Search

“Âşık” adı verilen sanatçılar, sözlü iletişim ortamlarındaki gelenek temsilcileridir. İnsanı ve toplumu ilgilendiren hemen her konuda eserlere âşık edebiyatında rastlamak mümkündür. Her konuda şiir söyleyen / yazan âşıkların, toplumu derinden etkileyen olayları eserlerinde daha çok işledikleri görülür. Âşıkların bizzat yaşadıkları veya tanık oldukları olaylar, âşıklarla aynı sosyokültürel çevrede bulunan insanların yaşadıkları olaylar, yazılı kültür kaynakları ve sözlü kültür kaynaklarından öğrenilen olaylar da âşık tarzı destanlarda anlatılabilir. Âşık edebiyatının beslendiği kültür kaynakları arasında “sözlü tarih” de önemli bir yer tutar. Özellikle toplumu derinden etkileyen savaş, göç, deprem, salgın, sel felâketi gibi konuların dile getirildiği âşık edebiyatı ürünlerinde “sözlü tarih” daha belirgindir. Bu sebeple, âşık edebiyatı içinde önemli bir yeri olan âşık tarzı şiirler, sözlü tarih araştırmaları için de önemli bilgi kaynakları arasında yer alır. Tarihî olayların dile getirildiği destanlarda “halk hafızası”ndan da yararlanan âşıklar ile birlikte kendi gözlemlerini anlatan âşıklar da sözlü tarih araştırmalarına kaynaklık edecek destan metinleri oluşturmuşlardır. Çanakkale zaferinin kazanıldığı dönemde yaşayan Yozgatlı Âşık Şifaî’nin Çanakkale Destanı da sözlü tarih araştırmalarına zengin malzemeler veren âşık tarzı destanlardan biridir. 33 dörtlükten oluşan Çanakkale Destanı incelendiğinde, Çanakkale Savaşının sosyokültürel etkilerini ve sosyal hayattaki yansımalarını dile getiren örneklere rastlanır. Bu bildiride âşık edebiyatı ve sözlü tarih ilişkileri hakkında bilgi verilmesi ve Yozgatlı Âşık Şifaî’nin Çanakkale Destanı üzerine bir çözümleme yapılması amaçlanmaktadır.

Derviş sanatının ve âşık sanatının kökenleri kam-şaman sanatına ve ozan-baksı sanatına uzanır. Derviş sanatı ve âşık sanatı gelenekleri ile bu geleneklerin temsilcilerinde görülen benzer özelliklerin bir kısmı köken birliklerinden kaynaklanır. Kam-şaman ve ozan-baksı sanatlarından derviş sanatına, derviş sanatından da âşık sanatına dönüşümler olsa da gelenek yenilenerek yinelenmeyi sürdürür. Eskiden “Kam”, “Şaman”, “Oyun”, “Ozan”, “Baksı”, “Akın”, “Jırav” gibi adlarla anılan gelenek temsilcilerinin bir kısmı İslamiyet’le birlikte “Ata”, “Baba”, “Dede”, “Hoca / Koca”, “Pir”, “Eren”, “Evliya”, “Şeyh”, “Mürşit”, “Abdal”, “Miskin”, “Kemter”, “Emre”, “Derviş” gibi adlarla anılmaya başlar. Derviş sanatı temsilcileri arasında “Âşık” olarak adlandırılanlar da bulunur. İslâmiyet’i kabul eden Türk boylarının gelenek temsilcilerinden bir kısmı tekke-tasavvuf konularına yönelir. Bu yöneliş “Derviş Tarzı Türk Edebiyatı”nın doğuşunu hazırlar. Daha çok dünyevî konuları işleyen sanatçılar ise ozan sanatını devam ettirir. Azerbaycan, Anadolu ve Rumeli sahalarında, iki ayrı kolda sanatlarını sürdüren gelenek temsilcileri, seslendikleri kitlelerin sosyokültürel ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır. 16. yüzyılın ikinci yarısında, farklı kültür çevrelerinden insanların bir araya gelmesini sağlayan sosyokültürel mekânlar ortaya çıkmaya başlar. Tekke, kışla, medrese mensuplarının da ilgi gösterdikleri bu mekânlar, halkın değişik kesimlerinden (esnaf, çiftçi, hayvancı, vd.) insanların da uğrak yerlerine dönüşür. Yazılı ve sözlü kültür çevrelerine mensup gelenek temsilcilerinin de bir araya geldiği bu mekânlarda kahveler içilir, sohbetler edilir, gelenek temsilcileri sanatlarını sergiler. Yazılı ve sözlü kültür çevrelerinden insanların bir araya geldiği bu mekânlar arasında kahveneler özel bir yer tutar. Tekke çevrelerinde din ve tasavvuf konulu eserler icra edilirken kahvehanelerde konu sınırlaması bulunmaz. Sanatını kahvehanelerde sergileyen gelenek temsilcileri, din ve tasavvuf konuları ile birlikte insanı ve toplumu ilgilendiren hemen her konuda eserler meydana getirmeye başlar. Böylelikle derviş tipi sanatçı ile ozan tipi sanatçıların özelliklerini bir arada sergileyebilen, toplumun her kesimine hitap edebilen bir sanatçı tipi ortaya çıkar. Bu sanatçı tipinin ortaya çıkmasında ve “Âşık Tarzı Türk Edebiyatı”nın oluşumunda şehir merkezlerindeki âşık kahvehanelerinin etkisi belirgindir (Çobanoğlu, 1998: 20). Nitekim Köprülü de “Âşıklar ve âşık tarzı, bilhassa şehir hayatının verimidir.” (Köprülü, 1989: 173) tespitinde bulunur. Eski Türk kültürünün devamcısı olan “ozan”, gerek Azerbaycan’da gerekse Anadolu’da aynı çizgiyi takip ederek yavaş yavaş yerini “âşık”a bırakır (Durbilmez, 2018a). Geniş halk kitleleriyle birlikte tekke, medrese, kışla çevrelerine de hitap eden bu sanatçı tipine bağlı olarak âşık sanatı oluşmaya başlar. Bu sanat zamanla, o mekânları da aşarak yaygın bir edebiyat geleneğine dönüşür (Köprülü, 1989: 173; Oğuz, 1995: 424; Çobanoğlu, 1998: 20; Durbilmez, 1998 / 2018).

Derviş sanatının ve âşık sanatının kökenleri kam-şaman sanatına ve ozan-baksı sanatına uzanır. Derviş sanatı ve âşık sanatı gelenekleri ile bu geleneklerin temsilcilerinde görülen benzer özelliklerin bir kısmı köken birliklerinden kaynaklanır. Kam-şaman ve ozan-baksı sanatlarından derviş sanatına, derviş sanatından da âşık sanatına dönüşümler olsa da gelenek yenilenerek yinelenmeyi sürdürür. Eskiden “Kam”, “Şaman”, “Oyun”, “Ozan”, “Baksı”, “Akın”, “Jırav” gibi adlarla anılan gelenek temsilcilerinin bir kısmı İslamiyet’le birlikte “Ata”, “Baba”, “Dede”, “Hoca / Koca”, “Pir”, “Eren”, “Evliya”, “Şeyh”, “Mürşit”, “Abdal”, “Miskin”, “Kemter”, “Emre”, “Derviş” gibi adlarla anılmaya başlar. Derviş sanatı temsilcileri arasında “Âşık” olarak adlandırılanlar da bulunur. İslâmiyet’i kabul eden Türk boylarının gelenek temsilcilerinden bir kısmı tekke-tasavvuf konularına yönelir. Bu yöneliş “Derviş Tarzı Türk Edebiyatı”nın doğuşunu hazırlar. Daha çok dünyevî konuları işleyen sanatçılar ise ozan sanatını devam ettirir. Azerbaycan, Anadolu ve Rumeli sahalarında, iki ayrı kolda sanatlarını sürdüren gelenek temsilcileri, seslendikleri kitlelerin sosyokültürel ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır. 16. yüzyılın ikinci yarısında, farklı kültür çevrelerinden insanların bir araya gelmesini sağlayan sosyokültürel mekânlar ortaya çıkmaya başlar. Tekke, kışla, medrese mensuplarının da ilgi gösterdikleri bu mekânlar, halkın değişik kesimlerinden (esnaf, çiftçi, hayvancı, vd.) insanların da uğrak yerlerine dönüşür. Yazılı ve sözlü kültür çevrelerine mensup gelenek temsilcilerinin de bir araya geldiği bu mekânlarda kahveler içilir, sohbetler edilir, gelenek temsilcileri sanatlarını sergiler. Yazılı ve sözlü kültür çevrelerinden insanların bir araya geldiği bu mekânlar arasında kahveneler özel bir yer tutar. Tekke çevrelerinde din ve tasavvuf konulu eserler icra edilirken kahvehanelerde konu sınırlaması bulunmaz. Sanatını kahvehanelerde sergileyen gelenek temsilcileri, din ve tasavvuf konuları ile birlikte insanı ve toplumu ilgilendiren hemen her konuda eserler meydana getirmeye başlar. Böylelikle derviş tipi sanatçı ile ozan tipi sanatçıların özelliklerini bir arada sergileyebilen, toplumun her kesimine hitap edebilen bir sanatçı tipi ortaya çıkar.

Çalışmanın “Giriş” kısmında; Emir Kalkan’ın hayatı, halk bilimi ve halk edebiyatı ile ilgili çalışmaları, edebî eserleri hakkında kısa tespitlerde bulunulmuş, Emir Kalkan ve eserleri üzerine yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir. “Emir Kalkan’ın Eserlerinde Halk Bilimi Unsurları” başlıklı birinci bölümünde; sosyal normlar (âdet, gelenek ve görenekler), geçiş dönemleri (doğum, sünnet, askerlik,evlenme, ölüm), halk bilgisi (halk takvimi, halk hekimliği, halk hukuku, halk ekonomisi, halk mimarisi, halk oyunları, halk mutfağı, halk sanatları ve zanaatları, halk müziği ve halk eğlencesi), bayramlar ve törenler (millî bayramlar, dinî bayramlar ve törenler), inanışlar (uğur-bereket, rüya, mitolojik sayılar, kurban, inanç merkezi ile ilgili inanışlar, diğer inanışlar), giyim-kuşam, yardımlaşma ve dayanışma konularında elde edilen veriler değerlendirilmiştir. “Emir Kalkan’ın Eserlerinde Halk Edebiyatı Unsurları” başlıklı ikinci bölümünde; anonim halk edebiyatı, âşık edebiyatı ve derviş-tekke edebiyatı ile ilgili tespit edilen veriler değerlendirilmiş, eserlerde mahallî söyleyişlerden yararlanma ve metinler arası ilişkiler konusu da ele alınmıştır. Ayrıca sözlü tarih kapsamında değerlendirilebilecek tarihî olaylar, yer adları ve kişi adlarından yararlanılan örnekler de bu bölümde incelenmiştir. Çalışma boyunca elde edilen verilerle ilgili genel değerlendirme “Sonuç” kısmında verilmiş, yararlanılan kaynaklar “Kaynakça” kısmında sıralanmıştır. In the "Introduction" part of the study; Emir Kalkan's life, studies on folklore and folk literature, his literary works were briefly determined, and studies on Emir Kalkan and his works were evaluated. In the first part titled "Folklore Elements in the Works of Emir Kalkan"; social norms (customs, traditions and customs), transition periods (birth, circumcision, military service, marriage, death), folklore (folk calendar, folk medicine, folk law, folk economy, folk architecture, folk dances, folk cuisine, folk arts) and crafts, folk music and folk entertainment), holidays and ceremonies (national holidays, religious holidays and ceremonies), beliefs (luck-abundance, dreams, mythological numbers, sacrifice, beliefs about the center of belief, other beliefs), clothing, Thedata obtained on the issues of cooperation and solidarity were evaluated. In the second part titled "Folk Literature Elements in the Works of Emir Kalkan"; The data determined about anonymous folk literature, minstrel literature and dervish-tekke literature were evaluated, and the subject of making use of local utterances in the works and intertextual relations were also discussed. In addition, examples of historical events, place names and personal names that can be evaluated within the scope of oral history are also examined in this section. The general evaluation of the data obtained during the study is given in the "Conclusion" section, and the sources used are listed in the "References" section.

Bir milletin kimliği oluşturan, tipik özelliklerini belirleyen ve ortak tarihini yansıtan değerler millî kültürü oluşturmaktadır. Milletler, en kadim zamanlardan günümüze evreni anlamlandırma maksadıyla merak duymuş ve yaşamın devamlılığını sağlamak için inanç arayışında olmuştur. Bu merak ve arayış çeşitli düşünce sistemlerini doğurmuştur. Bu bağlamda mitler ortaya çıkmıştır. Toplumlar kültürel üretimde bulunarak millî kültürü diri tutmaktadır. Böylelikle de ortaya çıkarılan sözlü ve yazılı kültür kaynakları kuşaklar arasında aktarılarak öz benlik korunmaktadır. Halk Edebiyatı unsurlarına yansıyan mitsel ögeler, Türk Dünyası için kültürel payda oluşturmaktadır. Millî kültürü besleyen kaynaklardan olan, Halk Edebiyatı ürünleri içerisinde destanlar önemli bir yere sahiptir. Destanlar, tarihi aydınlatmanın yanı sıra o milletin değer yargılarına, yaşam ve düşünce tarzına da ayna tutmaktadır. Bu nitelikle destanlar, mitolojik unsurları bünyesinde barındıran önemli birer miras olarak yer almaktadır. Bu tez çalışmasında zengin destan birikimi olan Başkurt Türklerinin yazılı destanları, mitolojik unsurlar bağlamında incelenmektedir. Başkurt Türkçesinden, Türkiye Türkçesine aktarılmış olan; çeşitlenmeleri ile birlikte toplamda yetmiş dokuz adet destan ve destan parçası metinleri ele alınmıştır. İşlenen metinlerde mitolojik ögeler, belirli bir sistem dâhilinde çalışılmıştır. Başkurt Türklerinin destan geleneğine yansıyan mitsel düşüncelerin muhtevaya uygunluğu, elde edilen bulgular üzerinden yorumlanmaktadır. Başkurt Destanları mitolojik içerik bakımından çeşitli ve geniş çalışma alanı sunmaktadır. Aynı zamanda bu destanlara yansıyan Başkurt mitolojik düşünce sistemi ile Türk Dünyası mitlerinin örtüşmekte olduğu sonucuna varılmaktadır. The values that form the identity of a nation, determine its typical characteristics and reflect its common history, constitute the national culture. From the beginning of time to the present, nations have been curious to make sense of the continuation of life. This curiosity and search has given birth to various thought systems. In this context, myths emerge. Societies preserve national culture through cultural production. Thus, the unearthed oral and written cultural resources are transferred between generations and the self is protected. Mythical elements reflected in folk literature elements form a cultural denominator for the Turkish World. The epics have an important place among the folk literature products, which are the sources that feed the national culture. In addition to illuminating the history, epics also mirror the value judgments, way of life, and way of thinking of that nation. With this qualification, epics take place as an important heritage that includes mythological elements. In this thesis, the written epics of he Bashkir Turks, who have a rich epic accumulation, are examined in the context of mythological elements. Translated from Bashkir Turkish to Turkey’s Turkish; a total of eighty epics and epic fragments, together with their variations, were discussed. In the processed texts, mythological elements were studied within a certain system. The conformity of the mythical ideas reflected in the epic tradition of the Bashkir Turks to the content is interpreted through the findings. The Bashkir Epics offer a diverse and wide field of study in terms of mythological content. At the same time, it is concluded that the Bashkir mythological thought system reflected in these epics an the myths of the Turkish world overlap.

Kırgızistan’da Kara İyelerle ve Devlerle İlgili İnanışlar: Kırgız-Türk Destanlarından örneklerle incelenmektedir.

Âşık Edebiyatı, Sözlü Tarih, Çanakkale, Destan, Âşık Şifaî “Âşık” adı verilen sanatçılar, sözlü iletişim ortamlarındaki gelenek temsilcileridir. İnsanı ve toplumu ilgilendiren hemen her konuda eserlere âşık edebiyatında rastlamak mümkündür. Her konuda şiir söyleyen / yazan âşıkların, toplumu derinden etkileyen olayları eserlerinde daha çok işledikleri görülür. Âşıkların bizzat yaşadıkları veya tanık oldukları olaylar, âşıklarla aynı sosyokültürel çevrede bulunan insanların yaşadıkları olaylar, yazılı kültür kaynakları ve sözlü kültür kaynaklarından öğrenilen olaylar da âşık tarzı destanlarda anlatılabilir. Âşık edebiyatının beslendiği kültür kaynakları arasında “sözlü tarih” de önemli bir yer tutar. Özellikle toplumu derinden etkileyen savaş, göç, deprem, salgın, sel felâketi gibi konuların dile getirildiği âşık edebiyatı ürünlerinde “sözlü tarih” daha belirgindir. Bu sebeple, âşık edebiyatı içinde önemli bir yeri olan âşık tarzı şiirler, sözlü tarih araştırmaları için de önemli bilgi kaynakları arasında yer alır. Tarihî olayların dile getirildiği destanlarda “halk hafızası”ndan da yararlanan âşıklar ile birlikte kendi gözlemlerini anlatan âşıklar da sözlü tarih araştırmalarına kaynaklık edecek destan metinleri oluşturmuşlardır. Çanakkale zaferinin kazanıldığı dönemde yaşayan Yozgatlı Âşık Şifaî’nin Çanakkale Destanı da sözlü tarih araştırmalarına zengin malzemeler veren âşık tarzı destanlardan biridir. 33 dörtlükten oluşan Çanakkale Destanı incelendiğinde, Çanakkale Savaşının sosyokültürel etkilerini ve sosyal hayattaki yansımalarını dile getiren örneklere rastlanır. Bu bildiride âşık edebiyatı ve sözlü tarih ilişkileri hakkında bilgi verilmesi ve Yozgatlı Âşık Şifaî’nin Çanakkale Destanı üzerine bir çözümleme yapılması amaçlanmaktadır.

Türk kültürünün temel kaynaklarından halk bilimi ve gelenekli Türk edebiyatı kapsamına giren bazı ürünler, çeşitli halk bilimi inceleme yöntemleriyle incelenmektedir. Dört bölümden oluşan araştırma-inceleme kitabında Türk halk bilimi ve gelenekli Türk edebiyatı ilişkileri, fütüvvetnamelerde ve Türk kültüründe yer alan mitolojik sayılardan üç, dört, beş sayıları ile ilgili belirlenen örnekler üzerine değerlendirmeler, ölçülü sözler, manzum bilmeceler, Neşet Ertaş'ın türkü dağarcığı ve icra bağlamları, yer adları, vd. gibi konular yer almaktadır.

Kırgızistan, Kazakistan, Hakas Cumhuriyeti, Tataristan, Nahçıvan / Azerbaycan, Batı Trakya / Yunansitan, eski Yugoslavya, Türkiye ve KKTC başta olmak üzere Türk Dünyası'nın değişik bölgelerinden tespit edilen halk bilimi ve sözlü edebiyat ürünleri ile ilgili araştırma ve incelemelerden oluşan dört kitaplı bir araştırmanın ilk kiştabıdır.

Yozgatlı 33 âşık / ozan tarafından söylenen / yazılan Çanakkale Zaferi konulu 66 metin üzerine yapılan incelemelere yer verilmektedir. Çanakkale destanları yapı ve muhteva özellikleri bakımından incelenmektedir. Dört bölümden meydana gelen kitapta destan metinleri ve destancılarla ilgili bilgiler de bulunmaktadır.

Âşık Elesker, yaygın kabule göre 1821’de, Ağkilise’de doğar. Doğum gününün 21 Mart’a denk geldiği ifade edilir. Babası Almemmed, annesi Perizad’dır. 13-14 yaşına gelince, Kerbelâ-yı Kurban adlı varlıklı bir kişinin yanında nökerlik yapmaya başlar. Dört yıl kadar süren nökerlik sırasında Kerbelâ-yı Kurban’ın kızı Sehnebanı’ya âşık olur. Kız da Elesker’i sever. Sehnebanı ile Elesker’in evlenmelerine kızın babası razı olur. Ancak Kerbelâ-yı Kurban’ın kardeşi Pullu Meherrem, bu evliliğe karşı çıkar. Kızın kendi oğluyla evlenmesini ister. Baskı sonucu kız Pullu Meherrem’in oğlu Mustafa ile evlenmek zorunda kalır. Sevdiğine kavuşamamanın üzüntüsüyle âşık sanatına yönelen Elesker uzun süre, evlenmez. Kırk yaşına girdikten sonra, Kelbecer’in Yanşak köyünden Anahanım ile evlenir. Üçü erkek, altısı kız olmak üzere dokuz çocuğu dünyaya gelir. Âşık Elesker, bu âşık mekteplerinden Göyçe Mektebi’ne bağlı, güçlü bir âşıktır. Göyçe Muhiti âşık yaratıcılığında Şirvan, Tebriz ve Anadolu âşık muhitlerinin genel özelliklerini bir arada görmek mümkündür. Türklüğün en eski yerleşim bölgelerinden biri olan Göyçe muhiti, Batı Azerbaycan’ı içine alan bir bölgedir. Bu bölgede Gencebasar, Zengezur, Dereleyaz, İrevan gibi Türk kültür çevreleri de yer alır. Bu geniş sahada yaygın olan âşık sanatı, zamanla benzer üslup ve yapı özellikleri bulunan çeşitli âşık muhitlerinin oluşmasını sağlar. Bu muhitler arasında a) Borçalı, b) Derelez, İrevan, Çıldır, c) Gencebasar, d) Karabağ muhitleridir. Usta âşıkların geçirdikleri aşamaları dört başlık altında incelemek mümkündür: 1. Âşık sanatına yönelme, 2. Çırak olma, 3. Kalfa olma, 4. Usta olma. Âşık sanatına yönelmenin de değişik sebepleri vardır. Söz gelimi Anadolu sahasında, “âşık edebiyatı ortamlarında bulunma”, “soyaçekim”, “Sevdalanma”, “rüya motifi” (rüyada dolu içme), “yoksulluk”, “gurbete çıkma”, “sıla / vatan hasreti”, “hastalanma” gibi sebeplerle âşıklığa yönelme örneklerine rastlanır. Sevdalanma ve sevdiği kızın başkasıyla evlendirilmesi yüzünden sevdiğine kavuşamama sonucu, Elesker, âşık sanatına yönelir. Nitekim Anadolu âşıkları arasında da âşık sanatına yönelme sebepleri arasında sevdalanma önemli bir yer tutar. Elesker’in âşık sanatına yönelmesinde “sevdalanma”, “yoksulluk”, “gurbete çıkma”, “sıla / vatan hasreti” gibi sebepleri saymak mümkündür. Göyçe bölgesi âşıklar yatağı olduğu için Elesker’in âşık sanatına yönelmesinde sazlı sözlü ortamlarda bulunma da etkili olmuştur elbette. Ayrıca babası Alımemmed’in saza, söze büyük ilgisi olduğu yönündeki bilgiler, onun da ustamalı deyişler söyleyen hevesli bir ifacı olduğunu düşündürmektedir. Bu düşünceden hareketle Elesker’in âşık sanatına yönelmesinde genetik özelliklerinin de etkili olduğunu, yani âşık sanatına yönelme sebepleri arasında soyaçekim özelliğinin de bulunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Dede Korkut anlatıları, Dede Korkut Kitabı, Altay ve Kırgız destanları, Kazakistan atasözleri ve bilmeceleri, Kıbrıs Türklerinin âşık edebiyatına yansıması, Türk Dünyasında Yenigün / Nevruz bayramı gibi konularda yapılan araştırma ve incelemelere yer verilmektedir.

“Hazar ötesi Oğuz toprağı” olarak bilinen Horasan’dan Anadolu’ya yönelen Barak Türkmenleri, Erzurum, Erzincan ve Sivas yoluyla göçerek Yozgat’a yerleşir. Yozgat’ı yurt edinen ve Orta Anadolu’daki asıl vatanları olarak gören Barak Türkmenlerinden bir kısmı çevre illere dağılırken, önemli bir bölümü de 17. yüzyılın sonlarına doğru Rakka’ya sürgün edilirler. Barak Türkmenlerinin Rakka’ya sürgün edilmesi sırasında, bazı sülâlelerin diğer Türkmen aşiretleri arasına karışarak birlikte yaşamaya başlamaları sebebiyle, Yozgat yöresinde Barak Türkmen varlığı devam etmiştir. Özellikle Bayat boyunun Dulkadirli koluna bağlı Beğdili Türkmenleri ile iç içe yaşayan Barak Türkmenleri için Yozgat ve çevresi kadim bir yerleşim merkezi özelliği taşır. Yozgat’ın Sarıkaya ilçesine bağlı köylerden biri “Baraklı” adını taşır. Daha önce Yerköy ilçesine bağlı iken şimdi Çiçekdağı’na bağlanan bir köyün adı da “Baraklı”dır. Çorum’un Bayat ilçesine bağlı “Barak” köyünün Yozgat’tan göç eden Barak Türkmenleri tarafından kurulduğu belirtilmektedir. Bugün Amasya’nın Taşova ilçesine bağlanan Aşağı Baraklı ve Yukarı Baraklı (Özbarak ) köylerinde yaşayan Türkmenlerin de Yozgat’tan gittikleri söylenmektedir. Kırıkkale’nin Delice ilçesine bağlı “Baraklı” köyü / Keskin ilçesine bağlı “Barakobası” köyünde yaşayan Türkmenler de Yozgat’tan göçen konar-göçer Türkmenlerdir. Yozgat, Nevşehir ve Kayseri başta olmak üzere yerleşim yeri adları ile birlikte arazi adları ve sülâle adları da araştırıldığında bu şehirlerdeki Barak Türkmen varlığı daha iyi değerlendirilmiş olacaktır. Ayrıca Yozgat yöresindeki “Barak”, “Baraklı”, “Barak Oğulları”, “Barak Uşağı” gibi bazı sülâle adlarının zamanla “Arap”, “Araplı”, “Arap Oğulları”, “Arap Uşağı” olarak da söylenmeye başlandığı bilgisi araştırmaya değer bir konudur. Yozgat ile komşu illerden Nevşehir’de “Aşağı Barak”, “Yukarı Barak” ve “Bel Barak”, Kayseri’de “Şıhbarak” gibi köylerin bulunması da dikkate değer. Bildiride Yozgat, Nevşehir ve Kayseri’de yaşayan sözlü kültür kaynaklarından hareketle elde edilen bilgiler, yazılı kaynaklarla desteklenip “Sözlü Tarih” kapsamında değerlendirilecek ve Barak Türkmenlerinin Yozgat, Nevşehir ve Kayseri’deki izleri ortaya konmaya çalışılacaktır.

İnsanın kendisi, çevresi, hayat ve evrenle ilgili algıları; kültür unsurları, gelenek ve görenekleri, inançları vs. çeşitli yollarla ifade edilir. Gördüğü varlıklarla, görmediği fakat varlığına inandığı varlıklar arasındailişki kuran insanoğlu, tarihin en eski dönemlerinden beri bu varlıklarla ilgili çeşitli kabul ve davranışlarsergiler, olumlu ve/veya olumsuz anlamlar yükleyerek simgeleştirdikleri unsurlarla çeşitli inanç kalıplarıoluşturur. Bu inanç kalıpları insanların kişilik özelliklerinin bir parçası hâline dönüştüğü gibi, toplum tarafından benimsenip yaygınlaştıkça toplumun kimliğini oluşturan unsurlar arasında da yer almaya başlar. Türkboylarının mitolojik evren tasarımında üç boyutlu bir yapı söz konusudur ve evrenin her katmanı ruhlarladoludur. Yüce mavi gökte iyi ruhlar bulunurken, yerin altında Erlik’in hükümranlığında bulunan kötü ruhlaryaşar. Gökyüzü ve yeraltı ruhları yeryüzünü etkiler. Kutsal gökte hüküm süren ışıklı ruhlar Ülgen’in buyruğuile insanlığa iyilikler, güzellikler, bolluk ve bereket getirirler. Yeraltındaki kara iyeler bela, kıtlık ve ölümlereneden olurlar. Diğer Türk boylarının mitolojik dünya tasavvurunda olduğu gibi Kırgız Türklerinin mitolojikinanç dünyasında da insanların hayatını olumsuz yönde etkileyen, kötülük ve belalara sebep olan kötü ruhlar/kara iyeler yer almaktadır. Kırgız Türkleri; insanların ve hayvanların hastalığını/ölümünü, yaşanan talihsizlikleri, bereketsizlik ve kıtlığı kötü ruhların olumsuz etkisine bağlamışlardır. Destan türünün bir özelliğiolarak toplumun ortak düşünce sistemlerini, felsefelerini, sosyolojik değerlendirmelerini yansıtan KırgızTürklerinin destanlarında da toplumun inanç dünyasından izler bulmak mümkündür. Genelde Türk boylarının,özelde Kırgız Türklerinin ortak kültür mirası olan bu inanç unsurları dijital kültür ortamlarının yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan sanal ortamlarda yaşatıldıkça daha geniş kitlelere ulaşma olanağı bulacaktır. Sözlü kültürürünlerinden ve halk inançlarından yararlanarak çağdaş ürünler ortaya koyan ve bu ürünleri dünyaya pazarlayan Batılı ülkeler küresel kültür oluşturma yarışında öne çıkmaya başlamıştır. Sözgelimi çizgi filmlerde,bilgisayar oyunlarında ve korku filmlerinde kurgulanan fantastik kahramanların genellikle Batı kültüründenuyarlama olduğu görülmektedir. Oysa Türk boylarının kültürel bakiyesinde bu tür karakterleri oluşturacak pekçok kaynak mevcuttur. Bu kaynakların tespit edilip yeni nesillerin sosyokültürel ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde senaristler ve oyun tasarımcıları gibi sanatçılar tarafından yeniden işlenerek çağdaş anlatı ortamlarında yaşatılması sağlanmalıdır. Bu sayede kültürel belleğin özüne ait unsurlarla beslenmesi ve atalardan kalan somut olmayan kültürel miras ürünlerinin yeni kültür ortamlarına uyarlanarak aktarımı sağlanacaktır. Bu tür çalışmalar UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras politikalarına da uygundur. Bu çalışmada Kırgız Türklerinin “kence epos” olarak adlandırılan destanlarında yer alan “kara iyeler” ve “devler”in sembolik anlamlarının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu motiflerin bölge kültürüne ve küresel kültüre kazandırılması da makalenin amaçları arasındadır.

Kazan-Tatar Türklerinin gelenekli anlatı türlerinde mitolojik hayvanlara sıkça rastlanmaktadır. Destan, efsane ve özellikle masallarda zengin bir yer tutan bu hayvanlar, mitolojik inanışlarla yüklenen sembolik anlamlar ve işlevleri ile dikkat çekmektedir. Bu anlatılarda ve özellikle de masallarda hayvanlar, genelde insanlar gibi düşünen ve konuşan olağanüstü güçlere sahip varlıklar olarak görülmektedir. Genellikle insan gibi tasavvur edilmekte, bazen insandan da akıllı varlıklar olduğuna inanılmaktadır. İnsan hayatında özel bir yer edinen bu hayvanlar, ekseriyetle insanlara yardım eden, yol gösteren birer dost olarak kabul edilmektedir. Kazan-Tatar Türklerinin söz konusu halk anlatılarında görülen mitolojik hayvanlar arasında yılanın özel bir yere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Mitolojik dönemden günümüze kadar sözlü kültürde yılan, genellikle olumlu özellikleriyle yer alır. Çağlar boyunca ona yüklenen sembolik anlamları bakımından da dikkat çekicidir. Yılanın “koruyucu” olduğuna inanmanın kökleri, mitolojik hayat / dünya ağacını koruduğu inanışına dayanır. “Koruyucu” olduğuna inanılması; zamanla “sağlık”, “mutluluk”, “uğur” ve “bereket” anlamları kazanmasına vesile olmuştur. Yer-su kültürü ile de ilişkilendirilen yılanın “suların iyesi” olarak kabul edilmesi yine “koruyucu” özelliğiyle ilişkilidir. Genellikle sağlığı simgeler. “Yenilenme”, “yeniden canlanma”, “ölümsüzlük”, “gençlik” gibi anlamları da “sağlık” anlamıyla ilişkilidir. Azerbaycan’da yılan “ev iyesi” olarak kabul edilmektedir. Anadolu’da, her evin bir koruyucu yılanı bulunduğuna inanılması da yılanın “ev iyesi” olduğu inancından kaynaklanmaktadır. “Ev iyesi”, “ev meleği”, “ev yılanı” gibi adlar verilen koruyucu yılanın, özellikle de ak renkli yılanın, atalar tarafından gönderildiğine inanılmaktadır. Koruyucu yılanın eve bereket, huzur, mutluluk ve uğur getireceği inanışı da Türk Dünyası’nda yaygındır. Koruyucu yılana dokunulmaması, onun korkutulmaması veya öldürülmemesi, aksi takdirde uğursuzluk geleceği inanışı günümüzde de genel kabul görmektedir. Türk kültüründe ve kadim Türk inanışlarında yılan ve kam / şaman arasında sıkı bir bağlantı kurulmaktadır. Şamanın yer altı yolculuğunda, şamana yardım ettiği düşünülen yılan; şaman giysisinde, şaman başlığında ve şaman davulunda önemli bir figür olarak yer almaktadır. Mitolojik dönemden günümüze kadar çeşitli anlamlar yüklenen yılan, Kazan-Tatar Türkleri tarafından, yaşadıkça güçlenen ve zaman içinde farklı şekillere dönüşebilen olağanüstü bir varlık olarak kabul edilmektedir. Yılanın dönüşüm sürecinin dört döneme ayrıldığına inanan Kazan-Tatar Türkleri, yılanın bir yaşından sekiz yaşına kadarki dönemine “Heyat”, sekiz yaşından yüz yaşına kadarki dönemine “Efgıy”, yüz yaşından bin yaşına kadarki dönemine “Ajdaha” ve bin yaşından sonraki dönemine ise “Yuha” adlarını vermektedir. Renkleri, nitelikleri ve işlevleri bakımından çeşitli özellikler taşıyan yılana, dönüşüm sürecinin her birinde yeni işlevler yüklenmektedir. Bu makalede, Kazan-Tatar Türklerinin halk inanışlarında önemli bir yeri bulunan yılanın özellikle “ejderha”ya ve nihayet “yuha”ya dönüşümüyle ilgili kabullerin halk anlatılarına nasıl yansıtıldığının örneklerle ortaya çıkarılması, söz konusu bu inanışların mitik özelliklerinin ve işlevlerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.

National culture is the essence of the experiences and accumulations of the nation as a result of historical developments. Societies protect themselves by keeping alive their national culture through producing, revealing, and transferring it from generation to generation. One of the folk literature products leading the national cultural elements is epics. Epics not only mirror the history of the nation, but also reveal their lifestyle, value judgments, worldview, and way of thinking. It also contains mythological elements that are the product of the nation's efforts to make sense of life in the earliest periods. This study deals with the mythology of the epics of the Kazakh Turks, which are a part of the Turkish world and have a rich epic accumulation. Mythological elements and motifs in the epics of Kazakh Turks were investigated by taking into account the forty seven epic that have been translated from Kazakh Turkish to contemporary Turkish. The reflections of Kazakh Turks' mythological understanding on epics are examined and their place in Turkish mythological system is investigated. The study concludes that the epics of Kazakh Turks have a very rich mythological content and carry a general harmony with the Turkish mythological thought system. Key words: epic, myth, mythology, Kazakh Turks, Kazakh epics Millî kültür, milletin tarihteki yaşanmışlıklar sonucu edindiği tecrübelerin ve birikimlerin özüdür. Toplumlar, millî kültürün üretilmesi, ortaya çıkarılması, yaşatılması ve nesilden nesile aktarılmasıyla öz benliğini korur. Millî kültür unsurlarının başını çeken halk edebiyatı ürünlerinden biri de destanlardır. Destanlar, milletin tarihine ayna tutmakla kalmayıp yaşam biçimini, değer yargılarını, dünya görüşünü, düşünce tarzını da ortaya koyar. Milletin en eski dönemlerdeki hayatı anlamlandırma çabasının ürünü olan mitolojik unsurları da bünyesinde barındırır. Bu çalışmada Türk dünyasının bir parçası olan ve zengin bir destan birikimi bulunan Kazak Türklerinin destanları, mitolojik yönden ele alınmıştır. Kazak Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarılmış kırk yedi destan esas alınarak Kazak Türklerinin destanlarındaki mitolojik unsurlar ve motifler ortaya çıkarılmıştır. Bu unsurların Türk mitolojik sistemindeki yeri ortaya konulmuş, Kazak Türklerinin mitolojik anlayışının destanlara yansımaları incelenmiştir. Kazak Türklerinin destanlarının oldukça zengin bir mitolojik içeriğe sahip olduğu ve Türk mitolojik düşünce sistemiyle genel bir uyum taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Geçmişten günümüze kadar farklı zaman ve mekanlarda yaşadığı tespit edilen Karacaoğlan mahlaslı pek çok âşık bulunmaktadır. Karacaoğlan mahlaslı âşıklarla ilgili değerlendirmelere yer verilen bu çalışmada ayrıca Karacaoğlan geleneğinin temsilcilerinden biri olan Mehmet İkramî'nin hayatı, sanatı, gelenek içindeki yeri ve şiir varlığı üzerine bir değerlendirme yapılmaktadır.

Âşık Türkmenoğlu'nun hayatı, sosyokültürel çevresi, şiir sanatı, âşık edebiyatı gelenekleri içindeki yeri ve şiir varlığı tespit edilerek çözümlenmektedir.

Âşık edebiyatı gelenekleri konusunda bilgi donanımına sahip bir gelenek temsilcisi olan Yozgatlı Âşık Türkmenoğlu'nun şiir varlığından belirlenebilen 48 metin, yeni yöntem arayışlarıyla incelenmekte, âşığın âşık edebiyatındaki yeri ve sosyokültürel çevresi belirlenerek örneklerle değerlendirilmektedir.

Âşık edebiyatında şiir sanatı konusunda ayrıntılı bilgi ve değerlendirmeler yapılmakta, 20. yüzyılın güçlü âşıklarından Hasretî'nin şiirlerinden örnekler verilmektedir.

Gelenekli Türk anlatılarının kökeni mitlere kadar uzanır. Mitolojik dönemde Türk halkı kâinatın, dünyanın, insanların, diğer varlıkların yaratılışı ve sonları hakkında duyduklarını, düşündüklerini, algıladıklarını, inandıklarını mitlerle (mitos) anlatır. Anlatı (narration, tahkiye) geleneğinin başlangıcı sayılabilecek mitler insanların yaratılışla ve sona erişle (kıyamet) ilgili yorumlarından oluşmakla birlikte, bu yorumlar zamanla inanç kalıplarına dönüşür. Mitlerin özel anlatıcıları olmamakla birlikte kam, şaman, ozan gibi adlar verilen sanatçı-din adamları tarafından anlatılanlardan bir kısmı şiir diliyle dile getirilince daha etkileyici ve kalıcı olur. Halkın nesirle dile getirdiklerini nazım diliyle söyleyen sanatçı-din adamları “mitos” tan “epos” a geçişi sağlar. Mitlerin bir kısmı efsaneye dönüşürken, mitolojik efsaneler ve motiflerden bir kısmı da destanların oluşumunda önemli bir yer tutar. Mitolojik motifler yalnızca efsanelerde ve destanlarda değil, diğer anlatı türlerinden masallarda ve destan geleneğinin devamı olan hikâyelerde de yer alır. Anlatılar arası geçişler yalnızca destandan hikâyeye geçişle sınırlı kalmayıp diğer anlatı türleri arasında da geçişler olabilmektedir. Sözgelimi Dede Korkut anlatılarının mit, efsane, destan/hikâye, masal türlerinde örnekleri bulunması da anlatı türleri arasında geçişler olduğunu/olabileceğini gösterir. Elinizdeki kitapta halk hikâyeleri, efsaneler/ menkabeler, fıkralar, gelenekli Türk tiyatrosu hakkında ve anlatılardaki bazı motiflerle ilgili araştırmalara/incelemelere yer verilmektedir.

Epic is a literary genre that reflects the common views towards the incidents, beliefs, national conscience, aestethic intellections, aims and morals of a society in which they are created. Accordingly, the aim of this thesis is to detect the folk epic and the type and motives which belongs to the variation of the genre, created in Uighur Turks, which are an important clan of Turks. In this way, in the World of Epics, the meaning that is attributed by uighurs to epic heroes and the motives, in terms of their beliefs, will be revealed. In the study, 18 Uighur epics and along with their variations, 34 texts are embraced comparatively. Thus, with this thesis, Uighur Folk Epics finds an opportunity to be evaluated collectively. In the study, which is focused on the type and motive research, the general characteristics of ideal heroic type and subsidiary heroic type are identified primarily. Afterwards, apart from ideal heoic type which takes part in uighur epic, by means of investigating the "woman type, wise-man type, animal type and antagonist type, which are under the name of the subsidiary heroic type, results are compared. By comparing and contrasting the relationship between Turkish Folk Epic, the characteristics of the types are exhibited. Since it is impossilbe to include all the epic texts into the thesis, the adventures of heroes are presented in detail by giving the episodes. Moreover, through detecting the motives, which are regarded as the main infrastructure of the epic, it is given with the counterparts in the Turkish Epic World. As a result of detections and evaluations; even if Uighur Epic types are seen as a kind of closer to the folk literatüre, content-wise, looking at the characteristics of types and the meanings that motives are representing, as a part of Turkish Epic Worlds, Uighurs have an Epic type which is unique to them.

Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Tekke Edebiyatı gibi adlarla da bilinen Derviş Tarzı Türk Edebiyatının kökenleri, oluşumu, gelişimi, yüzyıllara göre temsilcileri, dinî- tasavvufî zümreler, Derviş tarzı Türk edebiyatı gelenekleri, nazım biçimi, nazım türü, dil ve üslûp özellikleri, işlenen konular, vb. incelenmekte ve Sıdkı Baba Dîvânı da ayrıntılı olarak incelenip değerlendirilmektedir.

Tatar Turks are one of the most substantial tribes of the Idel-Ural region which has a rich Turkish culture from past to future. In this study on the folk narratives of Tatar Turks, the aim is to identify and evaluate the mythological elements found in the texts of epics, legends and tales from folk narrative genres. These mythological elements which are the indicators of feelings, thoughts and perception of a nation towards life, have been identified with reference to "Motif Index of Folk Literature" by Stith Thompson. Among the identified mythological elements are "Mythological Entities", "Mythological Nature Elements", "Mythological Animals", "Mythological World Design", "Mythological Colours" and "Mythological Numbers". In this study, the resemblances of the mythological elements identified in the epic, legend and tale texts chosen through samplings and their meanings ascribed in the mythology of Tatar Turks have been revealed, additionally, their meanings in Turkish tribes have also been mentioned.

Epics, one of the most important types of oral literature, have a large number of cadre largely consisting of characters. In this study, the epic heroes of the Siberian Turkish group Hakas, the most bulky genre in oral literature, were taken into consideration and the features that made them a character were identified and the types of Hakas epic were evaluated within the framework of Turkish epic tradition. In this context, in Hakas epics, the characters are discussed in two parts as the main hero character (protagonist) and sub-characters. A main heroic pattern was formed based on the epic biography of the main hero, which was at the center of the events in the studied epics, and the evaluations were made within this framework. Under the sub-character part of the study, the roles and functions of the "anti-hero (enemy/rival)" "woman" and "horse" characters along with "auxiliary characters" in the narrative were determined and these characters were dealt within their relation to the main hero. The study consists of two parts excluding the Introduction, Bibliography and Conclusion. After giving informative knowledge in the introduction about the geographical location of Hakas Turks, their history and folklore, information about the academic studies carried out on the Hakas Turks in Turkey and Hakas epics was given. In the first chapter, the form and content characteristics of the Hakas epics and the tradition of performance were emphasized. In the second and last part of the study, after giving general explanation about "hero" and "character" concepts in a general literature piece and in epics as a special type, the heroes of the Hakas epic that constitute the main subject of the study and their characteristics were examined in detail. While explaining the characteristics of Hakas epic types, nine Hakas epic texts translated from Hakas language to Turkish were taken as basis and examples from these texts were given. These are Altın Çüs, Ak Çibek Arığ, Ay Huucın, Han Mirgen, Kara Kuzgun, Han Orba, Huban Arığ, Altın Arığ ve Altın Taycı epics. After the determinations and evaluations made during the study, it was seen that wars and struggles forming the main subject of Hakas heroic epics are built around the main hero character in accordance with the general structure in the tradition of Turkish epicism. The sub-characters in the epics are also included to complete the role of the main hero in the narrative. However, the functions of all characters are interdependent and necessary in order for each character to continue his adventure. For this reason, it can be said that all the fiction in Hakas epics is built on these characters. Therefore, detailed studies on the characters in Turkish epics will provide important contributions to the evaluation of the epic texts of each Turkish community, while providing a more comprehensive perspective.

Gelenekli Türk anlatılarının kökeni mitlere kadar uzanır. Mitolojik dönemde Türk halkı kâinatın, dünyanın, insanların, diğer varlıkların yaratılışı ve sonları hakkında duyduklarını, düşündüklerini, algıladıklarını, inandıklarını mitlerle (mitos) anlatır. Anlatı (narration, tahkiye) geleneğinin başlangıcı sayılabilecek mitler insanların yaratılışla ve sona erişle (kıyamet) ilgili yorumlarından oluşmakla birlikte, bu yorumlar zamanla inanç kalıplarına dönüşür. Mitlerin özel anlatıcıları olmamakla birlikte kam, şaman, ozan gibi adlar verilen sanatçı-din adamları tarafından anlatılanlardan bir kısmı şiir diliyle dile getirilince daha etkileyici ve kalıcı olur. Halkın nesirle dile getirdiklerini nazım diliyle söyleyen sanatçı-din adamları “mitos”tan “epos”a geçişi sağlar. Mitlerin bir kısmı efsaneye dönüşürken, mitolojik efsaneler ve motiflerden bir kısmı da destanların oluşumunda önemli bir yer tutar. Mitolojik motifler yalnızca efsanelerde ve destanlarda değil, diğer anlatı türlerinden masallarda ve destan geleneğinin devamı olan hikâyelerde de yer alır. Anlatılar arası geçişler yalnızca destandan hikâyeye geçişle sınırlı kalmayıp diğer anlatı türleri arasında da geçişler olabilmektedir. Sözgelimi Dede Korkut anlatılarının mit, efsane, destan/ hikâye, masal türlerinde örnekleri bulunması da anlatı türleri arasında geçişler olduğunu / olabileceğini gösterir. Elinizdeki kitapta halk hikâyeleri, efsaneler/ menkabeler, fıkralar, gelenekli Türk tiyatrosu hakkında ve anlatılardaki bazı motiflerle ilgili araştırmalara / incelemelere yer verilmektedir. “Gelenekli Türk Anlatıları-1” adlı bu kitap “Âşık Tarzı Halk Hikâyeleri”, “Efsaneler/ Menkabeler”, “Fıkralar”, “Gelenekli Türk Tiyatrosu” ve “Halk Anlatılarında Mitolojik Simgeler” başlıklarını taşıyan beş bölümden oluşmaktadır.

Makalede, Âşık Türkmenoğlu'nun Erciyes Destanı üzerine metin merkezli bir inceleme yapılarak Erciyes Dağı'nın âşık tarzı bir destanda nasıl yer bulduğunun ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu destanda bir âşığın dağ ile kendi varlığı arasında bir bağ kuruşu, dağ ile dertleşmesi, şahsî konularda dertleşirken maddî ve manevî değerleri de ifade etmesi söz konusudur. Bu destandan da anlaşıldığı gibi; destanlar birer edebiyat eseri olmaları yanında, hem sosyal olayların ve kültürel değerlerin tespitinde, hem de destanları meydana getiren âşıkların hayatlarının çeşitli yönlerinin ortaya çıkarılmasında önemli birer bilgi kaynağı özelliği de taşımaktadır

Epics are cultural treasures that reflect the feelings, thoughts and philosophies of a nation. The purpose of the thesis work is to examine the major epics of the Uzbeks which continue to exist in the Turkish world and to determine the characters that play a big a big part of the epics. By this means, the feelings and opinions of the Uzbek people will be analyzed in a better way. Erali and Şirali Epic, Melike Ayyar Epic, Ayçınar Epic, Huşkeldi ve Belagerdan, Rüstem Han Epic, Dalli ve Göroğlı Epic were studied in our thesis. Considering that these epics constitute an important part of the Uzbek epics, the data obtained from the studies contribute significantly to the Turkish world. After identifying the characteristics of the main heroes and featured heroes, the examination of the hero is made and his family, birth, struggles and characteristics are determined. This determination is applied to all epics. Thus, it is ensured that the heroes of the Uzbek Epics are examined with a general perspective. Storyline in epics are formed around the characters. Characters with positive and negative characteristics reveal the viewpoint of the societies to the life, and their personality. Therefore, bilge, alp, alperen, kadın, at, düşman are examined in characteristic topic at Uzbek epics. Positive and negative characters help to reveal the characteristics of Uzbek Turks and also the Turkish nation . The examination of the Central Heroic Characters according to the Heroic Pattern also provides a broader perspective on the Turkish World Epics and the Uzbek Epics in particular. As a result of review and evaluation, It was determined that Uzbek Epics are Major part of Turkish Culture and has great similarities with Turkish Epics about the tradition, lifestyle, content etc. Besides the similarities, the Uzbek Destan culture has its own specificity. Key Words: Uzbek Epics, Epic, Hero, Center Hero Type, Type. Destanlar bir milletin duygularını, düşüncelerini, hayat felsefelerini yansıtan kültür hazineleridir. Tez çalışmasının amacı Türk dünyasında varlığını sürdüren Özbeklerin belli başlı destanları incelemek ve destanda yer alan tipleri tespit etmektir. Bu sayede Özbek halkının duygu ve düşünceleri, inanış ve hassasiyetleri daha iyi bir şekilde tahlil edilecektir. Tez çalışmamızda Erali ve Şirali Destanı, Melike Ayyar Destanı, Ayçınar Destanı, Huşkeldi ve Belagerdan, Rüstem Han Destanı, Dalli ve Göroğlı Destanı incelenmiştir. Bu destanların Özbek Destanları’nın önemli bir bölümünü teşkil ettiği düşünüldüğünde, çalışmalardan elde edilecek veriler Türk dünyasına önemli katkılar sağlar. Çalışmada asıl kahraman ve yardımcı kahramanların özellikleri tespit edildikten sonra, kahraman incelemesi yapılıp onun ailesi, doğumu, mücadeleleri ve özellikleri tespit edilir. Bu tespit tüm destanlara uygulanır. Böylece Özbek Destanları kahramanlarına genel bir bakış açısıyla yaklaşılması sağlanır. Destanlardaki olay örgüleri tipler etrafında meydana getirilmektedir. Olumlu ve olumsuz özellikler taşıyan tipler o destanı, meydana getiren toplumların dünyaya bakışlarını ve karakterini de ortaya koymaktadır. Bu sebeple Özbek destanlarında tip konusu içerisinde; bilge, alp, alperen, kadın, at, düşman tipleri incelenmeye alınır. Tespit edilen olumlu ve olumsuz tipler, özelde Özbek Türklerinin, genelde ise Türk milletinin karakteristik özelliklerini ortaya koymaya yardım eder. Merkezî Kahraman Tipinin Kahraman Kalıbına Göre İncelenmesi de genelde Türk Dünyası Destanları, özelde ise Özbek Destanları hakkında daha kapsamlı bir bakış açısına sahip olmayı sağlar. Yapılan inceleme ve değerlendirmeler neticesinde Özbek Destanları’nın Türk Dünyası kültürünün bir parçası olup; gelenek, görenek, yaşam tarzı, şekil ve muhteva anlamında Türkiye Türkleri’nin Destanları’yla büyük benzerlikler taşıdığı tespit edilmiştir. Bezerliklerin yanında Özbek Destan kültürü, kendi içinde özgünlük taşımaktadır.

In this study, which is limited to meadowland and region, the views of folk medicine, in other words traditional folk remedies and folk beliefs and practices connected to them have been taken into consideration. People in Meadowland and their villages benefit from domestic practices obtained from quarries, visits, transfers, fracture-dislodgement, medicinal waters, plants, animals and mineral products within the scope of applied folk medicine to be protected or treated from diseases. It is seen that the people of the region add some rituals based on religious-magic processes during these practices. It has also been determined that plants, animals, mineral products and religious-enrichment processes are used separately in the quarries, visit places and in-house folk medicine applications that are determined to be in operation. Another issue that is emphasized is the beliefs of the people in the region. The transition periods of life in life and the folk beliefs seen at various stages of life and the practices that are formed around these beliefs are discussed. In the region; modernization, increase of scientific knowledge, implementation of practices and practices of traditions, and folk medicine practices and some of the popular beliefs continue to undergo change and transformation. although some applications and beliefs are reduced compared to the old ones, the data obtained are not negligible. Despite all objections and contradictions, the majority of the identified elements are reached by local residents in the cultural memory, while others are maintained by the residents of the sahada tradition. Çayıralan ve yöresi ile sınırlandırılan bu çalıĢmada halk hekimliğinin baĢka bir deyiĢle gelenekli halk sağaltıcılığının görünümleri ve halk inançları ile bunlara bağlı uygulamalar konu edinilmiĢtir. Çayıralan ve köylerinde kiĢiler hastalıklardan korunmak veya tedavi olmak için uygulamalı halk hekimliği kapsamında ocaklardan, ziyaret yerlerinden, aktarlardan, kırık-çıkıkçılardan, Ģifalı sular ile bitki, hayvan, maden ürünlerinden elde edilen ev içi uygulamalardan yararlanır. Yöre insanının bu uygulamalar esnasında dinlik-büyülük iĢlemlere dayanan birtakım ritüelleri de iĢin içine kattığı görülür. ÇalıĢma sahasında tespit edilen ocaklarda, ziyaret yerlerinde ve ev içi halk hekimliği uygulamalarında bitki, hayvan, maden ürünleri ile dinlik-büyülük iĢlemlerin birlikte kullanıldığı gibi ayrı ayrı kullanıldığı da belirlenmiĢtir. Üzerinde durulan bir diğer konu ise yörede tespit edilen halk inançlarıdır. ÇalıĢmada hayatın geçiĢ dönemleri ile yaĢamın çeĢitli safhalarında görülen halk inançları ve bu inançlar etrafında teĢekkül eden uygulamalar ele alınmıĢtır. Yörede; modernleĢme, bilimsel bilginin artması, uygulamaların ve geleneklerin devam ettiricileri tarafından icra edilmemesi gibi etkenlerden dolayı halk hekimliği uygulamaları ile halk inançlarının bazılarının değiĢim ve dönüĢüme uğrayarak devam ettiği; birtakım uygulama ve inanç unsurlarında ise eskiye nazaran azalma olmasına rağmen elde edilen verilerin azımsanmayacak düzeyde olduğu görülür. ÇalıĢma sahasında tespit edilen inançlar ile uygulamaların Orta Asya ve Anadolu kültür coğrafyasından izler taĢıdığı, bütün itiraz ve karĢı çıkıĢlara rağmen konu ile ilgili tespit edilen unsurların büyük bir çoğunluğunun yöre halkının kültür hafızasında, birçoğunun ise sahada geleneğin devam ettiricileri tarafından yaĢatıldığı sonucuna ulaĢılır.

Âşık edebiyatının kökenleri, oluşumu, gelişimi, genel özellikleri, gelenekleri, nazım biçimleri, nazım türleri hakkında bilgi ve örnekler verilmekte, Taşpınarlı âşıklar tanıtılmaktadır.

Türk Dünyasının değişik bölgelerinden tespit edilen örneklerden hareketle sözlü edebiyat ürünlerinden destan, atasözü ve bilmece kültürü, mitolojik renkler ve sayılar, evlenme kültürü ve Balkan Türklerinin halk bilimi ürünleri ile ilgili çalışmalar araştırılıp incelenmektedir.

Moving from the origin of gallant literature, considering the development and formation of custom. In order to detect current situation of custom such a study has been made. The study consists of entry and three main parts. In entry part; general information about Ankara and its area, origin, development and formation of gallant literature, determining of the areas of gallant literature and telling them are emphasized. In first part; by giving information about verse forms and verse kinds we submit samples from poets that we chose. In second part; moving from the gallants that we examined their poetry traditions in Ankara, surveying is made. The manner of tradition in Ankara is trieid to determine by using samples. In the third part; after giving about forty leaders of tradition that we have studied about tradition, samples from poems are presented. In conclusion part; the results obtained, tradition and in today intends to transfer the manner in Ankara, sharing the information reached at the end of the study has been wanted. Âşık edebiyatının kökeninden hareketle; geleneğin gelişimi ve oluşumu ele alınarak; geleneğin bugünkü durumunu hakkında tespitlerde bulunmak amacıyla böyle bir çalışma yapılmıştır. Ankara’nın siyasi ve kültürel başkent oluşu bu çalışmayı daha da önemli kılmaktadır. Çalışma giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır: Giriş bölümünde; Ankara ve yöresi hakkında genel bilgiler, Âşık edebiyatının kökenleri, gelişimi ve oluşumu, Ankara’da âşık edebiyatı ortamlarının tespit edilip, anlatılması bilgileri üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde; âşık edebiyatı nazım biçimleri ve nazım türleri hakkında bilgi verilerek; seçmiş olduğumuz ozanların/âşıkların şiirlerinden örnekler sunduk. İkinci bölümde; Ankara’da âşık tarzı şiir geleneklerini incelediğimiz âşıklardan hareketle örneklendirme yoluna gidilmiştir. Geleneğin Ankara’daki durumu örneklerden hareketle tespit edilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde; gelenek açısından incelediğimiz kırk gelenek temsilcisi hakkında bilgi verdikten sonra şiirlerinden örnekler sunulmaktadır. Sonuç kısmında ise elde edilen bilgilerin gelenek ve günümüzde Ankara’daki durumunu aktarmayı amaçlayarak, çalışma sonucunda edindiğimiz kanaati paylaşmak istenmiştir.

The fact that the origins of the epic date back to long past has made it possible for many mythological elements to take place in these narratives. The lives of the nations in the early periods and the envisions they put forward for conceiving life have been reflected in mythological beliefs, and these reflections have enriched the content of the epic. The epics passed down from generations to generations have played an active role in the arrival of these mythological elements to today. The subject of this work is the identification and evaluation of the mythological elements living in the small epics belonging to the Kyrgyz Turks. At the introduction section of the study, information were given about description and characteristics of the term 'epic', definition and characteristics of mythology, and geographical location and history of the research area. In the first part of the thesis, oral cultural tradition of Kyrgyz Turks and the place of epic narrative in this tradition were discussed and detailed information about epic tradition was given. In the second part of the study, the episodes and motifs of the twenty-six Kyrgyz epic were highlighted and extensive abstracts were prepared. Summaries of similar texts of epics were also presented. In addition, information on narrators of epics, and their historical and geographical layers were also given. In the third part of the study, the small epics of the Kyrgyz Turks were evaluated in terms of mythological elements. Similar texts of the epics were also taken into consideration and a comparative study was conducted. Thus, common and different motifs in similar texts of the same epic were revealed. These mythological elements determined within the plot of the epics have been analyzed by revealing the meaning values in Turkish mythology and the cultural life of the Kyrgyz Turks. In addition, these two brother clans' common points in the culture world have been found by comparing the meaning values belonging to Anatolian Turkic. Key Words: Kyrgyz Turks, epic, mythology Destan türünün kökeninin çok eskiye dayanması bu anlatıların içerisinde çokça mitolojik unsurun yer almasını sağlamıştır. Milletlerin ilk dönemlerdeki yaşayışları ve hayatı kavramaya yönelik ortaya koydukları tasavvurlar mitolojik inançlarda yansımasını bulmuş, bu yansımalar destanın muhtevasını zenginleştirmiştir. Kuşaktan kuşağa aktarılan destanlar bu mitolojik unsurların günümüze kadar taşınmasında etkin rol oynamaktadır. Bu çalışmanın konusunu Kırgız Türklerine ait destanların içerisinde yaşayan mitolojik unsurların tespit edilip değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında; destan teriminin tanımı ve özellikleri, mitolojinin tanımı ve özellikleri, araştırma alanının coğrafî konumu ve tarihi hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca Kırgız Türklerinin destanları üzerine Türkiye’de yapılan çalışmaların izahlı bibliyografyası yer almaktadır. Tezin birinci bölümünde; Kırgız Türklerinin sözlü kültür geleneği ve bu gelenek içerisinde destan anlatıcılığının yeri ele alınmış, destancılık geleneği hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde yirmi altı Kırgız destanının epizot ve motif yapıları öne çıkarılarak geniş özetleri hazırlanmıştır. Destanların benzer metinlerinin de özetleri sunulmuştur. Ayrıca destanların anlatıcıları, tarihî ve coğrafî tabakaları hakkında da bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde Kırgız destanlarının motif indeksi yer almaktadır. Çalışmanın dördüncü bölümünde Kırgız Türklerinin küçük destanları mitolojik unsurlar bakımından değerlendirilmiştir. Destanların benzer metinleri de göz önünde bulundurulmuş ve karşılaştırmalı inceleme yoluna gidilmiştir. Destanların olay örgüsü içerisinde tespit edilen bu mitolojik unsurlar, Türk mitolojisindeki ve Kırgız Türklerinin kültürel yaşantısındaki anlam değerleri ortaya konularak tahlil edilmiştir. Ayrıca Anadolu Türklüğüne ait anlam değerleriyle de karşılaştırılarak bu iki kardeş boyun kültür dünyasındaki ortaklıkları tespit edilmiştir.

Gelenekli Türk Anlatılarından halk hikâyesi, efsane, fıkra, halk tiyatrosu kapsamına giren araştırma ve inceleme yazılarının yer aldığı kitapta Kars, Kadirli / Osmaniye, Çankırı, Edirne, Amasya, Kayseri, Kırım, Romanya ve Batı Trakya'dan tespit edilen metinler incelenmektedir.

The subject of our thesis is to examine ? Cingözoglu Seyit Osman ?who has been shown as single person by researchers. To prove that Cingözoglu is a phenomenon like Karacaoglan and Dadaloglu and to find out Cingözoglu tradition and poems in this tradition. These poems contain ones which collected among people and ones in Ahmet Sükrü Esen?s tmenty seven note books found in Turkish Economic and History organization Boratav Archives and folk poems in five notebooks of Fahri Bilge which is found in ?National Library?. In our research we first studied the ottoman Empire?s social, political and cultural life in the 19th century and Avsar Tribe in which Cingözoglu belorngs. Then we talked about ? Âsıklık tradition? and basis of this tradition up to now. We found out about Cingözoglu tradition by using poems, other sources, notebooks and people?s saying. We gave information about Cingözoglu Seyit and his literary life and contents and forms of his poem. Then we collected all poems in Cingözoglu tradition and we ordered them. We told about their stories. In these kinds of poems rhyme is an important factor. For this reason to find out the poems easily we prepared an ? index of poems?. n this index we ordered Cingözoglu?s poems alphabetically according to their last line of their first guarter note. To make it easier for researchers we gave the meanings of each word in the dictionary section. Our thesis is very important because there isn?t much information about this subject in written resources. It shows that Seyit and Osman are different people and there are poems that haven?t been editted before. Tezimizin konusunu, bugüne kadar yapılan çalışmalarda araştırmacıların tek bir kişi olarak verdiği Cingözoğlu Seyit Osman’ın incelenmesi, Cingözoğlu’nun Karacaoğlan, Dadaloğlu gibi olgu olduğunun ispatlanması, Cingözoğlu geleneğinin tespit edilmesi ve bu geleneğe ait türkü şiirler oluşturmaktadır. Bu geleneğe ait türkü şiirleri ise halk arasından topladıklarımız, Ahmet Şükrü Esen’in şu an “Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Boratav Arşivi”nde bulunan yirmi yedi defteri ile Fahri Bilge’nin “Millî Kütüphane”de bulunan beş defterindeki türkü şiirler oluşturmaktadır. Çalışmamızda ilk önce XIX. yüzyıl Osmanlısının sosyal, siyasî ve kültürel ortamını ve Cingözoğlu obasının da mensubu olduğu Avşar aşiretini inceledik. Daha sonra Türklerde âşıklık geleneğini geçmişten günümüze kadar olan seyri içerisinde ele alıp, bu geleneğin temellerinden ve esaslarından bahsettik. Şiirlerden, diğer kaynaklardan, defterlerden ve halk anlatılarından hareketle Cingözoğlu geleneğini tespit ettik. Bu geleneğe mensup Cingözoğlu Seyit ve Cingözoğlu Osman’ın hayatı, edebî kişiliği, şiirlerinin şekil, muhteva ve motif özellikleri hakkında bilgi verdik. Daha sonra Cingözoğlu geleneğine ait olan şiirlere ilk dörtlüklerinin son mısrasını başlık olarak verdik. Tüm şiirleri bir araya getirerek başlıklarının ilk harfine göre sıraladık ve varsa şiirlerin hikâyelerine yer verdik. [varsa] Derleyenin Açıklaması, [varsa] Metnin Hikâyesi ve Metin Üzerinde Düşünceler kısımlarına yer verdik. Araştırmacılara kolaylık olması açısından hazırladığımız sözlük bölümünde de her sözcüğün anlamını verdik. Bu araştırmamız hakkında yazılı kaynaklarda çok fazla bilginin bulunmaması, daha önce tek kişi olarak verilen şahsiyetin aslında Seyit ve Osman olmak üzere farklı kişiler olduğunun ve “Cingözoğlu Geleneği”nin tespit edilmesi ayrıca daha önceden yayınlanmamış şiirlerin bu çalışmada yer alması, tezimizin önemini arttıran hususlardandır.

Âşık edebiyatı şiir sanatında ana ahenk unsuru “ayak”tır. Âşık edebiyatında “ayak” o kadar önemlidir ki, ancak kendisine verilen “ayak”la, doğaçlama (irticalen) şiir söyleyebilen sanatçılara “âşık” adı verilir. Çünkü ancak “formüllü bir şiir dili” geliştiren, ayak kullanımında ustalaşan profesyonel âşıklar her konuda doğaçlama şiirler söyleyebilmektedir. Âşık tarzı şiirlerin çekirdeğini oluşturduğu bilinen “ayak”, ilk hanenin genellikle ikinci dizesinde ve diğer hanelerin dördüncü dizelerinde bulunur. Âşık tarzı şiirlerin genellikle ilk iki dizesine “ayak beyiti”, ilk hanenin ikinci dizesi ile bütün hanelerin dördüncü dizelerine de “ayak dizesi” adı verilir. Bu dizeler ya aynen tekrarlanarak, ya da aralarında bulunan “kafiye+redif” birliği ile şiirde ses ve anlam birliği de sağlar. Âşık edebiyatında ayak ile ilgili zengin bir terim dağarcığı bulunmaktadır: Ayak açma, ayak alma, ayak arama, ayak beyti, ayak değiştirme, ayak düşürme, ayak hazırlama, ayak ikileme, ayak isteme, ayak kurma, ayak söyleme, ayaktan çıkma, ayak tekrar etme, ayak tüketme, ayak uydurma, ayak verme… vd. gibi. Özelliklerine göre ham ayak, işlenmiş ayak, yeni ayak, sorulu ayak, sorulu cevaplı ayak, cinaslı ayak, lebdeğmez ayak, tek ayak, döner ayak, yenileme ayak, yineleme ayak, düz ayak, dönderme ayak, geniş ayak, işlek ayak, dar ayak, zor ayak, kapanık ayak gibi terimler de yine ayak ile ilgilidir. Bildiride, Türkiye sahası âşık edebiyatında kullanılan ayak terimlerinin ortaya çıkarılması, belirlenen bu terimlerin işlevleri bakımından tasnif edilmesi, karşılaşılan sorunların belirlenmesi ve terim karışıklıklarına önerilerde bulunulması amaçlanmaktadır.

Accepted to be the first narration type among the outcomes of oral culture in Turkish Folk Literature, myths are narrations through which human beings try to consciously explain themselves, their needs, the universe, the nature and the existence of all the objects. Through these narrations, the world had a system and a new meaning. Myths have led to new births of various narration types as a result of the changes, in the course of time, in the needs of the societies, of the changes in the conditions of the geography they lived in, and of the changes of their myth narrators. Among these narrations types, parables and rumours exıst as well as legends, epos and stories. Parables and rumours are informative narrations within the myth narrations which cover religious and historical characteristics. There have been different approaches among the researchers about how to explain the term Israilliat, which has entered into the Turkish-Islamic Culture, exegetics, and other religious resources especially through parables and rumors. Various religions and cultural elements which have entered into the Islamic culture by means of parables and rumors have been considered to be Israilliat. In this study, determining the Israilliat elements taking place in the parables and rumors in the Turkish Islamic culture, we have tried to explain the causes lying in the background. Key Words: Culture, parable, rumor, Israilliat

Âşık edebiyatının kökenleri kamlara kadar uzanmaktadır. Kam sanatından ozan sanatına, ozan sanatından âşık sanatına geçişte toplumun değişen sosyo-kültürel ihtiyaçları etkili olmuştur. Toplumun inanç önderleri konumunu koruyan bu sanatçılar, eski Türk inançlarından İslâm dinine geçişte ve zamanla ortaya çıkan çeşitli dinî zümrelerde de saygın bir yere sahiptirler. Azerbaycan, Anadolu ve Rumeli sahalarında ozanlıktan âşıklığa geçişte de İslâmiyet’le birlikte değişen sosyo-kültürel ihtiyaçların etkisi belirgindir. Toplumun töre kurucusu/anlatıcısı, inanç önderi, bilgesi, öğreticisi, anlatıcısı, oyuncusu, doğmaca şiir söyleyebilen şairi, kopuzcusu, bestecisi, bakıcısı (ırkıl, falcı, sağaltıcısı / (ocaklı/hekim, eczacı), elçisi, danışmanı gibi çeşitli görevleri bulunan kamlar, sosyo-kültürel hayatın saygın temsilcileridir (Durbilmez, 2016c:484). Kamlara özgü bu özelliklerden birkaçını taşıyan âşıklar da vardır. Aynı şekilde AleviBektaşi zümrelerin “baba”, “dede”, “pir”, “sultan” gibi adlarla anılan temsilcilerinde de kamlara özgü çeşitli özellikleri bir arada bulmak mümkündür. Kam Ata’nın yolunda giden ve şaman, baksı, oyun, akın, ozan gibi adlarla anılan sanatçı inanç önderlerinin ulularına da Türk dünyasında zamanla ata, bab/ baba, dede gibi adlar/ unvanlar verildiği görülür. Ozanlıktan âşık tipi sanatçılığa geçişte tekke-kışla-kahvehane yakınlaşmasının etkili olduğu bilinmektedir. Tekke-kışlakahvehane yakınlaşmasına öncülük eden “tekke” öncelikle Bektaşi tekkeleridir. O dönemdeki “kışla”nın tamamına yakını da Bektaşi idi. Çünkü Yeniçeri askerlerin hepsi zaten Bektaşi idi. Âşık edebiyatının kuruluşunda ve gelişmesinde çeşitli Alevi-Bektaşi zümrelere mensup âşıkların ve derviş- şairlerin önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu araştırmada, âşık edebiyatının kuruluşunda ve gelişmesinde Alevi- Bektaşi zümrelerin yerinin ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır.

Minstrel literature that managed to survive up to today through oral tradition, is a tradition literature which its roots go back to cams and shamans. Oral, written and electronic undergoes change and transform in cultural circles, along with human values in each period, incorporates a variety of ideas. Folk poetry starting with the tradition of Ozan-baksı, along with the influence of Islam on the Asian area, gaining a new form, has had a religious identity. But this literary tradition which has a religious identity left its place to minstrel tradition in 16th century. Representatives of minstrel literature forming an important part of cultural transfer, are an important bridge from past to present. Minstrels who are in the position of spokesmen and observers of society, have shaped tradition by transferring it from generation to generation throughout the history. Minstrel Tradition which is not as strong as in the past is kept alive today by minstrels in the Central and Eastern Anatolia regions. In this study; an extensive study has been done on the life, poetry and works of Minstrel Ali Çatak, who is one of the minstrels that not enough researches have been done about in minstrel tradition. In the study, Minstrel Ali Çatak's 186 poems have been taken up in details in terms of shape, style, subject, it's relations with tradition, etc. and have been tried to specify the place of Minstrel Ali Çatak in tradition Sözlü gelenek aracılığıyla günümüze kadar ulaĢan âĢık edebiyatı, kökleri kamlara, Ģamanlara kadar uzanan bir gelenek edebiyatıdır. Sözlü, yazılı ve elektronik kültür çevrelerinde değiĢim ve dönüĢüme uğrayarak, her dönemde insanî değerlerle beraber, çeĢitli düĢünceleri de bünyesinde barındırmıĢtır. Ozan-baksı geleneği ile baĢlayan halk Ģiiri, Anadolu sahasında Ġslamiyet‟in etkisiyle beraber, yeni bir form kazanarak, dinî hüviyete sahip olmuĢtur. Ancak dinî hüviyete sahip bu edebiyat geleneği, 16.yüzyılda yerini, âĢık tarzı Ģiir geleneğine bırakmıĢtır. Kültür aktarımının önemli bir bölümünü oluĢturan âĢık edebiyatı temsilcileri geçmiĢten günümüze önemli bir köprü vazifesi görmektedir. Bu çalıĢmada; âĢık edebiyatı sahasında, hakkında yeteri kadar araĢtırma yapılmayan âĢıklardan biri olan ÂĢık Ali Çatak‟ın hayatı, Ģiir sanatı ve eserleri üzerine ayrıntılı bir çalıĢma yapılmıĢtır. ÂĢık Ali Çatak‟ın çalıĢmada yer alan 186 Ģiiri, Ģekil, üslûp, konu, gelenekle iliĢkisi vd. hususlar açısından etraflıca ele alınarak, ayrıntılı bir biçimde tahlil edilmiĢ ve ÂĢık Ali Çatak‟ın gelenek içerisindeki yeri belirlenmeye çalıĢılmıĢtır.

Hasretî mahlasını kullanan üç âşık / şair vardır. Bunlar; Hacıbektaş dergâhından Hamdullah Çelebi (1767-1836), 19. yüzyılda yaşamış Sivaslı Âşık Hasreti ve Kars’ta doğup büyüdükten sonra ömrünün büyük bölümünü Kayseri’de yaşamış olan Âşık Hasretî’dir. Bu üç Hasretî’den sonuncusu, Konya Âşıklar Bayramı’na da katılmış, güçlü âşıklardan biridir. Konya’da yapılan Türkiye Âşıklar Bayramı’na 1968’dern itiba ren katılan âşık, dudakdeğmez ve atışma dallarında da başarı gösterir (Halıcı 1992: 152). Âşıklık geleneklerinden saz çalma, mahlas alma, usta-çırak ilişkisi, bade içme, atışma, hikâye tasnif etme / anlatma gibi özellikleri olan bir âşıktır. Şiirlerinden oluşan iki kitap yayımlanır. Pek çok güldeste, dergi ve gazetede de şiirlerine yer verilir. Şiirleri ve hikâ yeleri hakkında değerlendirmeler yapılır. Yöre ve ülke genelinde yayın yapan televizyon kanallarında programlara katılır. Dokuz çocuğundan üçü de soyaçekim yoluyla âşıklığa yönelir. 2000 yılında aramızdan ayrılan âşığın bütün şiirleri ile hikâye ve atışma metinlerinden bazıları özel arşivimizde mevcuttur. Şiirleri “Âşık Hasretî’nin Şiir Sanatı” (Durbilmez 2015) adlı kitapta ayrıntılı olarak incelenmiş olup “Âşık Hasretî’nin Atışma Sanatı” ve “Âşık Hasretî’nin Hikâye Sanatı” adları verilen kitaplarımız henüz yayımlanmamıştır. Âşıklık geleneklerinin önemli temsilcilerinden biri olduğunu düşündüğümüz Âşık Hasretî’yi bu kitap bölümünde iki ana başlıkları altında -kısaca- tanıtmak istiyoruz: “A. Âşık Hasretî ve Çevresi” ve “Âşıklık Gelenekleri İçindeki Yeri”

Atışma sanatı, atışma sanatını oluşturan ve geliştiren gelenekler, atışma sanatını oluşturan sosyokültürel çevreler, atışma sanatında ayak ve ayak çeşitleri, atışma sanatında şekil ve tür özellikleri ve Âşık Hasretî'nin yaptığı atışmalar hakkında bilgi ve örneklere yer verilmektedir.