Search

De laatste jaren is er, zowel in de media als op beleidsniveau, groeiende aandacht voor de ervaringen en positie van vrouwen binnen Defensie. Ondanks deze aandacht is maar weinig bekend over de positie van vrouwen in de gehele defensieorganisatie en wat men in praktische en positieve zin kan doen om de positie van vrouwen te verbeteren. Dit artikel beschrijft de bevindingen van een actieonderzoek dat, ter bevordering van de sociale veiligheid, sinds 2019 op tien defensielocaties wordt uitgevoerd. Hierbij komen de ervaringen van defensiemedewerkers met betrekking tot de positie van vrouwen aan de orde, een thema dat op negen van de tien locaties tijdens interviews naar voren kwam. Actieonderzoek draait om het ondersteunen van medewerkers bij het ontwikkelen van acties die hun werksituatie verbeteren. We presenteren zo’n actie en bespreken de randvoorwaarden om een effectieve bottom-up-interventie te ontwikkelen, te implementeren en te borgen.

De laatste jaren is er, zowel in de media als op beleidsniveau, groeiende aandacht voor de ervaringen en positie van vrouwen binnen Defensie. Ondanks deze aandacht is maar weinig bekend over de positie van vrouwen in de gehele defensieorganisatie en wat men in praktische en positieve zin kan doen om de positie van vrouwen te verbeteren. Dit artikel beschrijft de bevindingen van een actieonderzoek dat, ter bevordering van de sociale veiligheid, sinds 2019 op tien defensielocaties wordt uitgevoerd. Hierbij komen de ervaringen van defensiemedewerkers met betrekking tot de positie van vrouwen aan de orde, een thema dat op negen van de tien locaties tijdens interviews naar voren kwam. Actieonderzoek draait om het ondersteunen van medewerkers bij het ontwikkelen van acties die hun werksituatie verbeteren. We presenteren zo’n actie en bespreken de randvoorwaarden om een effectieve bottom-up-interventie te ontwikkelen, te implementeren en te borgen.

Aims The rapid increase in the number of species that have naturalized beyond their native range is among the most apparent features of the Anthropocene. How alien species will respond to other processes of future global changes is an emerging concern and remains poorly misunderstood. We therefore ask whether naturalized species will respond to climate and land use change differently than those species not yet naturalized anywhere in the world. Location Global. Methods We investigated future changes in the potential alien range of vascular plant species endemic to Europe that are either naturalized (n = 272) or not yet naturalized (1,213) outside of Europe. Potential ranges were estimated based on projections of species distribution models using 20 future climate-change scenarios. We mapped current and future global centres of naturalization risk. We also analysed expected changes in latitudinal, elevational and areal extent of species' potential alien ranges. Results We showed a large potential for more worldwide naturalizations of European plants currently and in the future. The centres of naturalization risk for naturalized and non-naturalized plants largely overlapped, and their location did not change much under projected future climates. Nevertheless, naturalized plants had their potential range shifting poleward over larger distances, whereas the non-naturalized ones had their potential elevational ranges shifting further upslope under the most severe climate change scenarios. As a result, climate and land use changes are predicted to shrink the potential alien range of European plants, but less so for already naturalized than for non-naturalized species. Main conclusions While currently non-naturalized plants originate frequently from mountain ranges or boreal and Mediterranean biomes in Europe, the naturalized ones usually occur at low elevations, close to human centres of activities. As the latter are expected to increase worldwide, this could explain why the potential alien range of already naturalized plants will shrink less. We thank Marten Winter (iDiv, Germany) and all who contributed to the GloNAF and EVA databases without whom this work would not have been possible. Robin Pouteau was supported by the National Natural Science Foundation of China (grant number 31901176) and Taizhou University (2018YQ001). Idoia Biurrun was supported by the Basque Government (IT936-16). Milan Chytry was supported by the Czech Science Foundation (19-28491X). Franz Essl and Bernd Lenzner appreciate funding by the Austrian Science Foundation FWF (I2086-B16). Carsten Meyer acknowledges funding by the Volkswagen Foundation through a Freigeist Fellowship (A118199), and additional support by iDiv, funded by the German Research Foundation (DFG-FZT 118, 202548816). Petr Pysek and Jan Pergl were supported by EXPRO grant (19-28807X) of the Czech Science Foundation and long-term research development project RVO (67985939) of Czech Academy of Sciences. Jens-Christian Svenning considers this work a contribution to his VILLUM Investigator project "Biodiversity Dynamics in a Changing World" funded by VILLUM FONDEN (16549). We appreciate the helpful comments by three anonymous reviewers and the Handling Editor, Raimundo Real.

In Germany and the Netherlands, many bramble scrub associations are distinguished on the basis of the occurrence of Rubus species. The associations belonging to the Prunetalia spinosae Tüxen 1952 are usually assigned to the Pruno-Rubion radulae Weber Osnabr Naturwiss Mitt 3:143–150, 1974, but published tables show inconsistencies in the occurrence of alliance character species. In this paper, we compare synoptic tables from different sources from the Netherlands and Germany. From this comparison, it is concluded that the associations can be divided over two alliances, the Pruno-Rubion radulae in central Europe, and the Pruno-Rubion sprengelii Weber Osnabr Naturwiss Mitt 3:143–150, 1974 in northwest Europe (excluding the UK). The differential species of both these alliances coincide to a considerable degree with the indicator species of the phytogeographical Rubus territories as defined by Haveman et al. (J Biogeogr 43:1360-1371, 2016). As can be deduced from recent molecular studies (Sochor et al. Mol Phylogenet Evol 89:13-27, 2015), these territories have an evolutionary background. This is an effect of the unsaturated distribution areas of a large portion of the very young Rubus agamospecies. The same holds true for the two alliances: although they have a different ecology, we argue that their current distribution areas are not a reflection of this ecology, but both their ecology and distribution area are caused by different evolutionary developments.

De casestudy raakt aan een pijnlijk hoofdstuk uit onze nationale geschiedenis: de inzet van Nederlandse militairen in Nederlands-Indië. De casusbeschrijving laat zien welke specifieke en tijdsintensieve aandacht de begeleiding van de (wegens leeftijd) snel krimpende groep 'oude veteranen' vraagt.

Een van de meest biodiverse habitats in Nederland is de vochtige kalkrijke duinvallei (Natura 2000 habitattype 2190B). Vele ecologische gradiënten en een hoge natuurlijke dynamiek zorgen voor een uitgebalanceerd pallet aan niches en ecologische randvoorwaarden. Doordat de mens op allerlei manieren een stempel in het duingebied heeft gezet, is nog slechts drie tot vijf procent van het originele areaal aan Nederlandse vochtige, kalkrijke duinvalleien aanwezig (Council of the European Communities 1992). Sinds de jaren 90 zijn er echter grootschalige herstelmaatregelen getroffen in veel Nederlandse kustgebieden om de duinvalleien te herstellen. Dit artikel beschrijft het resultaat van 21 jaar herstelmaatregelen in drie valleien in Meijendel met in het bijzonder het succes van de Kikkervalleien.

Understanding drivers of success for alien species can inform on potential future invasions. Recent conceptual advances highlight that species may achieve invasiveness via performance along at least three distinct dimensions: 1) local abundance, 2) geographic range size, and 3) habitat breadth in naturalized distributions. Associations among these dimensions and the factors that determine success in each have yet to be assessed at large geographic scales. Here, we combine data from over one million vegetation plots covering the extent of Europe and its habitat diversity with databases on species' distributions, traits, and historical origins to provide a comprehensive assessment of invasiveness dimensions for the European alien seed plant flora. Invasiveness dimensions are linked in alien distributions, leading to a continuum from overall poor invaders to super invaders - abundant, widespread aliens that invade diverse habitats. This pattern echoes relationships among analogous dimensions measured for native European species. Success along invasiveness dimensions was associated with details of alien species' introduction histories: earlier introduction dates were positively associated with all three dimensions, and consistent with theory-based expectations, species originating from other continents, particularly acquisitive growth strategists, were among the most successful invaders in Europe. Despite general correlations among invasiveness dimensions, we identified habitats and traits associated with atypical patterns of success in only one or two dimensions - for example, the role of disturbed habitats in facilitating widespread specialists. We conclude that considering invasiveness within a multidimensional framework can provide insights into invasion processes while also informing general understanding of the dynamics of species distributions., Deutsche Forschungsgemeinschaft (264740629) Grantová Agentura České Republiky (19-28491X) Grantová Agentura České Republiky (19-28807X) Grantová Agentura České Republiky (RVO 67985939) Austrian Science Fund (I 2086 - B29) Bundesministerium für Bildung und Forschung (01LC1807A) Eusko Jaurlaritza (IT299-10) National Research Foundation of Korea (2018R1C1B6005351) University of Latvia (AAp2016/B041//Zd2016/AZ03) Villum Fonden (16549)

De Defensiecodex bundelt ruim honderd teksten die een transversale weergave zijn van het juridische kader eigen aan Defensie, gerangschikt in veertien rubrieken die respectievelijk gewijd zijn aan de organisatie van Defensie, opdrachten van Defensie, militaire inlichtingen, Koninklijke Militaire School, fundamentele rechten en statuten, gezondheid van de militair, sociale relaties van de militair, bezoldiging en pensioen van de militair, gebruik van talen in het leger, militair straf- en tuchtrecht, overheidsopdrachten van Defensie en militaire opeisingen, militair domein, uniform en militaire ordes en – tot slot – enkele parastatalen van Defensie. De Defensiecodex is bestemd voor zij die de belangrijkste normatieve teksten inzake Defensie in één enkel boekdeel willen terugvinden.

Scrub communities dominated by heathers are called heathlands and are frequent in western and central Europe and in the subalpine belts of the mountains. They are diversified into seven subtypes along a wide geographic span along the entire Atlantic countries of Europe, from the Cape North to the Strait of Gibraltar as well as the Azorean islands, and penetrate in some areas of central Europe. They always grow on siliceous soils poor in bases and require high moisture during the growing season. The organic matter produced by heathlands is acidic and favors the podsolization of the soils. Most of them are linked to the human activity based on traditional land use: extensive grazing, harvesting and fire, which supported an agrarian economy based in livestock: sheep, goats, cattle. They started expanding from the Neolithic on at the expense of the forests that existed before. With the current rural abandonment, heathlands are severely diminishing and being replaced by newly growing forests or other human induced vegetation types such as grasslands, tree plantations or fields.

Shrublands are largely represented in Europe being diversified into several types. They are found in primary stations, usually on shallow soil sites of rocky places and steep slopes, in which they were differentiated along history and evolution. However, the overwhelming majority of the currently existing shrublands are in secondary stations, as seral stages of forests, being favored by humans by means of the traditional land use systems, particularly extensive husbandry and farming. They often form hedgerows for fencing rural properties, most of them by spiny shrubs such as brambles, roses and blackthorns. This vegetation produces abundant organic matter and keeps the soil in good conditions of fertility. Shrublands also host a large number of small animals, particularly butterflies, and provide abundant fleshy fruits for seed dispersal which fodder many birds. The conservation of the reticulated hedgerows landscape, known as bocage, is a relevant issue for the preservation of the structural complexity and biodiversity of the terrestrial ecosystems in temperate Europe. The modern tendency towards more technological exploitation systems in some regions, parallel to the rural abandonment in others, is leading to the reduction of this habitat type all over Europe.

Een van de meest biodiverse habitats in Nederland is de vochtige kalkrijke duinvallei (Natura 2000 habitattype 2190B). Vele ecologische gradiënten en een hoge natuurlijke dynamiek zorgen voor een uitgebalanceerd pallet aan niches en ecologische randvoorwaarden. Doordat de mens op allerlei manieren een stempel in het duingebied heeft gezet, is nog slechts drie tot vijf procent van het originele areaal aan Nederlandse vochtige, kalkrijke duinvalleien aanwezig (Council of the European Communities 1992). Sinds de jaren 90 zijn er echter grootschalige herstelmaatregelen getroffen in veel Nederlandse kustgebieden om de duinvalleien te herstellen. Dit artikel beschrijft het resultaat van 21 jaar herstelmaatregelen in drie valleien in Meijendel met in het bijzonder het succes van de Kikkervalleien.

AchtergrondHuman Resources Management (HRM) richt zich op het beïnvloeden van de houding en het gedrag van werknemers. Er is meer aandacht nodig voor HRM onderzoek in de non-profit sector omdat deze sector onder druk staat om financieel te presteren en de maatschappelijke meerwaarde moet worden aangetoond. In dit onderzoek ligt de focus bij de Koninklijke Luchtmacht (KLu) en het Voortgezet Onderwijs (VO). Zo wordt binnen het VO HRM door teamleiders uitgevoerd om het professionaliseren van onderwijsmedewerkers te ondersteunen, gericht op de verbetering van de onderwijskwaliteit. De KLu past HRM toe om ervoor te zorgen dat de organisatie zich beter kan aanpassen aan de omgeving. DoelHet doel van dit onderzoek is meer inzicht te krijgen in de invloed van HRM regelgeving op het uitvoeren van teamgericht HRM door teamleiders in de non-profit sector. Door te onderzoeken hoe HRM regelgeving de wijze beïnvloedt waarop teamleiders het teamgericht HRM toepassen, kan een bijdrage worden geleverd aan het verbeteren van prestaties in de non-profit sector.Deelnemers, procedure, onderzoeksontwerpEr zijn twee verschillende sectoren, het VO en de KLu, met elkaar vergeleken door middel van kwalitatief onderzoek. Het VO en de KLu hebben eigen HRM regelgeving waardoor het mogelijk was om een vergelijking te maken. Er is onderzoek gedaan bij instellingen die een vergelijkbaar primair proces kennen, het verzorgen van onderwijs. De instellingen zijn medio mei 2018 benaderd met behulp van een informatiebrief waarna zij teamleiders beschikbaar hebben gesteld en HRM documenten hebben aangeleverd. Er zijn bij vier instellingen in het VO, acht teamleiders geïnterviewd. Bij de KLu zijn er acht teamleiders geïnterviewd die bij één instelling werkzaam zijn. MeetinstrumentenEr is een topiclijst met codering gemaakt waarmee een vragenlijst is opgesteld. Aan de hand van de vragenlijst zijn semigestructureerde interviews met de teamleiders zijn gehouden. De topiclijst, inclusief codering, is gebaseerd op concretisering van elementen uit HRM regelgeving op verschillende niveaus: Landelijk, sectoraal en instellingsniveau. Operationalisering van HRM concepten heeft plaatsgevonden aan de hand van de AMO theorie van Appelbaum: Aan ieder element (“ability”, “motivation” en “opportunity”) is een HRM instrument gekoppeld. Bij de instellingen zijn HRM documenten opgevraagd.ResultatenTeamleiders VO ervaren HRM regelgeving zowel positief als negatief. Wanneer teamleiders VO mandaat ervaren bij teamgerichte HRM activiteiten, wordt ondersteuning ervaren. Teamleiders VO ervaren positieve en negatieve gevolgen van HRM regelgeving. Teamleiders KLu ondervinden een overwegend positieve invloed van HRM regelgeving. Wanneer teamleiders KLu mandaat en verplichtingen ervaren, wordt ondersteuning ervaren. Teamleiders KLu zijn overwegend positief over de gevolgen van HRM regelgeving. ConclusieHRM regelgeving, ongeacht het niveau waarop deze is opgesteld, wordt door de teamleiders VO en KLu als beïnvloedend ervaren voor de uitvoering van hun teamgerichte HRM activiteiten. Het ervaren van mandaat lijkt ook tot het ervaren van ondersteuning te leiden. Overwegend zijn teamleiders positief over de ervaren gevolgen. De resultaten zijn niet zonder meer te generaliseren. De non-profit sector is groter en meer divers dan de onderzoeksgroep, verwacht wordt dat deze verschillen leiden tot andere resultaten.

De Duitse politieke en economische rol in Europa is de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. De toekomst van Duitsland is onzeker, maar het is duidelijk dat onze oosterburen zich steeds verder ontwikkelen tot een economische en politieke grootmacht, niet alleen in Europa maar ook op wereldtoneel. Martijn Lak bespreekt vijf recente boeken over de ontwikkeling van de Duitse buitenlandse politiek van ‘soft power’ tot een assertievere grootmogendheid. LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/martijn-lak-71793013/

De Duitse politieke en economische rol in Europa is de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. De toekomst van Duitsland is onzeker, maar het is duidelijk dat onze oosterburen zich steeds verder ontwikkelen tot een economische en politieke grootmacht, niet alleen in Europa maar ook op wereldtoneel. Martijn Lak bespreekt vijf recente boeken over de ontwikkeling van de Duitse buitenlandse politiek van ‘soft power’ tot een assertievere grootmogendheid. LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/martijn-lak-71793013/

In 2011, Bakker et al.[1] published a new overview of the Dutch Rosa taxa in this journal. To order the previous chaos in Rosa sect. Caninae, the authors used a highly artificial typological species concept based on a priori determined set of characters to classify the observed variation in entities, which they subsequently treated as species. However, the discriminating characters used in this treatment are the position and persistence of the sepals and the diameter of the style opening, which are inherited solely from the pollen donor.[10] Other characters, like the presence or absence of hairs and glands and the structure of the epidermal wax on the leaves, are solely inherited from the mother plant. Since genetic recombination probably doesn’t occur by passing on genetic material to the next generation, I conclude that the ‘male’ characters cannot be used to delimitate taxa in sect. Caninae: these characters are stolen and are only dependent on the characters of the pollen donor; consequently they may differ between offspring of the same mother plant originating from different pollen donors and from generation to generation. It is recommended to develop a species concept which does justice to the evolutionary relations within the genus. If genetic recombination doesn’t take place, as is indicated by recent studies, species should be based on characters that are inherited in the maternal line, just like in apomict genera as Rubus and Hieracium. Since genetic recombination probably doesn’t occur, intermediate forms within section Caninae cannot be considered to be hybrides.

Aim To classify and describe distributional patterns in apomictic Rubus subgenus Rubus in north-west Europe and to characterize the major regions by statistically derived character species. Location North-western Europe, in particular Ireland, the United Kingdom, the Netherlands, Denmark and Germany. Methods We used twinspan analysis to distinguish hierarchically ordered phytogeographical regions using grid-based distributional patterns of bramble species, Dufr^ene–Legendre indicator species analysis to define character species for the regions, and descriptive statistical analysis of broad-scale abiotic factors derived from the LANMAP landscape classification for each region. Results Grid cells were classified into 114 initial groups and 12 regions (florulas), forming three major bramble territories. Up to 15 indicator species could be assigned to each florula. The florulas in the British Isles are geographically isolated, unlike those on the continent. The florulas differ in minimum temperature in January, mean precipitation in August, and elevation. Although a clear view of the relationship between the bramble flora in the British Isles and the continental flora is obscured by the lack of data from Belgium and France, the major biogeographical patterns coincide with the genetic structure of the genus as published by Sochor et al. (2015). Other factors forming the basis for the observed patterns are isolation (especially in the British Isles), and arguably also landscape history and landscape patterns. Main conclusions Phytogeographical patterns in Rubus subg. Rubus are strongly influenced by historical factors and can be traced back to the hybridization of sexual Rubus ulmifolius, Rubus canescens and Rubus ser. Glandulosi especially. Geographical and ecological factors also play a role in the realization of large-scale patterns, but these factors seem to be closely tied to the history and genetic structure of the genus through inherited ecology from the ancestral species.Aim To classify and describe distributional patterns in apomictic Rubus subgenus Rubus in north-west Europe and to characterize the major regions by statistically derived character species. Location North-western Europe, in particular Ireland, the United Kingdom, the Netherlands, Denmark and Germany. Methods We used twinspan analysis to distinguish hierarchically ordered phytogeographical regions using grid-based distributional patterns of bramble species, Dufrene–Legendre indicator species analysis to define character species for the regions, and descriptive statistical analysis of broad-scale abiotic factors derived from the LANMAP landscape classification for each region. Results Grid cells were classified into 114 initial groups and 12 regions (florulas), forming three major bramble territories. Up to 15 indicator species could be assigned to each florula. The florulas in the British Isles are geographically isolated, unlike those on the continent. The florulas differ in minimum temperature in January, mean precipitation in August, and elevation. Although a clear view of the relationship between the bramble flora in the British Isles and the continental flora is obscured by the lack of data from Belgium and France, the major biogeographical patterns coincide with the genetic structure of the genus as published by Sochor et al. (2015). Other factors forming the basis for the observed patterns are isolation (especially in the British Isles), and arguably also landscape history and landscape patterns. Main conclusions Phytogeographical patterns in Rubus subg. Rubus are strongly influenced by historical factors and can be traced back to the hybridization of sexual Rubus ulmifolius, Rubus canescens and Rubus ser. Glandulosi especially. Geographical and ecological factors also play a role in the realization of large-scale patterns, but these factors seem to be closely tied to the history and genetic structure of the genus through inherited ecology from the ancestral species

In the Netherlands, usually only one Leucanthemum species is recognised, L. vulgare Lam. Recent field observations suggest that the Leucanthemum species that occurs abundantly in the Netherlands is the tetraploid species L. ircutianum DC instead. A few Dutch specimens in the herbarium collection of Naturalis in L, however, have been identified as belonging to the 'true' diploid L. vulgare. The latter seems to be rare in the Netherlands, and might be confined to a few relict populations.

Het RIVM onderzoekt op verzoek van het ministerie van Defensie wat de mogelijke effecten op de gezondheid kunnen zijn voor (ex) medewerkers van Defensie na het gebruik van het verfproduct CARC (Chemical Agent Resistant Coating). Dit gebeurt in het verlengde van een onderzoek naar blootstelling aan chroomhoudende verven. CARC is een sterk en vrij ondoorlaatbaar verfproduct (topcoat) dat ervoor zorgt dat voertuigen bestand zijn tegen strijdgassen. Daarnaast maakt het ze bestand tegen ontsmettingsmiddelen die gebruikt worden om restanten van strijdgassen te verwijderen. Voor dit onderzoek is in kaart gebracht welke stoffen in CARC aanwezig zijn en welke van deze stoffen het grootste gezondheidsrisico kunnen hebben gevormd bij blootstelling aan CARC. Hiervoor zijn de ingrediënten achterhaald en is op basis van de schadelijkheidsklasse en het gehalte van de stoffen in de verf aangegeven welke als eerste moeten worden onderzocht. De hoogste prioriteit heeft het polymeer van hexamethyleen diiscocyanaat (HDI), samen met HDI zelf. Van deze stoffen is bekend dat ze al bij lage concentraties allergieën kunnen veroorzaken. Op de tweede plaats komen de oplosmiddelen van aromatische koolwaterstoffen (nafta, VM&P Nafta en Aromatic 100). Deze stoffen veroorzaken onder andere schade aan het dna en staan op de tweede plaats omdat ze in een lager gehalte in CARC zitten. Als derde zijn er de kobaltverbindingen, die onder andere allergieën veroorzaken en in een nog lager gehalte aanwezig zijn in CARC. Door de jaren heen zijn verschillende merken en kleuren CARC gebruikt. Voor dit onderzoek zijn acht CARC-producten achterhaald, die representatief worden geacht voor de middelen die tussen 1990 en 2002 zijn gebruikt. Mogelijk is er tussen 1987 en 1990 ook CARC gebruikt dat dan een ander type is geweest. Als er tussen 1984 en 1987 CARC is gebruikt (waar geen aanwijzingen voor zijn) is niet uit te sluiten dat het de kankerverwekkende stof chroom-6 bevatte. Na 1987 bevatten CARC-verven in ieder geval geen chroom-6 meer. Na 2002 is overgeschakeld op 'watergedragen' CARC, dat minder oplosmiddel en meer water bevat, maar ook nog steeds HDI. CARC werd gebruikt op zogeheten POMS-locaties (Prepositioned Organizational Material Storage). De vijf POMS-locaties waren locaties van de Nederlandse Defensie waar tussen 1984 en 2006 door medewerkers van de Nederlandse Defensie Amerikaans materieel is onderhouden in opdracht van de Amerikaanse Defensie (VS Defensie).

Het RIVM onderzoekt op verzoek van het ministerie van Defensie wat de mogelijke effecten op de gezondheid kunnen zijn voor (ex) medewerkers van Defensie na het gebruik van het verfproduct CARC (Chemical Agent Resistant Coating). Dit gebeurt in het verlengde van een onderzoek naar blootstelling aan chroomhoudende verven. CARC is een sterk en vrij ondoorlaatbaar verfproduct (topcoat) dat ervoor zorgt dat voertuigen bestand zijn tegen strijdgassen. Daarnaast maakt het ze bestand tegen ontsmettingsmiddelen die gebruikt worden om restanten van strijdgassen te verwijderen. Voor dit onderzoek is in kaart gebracht welke stoffen in CARC aanwezig zijn en welke van deze stoffen het grootste gezondheidsrisico kunnen hebben gevormd bij blootstelling aan CARC. Hiervoor zijn de ingrediënten achterhaald en is op basis van de schadelijkheidsklasse en het gehalte van de stoffen in de verf aangegeven welke als eerste moeten worden onderzocht. De hoogste prioriteit heeft het polymeer van hexamethyleen diiscocyanaat (HDI), samen met HDI zelf. Van deze stoffen is bekend dat ze al bij lage concentraties allergieën kunnen veroorzaken. Op de tweede plaats komen de oplosmiddelen van aromatische koolwaterstoffen (nafta, VM&P Nafta en Aromatic 100). Deze stoffen veroorzaken onder andere schade aan het dna en staan op de tweede plaats omdat ze in een lager gehalte in CARC zitten. Als derde zijn er de kobaltverbindingen, die onder andere allergieën veroorzaken en in een nog lager gehalte aanwezig zijn in CARC. Door de jaren heen zijn verschillende merken en kleuren CARC gebruikt. Voor dit onderzoek zijn acht CARC-producten achterhaald, die representatief worden geacht voor de middelen die tussen 1990 en 2002 zijn gebruikt. Mogelijk is er tussen 1987 en 1990 ook CARC gebruikt dat dan een ander type is geweest. Als er tussen 1984 en 1987 CARC is gebruikt (waar geen aanwijzingen voor zijn) is niet uit te sluiten dat het de kankerverwekkende stof chroom-6 bevatte. Na 1987 bevatten CARC-verven in ieder geval geen chroom-6 meer. Na 2002 is overgeschakeld op 'watergedragen' CARC, dat minder oplosmiddel en meer water bevat, maar ook nog steeds HDI. CARC werd gebruikt op zogeheten POMS-locaties (Prepositioned Organizational Material Storage). De vijf POMS-locaties waren locaties van de Nederlandse Defensie waar tussen 1984 en 2006 door medewerkers van de Nederlandse Defensie Amerikaans materieel is onderhouden in opdracht van de Amerikaanse Defensie (VS Defensie).

Deze rapportage gaat over een onderzoek dat tussen 2014 en 2018 in opdracht van de minister van Defensie is uitgevoerd naar gezondheidsrisico's door blootstelling van Defensiepersoneel aan chroom 6. De blootstelling aan deze gevaarlijke stof heeft plaatsgevonden op vijf NAVO-materieellocaties die in de periode 1984-2006 in Nederland in gebruik waren. Op deze zogenoemde POMS-locaties (POMS: Prepositioned Organizational Materiel Storage) verrichtten medewerkers van Defensie onderhoudswerkzaamheden aan NAVO-materieel. Het chroom-6 bevond zich vooral in de grondverf van het materieel, dat vrij kon komen bij onderhoudswerkzaamheden hieraan. Blootstelling aan chroom-6 op de POMS-locaties en gezondheidseffecten De mate waarin Defensiepersoneel op de vijf POMSlocaties in contact kwam met chroom-6 verschilde per functie. Medewerkers in de technische onderhoudsfuncties werden het meest blootgesteld aan chroom-6. Dit gebeurde vooral bij bewerkingen aan materieel dat met chroom-6-houdende verf was behandeld, zoals bij schuren, maar ook bij het aanbrengen van chroom- 6-houdende verf op het materieel. De gezondheidseffecten die als gevolg van blootstelling aan chroom-6 kunnen optreden, zijn divers. Bij het Defensiepersoneel dat werkzaam was in technische onderhoudsfuncties was er sprake van blootstelling aan chroom-6 die de volgende ziekten kan hebben veroorzaakt: longkanker, neus- en neusbijholtekanker, maagkanker, chroom-6-gerelateerde allergisch contacteczeem, allergische astma en allergische rhinitis, chronische longziekten en perforatie van het neustussenschot door chroomzweren. Doordat de meeste van deze ziekten ook andere oorzaken kunnen hebben, kan in veel gevallen niet met zekerheid worden vastgesteld dat deze ziekten bij oud-werknemers het gevolg zijn van blootstelling aan chroom-6 op de POMS-locaties. Voor andere gezondheidsklachten die door (oud-)medewerkers zijn gemeld, zoals gebitsproblemen, is geen of onvoldoende wetenschappelijk bewijs gevonden voor een mogelijk verband met blootstelling aan chroom-6. Het chroom-6 waaraan Defensiepersoneel in de periode 1984-2006 heeft blootgestaan, kan nu niet meer worden aangetoond in het lichaam. Chroom-6 wordt namelijk in het lichaam omgezet in chroom-3 en vervolgens uitgescheiden. Verantwoordelijkheden, arbeidsomstandigheden en zorgplicht Defensie had in zijn rol van werkgever de verantwoordelijkheid om zowel medewerkers als bedrijfsartsen in te lichten over de risico's van blootstelling aan chroom-6- houdende verf. De meeste POMS-medewerkers hebben aangegeven niet op de hoogte te zijn geweest van de gezondheidsrisico's van chroom-6. Ook nagenoeg geen van de bedrijfsartsen bij Defensie met wie in dit onderzoek is gesproken, wist in de periode dat de POMS-locaties operationeel waren dat de werknemers mogelijk blootgesteld waren aan chroom-6. Het preventie- en zorgbeleid van Defensie voldeed niet aan de daarvoor geldende regels, zeker niet in de eerste jaren. Het ontbrak aan: (1) tijdige aandacht voor collectieve beheersmaatregelen, zoals voldoende ventilatie en afscherming van werkruimtes; (2) voldoende kwaliteit en beschikbaarheid van persoonlijke beschermingsmiddelen; (3) effectief toezicht op de naleving van de gebruiksvoorschriften daarvan; (4)een registratie van het gebruik van gevaarlijke stoffen, waaronder chroom 6; (5) een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek voor medewerkers die gezondheidsrisico's liepen in hun werk. Is Defensie aansprakelijk voor gezondheidsschade bij (oud-)werknemers? Als een (oud-)werknemer gezondheidsproblemen heeft die door een arts zijn vastgesteld en die met een zekere mate van waarschijnlijkheid kunnen worden toegeschreven aan chroom-6, is de werkgever daarvoor aansprakelijk als (a) aan te tonen valt dat de werknemer aan chroom-6 is blootgesteld tijdens zijn of haar werk, en (b) de beschermende maatregelen op de werkvloer niet in overeenstemming waren met de voorschriften of wat anderszins kon worden geëist. Degene die schade heeft geleden wordt in die gevallen bewijsrechtelijk geholpen door de omkeringsregel, waardoor het meeste bewijs zal moeten worden geleverd door de persoon of instantie die iemand heeft laten werken met chroom-6. Voor gezondheidsschade veroorzaakt door het werken met chroom-6 na 1 februari 1995 is niet van belang of er voldoende maatregelen waren getroffen. De instantie die liet werken met chroom-6 is dan altijd aansprakelijk voor de schadelijke gevolgen daarvan. Het uiteindelijke oordeel wordt geveld door een rechter. Tot slot Aan het eind van deze rapportage wordt een aantal onderzoeksaanbevelingen gedaan gericht aan het ministerie van Defensie. Enkele van deze aanbevelingen hebben betrekking op de interne communicatie en het arbobeleid van Defensie. Andere aanbevelingen zijn gericht op verbetering van de registratie en monitoring van Defensiepersoneel. In deze rapportage worden de bevindingen uit het onderzoek naar chroom-6 op hoofdlijnen beschreven. In de tien uitgebreide deelrapporten is meer gedetailleerde informatie te vinden over het onderzoek.

Dit rapport maakt onderdeel uit van een serie van tien rapporten over het onderzoek naar chroom-6 op de POMS-locaties van Defensie. Dit rapport bevat geen afzonderlijke publiekssamenvatting. Een overkoepelende publiekssamenvatting van de tien rapporten is te vinden op de website van het RIVM: "Chroom-6 op de POMS-locaties van Defensie: gezondheidseffecten en verantwoordelijkheden. Bevindingen uit het onderzoek op hoofdlijnen." RIVM Rapport 2018-0061

Dit rapport maakt onderdeel uit van een serie van tien rapporten over het onderzoek naar chroom-6 op de POMS-locaties van Defensie. Dit rapport bevat geen afzonderlijke publiekssamenvatting. Een overkoepelende publiekssamenvatting van de tien rapporten is te vinden op de website van het RIVM: "Chroom-6 op de POMS-locaties van Defensie: gezondheidseffecten en verantwoordelijkheden. Bevindingen uit het onderzoek op hoofdlijnen." RIVM Rapport 2018-0061

Samenvatting van de internationale conferentie over casestudies onderzoek in de geestelijke verzorging, op 25 en 26 februari 2019 in Amsterdam (PThU, in samenwerking met het UCGV en de Commissie Wetenschap van de VGVZ).

After a reply to De Wilde-Duyfjes, who commented on an earlier published treatment of the relatively broad-leaved sheep fescues, the Dutch small-leaved sheep fescues are discussed. Taxonomy and nomenclature of the small-leaved sheep fescues closely related to Festuca ovina is confusing. Until 2005, Dutch literature only recognised two taxa: F. filiformis Pourr. and F. ovina L. In Belgium, Great-Britain and Germany at least four taxa have been recognised: F. ovina subsp. hirtula (Hack. ex Travis) M.J.Wilk. and F. ovina subsp. ophioliticola (Kerguélen) M.J.Wilk. (= F. guestfalica Boenn. ex Reichb), as well as the two taxa already mentioned. In this paper, it is argued that the tetraploid taxa are best considered as subspecies of F. guestfalica Boenn. ex Reichb. and separate from F. ovina. Morphometric analysis of a part of the collection of the herbarium of Naturalis in Leiden (L) and the herbarium of the author revealed that all four taxa can be distiguished in the Netherlands as well. Festuca filiformis is the most common one and occurs on acidic and mostly sandy soils all over the country. Festuca guestfalica subsp. hirtula is quite common on acidic sandy soil of the lateral moraines and blown outs in the central part of the country (Veluwe). Festuca guestfalica subsp. guestfalica occurs in South Limburg, where it grows on heavy metal soils in the floodplain of the River Geul. The subspecies is extremely rare and in such decline there that it has locally become almost extinct. Recently, however, it was found on chalk outcrops in South Limburg and at a single locality in the Veluwe. Possibly, the subspecies may occur at other localities outside its known distribution area as well. Two collections from Apeldoorn, collected in the 19th century, probably belong to Festuca ovina. No recent collections of this species are known.

In de Verenigde Staten zijn berichten verschenen dat militairen die naar Irak en Afghanistan zijn uitgezonden vaker zelfmoord plegen. Het RIVM heeft een eerste onderzoek gedaan naar de vraag of dat ook aan de orde is onder uitgezonden Nederlandse mannelijke militairen. Er zijn geen aanwijzingen gevonden dat de onderzochte uitgezonden Nederlandse militairen tussen 2004 en 2012 vaker zelfmoord hebben gepleegd. Het is niet uit te sluiten dat onderzoek over een andere periode met andere missies, andere uitkomsten kan geven. Om meer inzicht te krijgen in de gevolgen van uitzending op militairen en hoe dat ingrijpt in hun leven is ander onderzoek nodig. Hiervoor is het onder andere van belang uit te zoeken welke factoren van invloed zijn geweest op zelfmoordgevallen die zich hebben voorgedaan. Ook zouden andere zaken onderzocht kunnen worden, zoals het aantal mislukte zelfdodingen.\ Het RIVM baseert zijn bevindingen op gegevens van ruim 40.000 Nederlandse mannen die op (vredes)missies zijn uitgezonden; het ministerie van Defensie houdt deze gegevens sinds 2004 centraal en gestructureerd bij. In dit onderzoek is gekeken naar militairen die langer dan 30 dagen zijn uitgezonden. Het aantal militairen dat tussen 2004 en 2012 is overleden en de doodsoorzaken zijn herleid door de gegevens van Defensie te koppelen aan de registratie van doodsoorzaken van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De mate waarin zelfdoding voorkomt onder militairen die op missie zijn geweest, verschilde niet statistisch significant van de mate waarin dat voorkomt onder werkende Nederlandse mannen en mannelijke militairen die niet of korter dan 30 dagen zijn uitgezonden. Het onderzoek is op verzoek van het ministerie van Defensie uitgevoerd naar aanleiding van de zorg over dit onderwerp onder militairen, in de media en de politiek.

In de Verenigde Staten zijn berichten verschenen dat militairen die naar Irak en Afghanistan zijn uitgezonden vaker zelfmoord plegen. Het RIVM heeft een eerste onderzoek gedaan naar de vraag of dat ook aan de orde is onder uitgezonden Nederlandse mannelijke militairen. Er zijn geen aanwijzingen gevonden dat de onderzochte uitgezonden Nederlandse militairen tussen 2004 en 2012 vaker zelfmoord hebben gepleegd. Het is niet uit te sluiten dat onderzoek over een andere periode met andere missies, andere uitkomsten kan geven. Om meer inzicht te krijgen in de gevolgen van uitzending op militairen en hoe dat ingrijpt in hun leven is ander onderzoek nodig. Hiervoor is het onder andere van belang uit te zoeken welke factoren van invloed zijn geweest op zelfmoordgevallen die zich hebben voorgedaan. Ook zouden andere zaken onderzocht kunnen worden, zoals het aantal mislukte zelfdodingen.\ Het RIVM baseert zijn bevindingen op gegevens van ruim 40.000 Nederlandse mannen die op (vredes)missies zijn uitgezonden; het ministerie van Defensie houdt deze gegevens sinds 2004 centraal en gestructureerd bij. In dit onderzoek is gekeken naar militairen die langer dan 30 dagen zijn uitgezonden. Het aantal militairen dat tussen 2004 en 2012 is overleden en de doodsoorzaken zijn herleid door de gegevens van Defensie te koppelen aan de registratie van doodsoorzaken van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De mate waarin zelfdoding voorkomt onder militairen die op missie zijn geweest, verschilde niet statistisch significant van de mate waarin dat voorkomt onder werkende Nederlandse mannen en mannelijke militairen die niet of korter dan 30 dagen zijn uitgezonden. Het onderzoek is op verzoek van het ministerie van Defensie uitgevoerd naar aanleiding van de zorg over dit onderwerp onder militairen, in de media en de politiek.

An overview is given of the history of vegetation mapping in the Netherlands. Thishistory started with a map of Zostera noltii in 1860, while from 1937 the first phytosociological maps were made. Applications of vegetation mapping are discussed, as well as the comparison of sequential maps of the same area for monitoring purposes. The paper ends with an overview of developments in remote sensing, which are used for vegetation mapping, and the recent start of habitat mapping for Natura 2000.

An overview is given of the history of vegetation mapping in the Netherlands. Thishistory started with a map of Zostera noltii in 1860, while from 1937 the first phytosociological maps were made. Applications of vegetation mapping are discussed, as well as the comparison of sequential maps of the same area for monitoring purposes. The paper ends with an overview of developments in remote sensing, which are used for vegetation mapping, and the recent start of habitat mapping for Natura 2000.