Search

Veel discussies over het functioneren van ons onderwijs zijn gericht op de rol die onderwijs heeft in het aanleren van kennis en vaardigheden: wat moeten leerlingen leren en wat is ervoor nodig om dat te realiseren? Soms lijkt te worden vergeten dat onderwijs veel meer is en doet dan leerlingen in een schoolse setting kennis en vaardigheden aanleren. In de meritocratisch georganiseerde samenleving speelt onderwijs een sleutelrol in de verdeling van maatschappelijke posities. Het kan ongelijkheid reduceren, maar wordt evenzeer ingezet om ongelijkheid te realiseren en legitimeren. De waarde die daarbij aan onderwijskwalificaties wordt toegekend, heeft welhaast mythische proporties aangenomen.

Het Nederlandse onderwijsstelsel veroorzaakt ongelijkheid in schoolloopbanen. Het stelsel moet dus op de schop. Dat wil niet zeggen dat het stelsel tot de grond toe moet worden afgebroken. Een paar gerichte interventies zouden al veel goed doen.

Het gebruik van bijlessen, examentrainingen en huiswerkbegeleiding is de afgelopen jaren sterk toegenomen in Nederland. De opkomst van dit zogeheten schaduwonderwijs roept veel vragen op. Wie gebruikt er schaduwonderwijs en waarom? Wat zijn de gevolgen van het gebruik van schaduwonderwijs voor leerlingen en voor het onderwijs zelf? Steeds vaker worden ook zorgen geuit over de opkomst van schaduwonderwijs. In dit rapport worden deze vragen en zorgen geschetst, waarna wordt verkend wat in Nederland en internationaal bekend is over de omvang, oorzaken en gevolgen van het gebruik van schaduwonderwijs. Hiertoe is een meta-analyse uitgevoerd, waarbij de theorie en empirie op het gebied van schaduwonderwijs op systematische wijze is verkend en samengevat. Uit de analyse komt een duidelijke relatie naar voren tussen de sociaal- economische achtergrond van leerlingen en het gebruik van schaduwonderwijs. Hoe hoger opgeleid of rijker de ouders, hoe groter de kans dat leerlingen gebruik maken van schaduwonderwijs. Daarbij lijkt schaduwonderwijs met name in onderwijsstelsels die gekenmerkt worden door selectie en differentiatie – zoals het Nederlandse onderwijsstelsel – vooral een competitieve functie te vervullen, waarbij extra begeleiding en bijlessen worden ingezet om toegang te krijgen tot een gewenste onderwijsroute. Eenduidige effecten van het gebruik van schaduwonderwijs op schoolprestaties worden niet gevonden. Tot slot wordt gereflecteerd op de lessen die uit de huidige stand van de kennis kunnen worden getrokken. De Nederlandse kennisbasis is weliswaar groeiende, maar nog te beperkt om duidelijk richting te kunnen geven aan beleid en praktijk in reactie op de opkomst van schaduwonderwijs in Nederland. De aanbevelingen liggen dan ook met name op het gebied van nader onderzoek. Mede op basis van de inbreng van betrokkenen uit het onderwijsveld - leraren, lokale en landelijke beleidsmakers, onderzoekers en aanbieders van schaduwonderwijs – wordt een aanzet gegeven voor een onderzoeksagenda met betrekking tot het schaduwonderwijs in Nederland. Vragen die nog open liggen, hebben onder meer betrekking op de relatie tussen kenmerken van het reguliere onderwijs en het gebruik van schaduwonderwijs. Ook is meer onderzoek gewenst naar de gevolgen van het gebruik van schaduwonderwijs voor leerlingen, maar ook voor leraren, scholen en het onderwijsstelsels als geheel.

Een centrale grondslag in de persoonlijkheidspedagogiek van Kohnstamm is dat elke leerling de kans moet worden geboden om zich naar eigen aard en aanleg te ontwikkelen. Om dat te realiseren zou er in het onderwijs rekening moeten worden gehouden met de onderlinge verschillen tussen leerlingen, een taak waarvoor de onderwijsgevende goed toegerust moet zijn. Op die manier zouden ook leerlingen met een achterstandspositie of met leer- of ontwikkelproblemen betere kansen krijgen om zich verder te ontwikkelen. Op dit moment, honderd jaar na de inaugurele rede van Kohnstamm, klinkt in het Nederlandse onderwijs opnieuw een roep om meer maatwerk in het onderwijs, zowel als het gaat om het pedagogisch-didactisch handelen door onderwijsprofessionals, als bij de inrichting van meer flexibele leerroutes in het onderwijsstelsel. We verkennen de roep om maatwerk in de voorschoolse fase, in het primair onderwijs en in het voortgezet onderwijs. In het voetspoor van Kohnstamm gaan we daarbij in op de relatie tussen maatwerk en het vraagstuk van kansengelijkheid. --- A central principle in Kohnstamm’s personality pedagogy is that every student must be given the opportunity to learn according to his own nature and aptitude. In order to achieve this, educators should take into account the differences between students, a task for which teacher have to be well equipped. This way, disadvantaged students or students with developmental delays would have better opportunities for their further development. At the moment, one hundred years after Kohnstamm’s inaugural lecture, a call for more differentiation in education can be heard in Dutch education, both with respect to the pedagogical-didactic behavior of education professionals, as well as in terms of designing more flexible learning routes within the education system. We explore the call for differentiation in pre-school education, primary education and secondary education. Following the footsteps of Kohnstamm, we focus in particular on the relationship between differentiation and equality of educational opportunities.

De opkomst van het zogenoemde schaduwonderwijs is reden tot zorg, schreef Louise Elffers al in september 2016 in Didactief. Er ontstaat immers kansenongelijkheid. Elffers geeft met haar boek De bijlesgeneratie een indringende boodschap af. Kan het Nederlandse onderwijssysteem dit tij nog keren?

De uitgaven aan bijlessen groeiden de afgelopen jaren explosief. Waarom zijn ouders tegenwoordig zo gespitst op goede schoolprestaties? En waarom geven ze steeds meer geld uit aan extra onderwijs buiten school? Dit boek vertelt hoe ontwikkelingen in onderwijs en samenleving een onderwijscompetitie hebben aangewakkerd. Hoe het Nederlandse onderwijsstelsel hopeloos achterloopt op deze ontwikkelingen, wat de druk op leerlingen en ouders onnodig opvoert. Het boek toont waarom het zo lastig is om aan de onderwijscompetitie te ontkomen, ook al nemen ouders zich voor om níét die vmbo-vrezende vader of moeder te worden die er met hangen en wurgen een hoger niveau uit probeert te slepen.

Het begrip studiesucces speelde het afgelopen decennium een centrale rol in discussies over het hoger onderwijs. Gericht beleid moet ervoor zorgen dat dit onderwijs bijdraagt aan een internationaal competitieve Nederlandse kenniseconomie en dat het meer en beter gekwalificeerde hoger opgeleiden oplevert voor de arbeidsmarkt. Dat alles moet zo efficiënt mogelijk gebeuren, door vermindering van de uitval van studenten en een rendementsverbetering in studieduur. Maar wat studiesucces nu eigenlijk inhoudt, en hoe dit concept ingrijpt op het onderwijsbeleid, de onderwijspraktijk en het onderwijsonderzoek, blijft daarbij onderbelicht. Het bepalen van studiesucces komt steeds meer neer op het meten en verantwoorden van studiegegevens. De vraag wat het hoger onderwijs te bieden heeft voor de samenleving en de groeiende en steeds meer diverse studentenpopulatie, verdwijnt achter een technocratische meet- en verantwoordingspraktijk. Dit boek biedt een reconstructie van het invloedrijke discours over studiesucces in het hoger onderwijs, waarin beleid, onderzoek en praktijk in onderlinge wisselwerking een rol spelen. De auteurs bespreken niet alleen de beperkingen van dat discours, maar zoeken ook nadrukkelijk naar tegendraadse opvattingen, nieuwe benaderingen en andere verhoudingen tussen de hoofdrolspelers. Op deze wijze proberen zij het debat over studiesucces los te breken uit de rendementsverstarring en tegelijk alternatieven te bieden. Een hoognodige exercitie in een tijd waarin het hoger onderwijs meer moet bieden dan alleen een bijdrage aan een competitieve nationale economie.

In dit onderzoek wordt een beeld geschetst van de overwegingen, verwachtingen en ondersteuningsbehoeften van laatstejaars havisten en mbo-4-studenten voorafgaand aan hun overstap naar het hbo. Daarbij wordt telkens getoetst op welke punten deze twee groepen van elkaar verschillen. Havisten en mbo’ers verschillen echter ook op een aantal andere aspecten dan hun vooropleiding, en die verschillen kunnen eveneens van invloed zijn op het verloop van de overstap naar het hbo. Zo zijn mbo-studenten vaker dan havisten afkomstig uit gezinnen met een migratie-achtergrond, en ook hebben ze vaker ouders die zelf geen hoger onderwijs hebben gevolgd. Dit zijn twee kenmerken die samenhangen met een verhoogd risico op uitval in het hbo. Het is daarom van belang te toetsen in hoeverre de gevonden verschillen zijn toe te schrijven aan een verschil in onderwijsachtergrond of aan een verschil in thuisachtergrond.

Hbo-studenten die afkomstig zijn uit het mbo zijn minder succesvol in het eerste jaar dan studenten die de overstap vanuit het havo maken. Het geringere studiesucces van mbo’ers wordt aan uiteenlopende factoren toegeschreven. In sommige gevallen ontbreekt daarvoor de empirische evidentie, en bovendien is onduidelijk hoe die verschillende factoren zich tot elkaar verhouden. In deze studie wordt onderzocht in hoeverre mbo’ers en havisten bij aanvang van hun hbo-opleiding verschillen in vaardigheden, leerstijlen, studiekeuze en motivatie, en in hoeverre deze factoren de relatie tussen vooropleiding en studiesucces verklaren. Padmodel-analyses op basis van vragenlijstonderzoek onder 884 voltijdsstudenten bij aanvang van de hbo-opleiding laten zien dat mbo’ers lager scoren op cognitieve vaardigheden dan havisten, wat hun lagere studiesucces gedeeltelijk verklaart. Mbo’ers scoren hoger op samenwerken, nauwkeurig en geordend werken, de reproductiegerichte leerstijl, zekerheid in de studiekeuze, en intrinsieke motivatie. Deze verschillen vormen echter geen verklaring voor hun achterblijvende studiesucces, en hangen in sommige gevallen juist samen met méér studiesucces. Het model verklaart 12% van de verschillen in studiesucces. Het versterken van het vaardigheidsniveau van mbo’ers kan bijdragen aan hun studiesucces in het hbo, maar nader onderzoek naar alternatieve verklaringen en mogelijke interventies is nodig om de kansen van mbo’ers in het hbo te verbeteren

Om mbo-studenten die willen doorstromen naar het hbo beter voor te bereiden op het hbo, bieden veel roc’s in samenwerking met hogescholen het Keuzedeel Voorbereiding hbo aan. In dit onderzoek zijn de eerste ervaringen en opbrengsten van het Keuzedeel onderzocht. Hiervoor zijn betrokken ontwikkelaars en uitvoerders geïnterviewd en zijn de ervaringen en leerontwikkeling van deelnemers gemeten aan de hand van een survey. Het onderzoek is tot stand gekomen in samenwerking met de onderwijsinstellingen die zijn vertegenwoordigd in het Regionaal Netwerk mbo-hbo Noord-Holland – Flevoland.

Steeds meer jongeren in Nederland ambiëren een diploma in het hoger onderwijs. Helaas lukt het veel hbo-studenten niet, of slechts moeizaam, om hun diploma te behalen. Louise Elffers pleit voor verbinding tussen verschillende onderwijssectoren.

De politiek houdt discussie over het onderwijs af, kopschuw geworden door bijvoorbeeld het debacle van de basisvorming. Die bescheidenheid biedt ouders, schoolbesturen en andere deelbelangen ruim baan. Daardoor rukt de ongelijkheid op. Ook zonder het stelsel op de kop te zeten kunnen onterechte verschillen in onderwijsuitkomsten bestreden worden. Dat is de uitkomst van een langjarig vergelijkend onderzoek.

We presenteren resultaten van een quasi-experimentele case study naar de gevolgen van de verkorting van de brugperiode op schoolprestaties, burgerschapsvaardigheden en motivatie van leerlingen op een school voor havo/vwo. Aan de hand van een difference-in-difference analyse vergelijken we het laatste cohort leerlingen dat de tweejarige brugperiode doorliep met het daaropvolgende cohort dat de eenjarige brugperiode heeft doorlopen. We vonden geen effecten van de verkorting van de brugperiode op rekenvaardigheden, een licht positief effect op taalvaardigheid en een negatief effect op de taakoriëntatie van leerlingen. Zowel leerlingen met een hogere als lagere sociaaleconomische achtergrond scoren lager op democratische en sociale attitudes in het geval van de eenjarige brugperiode. De leerprestaties van leerlingen met een havo-advies lijken eerder baat te hebben bij verkorting dan leerlingen met een vwo-advies. Leerlingen die in het tweede leerjaar in een vwo-klas zitten, presteren na controle voor initiële niveauverschillen iets sterker dan gelijksoortige leerlingen in een heterogene niveauklas, maar het verschil is niet significant. We bediscussiëren onze bevindingen in het licht van een bredere trend van verkorting en versmalling van de brugperiode in het Nederlands voortgezet onderwijs, waarbij we wijzen op het belang van een afweging tussen beoogde en niet-beoogde effecten van deze trend.

Een kwart van de instromende mbo-studenten verlaat de school zonder diploma en de helft van deze uitvallers stopt er al mee in het eerste jaar. Deze jongeren beschikken dan nog niet over een stratkwalificatie, zoals havo'ers of vwo'ers. Om de negatieve consequenties van uitval in het mbo te minimaliseren, zou het raadzaam zijn om vmbo'ers pas naar het mbo te laten gaan als ze een startkwalificatie op zak hebben.

The transition to post-secondary vocational education in the Netherlands appears to be difficult for many students. Dropout rates peak in the first year after the transition to senior vocational education (SVE, or MBO in Dutch). To enhance the school careers of students in SVE, we need to find out what particular factors interfere with school success after the transition to SVE. As there are multiple pathways leading to dropout, several sources of influence, from both inside and outside the school, need to be considered. To facilitate dropout prevention, we need to identify factors that are malleable through school-based interventions in particular. In this dissertation, a step-by-step approach is adopted to uncover distal and proximal processes that contribute to student persistence or dropout after the transition to SVE. A cohort of 1438 students is followed from the moment of entrance into SVE until the start of the second year. In six consecutive studies that examine students’ entrance, experiences, and attainment in the first year in SVE, the principles and pitfalls of a successful start in SVE are described.

School-related attitudes affect students' persistence (Bers&Smith, 1991, Finn, 1993, Tinto, 1993). Various factors have a role in shaping students' educational attitudes, including personal background characteristics and prior school experiences. We assessed factors influencing the educational attitudes of students in transition to senior secondary vocational education in the Netherlands (n=1245). We found that the level of educational support and orientation in students' communities affects their educational attitudes most. Students from ethnic minorities and students with lower educated parents appear to have relatively more positive attitudes towards their education at the moment of transition. This result poses questions about the role of educational attitudes in students' persistence, as it is precisely these students that are most at risk for school dropout.

Strengthening the societal position of at-risk youth is challenging though necessary in order to create better opportunities for them to participate in society. Work is an important means to that end, enabling young people to live independently. Work also plays a role in the psychological need to express your vocational identity: who you are as a worker. Having a vocational identity means that you are aware of your capabilities, ambitions and values concerning work. A strong vocational identity helps to make choices and acts as a guide throughout working life. At-risk youth have vulnerable school careers and are at risk of dropping out. They attend programs at a low educational level and are at greater risk of unemployment. A strong vocational identity may counterbalance these risks as it can ensure these young people to learn about the work they could and want to do, and can provide for better work prospects. Special curricula and social programs for at-risk youth seek approaches to fostering vocational identity. This dissertation focuses on the relationships between individual characteristics of at-risk youth and their vocational identity, concentrates on the possible contribution of malleable characteristics, and provides insights into the treatment by mentors during individual mentoring.