegingen die in de op te stellen beheerplannen voor de habitatgebieden in de Peel worden gemaakt.

In dit rapport worden verwachtingen uitgesproken over het toekomstig functioneren van een aantal robuuste verbindingen die geschikt worden gemaakt voor het edelhert. Ook is onderzocht hoe het gebruik zou kunnen zijn door het wilde zwijn. Er wordt ingegaan op de verwachte aantallen wilde hoefdieren in de robuuste verbindingen en hun mogelijk effect op de landbouw, de verkeersveiligheid en de diergezondheid. Jaarlijks zal naar verwachting 10-20% van de bronpopulatie naar de verbindingszones migreren. Die zogenaamde `starters¿ krijgen vervolgens te maken met de weerstand van het landschap, waardoor hun aantal afneemt, in sommige gevallen tot 0. Edelherten berokkenen per individu gemiddeld per jaar schade aan 0,03 ha landbouwgrond en wilde zwijnen aan 0,05 ha. In een willekeurig gebied kan de procentuele samenstelling van die 0,03 en 0,05 ha in gewastypen worden berekend, door de oppervlaktepercentages van de gewastypen te vermenigvuldigen met gewas- en diersoortspecifieke correctiefactoren. Jaarlijks zal ca. 3% van het aantal dieren in de verbinding sterven in het verkeer (0,2 ¿ 2 dieren/jr). Voor de beoordeling van het veterinaire risico van de robuuste verbindingen is gekeken naar: klassieke varkenspest (KVP), mond- en klauwzeer (MKZ), de ziekte van Aujeszky (ZvA), koeiengriep (IBR) en blauwtong (BT). Bij de kans op besmetting speelt een rol: het aantal dieren dat in de verbindingen wordt verwacht, de prevalentie van de ziekte onder die dieren, de bedrijfs- en dierdichtheid in en rondom de verbindingen en de mogelijkheden voor contact tussen vrijlevende en gehouden dieren. In een aantal opzichten kunnen beheerders of de sector preventieve maatregelen nemen. Als er geen wilde zwijnen toegelaten worden in de robuuste verbindingen, wordt het veterinaire risico sterk gereduceerd.

Dit rapport bevat de resultaten van verkenningen die zijn uitgevoerd naar de mogelijke effecten van maatregelen in de landbouw op de emissie van stikstof uit de landbouw naar de atmosfeer, grondwater, en oppervlaktewater. Het doel van deze verkenningen is om enerzijds een overzicht te geven van huidige situatie in Drenthe en anderzijds de effectiviteit van potentiële maatregelen vast te stellen. De maatregelen betreffen aanpassingen in het nutriëntenmanagement van melkveehouderijbedrijven en ammoniakemissie beperkende maatregelen voor de varkens- en pluimveebedrijven