Search

Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde devlet malını zimmetine geçirenler ve isyan edenlerin malları cezai müeyyide olarak müsadere edilirken bu durum XVI.yüzyıldan itibaren azl edilen veya vefat eden tüm bürokratlara şamil genel bir uygulama halini almıştır. Az ya da çok devlette görev yapan kimselerin malları vefat veya azlinden sonra müsadere edilerek satılırak hazineye gelir kaydedilirdi. Şam Valisi Topal Vezir Yusuf Paşa Osmanlı sarayında idari ve askeri kadroların insan kaynağı statüsünde olan enderunda eğitim görmüş, buradaki en yüksek kademe olan has odaya kadar çıkmış ve sonra çakırbaşılığa yükselmiştir. Buradan taşra görevine çıkarak mutasarrıf olmuş ve Anadolu’daki eşkıyanın temizlenmesi için müfettişlik görevi kendisine tevcih edilmiştir. XVII.yüzyıl son yıllarında Rakka’dan başlayarak vefat ettiği 1716 yılına kadar bir çok eyaletin valiliğini yapmış ve hatta bazılarına ikinci defa tayin edilmiştir. Bütün Osmanlı bürokratlarında olduğu gibi Topal Yusuf Paşa’nın vefat ile birlikte rutin olarak mallarının müsaderesi için İstanbul’dan ferman gönderilmiştir. Paşa’nın Şam’da bulunan emval ve eşyasının mevcudu görevliler tarafından sayım yapılarak tespit edilmiştir. Bunların bir kısmının İstanbul’da bir kısmının Şam’da açık arttırma usulü ile satışı yapılmıştır. Muhallefatının bir kısmı hac yolu ihtiyaçları için Şam valisi İbrahim Paşa’ya teslim edilirken diğerleri hazineye gönderilmiştir.Çalışmamızda bir Osmanlı bürokratı olan Topal Yusuf Paşa’nın emval ve eşyalarının müsadere ve satış süreci ele alınacaktır. Bununla birlikte bir bürokratın mallarının çeşitliliği de değerlendirilmiş olacaktır. Ayrıca bu değerlendirme hem paşayı tanıma hem de dönemin iktisadî, sosyal ve kültürel özelliklerini de analiz etme açısından önem arz etmektedir. Bütün bunlar Osmanlı Arşivindeki defter ve belgelerden ve döneme ait kroniklerden istifade edilerek hazırlanacaktır.

Rusya’nın öteden beri Karadeniz üzerinden sıcak denizlere ulaşma hedefi olduğu bilinmektedir. Bu hedefe doğru ilk planlı harekât Çar I. Petro döneminde olmuştur. Osmanlı Devleti, II.Viyana savaşını takip eden yıllarda geniş cephelerde mücadelesini sürdürürken Rusya’nın ani olarak Azak kuşatması gerçekleşmiştir. Osmanlı askerinin ekseriyeti Avusturya cephesinde olduğu için buraya yeterli kuvvet göndermesi zaten beklenemezdi. Nitekim Rusya, Karadeniz’de büyük öneme sahip olan Azak Kalesi’ni 1696 yılında almıştır. Rusya, Karadeniz’e inerse Osmanlı Devleti için ciddi bir tehdit haline gelmiş olacaktı. Bunu fark eden Osmanlı Devleti’nin ilk hedefi Rusları, Azak Denizi’nde hapsetmeye çalışmak olmuştur. Bu amaçla Kırım ve Taman yarımadalarında bulunan kalelerin bakım ve onarımını yapmış ve kaleleri askerî açıdan takviye etmiştir. Bunlara ilave olarak da Kerç Boğazı’nı ve Taman Yarımadası’nı kontrol altına alabilmek için stratejik noktalara yeni kaleler inşa etmiştir. Söz konusu kalelerden birisi de Açu Kalesi’dir. Bu çalışmada Azak’ın elden çıkması ile birlikte 1697 yılında yapılan Açu Kalesi’nin stratejik önemi, inşaatı, 1711 yılına kadar olan bakım-onarım faaliyetleri ve kalede bulunan askerî kuvvetlerin durumu ele alınacaktır. Buna ilave olarak Azak Denizi’nden Kuban Nehri’ne geçişlerin kapatılmasının Rus tehdidine etkileri değerlendirilecektir. Nitekim Açu Kalesi’nin yapılmasıyla Kuban Nehri üzerinden Taman Yarımadası’na geçişlerin mani olunduğu görülecektir.

Bergos is one of the first conquered places in Rumelia and it is an district appendantto the Vize Province since its conquest. As of the beginning of the XVII. century, avarizregisters have gained importance. In this context, the avariz register was prepared in1712 by the of the Bergos district. In this paper, the status of the military officers, religiousofficials, poor and pauper population in the quarters located in the center of theBergos district, based on the said registry. Also, the foundations of the sultans and commanderswhere the villages of Bergos were allocated were also discussed. As a result ofthe registration, the potential tax payers and avarız household payers, , were determinedand evaluated., Bergos, Rumeli’de ilk fethedilen yerlerden biri olup fethinden itibaren Vize sancağınabağlı bir kazadır. XVII. yüzyıl başlarından itibaren avârız tahrirleri önem kazanmıştır.Bu kapsamda 1712 yılında Bergos kazasının tahriri yapılarak avârız defteri hazırlanmıştır.Bu çalışmada söz konusu avârız defteri esas alınarak Bergos kazasının merkezindebulunan mahallelerdeki askerî görevliler, din görevlileri, fakir ve yoksul nüfusun durumuincelenmiştir. Yine Bergos kazası köylerinin tahsis edildiği selâtîn ve ümerâ vakıfları dakonu edilmiştir. Yapılan tahrir sonucu vergi tabanını esas olan nüfus ve avârız hânesitespit edilerek değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

XVI. yüzyıl sonlarından itibaren başlayıp XVII. yüzyılda da devam eden uzun ve yıpratıcı savaşlar, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde idari, mali, askeri ve toplumsal alanlarda derin etkiler bırakmıştır. Önce Anadolu’da sonra Rumeli’nin şehir, kasaba ve köylerinde sık sık eşkıyalık hareketleri yaşanmaya başlamıştır. Ekonomik sıkıntı içinde olan işsiz güçsüz halk kitleleri yanında askeri ve idari taifeler de bu eşkıyalık hareketine dahil olmuşlardır. II.Viyana mağlubiyetini takip eden yıllarda savaş ortamını da bahane ederek halk üzerinde büyük baskılar kuran eşkıyalar, yol kesme, adam öldürme, soygun yapma gibi bir çok faaliyet içine girmişlerdir. Bu dönemde Rumeli orta kol olarak bilinen İstanbul-Belgrad arasındaki yolda savaş şartları sebebiyle her zamankinden daha yoğun bir hal almıştır. Bunu fırsat bilen eşkıya uygun yerlerde saklanarak yoldan gelip geçen yolculara sık sık saldırmıştır. Özellikle saldırı ve saklanma açısından daha uygun Sofya-Belgrad arasındaki geçitlerde yol güvenliği ciddi şekilde tehlikeye girmiştir. Osmanlı yönetimi bunu önlemek için güzergah üzerinde bulunan kale ve palankaların savunma gücünü arttırmaya çalışmış, eşkıyayı etkisizleştirmek için Rumeli’nin muhtelif yerlerinden buraya takviye güçler göndermiştir. Ancak savaş ortamından kaynaklanan asayiş boşluğu, yerli Hristiyan ahalinin destek vermesi gibi sebeplerle güzergah üzerinde eşkıya savaş yılları boyunca faaliyetlerini sürdürebilmiştir., The long and tired wars which continued in the XVI. century from the end of the XVII. century had profound repercussions on the Ottoman Empire in the administrative, financial, military and social fields. Thuggery movements began to occur frequently in the cities, towns and villages of Anatolia then Rumelia. In addition to the masses of helpless unemployed in economic distress, military and administrative tasks were also included in this banditry movement. In the years following the defeat of Vienna II, the bandits who put great exercise influence over on the people under the pretext of the war environment undertook many activities such as latrocination, killings and robberies. During this period, the road between Istanbul and Belgrade, known as the central branch of Rumeli, became more intense than ever due to the conditions of war. Groups of bandits, who knew of this opportunity, hid in the appropriate places and frequently attacked the passengers, soldiers and officials passing by. Road safety has been seriously imperiled, particularly at level crossings between Sofia and Belgrade, which are more suited to attack and concealment. In order to prevent this, the Ottoman administration tried to increase the defensive forces of the fortresses and redoubts on the road and sent reinforcements from various places of Rumelia to neutralize the bandit. However, due to the security gap caused by the war environment and the support of the local Christian inhabitants , the bandit was able to continue its activities during the war years.

Seferler sadece askerî ve siyasî bir harekat değil aynı zamanda iaşe, ikmal, malî geniş bir planlama ve organizasyon gerektiren topyekün bir faaliyettir. Bu tezde 1716 yılında Avusturya üzerine yapılan Varadin Seferinin lojistik faaliyetleri tüm hatlarıyla incelenmektedir.Varadin Seferi aslında ani olarak gelişmiş, bunun sonucunda da iaşe ve mühimmat ikmal işi gerektiği gibi zamanında gerçekleştirilememiştir. Ordu, Korfu ve Bosna üzerine planlanan nisbeten küçük bir sefer için yürüyüşe başlamış iken bir anda Avusturya üzerine gidilmesi kararlaştırılmıştır. Bu son anda yapılan değişiklik doğal olarak yapılan tüm planlamaların değiştirilmesinini gerektirmiştir. Her ne kadar Osmanlının çağdaşı olan tüm Avrupa ülkelerine göre sefer organizayon tecrübesi çok daha ileride olmasına rağmen sayıları yüzbinleri aşan bir asker ve bunlara iaşe temini kolay değildir.Ordunun zahire ihtiyacı Tuna'nın hinterlandı sayılan bölgelerden başlamak üzere Ege, Marmara ve Karadeniz kıyılarına yakın sancak ve kazalardan da temin edilmiştir. Menzillere zahire, genelde yakın yerlerden aynî olarak temin edilirken savaş alanına ise mübayaa yoluyla alım yapılmıştır. Sevkiyatta ise büyük oranda Karadeniz ve Tuna nehri faal olarak kullanılmıştır.Ordunun ağırlıklarını taşımak için temin edilen deve, katır, beygir ve camus Anadolu ve Rumeli'den mekari ve mübayaa yoluyla alınmıştır. Araba ise tamamen Rumeli'den alınmıştır.XVIII. yüzyıl seferlerinde olduğu gibi savaş kuvvetleri olarak kapıkulu askeri yanında miri levendler önemli bir yere sahiptir. Bir miktar kapı halkı bulunmakla birlikte tımarlı sipahilerin çok az olduğu görülmektedir. Sefer mühimmatı ise Tophane-i Amirede olan mühimmatın yanında Gelibolu başta olmak üzere Anadolu'nun muhtelif yerlerinden karşılanmıştır. Seferin finansmanı hazineden ve devletin vergi gelirlerinden karşılanmıştır. Bu konuda diğer seferlere parelel bir yapı bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Damat Ali Paşa, Rumeli, Varadin, Lojistik, Sefer, Zahire. Expeditions are not only military and political operations but also a total activity which requires subsistence, fulfillment, financially extensive planning and organization. This study substantially investigates the logistic activities of Varadin Expedition on Austria. Varadin Expedition is, in fact, progressed suddenly; as a result, the fulfillment of subsistence and ammunition is not performed in due time. Although the march has been started for a minor planned expedition on Ordu, Korfu and Bosnia, an expedition on Austria is decided at the instant. This last-minute amendment requires naturally all the plans to be changed. It is not easy to supply food for the hundreds of soldiers even though the Ottoman is much more experienced than its contemporaries, that is, European countries. The army's need for provisions is provided from the districts and sanjaks which are close to the coasts of Aegean, Marmara and Black sea as well as the regions which are seen as Danube's hinterland. Whereas the provisions to the ranges are usually supplied from the neighborhood in kind, the provisions to the battlefield are provided with purchase. As for shipment, Black sea and Danube River is substantially used militantly. The expedition is financed from the treasury and tax revenues of the government. In this respect, the structure is similar to the ones in the other expeditions. The camel, mule, horse and camus which are supplied to carry the army's burden are obtained by means of rent and purchase from Anatolia and Rumelia. The car is provided from only Rumelia. Public mariners as well as household troops have a significant place as battle forces as is in the expeditions of 18th century. It is seen that there are some household troops and few timariots. Ammunition for the expedition is provided from the various places of the Anatolia, particularly Gallipoli, along with the ammunition in the Armory. Keywords: Damat Ali Pasha, Rumelia, Varadin, Logistic, Expedition, provisions 394