Search

Bu çalışmada, İstanbul Yeni Havalimanı inşaatında toprak işleri kapsamında yapılan patlatmalı kazı işlerine ait sahada alınan titreşim ölçümlerinin, söz konusu bölgelere yakın zemin etüt verileri ile olan korelasyonu Yapay Sinir Ağları (YSA) yöntemi kullanılarak değerlendirilmiş ve isabetli titreşim tahmini yapılması amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda, girdi verilerinin çok fazla olması ve hepsinin lineer olmaması gibi sebepler ile regresyon analizi ile çok isabetli sonuçlar alınamayan patlatma kaynaklı titreşim tahmini, son zamanlarda sıklıkla kullanılan Yapay Sinir Ağları (YSA) yöntemi ile yapılmış ve %93.4'lük korelasyona sahip ağ ile yapılan tahminlerin, araziden elde edilen kayıtlar ile, genel itibariyle uyumluluk gösterdiği anlaşılmıştır. Uygulama pratikliği açısından ve özellikle istatiksel analiz konusuna hakim olunmasa dahi temel analizleri yapma açısından sağladığı kolaylıklar değerlendirildiğinde araştırmacılar için faydalı bir yöntem olacağı düşünülmektedir. In this thesis, the vibration measurements that are recorded from the excavation blastings in the construction of Istanbul New Airport are correlated with the geotechnical data that is obtained from the site investigation carried out in the vicinity of the aforementioned blastings.Due to the excessive amount of input data and the fact that they are not all linear, vibration estimations by means of Regression Analysis does not yield very accurate esitmations. In this study Artificial Neural Network (ANN) method which is being used widely in recent years has been utilised to estimate vibrations and with a network of %93,4 correlation it is found that vibration estimations and in situ vibration measurements are in general compatible with each other.It is thought that it will be a useful method for researchers in terms of practicality of application and especially due to the fact that it proves to be an easy method especially since it can be used even if one has very basic knowledge about statistical analysis. 85

Kuyu açma, yeraltı madenciliğinde hazırlık çalışmalarının önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu tez çalışmasında, Türkiye'de önemli bir kömür havzası olan Soma kömür havzasında Polyak Eynez Enerji Üretim Madencilik San. ve Tic. A.Ş. tarafından Kınık-Elmadere'de delme patlatma yöntemiyle açılan havalandırma ve servis kuyularının kazı çalışmalarının değerlendirilmesi yapılmıştır. Kuyuların kazısı öncesi yapılmış olan sondaj verilerinden hareketle litolojik özellikler belirlenmiş ve kuyularının kazısı sırasında her bir litolojik birim için ölçümler yapılarak gerçek veriler ortaya konulmuştur. Kuyu kazıları sırasında ilerleme performansları, delme ve patlatma çalışmaları, tahkimat işlemlerinin değerlendirilmesi yapılmıştır. Ayrıca kuyuların kazısı sırasında karşılaşılan problemler, zayıf formasyon geçişleri ve basınçlı akifere yönelik yapılan enjeksiyonlar hakkında bilgi verilmiştir. Elde edilen sonuçların Türkiye yeraltı madencilik literatüründe yer alması ve ileride kuyu açma çalışmalarına ışık tutması amaçlanmıştır. Shaft sinking is a crucial part of the underground mine preparation operations. In this thesis, evaluation of the ventilation and service shaft sinking operations by Polyak Eynez Energy Product Mining Trade Inc. utilizing drill and blast technique in Kınık, Elmadere region located at Soma Basin which is the one of the most significant coal basin in Turkey is provided. Before the shaft sinking has been commenced, lithological character of the area has been identified by conducted drill holes and these inputs are confirmed and enhanced with the actuals data that are collected while the sinking of the shafts. During the shaft operations, sinking performance, drill and blast operations, support operations are evaluated. Moreover, additional information is provided as to some of the problems that are encountered during the sinking such as weak strata layer transitions and chemical and concrete injections through the confined aquifer zone. 137

Delme ve patlatma işlemleri maden işletme faaliyetleri içerisinde büyük bir öneme sahiptir. Delme ve patlatma işlemleri sayesinde cevherin kazılabilirliği sağlanmakta, istenilen tane boyutlarında cevher üretimi yapılabilmektedir. Bu çalışmada, Garp Linyitleri İşletmesi maden sahalarında devlet eliyle yapılan patlatma işlemleri ve bu patlatmalarda karşılaşılan problemler incelenmiştir. Tespit edilen sert çıkma ve blok çıkma problemlerine çözüm olarak emülsiyon esaslı yemleyiciler yerine nitrogliserin esaslı yemleyiciler kullanılarak problemin çözülmesi amaçlanmıştır. Yapılan atımlar ve daha sonra atımı yapılan bölgedeki kazı yükleme işleri kayıt altına alınmıştır. Yapılan patlatma işlemleri sonrası elde edilen yığın görüntüleri WipFrag yazılımı ile incelenerek tane-boyut dağılımları kontrol edilmiştir. Elde edilen veriler ışığında patlatma ve taşıma ile ilgili maliyet analizleri yapılmıştır. Yapılan değişiklik sonrası problemlerin azaldığı, işletmeye yıllık %25 oranında bir kazanç sağladığı tespit edilmiştir. Drilling and blasting operations have a great importance in mining operations. Drilling and blasting processes enable the excavation of the ore and the production of ore in the desired grain sizes. In this study, state-operated blasting operations in Western Lignite Corporation mining sites and problems encountered in these blasting operations are investigated. It is aimed to solve the problem of encountering blocks after blasting, by using nitroglycerine based feeders instead of emulsion based feeders. The blasting shots and excavation loading works in the blasting area were recorded. The heap images obtained after blasting operations were examined with WipFrag software and grain-size distributions were checked. According to the data obtained, cost analyzes related to blasting and transportation were performed. It was found that after the change, the problems decreased and the company gained 25% annually. 106

İstanbul Pendik Kurtköy Mahallesinde Lens Yapı AŞ' nin projesi komple yaşam alanı olarak planlanmıştır. Çalışma sahası toplamda 31.900 m2 yüzey alanına sahiptir. Yapılacak temel kazısı 0 kotundan -22.5 kotuna ulaşacak biçimde projelendirilmiştir. Çalışma kapsamında gerçekleşmesi öngörülen kaya kazısı yaklaşık 600.000 m3 kaya kazısı yapılması ve bu hacmin yaklaşık 400.000 m3'lük kısmı patlatmalı kazı yöntemi ile yapılması planlanmıştır.Bu tez kapsamında icra edilen patlatmalı temel kazıları incelenmiş ve toplam 41 atımda 59 olay sonuçları titreşim ölçer cihazlarla kayıt edilmiş ve bu veriler ele alınarak çevrede yer alan yapılara olan etkileri değerlendirilmiştir.Çalışma kapsamında, patlatmalı temel kazıları esnasında oluşan titreşimler, titreşim ölçer cihazlar vasıtasıyla kayıt edilmiştir. Titreşim kayıtları ile birlikte; gecikme başına kullanılan patlayıcı miktarı, atım noktası ile titreşim ölçüm noktası arasında ki mesafeler GPS vasıtasıyla kayıt edilmiştir. Kayıt edilen verilerden ölçekli mesafe hesaplanarak titreşim verileri ilişkilendirilmiştir. Böylelikle sahaya ait titreşim yayılım eşitliği belirlenmiştir.Ayrıca, çalışma sahasına yakın bölgede, çalışma sahası ile benzer özelliklere sahip kaya birimlerinde patlatmalı kazı çalışmalarının mevcudiyeti araştırılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda, Kahriman vd tarafından 2016 yılında, tez kapsamında çalışma yapılan sahanın yaklaşık 400 metre kuzeyinde yer alan saha da patlatmalı kazı çalışmalara ait titreşim ölçüm ve değerlendirme çalışmalarının yapıldığı; yapılan çalışmaların İstanbul Okan Üniversitesi uhdesinde raporlanarak matbulaştırıldığı bilgisine ulaşılmıştır.Hem inceleme kapsamındaki alandan elde verilen hem de Kahriman vd 2016 yılında yaptığı çalışmadan derlenen veriler; PPV-SD ilişkisini belirlemek, tüm Kurtköy formasyonuna ait K ve β arazi katsayılarını tespit etmek amacıyla regresyon analizine tabi tutulmuştur. Logaritmik olarak elde edilen veriler, doğrusal hale döndürülerek analize tabi tutulmuştur.Dolayısıyla kıyaslama yapılan 2 saha zemin/kaya yapısı olarak oldukça benzer özelliklere sahip olduğu anlaşılmıştır. Hesaplanan değerlerinin, ortalama tahmin eşitlikleri için; birebir aynı olmamakla birlikte, birbirine yakın rakamlar sunduğu anlaşılmıştır.Bu nedenle, her iki saha için toplanan veriler birleştirilerek inceleme alanlarının yer aldığı bölgeye ait titreşim tahmin eşitlikleri hesaplanmıştır. The project of Lens Yapı AŞ in İstanbul Pendik Kurtköy neighborhood is planned as a complete living place. The construction area has a total surface area of 31.900 m². The excavation has been designed to increase from 0 to -22.5. It is planned to carry out 600.000 m³ rock excavation and to make approximately 400,000 m³ of this volume with blasting method.Within the scope of this thesis, the basic excavations carried out with blasting were examined and 59 event results were recorded with vibration measuring devices in 41 shots and these data and their effects on the surrounding structures were evaluated.Within the scope of the study, the vibrations occured during the foundation excavations with blasting were recorded by vibration meter devices. The amount of explosive used per delay, the distance between the pulse point and the vibration measuring point are recorded by GPS. Vibration data were correlated by calculating the scale distance from the recorded data. Thus, the vibration propagation equality of the site was determined.In addition, the presence of blasted excavations in rock units having similar characteristics with the study area were investigated in the area close to the study area. As a result of research Kahriman et al. has worked 400 meter far from the study area and it was reported and printed out in Okan University.Both the data obtained from the study area and the data collected from Kahriman et al. In order to determine the PPV-SD relationship, K and β land coefficients of the entire Kurtköy formation were subjected to regression analysis. Therefore, it has been found that the two sites have comparable characteristics as soil / rock structure. The calculated values for the average estimation equations; Although it is not exactly the same, it was found that it presents similar numbers.For this reason, the data gathered for both sites were combined to calculate the vibration estimation equations for the region where the study areas were located. 97

Patlayıcı Madde Mühendisleri tarafından icra edilecek faaliyete uygun patlayıcı maddenin seçilmesi, patlayıcı maddenin nakliyesi, patlayıcı maddelerinin uygun depolama alanlarında uygun depolama şartlarında depolanması ve patlayıcı madde ile ilgili iş güvenliği çok önemli olduğu bilinmektedir. Bu bakımdan Bölüm 2'de öncelikle patlayıcı maddenin tanımı yapılmış olup ve ardından kısaca patlayıcı madde tarihçesinden bahsedilmiştir. Müteakiben patlayıcı maddeler sınıflandırılarak gösterilmiş ve açıklanmıştır. Mühendislik uygulamalarında kullanılacak olan patlayıcının performans karakteri ve özellikleri bu bölümde detaylı olarak açıklanmıştır. Sırasıyla ticari patlayıcılar ve askeri patlayıcılar tek tek gösterilmiş ve hemen ardından elektriksiz ateşleme sistemleri, elektronik ateşleme sistemleri ve elektrikli ateşleme sistemleri çalışma esasları açıklanmıştır. Bu bölümde son olarak fitil sistemleri ve ateşleme kaynaklarından bahsedilmiştir.Günümüzde çok büyük önem kazanan delme ve patlatma hakkında genel bilgiler Bölüm 3'ün başlangıcında yer almaktadır. Günümüzde delme patlatma teknolojisi temel kullanım alanı madencilik sektörü olarak bilinmektedir. Fakat madencilik sektörü dışında özellikle askeri alanlarda, tarım ve ormancılık alanında, inşaat alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Delme patlatmanın genel ve özel kullanım alanları hakkında bilgiler bu bölümde geniş yer kaplamaktadır. Patlatma uygulamalarının detaylı olarak anlatılmasına müteakip patlatma kaynaklı çevresel sorunlardan bahsedilmiştir. Taş savrulması patlatma uygulamalarının en belirgin çevresel sorunudur. Taş savrulmasını kontrol edilebilmesi maksadı için alınması gereken önlemler açıklanmıştır. Ayrıca hava şoku, toz emisyonu ve yer sarsıntısı ve bunların meydana getirmiş olduğu etkileri azaltmak için neler yapılması gerektiği anlatılmıştır.Bölüm 4'ün başlarında delme ve patlatma faaliyeti öncesinde, esnasında ve sonrasında uyulması gereken emniyet tedbirleri belirtilmiştir. Patlayıcı maddelerin üretiminden kullanılmasına kadar olan süreçte patlayıcı maddelerin nakliyatı, patlayıcı maddelerin depolanması çok dikkat edilmesi gereken hususların başında yer almaktadır. Patlayıcın uygun patlayıcı depolarında uygun depolama koşullarında depolanması gerekmektedir..Bölüm 5'te ise patlayıcı madde yangınları hakkında bilgiler yer almaktadır. Olası bir patlayıcı madde yangının önlenmesi için öncesinde alınması gereken tedbirler detaylı olarak anlatılmıştır. Ayrıca olası bir patlayıcı madde yangını durumunda uygulamamız gereken hareket tarzlarını çok iyi seviyede bilmek büyük felaketlerin önlemesini sağlayabilir. Bilindiği üzere patlayıcı maddeler bir yangın halinde meydana getirdikleri yangın tehlikeleri bakımından dört gruba ayrılmış ve bu gruplar 1,2,3 ve 4 rakamları ile sembolize edilmiştir. Söz konusu hususlar hakkında detaylı bilgiler bu bölümde açıklanmıştır. Yangın çeşitlerine göre hareket tarzı ve kullanılacak olan malzemeler herkes tarafından bilinmesi gereken hususların başında yer almaktadır. Bu bölümde patlayıcı madde yangını, alınması gereken tedbirler, uygulanması gereken hareket tarzları detaylı olarak anlatılmıştır.Bölüm 6'da ise ülkemizde patlayıcı madde üreten firmalar tarafından üretilen yemlemeye duyarlı patlayıcılar, kapsüle duyarlı patlayıcılar, elektrikli ateşleme elamanları ve elektriksiz ateşleme elemanları araştırılmıştır. Araştırma esnasında patlayıcılar detonasyon hızı, enerji, patlama ısısı, gaz hacmi, yoğunluk, suya dayanıklılık, duyarlılık, kullanım sahası ve grizu güvenliği özellikleri kıyaslanmıştır. Ateşleme elemanları ise gecikme aralığı, gecikme sayısı, şarj tabanı ve kullanım sahası özellikleri kıyaslanmıştır. It is widely acknowledged that selection of appropriate explosive material for the activities that will be conducted by Explosive Material Engineers, shipment of explosive materials, storage of explosive materials in appropriate environments and under appropriate conditions are of great importance.In this context, Section 2 provides explanations on classification of explosive materials, performance characteristics and features of explosive materials, commercial explosives, firing systems and firing sources.Section 3 gives details about how drilling and blasting is related to applications of explosives and to other engineering fields.When we think about explosive materials, the first thing coming to mind is occupational security. Section 4 focuses on explosive material warehouses, storage of explosive materials, transportation of explosive materials etc.Section 5 examines the course of action and measures to be taken during the explosive material fires and other fire incidents.Section 6 evaluates and compares the products manufactured by companies producing explosive materials in our country.The aim of the study is to provide Explosive Engineers a guidance about explosive materials produced in Turkey and their characteristics and occupational security of explosive materials. 163

Madencilik çalışmalarında, kazı metodu olarak delme ve patlatmanın kaçınılmaz olduğu durumlarda patlatma sonrası elde edilen yığının parçalanma derecesinin ve parça boyut dağılımının, kazı sonrası takip eden yükleme, nakliye, kırma, öğütme vb. diğer madencilik işlemlerinin performansında ve toplam maliyetler üzerinde %12 ile %40 arası oranda etkileri bulunmaktadır.Teknik ve ekonomik sebeplerden maden üretiminde delme ve patlatma çalışmalarında optimizasyon şarttır. Bu optimizasyon çalışmaları patlatma sonrası gözlemler, performans ve maliyet analizleri ile gerçekleştirilmektedir. Son yıllarda dijital görüntü işleme yöntemleri patlatma sonrası parça boyutunun tayininde oldukça başarılı bir şekilde uygulanmaya başlanmıştır. Dijital görüntü işleme yöntemi ile parça boyutu analizi, patlatma sonrası oluşan yığından veya bant konveyörden dijital olarak görüntü alınması, bu görüntünün uygun yazılımla analiz edilmesi ve sonucun parça boyut dağılımının alan hesabıyla sunulması ilkesine dayanmaktadır.Bu tez kapsamında İmagej dijital görüntü işleme yazılımı kullanılarak Limak Çimento'ya ait kalker açık ocak işletmesinde parça boyut dağılımı saptanarak, patlatma verimlilik analizi yapılmıştır. In the condition that drilling and blasting technique is inevitable on mining activities, the fragmentation rate and particle size distribution of the muckpile obtained after blasting has influences between 12% and 40% on the performance of subsequent mining activities such as loading, hauling, crushing, grinding etc. and the total costs of that mine.The optimization on drilling and blasting activities for mine producing is a must due to technical and economic reasons. These optimization studies can be achieved by visual observations, performance and cost analysis after blasting. In recent years the digital image analysis techniques are applied successfully on assessment of particle size distribution after blasting. Digital image processing technique depends on the principle of obtaining digital image from the muckpile or belt conveyor, analyzing these images by suitable softwares and presenting the results with particle size distribution graphics. Within the scope of this study, the particle size distribution after blasting was assessed at Limak Cement Lime Stone open pit by using Imagej software. 124

Patlatma işlemi sonucunda oluşan enerjinin bir kısmı kayacın parçalanmasında sönümlenirken, sönümlenmeyen kısmı da patlatma kaynağından dışarıya doğru sismik dalgalar halinde yayılmaktadır. Yer sarsıntısı ve ilişkili hasarların değerlendirilmesi için en yaygın kullanılan parametreler frekans ve tepe parçacık hızıdır. Genellikle patlatma kaynaklı yer sarsıntıları patlatma şok büyüklüğü ve sönümlenme büyüklüğü gibi iki önemli parametre ile modellenmektedir. Geliştirilen ölçüme dayalı denklemler incelendiğinde, patlatma kaynaklı yer sarsıntılarının oluşum ve gelişiminde etkili olan/olabilecek diğer unsurlar saha sabitlerinin üzerine yüklenmekte ve bazen bu durum belirsizlik miktarını arttırabilmektedir. Farklı formüller aynı kazı yeri için, gecikme başına şarja karşı emniyetli tepe parçacık hızının farklı değerlerini vermektedir. Diğer yandan, patlatma sahasındaki kaya kütle ve madde özelliklerinin sürekli değişken yapıda olması nedeniyle patlatma kaynaklı yer sarsıntıları yönlere bağlı olarak değişim göstermektedir. Patlatma kaynaklı yer sarsıntılarının oluşum modellemesinde saha sabitlerinin kaya kütle ve madde özelliklerine dayandırılarak tespit edilmesi bu etkilerin kontrolünü de kolaylaştıracaktır.Bu çalışmada; patlatma işleminin ortaya çıkardığı en önemli çevresel etkilerden birisi olan patlatma kaynaklı yer sarsıntılarının oluşum ve gelişiminde kaya kütle ve malzeme özelliklerinin etkileri belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, patlatma kaynaklı yer sarsıntılarının oluşum ve gelişimi üzerinde etkisi olabilecek kaya kütle özellikleri, her bir atımdaki patlatma geometrisi, uygulama büyüklükleri gibi unsurlar belirlenerek ölçülen yer sarsıntısı değerleri ile ilişkilendirilmiş ve bu parametreleri de içine alan modeller oluşturulmuştur. Saha ölçümleri EÜAŞ Kangal Kömür, Eti Maden Bigadiç Bor ve Eti Maden Kırka Bor, TKİ Çan Kömür ve TKİ Tunçbilek Kömür Açık işletmeleri'nde gerçekleştirilmiştir. Tüm sahalarda elde edilen veriler birlikte değerlendirildiğinde yer sarsıntısı davranışlarında bölgeler bazında ve yönsel olarak belirgin değişimlerin olduğu, RMR (%) değeri azaldıkça saha sabitlerinin de azaldığı belirlenmiştir. Bu kapsamda yapılan saha ölçümleri genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuş ve saha sabitleri ile RMR (%) arasında anlamlı ve kabul edilebilir ilişkiler (R2=0,66-0,69) elde edilmiştir. Patlatma kaynaklı yer sarsıntılarının tepe parçacık hızı ve frekans değerlerini tahmin etmek için ANFIS, genetik algoritma ve çoklu regresyon analizleri ile modelleme çalışmaları yapılmış, oluşturulan modellere verilen giriş parametreleri tamamen patlatma tasarım parametreleri ve arazide doğrudan ölçülebilen verilere dayandırılmıştır. ANFIS ile seçilen modellerde oldukça yüksek korelasyonlu ilişkiler (R2=0,9987-0,9996), genetik algoritma ile seçilen modellerde yüksek korelasyonlu ilişkiler (R2=0,82-0,95) elde edilirken çoklu regresyon analizlerinde düşük seviyede (R2=0,19-0,53) ilişkiler elde edilmiştir. While some portion of the energy produced in the end of blasting activity is used for rock fragmentation, the remaining part propagates away from the blasting center in form of seismic waves. The most common parameters for the evaluation of ground vibration and relating hazards are frequency and peak particle velocity. In general the blast-induced ground vibrations are modeled using two important parameters called blasting shock magnitude and attenuation magnitude. As the equations developed on the basis of measurements are looked into, the other basic components affecting the blasting–induced ground vibrations are being charged on the site constants. This situation increases the uncertainty from time to time. For the same excavation site different equations indicate different values of safe pick particle velocities on the basis of equal charge pro blasting delay time. On the other side, blasting-induced ground vibrations undergo a change dependent on the directions due to changing of rock mass properties in the blasting site. The determination of site constants on the basis of rock mass properties will facilitate to check in cases of blasting-induced ground vibration modeling. This research work deals with the determination of rock mass properties effects in the occurrence and development of blast-induced ground vibrations which is one of most important environmental result. In this regard, several models which comprise the effects of the rock mass properties on blasting-induced ground vibrations, blasting geometry of every shot, and operational parameter magnitudes have been developed and evaluated. The site measurements have been carried out in EÜAŞ (Electricity Generation Company) Kangal Coal Mine, Eti Mine Bigadiç Boron Open Pit, Eti Mine Kırka Boron Open Pit, TKİ Çan Coal Mine and TKİ Tunçbilek Coal Mine. There is to be seen definite directional changes in the behavior of the ground vibrations are obtained from all sites are evaluated together. In this regard it is seen that site constants diminishes as the RMR-percent value decreases. The site measurements in this context have been undergone to a general evaluation and some definite relations have been determined between site constants and RMR-percent (R2=0,66-0,69). In order to estimate pick particle velocities and frequency values of the blast-induced ground vibrations, the modeling works have been carried out using adaptive neuro fuzzy inference system, genetic algoritm and multivariate regression analysis. The input data are based upon solely blasting design parameters and the measurements on the site. As the models based on ANFIS show highest correlations (R2=0,9987-0,9996), genetic algoritm show higher correlations (R2=0,82-0,95) the correlations on the basis of regression analysis lower relating values (R2=0,19-0,53). 250

Kentsel dönüşüm; bir kentin yaşam konforunu, arttırma, afet risklerine karşı güçlendirme, yeni yaşam alanları yaratma, alt yapı tesisleri oluşturma vb. amaçlarla dünya çapında gerçekleştirilen bir tür modernizasyon işlemidir. Türkiye'de kentsel dönüşüm projeleri, son yıllarda hız kazanmıştır. Mevcut yapıların yıkılması, yeni yapıların inşa edilebilmesi için, temel ve altyapı kazılarının yapılması kentsel dönüşüm projelerinin önemli kısımlarındandır.Yapıların yıkılması ile temel ve altyapı kazılarında birçok yöntem kullanılmaktadır. Patlatmalı ve mekanik yıkım ve kazı yöntemleri bu yöntemlerden ikisidir. Bu tez kapsamında, kentsel dönüşüm projelerinde; patlatmalı bina yıkımı ile patlatmalı temel ve altyapı kazısı yöntemlerinin kullanılabilirliği incelenmiştir. Patlatmalı yöntemler incelenirken, söz konusu işlerde en sık kullanılan yöntem olan, makinalı yıkım ve kazı yöntemi karşılaştırmada kullanılmıştır. Karşılaştırma süre ve maliyet açısından değerlendirilerek, patlatmalı ve makinalı yöntemin, birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları değerlendirilmiştir. Urban transformation is a kind of modernization process for enhancing a city's life comfort, strengthening against disaster risks, creating new living spaces, building infrastructure facilities. Urban transformation projects in Turkey have gained momentum in recent years. Important parts of urban transformation projects are destruction of existing structures, excavation of infrastructure and foundations to build new structures. There are many methods in foundation and infrastructure excavations. Blasting and mechanical demolition/excavation are two of them. In this thesis, the availability of blasting demolition of buildings and the availability of foundation and substructure blasting excavation methods have been examined in urban transformation projects. In research, blasting demolition/excavation methods comparison with mechanical demolition/excavation methods.The comparison was evaluated in terms of time and cost. The advantages and disadvantages of the blasting and mechanized method are compared with each other. 93

Bu tez kapsamında, `Küçük Çamlıca Tv – Radyo Kulesi Projesi'' kapsamında gerçekleştirilen patlatmalı temel kazıları çalışmaları takip edilmiştir. Patlatmalı kazı çalışmalarının başlangıç aşamasından itibaren; risk analizi yapılarak ön planlama, başlangıç delme-patlatma modellerinin oluşturulmuştur. Ayrıca, delme-patlatma uygulamaları ve tasarımları, patlatma kaynaklı titreşimler ile kayıt edilmiştir.Uygulanan mini basamak modellerine ait parametreler üzerinde daha sonra değişiklikler yapılarak optimum parçalanma boyutuna ulaşılmıştır. Atımların büyük bir kısmında ikincil kırma işlemine gerek duyulmadan, delme-patlatma işleminden, çalışmanın amacına yönelik olarak, optimum verim elde edilmiştir. Çalışmada, konuyla ilgili daha önce yapılan çalışmalar incelenmiş, literatür araştırılmıştır. Literatür bilgileri Bölüm 2'de sunulmuştur.Bölüm 3'te, çalışmada kullanılan yöntemler ve malzemelerden bahsedilmiştir. Çalışma sahası, titreşim ölçümleri ve değerlendirilmesi ile elde edilen verilere bağlı yapılan risk analizi ise Bölüm 4 te verilmiştir. Bölüm 5 te elde edilen sonuçlar tartışılmıştır. Söz konusu çalışmada uygulanan optimizasyon işlemleri sonucunda, hesaplanan özgül şarj ve özgül delgi miktarlarında yaklaşık %50 oranında azalma olduğu görülmüştür. In this thesis, blasting excavation were followed in project of Küçük Çamlıca Tv – Radio Tower. During the study period, from beginning to end, making risk assessment for pre-planning phase and setting up drilling and blasting pattern. Also blasting applications and patterns were recorded with vibrations caused from blasting excavations.The parameters of the mini step models were modified to reach the optimum fragment size. After most of the blasting do not require secondary crushing. Drilling and blasting operations got efficiency optimum results.In this study, first, conducted a comprehensive review of the literature to investigate the general information and previous study. The literatures researchs are present in chapter 2.Materials and methods used in the study explained in the chapter 3. Information of working site, vibration measurements and evaluations and risk analysis of blasting operations are present in chapter 4. Finally, chapter 5 including results. 69

İstanbul Büyükşehir Belediyesi' nin ihale ettiği Gülermak – Kolin – Kalyon İş Ortaklığı'nın yüklenici olduğu, 02.01.2014 tarihinde yer teslimi yapılarak çalışılmaya başlanan Mecidiyeköy – Mahmutbey Metro Hattı, Depo – Bakım Sahası ve Depo Bağlantı Hatları İnşaat İşleri Projesi 18 km uzunluğunda olup ana hat tünelleri ve viyadükleri, delme, aç-kapa ve viyadük tipinde toplam 15 adet istasyondan oluşmaktadır. Mecidiyeköy – Mahmutbey Metro Hattı Şişli, Kağıthane, Eyüp, Gaziosmanpaşa, Esenler ve Bağcılar ilçelerinden geçmekte olup, saatte bir yöne doğru 70.000 kişi taşıma kapasiteli olacaktır.Bu tez kapsamında NATM yöntemi ile açılan Mecidiyeköy(Abide-i Hürriyet), Çağlayan ve Yeşilpınar istasyonlarında gerçekleşen patlatmalı kazılar incelenmiş, patlatmadan kaynaklanan yer sarsıntıları kayıt altına alınarak değerlendirilmiştir. Patlatmadan kaynaklanan titreşim değerleri ile ölçekli mesafe (SD) arasında ilişkiler kurularak inceleme yapılan istasyonların arazi iletim katsayılarına (K) ve jeolojik katsayılarına (β) ulaşılmıştır. Ulaşılan sonuçlarla inceleme alanlarının jeoteknik özellikleri arasındaki ilişkiler yorumlanmıştır.Çalışmada 2. Bölümde delme – patlatma hakkında ve patlatmadan kaynaklanan çevresel sorunlar hakkında bilgiler verilmektedir. 3. Bölümde ise tez kapsamında ilerlenen yöntem ve bu yöntemde kullanılan malzemeler hakkında bilgiler yer almaktadır.İnceleme alanlarının özellikleri, patlatmalı kazı yapılan tüneller ve tünellerdeki patlatma modelleri hakkında bilgiler, patlatma sonrası açığa çıkan titreşim ölçümleri ve değerlendirilmesi ile elde edilen verilerin çalışma sahalarının jeoteknik özelliklerine göre ilişkilendirilmesi 4. Bölümde yer almaktadır. Elde edilen sonuçların yorumlanması ve tartışması Bölüm 5' te verilmiştir Mecidiyeköy – Mahmutbey Subway Line, Warehuse, Maintenance Site and Warehouse Connection Construction Project, which was tendered by İstanbul Metropolitan Municipality and whose contractor is Gülermak – Kolin – Kalyon Joint Venture, is 18 km long and consists of 15 stations with main lines and viaducts, drilling and cut-and-cover works. Mecidiyeköy – Mahmutbey Subway Line goes through Şişli, Kağıthane, Eyüp, Gaziosmanpaşa, Esenler and Bağcılar districts and will have the carrying capacity of 70.000 people to one direction per hour.Within the frame of this thesis, blastings for excavations performed in Mecidiyeköy (Abide-i Hürriyet), Çağlayan and Yeşilpınar stations which were excavated using NATM method were examined and ground vibrations caused by blastings were recorded and evaluated. Permeability coefficient (K) and geological coefficients (β) of the stations which were examined by establishing relations between vibration values orginating from the blast were obtained. The relations between geotechnical properties of examination sites were evaluated using the results.Chapter 2 gives information about drilling, blasting and environmental problems caused by blasting. Chapter 3 provides information about the method used in this thesis and the materials used in this method.Properties of examination sites, information about blasted tunnels and blasting methods, vibration measurements after blasting and association of this data with the geotechnical properties of construction sites were given in Chapter 4. Comments and discussion on the results were given in Chapter 5. 121

Delme ve patlatma yöntemi taş ve kum ocakları ile tünel kazıları başta olmak üzere birçok farklı alanda, büyük çaplı kazı faaliyetlerinde etkin olarak kullanılmaktadır. Bu yöntemin kullanılmasında en önemli husus istenmeyen hasarların oluşmasını engellemek ve çevresel rahatsızlıkların önüne geçmektir.Bu çalışmada, delme ve patlatma yöntemleri incelenerek uygun bir tünel modeli üzerinde patlatma simülasyonları sonucunda ortaya çıkan titreşimler ile bunların yapılara etkisi ele alınmıştır. Patlama yükünün tasarımında yeni bir yaklaşım olan Eşdeğer Elastik Sınır Yöntemi kullanılarak belirlenen patlama yükü sonlu eleman yöntemini kullanan ANSYS Workbench üzerindeki kazı modeline uygulanarak etkileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Üretilen model üzerindeki farklı noktalardan Workbench yazılımı ile yapılan hesaplarla maksimum parçacık hızı (PPV) tespit edilmiş, geleneksel bir kontrol yöntemi olan Ölçekli Mesafe bağıntısı kullanılarak ulaşılan sonuçların doğruluğu teyit edilmiştir. Son olarak elde edilen titreşim değerleri, ANSYS APDL programı ile tarihi yapı örneklerinden Erzurum Lalapaşa Camisi modeline uygulanmış ve patlayıcı kaynaklı sarsıntıların tarihi yapı modeline etkisi incelenmiştir. Drill and blast method is used effectively in many large-scaled excavation operations especially in quarries, sand-pits and tunnel excavations. The most important aspect of using drill and blast method is to prevent the formation of undesired damage and forestall environmental disturbance.In this study; by analyzing drill and blast method and depending on the result of explosion simulations on an appropriate tunnel model, the vibration characteristics on the ground surface and its effect on a historical structure is evaluated. Equivalent Elastic Boundary method that is a new modelling approach resulting from design of explosive charges is applied to excavation models generated in finite element package ANSYS Workbench and tried to determine the effects. By taking calculated values with Workbench software from different points of model the peak particle velocity (PPV) is determined and by using Scaled Distance formula which is common control method, the accuracy of results are confirmed. Finally, the obtained results is applied to historical Erzurum Lalapaşa Mosque's model by using ANSYS APDL and the effect of explosive induced vibrations on the historical structure are examined. 119

Patlatma açık ocak madenciliğinde en sık uygulanan üretim yöntemlerinin başında gelir. Bu amaçla kullanılan patlayıcı maddeler ile kazılması zor kayaç gevşetilir veya parçalanır. Patlatma sonrası oluşan parçalanmış kayacın boyutları çalışma verimliliği açısından önem taşır. İyi parçalanmamış zeminler için ikinci bir atım yapılması gerekebilir. Bu açıdan kayaç parçalanma analizlerinin dikkatle yapılması gerekmektedir.Patlayıcı maddelerin ateşlenmesi ile ortama büyük çaplı bir enerji salınımı gerçekleşir. Bu salınımlar sonucu başlıca yer sarsıntısı ve hava şoku olmak üzere çevresel olumsuz etkiler ortaya çıkmaktadır. Yer sarsıntısı ve hava şoku değerlerinin titizlikle ölçülmesi ve minimum seviyeye çekilmesi gereklidir.Bu tez kapsamında, saha çalışmaları Eti Maden Kırka Bor İşletmesi Sarıkaya açık ocağında gerçekleştirilmiştir. Sahanın jeolojik yapısına değinildikten sonra işletmedeki üretim yöntemleri hakkında bilgi verilmiş ve patlatma tasarım parametreleri, kullanılan patlayıcılar, ateşleme elemanları ve özelliklerinden bahsedilmiştir. Bu kapsamda işletme için teorik bir patlatma tasarımı hazırlanmış ve sahada uygulanan fiili parametreler ile kıyaslanmıştır.İşletmede atımlar sonrası yağının parça boyut dağılımı görüntü işleme yoluyla analiz edilmiştir. Ayrıca KuzRam ve KCO modelleri ile her bir yığının boyut dağılımı tahmin edilmiş ve ortalama parçalanma boyutu, karakteristik boyut ve uniformite katsayıları hesaplanmıştır. Görüntü işleme ile elde edilen sonuçlar ile parçalanma tahmin modelleri karşılaştırılmış; KuzRam ve KCO modellerinin Sarıkaya ocağında pratik olarak kullanılabilirliği araştırılmıştır.Sahada yapılan atımlar sonucu oluşan çevresel etkilerin tespiti için, yer sarsıntısı ve hava şoku ölçümleri gerçekleştirilmiştir. Burada ölçülen değerler çeşitli standartlar ve hasar kriterleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Uzaklık, maksimum parcacık hızı, ölçekli mesafe ve frekans değerleri kullanılarak ölçümler analiz edilmiş ve atımların oluşturduğu çevresel etkiler irdelenmiştir.Son olarak Sarıkaya ocağı için açık ocak patlatma tasarım programı ile işletmede uygulanan atım parametrelerine sadık kalınarak çok sıralı patlatma tasarımları oluşturulmuştur. Oluşturulan bu tasarımlar ile yapılacak atımların enerji dağılımları, atımların yığılma yönleri gösterilmiş ve program yardımıyla parça boyut dağılım grafikleri oluşturulmuştur. Ayrıca yazılım yoluyla yer sarsıntısı analizleri gerçekleştirilmiştir. Blasting is the most common rock excavation and production method that is applied in both surface and underground mines. Size distribution of muckpile affects all downstream processes such as, loading, transportation, crushing etc. Optimum fragmentation also eliminates secondary blasting needs. Therefore, analysis of blast fragmentation should be performed for an efficient mining operation. Some of the explosive energy is used for rock breakage. Some of the explosive energy creates environmental adverse effects. Main environmental effects of blasting are ground vibration and airblast. Ground vibration and airblast measurements should be performed regularly and environmental effect of rock blasting should be kept a minimum level. The purpose of this thesis is evaluation of blast fragmentation by site measurements and the fragmentation models. Also, ground vibration and airblast levels were measured and analyzed. The other target of this study is the creation of a multi-row blast design using computer aided design technique.In this thesis, all data were collected in Eti Mining Kırka Boron Works Sarikaya open pit mine. Rock formation, production method, blast design, explosives used and explosive properties were investigated in detail. A theoretical blast design was calculated for Eti Mining Sarikaya Mine. Sarikaya mine contains borate formation in central parts and it contains clay, carbonate, silica and tuffaceous rocks. Center of the unit is relatively flat and at the north it has quite rugged terrain and at the north-east and south-west it is observed as erosion remains high on the hill. The thickness of the unit ranges between 150-300 m and the thickness diminishes from central of area which includes borate to sides and different types of minerals are observed in borate zone.Borate zone in Sarikaya formation are covered with Tincal (Borax), a sodium borate mineral. Tincal zone is approximately 3500 m from north to south and it is about 800 m width from east to west. It has 50 m overburden thickness and about 70 m ore. The grade of Tincal is rich at the north side of mine, 26-29% B2O3. Low grade ore contains 20-23% B2O3.In this thesis, totally 18 bench blasts were observed. All the blast design parameters, bench height, burden, spacing between holes, stemming length, subdrilling, were strictly measured for each blast. Rock mass condition was examined for each bench. Hole diameter was 160 mm and hole length was 11m in Sarikaya mine. Holes are generally drilled as a single row. Numbers of the holes are determined according to production rate. Measured burden was 4.5-5 m. Spacing between holes was 5.5-6 m. Stemming length was 3 m. Blast holes were generally drilled as single row. Theoretical blast design was calculated by Olofssson's approach. The measured and calculated blast design parameters were compared. In the mine, ANFO is charged for dry holes and emulsion type explosive is used for wet holes.In this study, image analysis software was used to determine size distribution of blast muckpile. Additionally, most applied fragmentation models, KuzRam and KCO, were used to predict size distribution of muckpile. The results of KuzRam and KCO models were compared. KuzRam model was established 1973 by combining Kuznetsov's mean particle size prediction formula and Rosin Rammler size distribution curve. Also, a uniformity index is calculated using blast design parameters. Kuznetsov-Cunningham- Ouchterlony (KCO) model was created in recent years by Ouchterlony. The researcher proposed KCO model especially to define the fine size fraction of size distribution curve more precisely. KCO model utilizes Kuznetsov's mean particle size prediction formula. However, KCO model uses a different curve equation to represent particle size distribution. First phase of image analysis is taking photograph from muckpile for rock fragmentation analysis on computer. Photographs were captured from different parts of muckpiles for an efficient analysis. Image sampling is done in two ways: Surface to be measured may be perpendicular to the line of observation or tilt images is captured. A scale should be replaced on the muckpile during image sampling. One scale might be enough for vertical images. Tilt images need at least two scales. First scale is replaced lower part of muckpile, second scale is replaced upper part of muckpile. All photographs are transferred to digital media after image sampling is done. Image analysis software creates a net for each image automatically. Then size of each rock fragments is determined based on the size of the scale. Software draw particle size distribution curve and calculates uniformity index, average size, sphericity etc. In this study, several images were captured from different parts of the muckpile. The results of the each analysis were combined and a single merged size distribution curve was created for each muckpile.A rock factor is needed to determine average particle size for KuzRam and KCO fragmentation models. In this thesis, measured particle size distribution curve was used to determine optimum rock factor value. The effect of the variation in rock factor on the mean particle size was also investigated.According to image analysis results, mean fragment size varies between 30.63 and 49.21 cm. Characteristic size is 38.03-61.66 cm. Uniformity index is between 1.57 and 1.98 cm. Size distribution curves obtained by KuzRam, KCO and image analysis technique are in accordance with each other. Calculated mean fragment size, characteristic size and uniformity index values by fragmentation models are close to the measured values. Especially, KuzRam model made successful predictions for size distribution. Mean deviation between measured and predicted mean fragment size is 3.81 cm. Mean uniformity index value calculated by KuzRam model is 1.52. Uniformity index values calculated by KuzRam model are lower than measured uniformity index by image analysis. Generally KCO model overestimates the fine size.It is very important to minimize the environmental effects of rock blasting. Optimum blast design should be created considering environmental adverse effects. Ground vibrations and airblast levels are measured by blasting seismograph in Sarikaya Boron mine. Blasting seismograph can measure vertical, horizontal and transverse components of ground vibration. Airblast levels are measured by a linear microphone. Measured values were analyzed by Blastware 8 software. Blast vibration was evaluated considering several vibration damage criteria. The measured frequencies were also examined and peak particle velocity versus frequency graphs were created based on US Bureau of Mines and DIN norms. The measured ground vibration were under limit values. Scaled distance approach was explained. Vibration prediction equations were created using five different scaled distance approach. Efficiency of vibration prediction equations was compared by absolute error. In this thesis, JKSimblast computer software is used to create multi−row blast designs. The software parameters were taken same as used in the field and explosives were chosen according to blast hole condition. Different delay patterns were applied and face displacement direction was investigated using the initiation time contours. Maximum instantaneous charge and total detonation duration were determined. Non-electric detonators were used as initiation system. Energy distributions were calculated for each blast and energy densities for cross sections are determined. The software was also used to create KuzRam Fragmentation Model. The site constants obtained by on-site ground vibration measurements were used to predict ground vibration. It is concluded that blast design software will be helpful for site engineers. 114

Metropol şehirlerin gelişmesiyle birlikte artan nüfus ve bunun bir sonucu olan ulaşım ve trafik yoğunluğu çözülmeyi bekleyen öncelikli sorunların başında gelir. Otoyollar, köprüler, metro ağları bu sorunun en büyük çözümü olarak görülmektedir. Ana karaları birbirine bağlayarak insanların ulaşımını sağlayan en önemli sanat yapısı köprülerdir. İstanbul'un ulaşım ve trafik sorununa çözüm sağlamak için yeni bir köprü ve bu köprüye bağlanan bir otoyolun yapımına 2013 tarihinde başlanılmıştır.`3.BOĞAZ KÖPRÜSÜ VE KUZEY MARMARA OTOYOLU PROJESİ` İstanbul'un her iki yakasındaki trafik ve ulaşım sorununa çözüm sağlayacak bir mühendislik ve tasarım projesidir. 3.Boğaz Köprüsü ; 59 m genişliği ile üzerinden raylı sistem geçen Dünyanın en geniş asma köprüsü ünvanını almıştır. 3'ncü Boğaz Köprüsü; Avrupa yakasındaki Garipçe Köyü'nü Anadolu yakasındaki Poyraz Köy'e bağlamaktadır. Kuzey Marmara Otoyolu ise Odayeri-Paşaköy kesimini 3.Boğaz Köprüsü vasıtasıyla birbirine bağlamaktadır. Ayrıca bu otoyol içinde; Türkiye'nin ve Avrupa'nın en geniş 4 şeritli Riva ve Çamlık Tünelleri yer almaktadır.Bu tez kapsamında söz konusu projenin inşası esnasında gerçekleştirilen patlatmalı kazılar incelenmiş, patlamalar esnasında oluşan yer sarsıntıları değerlendirilerek çevredeki yer alan yerleşim birimleri ve yapılara olan etkileri değerlendirilmiştir. 3.Boğaz Köprüsü'nün ayak temelleri(şaftları),köprü halatlarının mesnet alacağı Ankraj Bloğu ;Riva Tüneli ve otoyol yarma kazılarında patlatmalı kazı yapılmıştır. bu süreçte 96 adet patlatma yapılmış ve farklı titreşim ölçer cihazlarla 288 adet titreşim kaydı elde edilmiştir. Gecikme başına kullanılan patlayıcı madde miktarlarına bağlı olarak oluşan ölçekli mesafe (SD) ile titreşim kayıtları ilişkilendirilerek çalışma yapılan bölgenin jeolojine özgü olan arazi iletim katsayısı (K) ve jeolojik katsayına (β) ulaşılmıştır. Çalışmada, konuyla ilgili genel bilgiler araştırılarak geniş kapsamlı literatür taraması yapılmıştır. Delme patlatmanın önemi, patlatma ile parçalanma mekanizması, basamak patlatmaları, şaft patlatmaları ve patlatmadan kaynaklı çevresel sorunlar derlenerek 2. bölümde sunulmuştur.Bölüm 3 te kullanılan malzeme ve yöntemler açıklanmıştır. Çalışma yapılan bölge ile ilgili bilgiler, 3.Boğaz Köprüsü ayak temelleri , ankraj bloğu, portal yapıları, yarma kazıları için uygulanan patlatma modelleri hakkında bilgiler, titreşim ölçümleri ve değerlendirilmesi ile elde edilen verilere bağlı yapılan risk analizi ise Bölüm 4 te verilmiştir. Bölüm 5' te elde edilen sonuçlar tartışılmıştır. With the development of the growing population of the metropolitan cities and resolving transportation and traffic congestion as a result of which one of the foremost challenges facing priority. Highways, bridges, metro networks are seen as a major solution to this problem. The main decisions are the most important structures of the bridges to the transportation of people connecting. A new bridge to provide solutions to transportation and traffic problems of Istanbul and the construction of a highway that connects to the bridge was started on 2013. `3rd BOSPHORUS BRIDGE and North Marmara Motorway Project` is an engineering will provide a solution to the traffic and transport problems on both sides of the Bosphorus, and design project. 3rd Bosphorus Bridge; 59 m over the width of the rail system has received the title of the world's largest suspension bridge. 3rd Bosphorus Bridge; Poyraz connects to the village on the Anatolian side of Istanbul on the European side Garipçe village. The North Marmara Motorway Odayeri-Paşaköy segment connects via 3rd bosphorus brıdge. Also within this highway; Turkey and Europe's largest four-lane tunnel is located River and summerhouse.Examined the louvred excavations carried out during the construction of this thesis project in question, ground shaking explosions that occur during evaluation of residential units located in the surrounding structures and the effects were evaluated. 3rd bosphorus brıdge foot bridge foundations (shafts), will support Anchor Block rope bridge, blasting the River Tunnel and highway excavated soil excavation. 96 pieces made in the process of blasting and vibration measuring devices were obtained from 288 different vibration record. The scale formed depending on the amount of explosives used per lag distance (SD) and vibration study by relating the specific geology of the region of land transfer coefficient (K) and geological coefficient (β) has been reached.In this study, general information about the subject of extensive literature review was conducted to investigate. The importance of drilling and blasting, crushing mechanism with blasting, bench blasting, blasting shaft and environmental problems stemming from the explosion was compiled and presented in Chapter 2.Chapter 3 used materials and methods are described. Information about the region under study, 3rd bosphorus brıdge feet basics, anchor block, portal structure, splitting information about blasting models applied to excavations, and vibration measurement and evaluation based on data obtained by the performed risk analysis Chapter 4 are given. In section 5, the results obtained are discussed. 188

Madencilik faaliyetleri geneline bakıldığında en önemli faaliyetlerden biri, üretim faaliyetleri ile bağlantılı olarak sağlam-yarı sağlam oluşumlarda yürütülen delme-patlatma işlemleridir. Bu kapsamdaki atımlar, bir yandan üretim maliyetlerini, diğer yandan işçi sağlığı ve iş güvenliği ve çevre ile bağlantılı hususları etkilemektedir. Bu nedenle yürütülen delme ve patlatma faaliyetlerinin yeterli ve kabul edilebilir olup olmadığını araştırmak ve hangi atımın optimum bir atım kapsamına alınabileceğini belirlemek, işletmeler için önem taşımaktadır.Bu kapsamda Erdemir Madencilik San. ve Tic. A.Ş.' ne ait Divriği A Kafa Demir Madeninde Çiftay İnşaat Taahhüt ve Ticaret A.Ş. tarafından yapılan atımların yeterli olup olmadığı ve hangi atımın en uygun atım olabileceği araştırılmıştır. Bu doğrultuda atımlarla ilgili olarak delik düzenleri ve sayıları, patlayıcı madde miktarları, gecikme zamanları ve benzeri parametrelerle ilgili protokoller hazırlanmıştır. Patlatma sonucu oluşan yığın yayılımını, tane boyutu dağılımını ve yükleme zamanlarını belirleme işlemleri için dijital boyut analizleri ve çeşitli ölçüm metotları kullanılmıştır.Bu doğrultuda atım gurupları ve toplam atımlar, powder faktör, birim maliyet, parçalanma, yayılım ve yükleme süresi gibi kriterler bazında değerlendirilerek hangi atımın optimal-atımlar kapsamına alınabileceği belirlenmiştir. One of the most important activities in mining establishments is the implementation of hard-rock mining by using drilling and blasting. These activities concern on the one hand the amount of unit costs of hard rock production and on the other hand the safety and health of employees and the protection of mine environment. For this reason it is necessary to determine whether the drilling and blasting activities carried out in mine site correspond to the requirements on the basis of technical criteria.In this context the drilling activities being implemented by Çiftay İnşaat Taahhüt ve Ticaret A.Ş. at A-Kafa iron ore mine in Divriği belonging to Erdemir Madencilik Sanayi ve Tic. A.Ş. are investigated according to the evaluation of alternative drilling and blasting pattern on the basis of technical and economic criteria that aims to find the best drilling and blasting pattern. In order to find a solution, first of all, a drilling and blasting protocol has been developed comprising drilling and blasting geometry, blasting time intervals, the amount of blasting agents, etc. Following blasting activities the size distribution of material, fragmentation degree, loading time of trucks and digital size analysis have been carried out on the field investigations.Finally the blasting results have been assessed on the basis of unit cost, loading time, extension of blasted material on the bench surface and fragmentation degree. It has been decided which one of the blasting series has corresponded to the requirements of mine establishments. 168

Patlayıcı ile kontrollü yapı yıkımı, hızlı uygulama, düşük maliyet, daha emniyetliolmasından ötürü diğer yıkım tekniklerine göre gün geçtikçe daha ilgi çekici halegelmektedir.Ülkemizde kentsel dönüşüm kapsamında yıkılacak birçok eski veya hasar görmüş yapıolması, yeni yıkım tekniklerinin arayışına girilmesine sebep olmuştur. Patlayıcı ilekontrollü yapı yıkımı, avantajları hesaba katıldığında dikkate değer bir tekniktir.Bu çalışma kapsamında, patlayıcı kullanılarak yapı yıkımı incelenmiştir. Patlatma ilekontrollü yapı yıkımı hakkında detaylı literatür çalışması yapılmıştır.Tez kapsamında Edirne Kapıkule Sağlık Ocağı'nın patlayıcı kullanılarak ve makine ileyıkımı gerçekleştirilmiştir. Patlayıcı kullanılarak yıkım tasarımı yapılırken betonarmemalzemenin mekanik özellikleri, planı ve konumu dikkate alınmıştır. İmkanların kısıtlıolmasından ötürü en uygun tasarım için çalışmalar yapılmıştır. Controlled building demolition with explosives is becoming more attractive day by daycause of it's rapid implementation, low cost and safety.New techniques are seeked in the concept of urban transformation in our country causethere are many of the old or damaged buildings that are needed to bedemolished.Considering the advantages, controlled structure destruction by explosivesis a remarkable technique.In this study, the destruction with explosives and efficiency of destruction areinvestigated. A detailed literature about the destruction of the building is worked.Edirne Kapıkule Health Center are destructed by explosives in the scope of thisthesis.When designing the explosive demolition of the building, reinforced concrete'smechanical properties, the plan and the location of the building is taken intoconsideration.Due to limited conditions, studies have been conducted to design the mostsuitable facilities. 76

Günümüzde trafik ve ulaşım büyükşehirlerin en büyük problemedir. Toplu taşıma araçları bu sorunun en büyük çözümü olarak görülmektedir. Söz konusu toplu toşuma sistemlerinden en uygunu ise yer altı raylı taşıma sistemleri olarak olarak görülmektedir. İstanbul'un ulaşım ve trafik sorununa çözüm sağlamak için yeni bir metro hattı inşa edilmektedir. Üsküdar- Ümraniye- Çekmeköy Metro Hattı Anadolu Yakasında ki trafik ve ulaşım sorununa çözüm sağlayacak önemli bir projedir. Söz konusu metro hattının 6. İstasyonu olan Bulgurlu İstasyonu Tünellerinin kazısı için istasyon tüneline ulaşım amaçlı olarak, istasyon noktasına 200 metre mesafeden ulaşım tüneli kazısına NATM yöntemi ile başlanmıştır. Bölgede şaft açımına uygun alan olmadığı için ulaşım tüneli tercih edilmiştir.Bu tez kapsamında söz konusu yaklaşım tünelinin inşası esnasında gerçekleştirilen patlatmalı kazılar incelenmiş, patlamalar esnasında oluşan yer sarsıntıları değerlendirilerek çevrede yoğun olarak yer alan yapılara olan etkileri değerlendirilmiştir. Yaklaşım tünelinin 200 m. lik kısmı patlatma ile kazılmış olup, bu süreçte 123 adet patlatma yapılmış ve farklı titreşim ölçer cihazlarla 245 adet titreşim kaydı elde edilmiştir. Gecikme başına kullanılan patlayıcı madde miktarlarına bağlı olarak oluşan ölçekli mesafe (SD) ile titreşim kayıtları ilişkilendirilerek çalışma yapılan bölgenin jeolojine özgü olan arazi iletim katsayısı (K) ve jeolojik katsayına (β) ulaşılmıştır. Çalışmada, konuyla ilgili genel bilgiler araştırılarak geniş kapsamlı literatür taraması yapılmıştır. Delme patlatmanın önemi, patlatma ile parçalanma mekanizması, tünel patlatmaları ve patlatmadan kaynaklı çevresel sorunlar derlenerek 2. bölümde sunulmuştur.Bölüm 3 te kullanılan malzeme ve yöntemler açıklanmıştır. Çalışma yapılan bölge ile ilgili bilgiler, tünel ve uygulanan patlatma modelleri hakkında bilgiler, titreşim ölçümleri ve değerlendirilmesi ile elde edilen verilere bağlı yapılan risk analizi ise Bölüm 4 te verilmiştir. Bölüm 5 te elde edilen sonuçlar tartışılmıştır. Traffic and transportation have become daunting problems in almost every metropolitan area in the world today. Public transportation systems appear to be the sole genuine solution to these problems. One of the most convenient types of transportation in metropolitan areas is subway systems. In Istanbul, a number of new subway lines are under construction to solve the ever-increasing traffic problem of the city. The Üsküdar-Ümraniye-Çekmeköy line is one of the most important subway lines under construction on the Asian side of the city since traffic congestion in this area is impossible to be tackled with in any other way. Because there is no suitable location for shaft opening within the construction area of the Bulgurlu station (the sixth station), an approach tunnel has been built by the NATM starting from a point 200 meters away from the station. This thesis examines the blasting operations carried out during the excavation of the approach tunnel, focusing upon the vibrations induced by blasting and the effects of blasting on the residential structures. The Peak Particle Velocity (PPV) and frequency were measured. During the 123 controlled blasting operations conducted until now, the vibrations were recorded 245 times by means of various technical apparatuses. By relating the vibration records to the scaled distance calculated on the basis of the explosive weights per delay, the ground transmission coefficient (K) and the geological coefficient (β) were found. In this study, first, conducted a comprehensive review of the literature to investigate the general information. The importance of drilling and blasting, mechanism of fragmentation by blasting, tunnel blasting and enviromental effects of blastings are present in chapter 2.Materials and methods used in the study explained in the chapter 3. Information of working site, information of tunnel and blasting patterns, vibration measurements and evaluations and risk analysis of blasting operations are present in chapter 4. Finally, chapter 5 including results. 164

Patlayıcı karakteristikleri ve patlatma tasarım parametreleri dışında, patlama kaynaklı yer sarsıntılarının şiddetini önemli ölçüde etkileyen parametrelerden biri de çevre kaya kütle özellikleridir. Bu özellikler yer sarsıntısının şiddetinin yönsel değişimine de sebep olabilmektedir. Bu nedenle patlatma sahaları civarındaki kaya kütle özelliklerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma patlatma sahalarında farklı jeofizik yöntemler kullanılarak çevre kaya kütle özelliklerinin tespiti ve yer sarsıntısı analizlerinde kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaca yönelik olarak, EÜAŞ Kangal Kömür, Eti Maden Bigadiç Tülü Bor, Eti Maden Kırka Bor ve TKİ Çan Kömür Açık işletmelerinde saha ölçümleri gerçekleştirilmiştir. Kaya kütlenin fiziksel özellikleri belirlenmesinde, çok-kanallı yüzey dalgası (MASW) analizi ve sismik kırılma yöntemleri, düşey elektrik sondajı (DES) ve çok-elektrotlu özdirenç gibi farklı uygulamaları olan jeofizik yöntemleri kullanılmıştır. Patlatma atımlarının incelenmesinde 7 adet patlatma sarsıntı ve hava şoku ölçer ve 3 adet ivmeölçer cihazı kullanılmış ve elde edilen sonuçlar ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Sahalardaki patlatma parametreleri ile kaya kütlenin fiziksel özelliklerinin sürekli değişken yapıda olması nedeniyle, yapay sinir ağları ile yapılan modelleme çalışmalarında bu değişimleri ortaya koyabilen ve doğrudan ölçülebilen veriler baz alınmıştır. Modelleme çalışmalarında mesafe, gecikme başına patlayıcı madde miktarı, özdirenç, S-dalga hızı, P-dalga hızı, delik sayısı, delik boyu, sıkılama boyu, delikler arası mesafe ve dilim kalınlığı giriş parametresi olarak seçilmiştir. Yapay sinir ağları ile seçilen modellerde oldukça yüksek korelasyonlu ilişkiler (r2=0,82-0,98) elde edilirken çoklu regresyon analizlerinde düşük seviyede (r2=0,08-0,65) ilişkiler elde edilmiştir. Bu modellerden ve klasik değerlendirmelerden elde edilen sonuçlar karşılaştırılmış ve yapay sinir ağlarının diğer yöntemlere göre daha güvenilir sonuçlar verdiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, ivme ve parçacık hız ölçümlerinden elde edilen tüm verilerden yararlanılarak Richter ölçeğine göre patlatmanın büyüklüğü ve enerjisi hesaplanmış, bu veriler parçacık hız değerleri ile ilişkilendirilmiştir. Without considering the characteristics of explosive and the blasting design parameters the surrounding rock mass properties affects the magnitude of blast-induced ground vibration. These properties also cause the variability of the ground vibration magnitude. Due to the reasons mentioned above its quite important to determine the properties of surrounding rock mass characteristic. This research work has been carried out to determine the surrounding rock mass properties using geophysical methods and to evaluate the usability of ground vibration analyses to this end. Within the contents of this aim several measurements have been carried out in open pits the mining establishments as EÜAŞ (Electricity Generation Company) Kangal Coal Mine, Eti Mine Bigadiç Tülü Boron Open Pit and Eti Mine Kırka Boron TKI Çan Coal Mine. To in order to determine the physical properties rock mass, Vertical electrical sounding, Electrical resistivity imaging (ERI), Seismic refraction imaging (SRI), and multi-channel surface wave analysis (MASW) have been used in carrying out of this research work. During the investigations of blasting shots seven blasting vibration seismograph and three accelerometer devices have been used the obtained results have been evaluated in detail.Fields where blasting parameters and physical properties of the rock mass due to the continuously variable structure, modeling studies with artificial neural networks measured that changes and based on measured data directly. In modeling works was selected as the input parameter distance, maximum charge, per delay, number of holes, hole depth, stemming, spacing, burden, resistivity, P- and S- wave. As the models based on artificial neural network show higher correlations (r2=0,82-0,98), the correlations on the basis of regression analysis lower relating values (r2=0,08-0,65). The data derived from these models and classical evaluations indicate the fact that ANN gives more reliable results than the other methods. In addition to these all data obtained from acceleration and particle velocity measurement are used for the calculation of blasting magnitude and energy according to Richter scale. These data are correlated with particle velocity values. 316

SERT TAŞ MERMER BLOK ÜRETİMİNDE PATLAYICI SEÇİMİ VE DELİK GEOMETRİSİ TASARIMI İÇİN DENEYSEL BİR YAKLAŞIM Seher CEYLAN ÖZ Ülkemizde sert taş mermer işletmelerinde, delme-patlatma yöntemi ile blok üretimi yapılmaktadır. Bu yöntemin işletmeciler tarafından tercih edilmesinin en önemli sebebi, kısa zamanda büyük ebatlarda blok üretmek düşüncesidir. Oysaki ocak işletmeciliğinde amaç firesiz ve mümkün olduğunca düzgün blok elde etmek olmalıdır. Ülkemizde mermer ocak işletmeciliğinde yapılan en büyük yanlışlardan biri patlayıcıların uygun şekilde kullanılmamasıdır. Kayacın yapısına bağlı olarak doğru üretim yöntemi, patlayıcı madde miktarı ve patlayıcı cinsinin belirlenmesi gerekir. Yani her ocaktan aynı yöntem ve aynı malzemelerle doğru blok çıkarmak mümkün değildir. Bu nedenle ocaklarda temel jeolojik parametreler incelenmeden ve doğru bir plan yapılmadan, patlayıcılar ana üretim yöntemi olarak kullanılmamalıdır. Bu çalışmada, sert taş mermer blok üretiminde, minimum blok zayiatı, maksimum verimlilik ve karlılık için gevşetme delik tasarımı ve sadece gevşetme atımını gerçekleştirecek zayıf patlayıcı karışımlarının kullanılması hedeflenmiştir. Ancak patlayıcı madde yönetmeliği gereği bu zayıf patlayıcı karışımlarının kullanılması mümkün olmamıştır. Bu amaçla sahada ve blok örnekler üzerinde yapılan çalışmaların neticesinde, düşünülen sonuca ulaşılamamıştır. Sonuçlar ve nedenleri incelenmiş, hatalar ve eksiklikler tartışılmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Sert taşlar, blok üretimi, ön-kesme, düşük yoğunluklu patlayıcılar Danışman: Prof. Dr. Seyfi KULAKSIZ, Hacettepe Üniversitesi, Maden Mühendisliği Bölümü, Maden İşletme Anabilim Dalı AN EXPERIMENTAL APPROACH TO THE SELECTION OF EXPLOSIVES AND BLASTHOLE DESIGN IN THE PRODUCTION OF HARD ROCK MARBLE BLOCKS Seher CEYLAN ABSTRACT In our country, block production by drilling and blasting method is applied in hard rock enterprises. The most important reason of entrepreneurs' preference of this method is the idea of producing blocks in large quantities in a short time. However, the purpose of quarry producer must be to achieve as smooth blocks as possible without loss. One of the most important mistakes in marble quarry managership in our country is the inappropriate use of explosives. Appropriate production method, the amount and the type of the explosives should be determined according to the nature of the rock. This means that it is impossible to get proper rock in the same manner and with the same materials from every quarry. Thus, explosives should not be used as the main production method before the basic geological parameters are examined and a correct plan is prepared. In this study, minimum block loss, hole design to loosen the block from main body for maximum productivity and profitability and the usage of weak explosive mixtures which will realize the mere blasting for loosening in hard rock block production is aimed. However, according to the explosives regulations, the use of this weak explosive mixtures was impossible. For this purpose, at the end of the studies in the field and on the block examples, the ideal result could not be reached. The results and their reasons were examined and the mistakes that were done were discussed. WORDS: Hard rocks, block production, pre-splitting, low density explosives Supervisor: Prof. Dr. Seyfi KULAKSIZ, Hacettepe University, Department of Mining Engineering, Mining Division 63

r ÖZET Günümüzde cevher hazırlama tesis maliyetlerinin büyük bir kısmım kırma eleme aşamasındaki elektrik, sarfiyat malzemeleri, yedek parça, servis-bakım ve işçilik giderleri oluşturmaktadır. Cevher hazırlama tesislerine sağlan cevher parça boyutlarının istenen özelliklerde olması birincil kırıcıya düşen yükü azaltacak, maliyetleri düşürecek, kapasiteyi arttıracaktır. Bazı özel durumlarda ocaktan belirli parça boyutlarında cevher elde etmek(cevherin değirmenlerde öğütücü ortam olarak kullanılması gibi) cevher hazırlama tesisi için özel önem arz eder. Cevherin patlatılması sonrası elde edilecek parça boyutlarına göre kırma maliyetleri değişmektedir. Bu nedenle kırma maliyetlerini azaltmak için optimum parça boyutun elde edilmesinde doğru deleme teknolojisinin seçimi önemlidir. Bu amaçla Ovacık altın madeni delme patlatma maliyetleri incelenerek, bunun kırma-eleme maliyetlerine oram ve etkisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Projenin ilk bölümlerini delme ile ilgili mevcut yöntemlerin literatür araştırmaları oluşturmaktadır. Daha sonraki bölümlerde ise Ovacık Altın Maden'inde uygulanmakta olan sistemle karşılaştırılmasının yapılabilmesi amacıyla farklı delme metodlarının arazi koşullarında izlenmesi ile elde edilen maliyetler incelenmiştir. ABSTRACT Today one of the biggest costs in the mineral processing plants is formed by the electricity, consumables, parts, maintenance and labour costs during crushing and screening. Getting a desired particle size fed to the mineral processing plants will mmimize the load of primary crusher, decrease the costs and will increase the capacity. In special conditions getting a specific particle size from the ore(like using ore as a grinder in the mill) has great importance in mineral processing. Crushing costs change according to the particle size obtained from blasting. Because of this reason, it is important to choose the right drilling technology to get an optimum particle size for minimising chruşhing costs. For this reason Ovacık Gold Mine drilling and blasting costs has been observed and it has been tried to determine the ratio and effect of these costs on crushing- screening costs. First chapters of this project includes the literature on drilling methods. To be able to make a comparison with the system used in Ovacık Gold Mine, following chapters gives the costs obtained from feild results of different drilling methods observed. 62

ÖZET Açıkocak madenciliğinin temel işlemlerinden birisi delme-patlatmadır. Bu işlemin kalitesini gösteren en önemli parametre oluşan yığının tane boyu dağılımıdır. Tane boyu dağılımı patlatmada olduğu kadar, madencilik sonrası gerçekleştirilecek diğer işlemlerin verimleri üzerinde de büyük rol oynamaktadır. Patlatma sonrası hedeflenen tane boyu dağılımına ulaşılabilmesi, patlatma üzerinde etkili olan bütün faktörlerin ayrı ayrı incelenmesine ve buna bağlı olarak uygun tasarımın yapılmasına bağlıdır. Bu çalışma kapsamında, kayaç parçalanmasına ve oluşacak tane boyu dağılımına etki eden en önemli faktörlerden, ortamın yapısal durumunun etkisi incelenmiştir. Ayrıca patlatma tasarımında bu etkinin gösterilebilmesi için, literatürden alman çeşitli eşitlikleri kullanarak tasarım parametrelerini belirleyen `Açıkocak Patlatma Tasarımcısı` (SBD) adlı bir bilgisayar paket programı geliştirilmiştir. Programın yazılımında Visual Basic 5.0 Enterprise Edition programlama dili kullanılmıştır. Program ELİ Açıkocaklarında, farklı yapısal özelliğe sahip ortamlarda yapılan ölçümler ve laboratuvar testleri sonucunda elde edilen veriler için çalıştırılmıştır. Programdan elde edilen tane boyu dağılım sonuçlan, arazide yapılan bir dizi deneme patlatması sonrası elde edilen sonuçlar ile karşılaştırılmış ve programın kullanılabilirliği test edilmiştir. IV ABSTRACT The major process of open-pit mining is drilling and blasting. The most important parameter indicating quality of the process is the particle size distribution of the muckpile after blasting. Size distribution has an important effect on the recovery of the following mining operations, besides being effective on Blast Design considerations. Reaching to the required particle size distribution of the blast depends on the examination of all factors affecting blast outcome each by each. In this study, the effect of rock mass structure on rock breakage and particle size distribution was investigated. SBD package program was developed to determine the blast design parameters using several developed empirical equations in literature. As a programming language Visual Basic 5.0 Enterprise Edition was used. Program was run using the data gathered by laboratory tests and measurements taken on different rock structures in ELÎ open-pit mine. The calculated particle size distributions suggested by the program were compared and approved with the results of blast tests on the field. 115

ÖZET Yapılan bu çalışmada, Kütahya il merkezinin 20 km. kuzey batısında bulunan Seyitömer Linyitleri İşletmesi Bölge Müdürlüğü İmtiyaz sahası içinde bulunan Kızık, Aslanlı ve Seyitömer kömür havzalarının genel jeolojik durumu anlatılmış Seyitömer havzası S. 42 panosunda yapılan delme-patlatma çalışmaları incelenmiştir Delme-patlatma çalışmalarından doğru ve geçerli sonuçlar elde edebilmek için yaklaşık olarak 1500 adet delik patlatılmıştır. Delik boyu, dilim kalınlığı delik çapı ve delikler arası mesafe gibi patlatma sonuçları üzerinde büyük etki si olan değişkenler hakkında literatür taraması yapılmış ve S. 42 panosundan elde edilen sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Ayrıca elde edilen veriler yardımıyla 1 (bir) delik için ve bir n3 dekapaj için delme-patlatma maliyeti hesaplanmıştır. 11 ABSTRACT In this study, geological formations of Kızık, Aslanlı and Seyitömer regions which are located at about 20 km. North-West of Kütahya Ctiy and drilling and blas ting works at S.42 pit which is under the control of District Manegement of Se yitömer Lignites Company have been examined. To obtain the best results for drilling and blasting works, about 1500 holes were drilled and blasted. Also hole depth, hole diamenter, burden distance and spacing distance which have great importance on blasting results have been searched from literature. The results obtained S.42 pit have been compared with theorotical values. Also by using this results, drilling and blasting costs of one hole and then stripping cost of drilling and blasting work for one cubic meter of overburden have been calculated. 40

¥11 ÖZ Bu çalışmada, delme - patlatma teknikleri ve işlemlerdeki etken oku parametreler araştırılmıştır. Hekimhan - Deveci Demir Madeninden alınan örneklere Çukurova Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü Kaya Mekaniği laboratuarında Nokta Yük ve Tek Eksenli Basma testleri yapılmış ve formasyon özellikleri tesbit edilmiştir. FORTRAN 77 programlama dili ile 8 farka, delme - patlatma yaklaşımı kullanılarak PÂTDIZ isimli bir bilgisayar programı yazılmıştır. Daha sonra bu yaklaşımların bilgisayarla elde edilen, sonuçları Deveci Madeninde denenmiş ve bu araş. için en iyi modelin tesbitine çalışılmışlar. Arazideki detaylı çalışmaların sonucunda Deveci madeninde Serpantin için TAMROCK yaklaşımının, Siderit için ise ARIOGLÜ yaklaşımının en iyi sonucu verdiği gözlenmiştir. VIII ABSTRACT In this study, drilling - blasting techniques and effectual parameters on the operations were investigated. Point load and uniaxial compressive strength tests were applied for the samples taken from HeMmhan - Deveci Iron Mine at the Rock Mechanics Laboratory of the Mining Engineering Department, Çukurova University and the properties of the formation were determined. A computer programme called PATDIZ was written with FORTRAN 77 by «sing 8 different drilling - blasting approaches and used for the design of the drilling - blasting at the Hekimhan - Deveci Iron Mine. Later, the results produced by PATDIZ of these approaches were tested at Deveci mine to find the best suited model for die area. As a result of detailed studies at the field, it is observed that in Deveci mine TAMROCK approach gives better results for Serpantine, but for Siderite ore ARIOGLU approach suits the best 128

184

ÖZET Bu çalışmada, bir yandan delme-patlatma tekniği incelenirken diğer yandan da Murgul Madenlerinde bu alandaki işlemlerin etüdü ve iyileştirme olanaklarının araştırılması yapılmıştır. Açık Maden Ocaklarında yaygın olarak dipte darbeli-çekiçli delme (DTH) sistemi ile Döner (Rotary) sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemlerin tercihinde kayaçlara ait jeoteknik özelliklerinin bilinmesi önem arzetmektedir. Bu anlamda Murgul 'da cevher ve dekapaj seviyelerinden kayaç numuneleri alınmış ve MTA laboratuarlarında kaya mekaniği testleri yapılarak kayaçlar tanımlanmaya çalışılmıştır. Özellikle Rotary delmede, kayaçlara ait basınç dayanımının bilinmesi ve matkaba uygulanacak baskı ve matkap dönüş hızı (devir) açısından önem taşımaktadır. Yapılan incelemeler sonucu Rotary delmede optimum delme şartlarının tam olarak sağlanmadığı tesbit edilmiştir. Patlatma çalışmalarında; uygulanmakta olan ANFO+J.Dinamit+İnfilaklı Fitil ve geciktiricileri ile yapılan deneme atımları sonucunda elde edilen verilere göre; bu düzenin patlatma tekniği açısından uygun ve ekonomik bir patlatma olmadığı, bunun yerine test edilen, Emülsiyon + Nonel geciktirici sistemde ise daha uygun neticelerin alındığı, bir öncekine göre daha ekonomik olduğu ve bu uygulama ile yer sarsıntılarının en aza indirildiği tesbit edilmiştir. -V- SUMMARY In this thesis, drilling and blasting operation of the Murgul copper mine was examined as well as general drilling and blasting techniques. Whith this study an improve drilling and blasting technique was tried to developed. Generally two drilling methods as known 'Downthe hole1 and 'Rotary drilling' -is used in the open pit mining operation. Characteristic of the roek is an important parameter for selecting of the drilling method. For example strength characteristic of the rock is an important parameter for the rotary drilling, especially for deter mination of the bit rotary speed and penetration pressure. Therefore ore and rock samples were collected from benches of the pit and analysed in the MTA Rock mechanics laborotary. Whith this study it has been tried to identified mechanical characteristic of the ore and rock in the pit. The obtained results are used for the selecting of the drilling method. At the and of the study it was seen that optimum drilling parameter was not completly employed in the existing drilling operation. Blasting method which are given below were compared each other using the application bench in thi pit; a) Anfo + Gelatin dynamite + Detonating corde b) Emulsion; + Nonel At the and of the comparison study it was found that method 'b' economically and technically is better then method 'a* for Murgul mine operation. The method 'b' also helps to reduce the ground vibration which is wery important for Murgul mine, because it is located very closed to the population area. -VI- 113

ÖZET Bu çalışmada, E.L.l. Soma işletmesi açık ocaklarında optimum delme patlatma sisteminin bulunma¬ sına çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda, ilk olarak, işleteme delme patlatma faaliyeteleri ile ilgili bilgi toplamak amacıyla Elmalı, Işıklar ve Kısrakdere-Batı panolarında toplam 20 adet gözlem yapılmıştır. Ayrıca, kayaçların jeomekanik özelliklerini belirlemek amacıyla, yerinde ve laboratuvarda bir dizi deney yapılmıştır. Literatürde verilen çeşitli bağıntılar yardımıyla, optimum delme patlatma sisteminin bulunmasına çalışılmıştır. Bu hesaplamalarda, işletmedeki delik çapının basamak yüksekliğine uymadığı görülmektedir. Bu nedenle yeni bir delik çapı seçilmiş ve hem bu delik çapı için, hemde işletmenin kullandığı delik çapı için ayrı ayrı hesaplamalar yapılmıştır. Hesaplamalar sonucun belirlenen delme patlatma sistemi, işletme şartlarına adapte edilerek, patlatma denemeleri yapılmıştır. Yapılan denemeler, sulu delikler haricinde başarılı olmuştur. Sulu deliklerde patlatmaların başarılı olabilmesi için, suya dayanıklı patlayıcı maddelerin kullanılması ve buna göre patlatma sisteminin belirlenmesi gerekir. Sonuç olarak, işletmede kulanılan delme patlatma sistemi ile denemeler sonuç bulunan sistemin maliyetleri hesaplanmış ve önerilen sistemlerin daha ekonomik olacakları anlaşılmıştır. -IX- At the end of the calculations, as the blasting system which is determined by the caculations is adapted to conditions of the mine and blasting experiments were carried out. The test which were done, except of the vet hole blasting give good results. In order to take a good results from the vet hole blasting, it is nessary to use explosive which is withstood to water and determine blasting system under this conditions. As a result, the new blasting systems which is proposed by us are more economical than the old system which was used at the company. -XIV-One very important coution her© Is that if the burden dimention is too small, flyrock can occur, which has been the cause of both fatalities and injuries. Also if the burden is too small, detonation gases escape into the atmosphere in the form of noise and airblast before a contribution to displacement is made. Where the burden value is too large, gasses are confined for a time interval longer than desired, which can result in poor fragmantation, higher ground vibration, excessive backbreak, toe and uneven floor. The optimum burdens were selected 6 m for 6` and 9 m for 9`. Spacings that are significantly less than the burden tend tocause ejection and premature splitting between holes. These effects encourage rapid release of gasses to atmosphere, and result in noise and air blast. Conversely, when the spacing is too large, the rock may be inadequately fragmented between holes, leaveng an uneven floor. Results of the calculations, spacings were selected 7.5 m for 6` and 12 m for 9`. The reason for subdrilling is that the stress waves are not at maximum amplitude at the bottom of the hole; however, they are at their maximum at a finite distance above this level. Therefore, subdrilling allows the stress wave amplitude to be at maximum at the level of the bottom of the bench. Subdril lings, which were selected from result of the calculations are 1.5 m for 6` and 3 m for 9`. Space between rows is changed according to the spacing. It is selected 6 m for 6` and 10 m for 9`. Anfo is selected as an explosive and jelatinit is selected as a primer. Charge weight is 200 kg anfo and 10 kg jelatinit for 6` and 650 kg anfo and 30 kg jelatinit for 9`. The powder foctor is 0.296 kg/m3 for 6` and 0.350 kg for 9`. -XIII-At the end of the calculations, as the blasting system which is determined by the caculations is adapted to conditions of the mine and blasting experiments were carried out. The test which were done, except of the vet hole blasting give good results. In order to take a good results from the vet hole blasting, it is nessary to use explosive which is withstood to water and determine blasting system under this conditions. As a result, the new blasting systems which is proposed by us are more economical than the old system which was used at the company. -XIV-One very important coution her© Is that if the burden dimention is too small, flyrock can occur, which has been the cause of both fatalities and injuries. Also if the burden is too small, detonation gases escape into the atmosphere in the form of noise and airblast before a contribution to displacement is made. Where the burden value is too large, gasses are confined for a time interval longer than desired, which can result in poor fragmantation, higher ground vibration, excessive backbreak, toe and uneven floor. The optimum burdens were selected 6 m for 6` and 9 m for 9`. Spacings that are significantly less than the burden tend tocause ejection and premature splitting between holes. These effects encourage rapid release of gasses to atmosphere, and result in noise and air blast. Conversely, when the spacing is too large, the rock may be inadequately fragmented between holes, leaveng an uneven floor. Results of the calculations, spacings were selected 7.5 m for 6` and 12 m for 9`. The reason for subdrilling is that the stress waves are not at maximum amplitude at the bottom of the hole; however, they are at their maximum at a finite distance above this level. Therefore, subdrilling allows the stress wave amplitude to be at maximum at the level of the bottom of the bench. Subdril lings, which were selected from result of the calculations are 1.5 m for 6` and 3 m for 9`. Space between rows is changed according to the spacing. It is selected 6 m for 6` and 10 m for 9`. Anfo is selected as an explosive and jelatinit is selected as a primer. Charge weight is 200 kg anfo and 10 kg jelatinit for 6` and 650 kg anfo and 30 kg jelatinit for 9`. The powder foctor is 0.296 kg/m3 for 6` and 0.350 kg for 9`. -XIII-At the end of the calculations, as the blasting system which is determined by the caculations is adapted to conditions of the mine and blasting experiments were carried out. The test which were done, except of the vet hole blasting give good results. In order to take a good results from the vet hole blasting, it is nessary to use explosive which is withstood to water and determine blasting system under this conditions. As a result, the new blasting systems which is proposed by us are more economical than the old system which was used at the company. -XIV- 196