Search

De provincie Drenthe heeft de opgave een groot areaal nieuwe natuur in te richten en om de hydrologie en ecologie van het beekdal van de Drentsche Aa te herstellen. De opgaven voor ecologie en hydrologie zijn vernatting en verschraling van het gebied, en vereisen een herinrichting van de Drentsche Aa. In de Drentsche Aa zijn ook belangrijke kaders voor landschappelijke waarden en recreatie. Daarom worden voor verschillende deelgebieden integrale inrichtingsplannen opgesteld, waarbij de samenhang tussen ecologie, hydrologie, cultuurhistorie en recreatie centraal staat. Dit inrichtingsplan focust op deelgebied ‘Roodzanden’, een beekdalflank van de Drentsche Aa. In het vervolg van dit hoofdstuk worden de kaders voor het inrichtingsplan toegelicht, en daarna de daaruit volgende opgaven. Vervolgens wordt het doorlopen proces toegelicht en het project afgebakend.

Nederland krijgt door klimaatverandering en groeiende watervraag steeds meer te maken met watertekorten. Hoe kunnen we die in de toekomst voorkomen? Een deel van de oplossing wordt gezocht in de polders achter de dijken van de grote wateren: daar kunnen we meer ruimte reserveren voor water. Met dit zogeheten ‘achteroever’-concept is sinds 2012 geëxperimenteerd in de proeftuin Achteroever Koopmanspolder. Wat is de invloed op de ecologie en de waterkwaliteit in de polder als we het peilregime met IJsselmeerwater optimaliseren voor natuur?

De stelling van Wim Knol. “Het oppompen van grondwater is in natte natuurgebieden noodzakelijk om perioden van grote droogte te overbruggen. Sommige beleidmakers en natuurbeheerders zien dit als verspilling van grondwater. Maar het stelt weinig voor vergeleken met de werkelijke verspilling van grondwater: versnelde afvoer, grootschalige winning door landbouw en drinkwaterbedrijven."

Jaarlijks ontvangt Nederland een hoeveelheid water die, bij een landoppervlak van 35.000 km2, overeenkomt met een waterschijf van ongeveer drie meter hoog. Ruim twee meter komt binnen via de rivieren en bijna een meter via de neerslag. Hiervan verdampt een halve meter, zodat er een surplus overblijft van 2,5 meter. Dat staat gelijk aan een watervolume van 88 miljard kuub. Toch kampen we in onze delta tijdens droge tijden met een watertekort, zoals we de afgelopen zomers hebben gemerkt.

In dit artikel beschrijven wij bijna een halve eeuw onderzoek naar de verdroging van de Nederlandse natuur en de politieke maatregelen om wat aan die verdroging te doen. Droge jaren, zoals 2018 en 2019, kwamen vroeger ook voor, maar sinds WOII groeien de schadelijke gevolgen. Dat komt doordat het Nederlandse landschap in toenemende mate door menselijk toedoen is ontwaterd en leeggepompt. De droogte van 1976 is vermoedelijk het startschot geweest voor een nieuw vakgebied: de ecohydrologie. Daarin wordt onderzocht wat de ecologische gevolgen zijn van te lage grondwaterstanden en wegvallende kwelstromen. Vele boekenplanken met rapporten, artikelen en dissertaties op dit vakgebied zijn inmiddels gevuld, maar de politiek, die begon met grote ambities, liet het uiteindelijk afweten. Daardoor zijn de verdrogingsproblemen nog lang niet opgelost. Voor het herstel van de verdroogde natuur hebben wij een waterbeheer nodig dat niet hoofdzakelijk is afgestemd op de landbouw. Dat vereist een ander beleid en een actievere inbreng van het Rijk, dat het natuur- en antiverdrogingsbeleid de afgelopen decennia grotendeels heeft overgelaten aan de provincies en waterschappen.

De uitwisseling van grond- en oppervlaktewater is cruciaal in het Nederlandse waterbeheer. In dit artikel wordt de seizoensafhankelijke interactie tussen grond- en oppervlaktewater voor heel Nederland in beeld gebracht voor een nat, een gemiddeld en een droog jaar. Uit deze studie, waarbij gebruik gemaakt is van versie 2.1 van het Nationaal Hydrologisch Instrumentarium (NHI), blijkt die interactie overal een rol te spelen. Wel zijn er sterke ruimtelijke verschillen in de hoeveelheid en de aard ervan. Ook in de tijd bestaat een sterke variatie in de interactie tussen grond- en oppervlaktewater: zowel de verschillen tussen de jaren als de variaties van maand tot maand zijn in veel gebieden groot. De uitgevoerde studie biedt goede perspectieven voor toepassing. Zo kunnen de kaarten en de methodiek door waterbeheerders ingezet worden in het KRW-proces.

Het door Rijkswaterstaat en Deltares ontwikkelde achteroeverconcept brengt het water naar binnen. Hierdoor ontstaan unieke kansen voor ecologie en recreatie.

Een consortium van Nederlandse en Roemeense partijen heeft in 2009-2010 een verkenning uitgevoerd naar de gevolgen van bruinkoolwinning via open mijnbouw en energieproductie op het bodem- en grondwatersysteem in het zuidwesten van Roemenië. Bruinkool wordt gebruikt voor de energieproductie. Bij de verbranding blijven grote hoeveelheden assen en slakken over die worden opgeslagen in bovengrondse opslagbekkens. In totaal gaat het om meer dan 100 miljoen kubieke meter. De winning van de bruinkool en de opslag van het restmateriaal kosten veel water en zorgen voor een grote milieubelasting. Aan de andere kant leveren de mijnen en centrales werkgelegenheid op. Door het consortium zijn diverse mogelijke oplossingen aangedragen om de transitie naar een geringere milieubelasting en uiteindelijk een duurzame gebiedsontwikkeling mogelijk te maken.

Momenteel bestaat in Nederland nog geen standaardmethode voor het analyseren en kwantificeren van het effect van grondwater op het oppervlaktewater en de ecologische toestand van beken. Vanuit de KRW worden echter wel eisen gesteld aan de relatie tussen het grond- en oppervlaktewater: de kwantitatieve toestand van het grondwater mag niet beperkend zijn voor het realiseren van de milieudoelstellingen in oppervlaktewater. Daarnaast vormt klimaatverandering een belangrijke aanleiding om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen grond- en oppervlaktewater. Het frequenter optreden van hete, droge zomers kan namelijk nadelige gevolgen hebben voor het hele watersysteem. In dit artikel wordt een methode beschreven, waarmee de effecten van menselijke ingrepen (zoals drainage en onttrekkingen) en klimaatverandering kunnen worden gekwantificeerd. Om de voorgestelde methoden te testen en het effect van ingrepen en klimaatverandering op de basisafvoer te inventariseren, is een pilotstudie uitgevoerd voor het stroomgebied van de Merkske. Daarnaast is een provinciebrede evaluatie uitgevoerd naar de effecten van beregening uit het grondwater op de basisafvoer in beken

Een warmer en griliger klimaat zal via de waterhuishouding doorwerken op de natuur van Nederland. In een verkennende studie zijn de gevolgen voor binnendijkse ecosystemen in kaart gebracht. Verschillende ecosystemen, zoals hoogvenen en vennen, kunnen in de problemen komen, maar er zijn ook ecosystemen, zoals sprengbeken en droge duinen, die mogelijk profiteren van hogere temperaturen en soms meer neerslag, soms langdurige droogte. De uitkomsten zijn echter hoogst onzeker. Dat komt zowel door een aantal fundamentele tekortkomingen in de huidige generatie hydrologische modellen, als door een gebrek aan kennis over de sturende ecohydrologische processen. Nieuw onderzoek moet soelaas bieden

Door klimaatverandering zullen plantensoorten van een warmer klimaat toenemen, en die van een kouder klimaat afnemen. Klimaatverandering leidt echter ook tot veranderingen in de waterhuishouding van Nederland en het effect daarvan op de vegetatie, zou wel eens veel groter kunnen zijn. In een verkennende studie zijn deze zogenaamde ecohydrologische effecten in kaart gebracht.

In H2O nummer 5 van 2008 stond een Platform-artikel van de hand van de heren Van der Gaast, Vroon en Massop over 'numerieke verdroging'. Hierop is in dit nummer een tweetal reacties geplaatst. Dit eerste artikel is een reactie op een reeks van artikelen van Van der Gaast et al over numerieke verdroging. Ondergetekenden zijn het eens met hun oordeel ‘Meten is weten, mits we weten wat we meten’ en achten hun onderzoek waardevol, aangezien het inzicht verschaft in het vaststellen van het freatisch grondwaterniveau en de methodische problemen die daarbij komen kijken. Wel hebben we moeite met welke boodschap de onderzoeksresultaten naar buiten zijn gebracht en hoe daarbij het begrip verdroging is gebruikt. De lezer zou op basis van deze artikelen de indruk kunnen krijgen dat de verdrogingsproblematiek zodanig is overschat en dat we er in termen van hydrologisch herstel, voor wat betreft de grondwaterstand, al bijna zijn. Inclusief weerwoord van Van der Gaast, Massop en Vroon

RIVM rapport:Al enkele jaren zijn er verschillende vegetatiemodellen in ontwikkeling ter ondersteuning van het nationale milieu-, water- en natuurbeleid, nl. DEMNAT, SMART/MOVE en GREINS. DEMNAT is vooral sterk in de verdrogingsproblematiek, MOVE in de combinatie van verdroging, verzuring, en vermesting. GREINS is weliswaar een regionaal model maar combineert wel al deze stressfactoren met de factoren beheer en successie. Vooralsnog is integratie van de modellen niet mogelijk. Bij een vergelijkende analyse van de modellen konden wel een aantal modules/bouwstenen onderscheiden worden die in meerdere modelconstellaties bruikbaar zouden zijn, zoals de grondwater-trapkaarten de ecologische responsies van soorten. Voor enkele prioritaire bouwstenen is een gemeenschappelijk actieprogramma opgesteld. Dit betrof o.a. een digitale kaart van natuurgebieden, kaarten voor kwelflux en -kwaliteit, koppeling van het hydrologisch model MOZART met het bodemmodel SMART2, de ecologische optima-curves van plantesoorten en een vergelijking tussen modellen op onderdelen en op einduitkomsten., The development of three vegetation models has been going on in the Netherlands for several years. Two models, DEMNAT for desiccation, and SMART/MOVE for desiccation, acidification and eutrophication, are being developed on the national scale. The third model, GREINS, for desiccation, acidification and eutrophication, as well as nature management and succession, will be developed on a more regional scale. This last aspect has meant more-or-less different objectives for and scales in these models. In this study these three models have been analysed and compared to achieve more efficiency and consistency in research and policy. Although integration is not possible at the moment, cooperation at the level of separate submodels, maps and dose-response relationships has been proposed.

RIVM rapport:The development of three vegetation models has been going on in the Netherlands for several years. Two models, DEMNAT for desiccation, and SMART/MOVE for desiccation, acidification and eutrophication, are being developed on the national scale. The third model, GREINS, for desiccation, acidification and eutrophication, as well as nature management and succession, will be developed on a more regional scale. This last aspect has meant more-or-less different objectives for and scales in these models. In this study these three models have been analysed and compared to achieve more efficiency and consistency in research and policy. Although integration is not possible at the moment, cooperation at the level of separate submodels, maps and dose-response relationships has been proposed., Al enkele jaren zijn er verschillende vegetatiemodellen in ontwikkeling ter ondersteuning van het nationale milieu-, water- en natuurbeleid, nl. DEMNAT, SMART/MOVE en GREINS. DEMNAT is vooral sterk in de verdrogingsproblematiek, MOVE in de combinatie van verdroging, verzuring, en vermesting. GREINS is weliswaar een regionaal model maar combineert wel al deze stressfactoren met de factoren beheer en successie. Vooralsnog is integratie van de modellen niet mogelijk. Bij een vergelijkende analyse van de modellen konden wel een aantal modules/bouwstenen onderscheiden worden die in meerdere modelconstellaties bruikbaar zouden zijn, zoals de grondwater-trapkaarten de ecologische responsies van soorten. Voor enkele prioritaire bouwstenen is een gemeenschappelijk actieprogramma opgesteld. Dit betrof o.a. een digitale kaart van natuurgebieden, kaarten voor kwelflux en -kwaliteit, koppeling van het hydrologisch model MOZART met het bodemmodel SMART2, de ecologische optima-curves van plantesoorten en een vergelijking tussen modellen op onderdelen en op einduitkomsten.