Search

Naar een sociale netwerkrichtlijn voor ouderen? C. van Campen, Sociaal en Cultureel Planbureau E.C. Schoenmakers, Fontys Hogescholen De overheid heeft in toenemende mate aandacht voor het inzetten op leefstijlfactoren die het welzijn en de gezondheid van burgers beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn de beweegrichtlijnen, de ‘rookvrije generatie’, voedingsvoorschriften en recentelijk de sociale afstandsrichtlijnen tijdens de corona-lockdowns. Het ministerie van VWS werkt aan de voorbereiding van een preventieve campagne met ‘voorbereiden op het ouder worden’ als primair doel. Aan de wetenschappelijke adviescommissie (WAC) van het actieprogramma ‘Eén tegen Eenzaamheid’ is gevraagd of zij het opstellen van een sociale netwerkrichtlijn in dat kader nodig en haalbaar vinden en of zij willen meedenken over de beschrijving van een dergelijke richtlijn. In dit interactieve symposium bespreken we de gedachtenvorming van een aantal leden van de WAC. Achtereenvolgens wordt ingegaan op (1) het belang van sociale relaties en eenzaamheid voor welzijn en gezondheid, (2) hoe een sociale netwerkrichtlijn eruit kan zien en (3) wat de voor- en nadelen van een sociale netwerkrichtlijn zijn. Het doel van dit symposium is om de gedachten over een sociale netwerkrichtlijn te toetsen en bediscussiëren met de deelnemers aan het symposium. Er wordt daarom afgesloten met een dialoog over draagvlak, acceptatie en navolging door burgers van gedragsrichtlijnen van overheden en professionals. De dialoog wordt gevoerd aan de hand van stellingen over de normativiteit, uitvoerbaarheid en ethische grenzen van richtlijnen.

Eenzaamheid wordt beschouwd als zowel een individueel als een maatschappelijk probleem met negatieve gevolgen voor de persoonlijke gezondheid en de maatschappelijke participatie. Op eenzaamheid rust ook een taboe en het is lastig op te sporen. Het ontstaan van eenzaamheid lijkt een nauwelijks merkbaar geleidelijk proces van het opeen stapelen van risicofactoren zoals een kleiner wordend sociaal netwerk, ziek worden en minder regie ervaren over het leven. De omkering van deze factoren beschermen juist tegen eenzaamheid. Doel van deze studie is om inzicht te geven in de factoren die een rol spelen bij het ontstaan van eenzaamheid in de levensloop, met name in de tweede levenshelft, en te laten zien hoe eenzaamheid samenhangt met kwaliteit van leven. Na een overzicht van wat bekend is uit bestaand onderzoek, brengen we in deelstudies voor verschillende populaties in beeld welke factoren samenhangen met eenzaamheid in de ouder wordende bevolking. We onderzoeken zowel cohorten als de individuele levensloop van ouderen. Daarnaast bestuderen twee kwetsbare groepen die langdurig zorg en ondersteuning ontvangen: verpleeghuisbewoners en mensen die een ondersteuningsbehoefte hebben op het gebied van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Tot slot onderzoeken we de samenhang tussen eenzaamheid en kwaliteit van leven bij deze kwetsbare mensen. Er zijn verschillende benaderingen om eenzaamheid te onderzoeken. In dit rapport nemen we de cognitieve discrepantie benadering als vertrekpunt. Deze stelt dat eenzaamheid het gevolg is van de evaluatie van de ervaren discrepantie tussen de werkelijke en de gewenste sociale relaties. We definiëren eenzaamheid als het ervaren van een gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. De ervaring van eenzaamheid kan variëren van een matig of onplezierig tot een sterk of ontoelaatbaar gemis. Eenzaamheid is gemeten met de originele of verkorte gemis-intensiteitsschaal (elf en zes vragen) (De Jong Gierveld en Kamphuis 1985, De Jong Gierveld en Van Tilburg 1999). Op basis van de schaalscore zijn respondenten ingedeeld in drie categorieën: geen, matige of sterke eenzaamheid.