Search

Artykuły zaprezentowane w monografii są odpowiedzią na sytuację, jaka zaistniała w związku z pandemią COVID-19 i jej konsekwencjami odnoszącymi się zarówno do obecności technologii informatycznych we wszystkich obszarach życia społecznego, jak i powszechności ich wykorzystania. Celem publikacji jest więc zobrazowanie złożoności i dynamiki zachodzących procesów wirtualizacji życia społecznego i ich wpływu na funkcjonowanie osób z niepełnosprawnościami, także z uwzględnieniem ostatnich wydarzeń związanych ze światową epidemią. Poszczególne rozdziały książki koncentrują się m.in. na: sposobach wykorzystania Internetu przez osoby z niepełnosprawnościami, edukacji online i kompetencjach cyfrowych osób z niepełnosprawnościami, wirtualnej aktywności obywatelskiej oraz aktywności społecznej i politycznej osób z niepełnosprawnościami. Istotny nacisk został też położony na wymiar aplikacyjny przygotowywanych tekstów. Publikacja łączy w sobie zarówno cechy opracowania naukowego, opartego na badaniach własnych poszczególnych autorów, jak i wnioski mające charakter rekomendacji. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

Artykuł dotyczy dzieci z zespołem Aspergera – czyli całościowymi zaburzeniami rozwoju ze spektrum autyzmu. Zespół Aspergera charakteryzuje się między innymi zaburzeniami interakcji społecznych, brakiem umiejętności współpracy w grupie oraz trudnościami w komunikacji niewerbalnej. Te elementy mają decydujący wpływ na funkcjonowanie uczniów z zespołem Aspergera w grupie rówieśniczej w szkole. W artykule zostało zaprezentowane, jak problemy dziecka z zespołem Aspergera mogą zostać ograniczone dzięki przeniesieniu znacznej części jego aktywności do internetu. Inaczej mówiąc – komunikacja przez internet może być szansą na lepsze relacje społeczne osób z zespołem Aspergera oraz postępy w ich edukacji. The article concerns children with Asperger’s Syndrome, i.e. one of the autism spectrum pervasive developmental disorders. Asperger’s syndrome is characterized by such symptoms as social interaction disorders, inability to work in a group and difficulties in non-verbal communication. These symptoms have a major impact on the functioning of students with Asperger’s syndrome among their peers at school. The article explains how to reduce the problems of a child with Asperger’s Syndrome by shifting a significant part of his/her activity over to the Internet. Communication via the Internet may be a chance for better social interactions of people with Asperger’s syndrome and progress in their education.

W artykule zaprezentowano zagadnienia związane z edukacją zdalną uczniów z niepełnosprawnościami w czasie pandemii COVID-19. Dotyczy doboru odpowiednich form kształcenia w przypadku dzieci w szkole podstawowej na wsi w powiecie białostockim (województwo podlaskie). Opisane zostały dobrane metody i formy kształcenia na odległość na podstawie zmieniających się przepisów prawa oświatowego w latach 2019–2022. Analiza indywidualnych przypadków dzieci z niepełnosprawnościami uczęszczających do jednej szkoły w gminie wiejskiej pokazuje wielorakość możliwości doboru metod i form pomimo pandemii. Wskazuje na potrzebę analiz możliwości i trudności poszczególnych dzieci uczących się w placówce w przygotowaniu efektywnej formy kształcenia dla tych dzieci. Opisano kształcenie dzieci z niepełnosprawnościami na podstawie doświadczeń pedagoga szkolnego. The article describes issues related to remote education of students with disabilities during the COVID-19 pandemic. It concerns the selection of appropriate forms of education in the case of children in a primary school in the countryside in the Białystok district in the Podlaskie Voivodeship. It describes selected methods and forms of distance learning on the basis of changing provisions of the education law in the years 2019–2022. The analysis of individual cases of children with disabilities attending one school in a rural commune shows the multiplicity of possibilities of choosing methods and forms despite the pandemic. Points to the need to analyse the possibilities and difficulties of individual children learning in an institution in preparing an effective form of education for these children. The article describes the education of children with disabilities based on the experience of a school pedagogue.

Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (OPKS) funkcjonują w Polsce już od przeszło 30 lat i to w niemal niezmienionej formie (Dz.U. 95 poz. 425 z dnia 7 września 1991 r., Ustawa o systemie oświaty). Wydawać by się więc mogło, że szkolnictwo miało wystarczająco dużo czasu na zaadaptowanie się do takiej formy udzielania wsparcia wychowankom szkół ogólnodostępnych. Niestety, mimo rozlicznych reform, programów i wskazywania kierunków rozwoju systemu wyrównywania szans edukacyjnych wciąż uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi borykać musi się z licznymi niedociągnięciami, a nawet zaniechaniami ze strony kadry pedagogicznej i dyrekcji szkoły, do której uczęszcza. Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie, z jakimi trudnościami dotyczącymi realizacji zaleceń z orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego w szkole ogólnodostępnej zmagają się uczniowie z niepełnosprawnością wzroku. Artykuł ten został stworzony na podstawie analizy danych, zebranych w autorskiej ankiecie, dotyczącej oceny realizacji przez szkoły zaleceń o potrzebie kształcenia specjalnego. Przeanalizowano także treść zaleceń zawartych w orzeczeniach wydawanych przez państwowe poradnie psychologiczno-pedagogiczne (PPP), które udostępnili respondenci. Decisions on the Need for Special Education have been functioning in Poland for over 30 years, and in an almost unchanged form (Journal of Laws No. 95, item 425 of September 7, 1991, Law on the Education System). It would seem, then, that the education system had enough time to adapt to this form of providing support to pupils of mainstream education. Unfortunately, despite numerous reforms, programs and directions for the development of the system of equalizing educational opportunities, a student with special educational needs still has to deal with numerous shortcomings or even omissions on the part of the teaching staff and the management of the school. The aim of this study is to present the difficulties faced by pupils with visual impairments in the implementation of the recommendations of the Decisions on the Need for Special Education in mainstream schools. This article was created based on the analysis of data collected through the proprietary questionnaire on the assessment of the implementation of recommendations on the need for special education by schools. The content of the recommendations contained in the decisions issued by the state Psychological and Pedagogical Counseling Centers, which were made available by the respondents, was also analyzed.

Celem badań jest zmiana w kompetencjach badawczych uczestniczek, nabycie wiedzy metodologicznej, umiejętność jej zastosowania w praktyce, jak również przyjrzenie się własnym doświadczeniom związanym z edukacją osób z niepełnosprawnościami. Autorki opisały doświadczenia, które były dla nich przełomowe, szokujące albo zmieniały ich sposób patrzenia na osoby z niepełnosprawnością, wykorzystując metodę autoetnografii, która dla większości była nową formą wypowiedzi pisemnej. Wykorzystując wątki autobiograficzne, autorki ujawniają refleksje nad doświadczeniem edukacyjnym. Praca nad artykułem pozwoliła autorkom na zmianę w podejściu do badań naukowych, na poznanie metody autoetnograficznej i zmianę w postrzeganiu opisywanej rzeczywistości społecznej. Każda autorka artykułu jest jednocześnie badaczką i badaną. The aim of the research is a change in research competency of participants, getting methodology knowledge, ability of using it in practise and reflection on their own experiences in education of people with disabilities. Using autobiography elements authors reveal their reflections on education experiences. Working on the article allowed authors to change their approach to scientific research, getting to know autoethnographic method and a change in perception of the described social reality. All article’s authors are researchers, as well as the ones who were examined.

Tekst jest wprowadzeniem do tematyki związanej ze zjawiskami niepełnosprawności w różnie rozumianych formach edukacji. Autorzy, ukazując perspektywę modelu niepełnosprawności opartego na prawach człowieka (the human rights based disability model), poruszają takie zagadnienia, jak edukacja włączająca, inkluzja w różnych typach edukacji, osoby ze szczególnymi potrzebami w systemie szkolnictwa. W tekście przybliżona jest także tematyka poszczególnych rozdziałów tomu. The text is an introduction to topics related to the phenomena of disability in various forms of education. The author, showing the perspective of the human rights based disability model, addresses issues such as inclusive education, inclusion in various types of education, people with special needs in the education system. The text also presents the topics of the individual chapters of the volume.

W artykule zaprezentowane są wyniki badań partycypacyjnych prowadzonych z uczniami z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, dotyczących stanu ich wiedzy na temat własnej seksualności oraz potrzeb związanych z prowadzeniem zajęć z edukacji seksualnej w szkole specjalnej. Przedstawione badania są częścią większego projektu, którego celem było stworzenie pomocy dydaktycznej do prowadzenia zajęć z edukacji seksualnej z osobami z głębszą niepełnosprawnością intelektualną. Badania przeprowadzono w duchu paradygmatu partycypacyjnego, stawiając postulaty, będące odpowiedzią na ratyfikowaną przez Polskę Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. The article presents the results of participatory action research conducted with polish students with intellectual disability. The research concerned students’ knowledge of their own sexuality and their needs related to conducting sex education at a special school. The presented research is part of a larger project, which aimed to create a didactic tool for conducting sex education classes with people with intellectual disabilities. The research was conducted in accordance with the assumptions of the participatory paradigm, putting postulates being a response to the UN Convention of the Disabled Rights of Poland ratified by Poland.

W artykule autorka podejmuje rozważania nad procesami zmian w szkolnictwie wyższym w kontekście wsparcia osób ze szczególnymi potrzebami, w tym studentów z niepełnosprawnościami. Z perspektywy badacza, jak i osoby aktywnie uczestniczącej w kształtowaniu polityki wyrównywania szans edukacyjnych na uczelniach w Polsce, snuje refleksje o wpływie przemian społecznych, prawnych i ekonomicznych na dostępność szkół wyższych oraz wspieranie osób z niepełnosprawnościami w edukacji akademickiej. W publikacji pokazane są zagrożenia, ale i szanse wynikające z nowych, często kryzysowych sytuacji, w obliczu których stają obecnie instytucje szkolnictwa wyższego w Polsce. In the article, the author considers the processes of change in higher education in the context of supporting people with special needs, including students with disabilities. The author reflects on the impact of social, legal, and economic transformations on the accessibility of universities and supporting people with disabilities in their academic education. The considerations derive from the author’s experience as a researcher and a person actively participating in shaping the policy of equalizing educational opportunities at universities in Poland. The publication presents threats and chances resulting from new situations, often crisis ones, currently faced by higher education institutions in Poland.

Muzeum pełni ważną rolę edukacyjną, dostarczając wiedzy i informacji w trakcie zwiedzania kolekcji muzealnych. Stanowi również przestrzeń dla spotkań ludzi, którzy mając podobne zainteresowania przyczyniają się do budowania sieci społecznych i kapitału kulturowego. Dziś muzeum, jak każda instytucja, stanęła wobec nowych wyzwań w obliczu pojawienia się nowoczesnych technologii, które z jednej strony otwierają się na osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności, a z drugiej stanowią nowy powód wykluczenia tych, dla których te technologie nie są dostępne. Przepisy prawa narzuciły podmiotom publicznym konieczność dostosowania rozwiązań cyfrowych do standardów dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. To sprawia, że dziś w ofercie muzealnej coraz częściej możemy zobaczyć wirtualne kolekcje i/lub inne nowoczesne rozwiązania opracowane na podstawie współczesnych technologii, ułatwiające zwiedzanie. Nasz artykuł pokazuje, jak osoby z niepełnosprawnościami oceniają rozwiązania wprowadzone w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, ułatwiające dostępność kolekcji. Przeprowadzone wywiady pozwoliły ocenić, jakie działania ze strony muzeum są najbardziej cenione przez badane osoby z niepełnosprawnościami, skąd czerpią wiedzę na temat kolekcji oraz jaki potencjał widzą w nowych technologiach. The museum plays an important educational role, providing knowledge and information while visiting museum collections. It is also a meeting space for people who have similar interests, contributing to building their networks and cultural capital. Today, the museum, like every cultural institution, has faced new challenges in the face of the emergence of modern technologies, which on the one hand open the museum to people with various types of disabilities, and on the other, constitute a new reason for excluding those for whom these technologies are not available. The law has imposed on public entities, including the museum, the need to adapt digital solutions to the standards of accessibility for people with disabilities. This means that today the museum offer more often includes virtual tours or solutions based on modern technologies that facilitate sightseeing. Our article shows how people with disabilities evaluate the solutions that facilitate accessibility introduced at the Princes Czartoryski Museum in Krakow. The interviews allowed to recreate the activities of the museum are most appreciated by the respondents with disabilities, from where they learn about the collection and what potential they see in new technologies used in museums to advertise events and / or share the collection.

Wizualność dominuje nad tekstem – współczesny człowiek homo videns preferuje obraz, który jest dla niego szybciej i łatwiej przyswajalny, ma też większe znaczenie niż słowo. Obraz, podobnie jak tekst, niesie własny przekaz, kreując sposób poznania i odbioru danej rzeczywistości (Szpunar, 2008; Sztompka, 2005). Podręczniki szkolne zawierają wiele elementów wizualnych, stanowiących odrębne i dodatkowe źródło informacji. Niepełnosprawność i osoby z niepełnosprawnościami wizualnie są przedstawiane bardzo rzadko. Mimo to można ustalić sposoby i formę przedstawiania niepełnosprawności w podręcznikach szkolnych oraz określić, czego o niepełnosprawności z ilustracji w podręcznikach szkolnych mogą dowiedzieć się uczniowie, również uczniowie z niepełnosprawnością. W artykule zaprezentowane są wyniki badań na ten temat. To część obszerniejszego projektu badawczego „Lista (nie)obecności. Niepełnosprawność w podręcznikach szkolnych”, autorstwa dr Marty Sałkowskiej, Magdaleny Kocejko, Magdy Szaroty i Angeliki Greniuk, realizowanego w Collegium Civitas w 2021 r. The visual dominates over the text – modern man homo videns prefers the image, which is quicker and easier for him to assimilate, it also has more significance than the word. The image, like the text, carries its own message, creating a way of knowing and perceiving a given reality (Szpunar, 2008; Sztompka, 2005). School textbooks contain many visual elements, providing a separate and additional source of information. Disability and people with disabilities are presented visually very rarely. Nevertheless, it is possible to establish the ways and messages of depicting disability in school textbooks and to determine what students, including students with disabilities, can learn about disability from images in school textbooks. This article presents the results of a study of this issue. It is part of the results from a larger research project entitled. ’The (non-)presence list. Disability in school textbooks’, by Dr Marta Sałkowska, Magdalena Kocejko, Magda Szarota and Angelika Greniuk, implemented by Collegium Civitas in 2021.

Szacuje się, że połowa osób z niepełnosprawnościami w Polsce to osoby powyżej 60 roku życia. Zarówno osoby niepełnosprawne, jak i seniorzy, to grupy zagrożone wykluczeniem społecznym, w tym cyfrowym i informacyjnym. Jednym ze sposobów zapobiegania wykluczeniu jest zapewnianie dostępu do informacji i edukacji. Dostępność edukacji dla starszych osób z niepełnosprawnościami jest w dużej mierze uzależniona od świadomości i dobrej woli organizatorów form kształcenia przeznaczonych dla seniorów, w szczególności Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Znaczące zmiany w tym zakresie mogłyby wnieść przyjęte w 2019 r. ustawy: o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych oraz o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Pandemia COVID-19, związany z nią lockdown i zmiana formuły zajęć ze stacjonarnych na zdalne, teoretycznie mogła być szansą dla osób, które z różnych przyczyn nie miały możliwości dojeżdżać na zajęcia UTW. W artykule omówione zostały wyniki przeglądu stron internetowych UTW i analizy ich treści pod kątem formy oferowanych zajęć w trakcie i po lockdownie oraz obecności deklaracji dostępności i raportu o stanie zapewnienia dostępności, zestawione z wynikami badania przeprowadzonego na początku 2020 r., które miało odpowiedzieć na pytanie: czy i jakie oferty kierowane są do osób z niepełnosprawnościami. It is estimated that half of the people with disabilities in Poland are people over 60 years of age. Both people with disabilities and seniors are groups at risk of social exclusion, including digital and information exclusion. One way to prevent exclusion is by providing access to information and education. The availability of education for older people with disabilities largely depends on the awareness and good will of the organizers of forms of education intended for seniors, in particular Third Age Universities. Significant changes in this area could be implemented by the acts adopted in 2019: on digital accessibility of websites and mobile applications of public entities and on ensuring accessibility to people with special needs. The COVID-19 pandemic, the related with it lockdown and the change in the formula of classes from stationary to remote learning, could theoretically be an opportunity for people who, for various reasons, were unable to travel to the TAU classes. The article discusses the results of the review of the TAU websites and the analysis of their content in terms of the form of the offered classes during and after lockdown, as well as the presence of an accessibility declaration and a report on the status of ensuring accessibility, compared with the results of the survey conducted at the beginning of 2020, which was to answer the question: if and what offers are addressed to people with disabilities.

The aim of the publication is to present selected results of the research on distance education of students with disabilities in Polish higher education institutions during COVID-19 pandemics. The authors gathered the opinions from 291 students with various disabilities, and they performed the analysis of the implementation of online education process in pandemics from the perspective of this specific group. The publication includes the respondents’ experiences referring to different areas of distance education and to its positive and negative aspects. It also offers the assessment of online learning from the substantive and organisational angle and from the perspective of its influence on the psychic, physic and social sphere of the respondents’ functioning. Also the opinions of students with disabilities on the support they expected and the one they received and on their expectations for distance education to be better adjusted to their needs are included in the publication. Perspectives of students with different disability types and levels, representing various higher education institutions, different study programmes, cycles and stages of studying were taken into consideration in the research.

The aim of the article is to present and describe chosen tools and technology, applications and Internet environments which enable a remote and indirect communication, the supervision and care of senior citizens and people with physical, intellectual and social disabilities. Some of these solutions – such as telecare – grew in considerable importance in the age of the COVID-19 pandemic, which in 2020 caused social isolation twice together with lockdown, forcing communication, education and work to be remote. Solutions discussed in the text are of different provenance: animated by single social actors, commercial institutions or social organizations, but also comprehensive solutions of government applications. What links all of the solutions is the fact that supporting people socially marginalised and handicapped, in particular with hearing, sight and speech disorders, they facilitate communication and social integration.

Celem prowadzonych badań było opisanie wsparcia, jakie otrzymują rodzice od członków najbliższej rodziny w opiece nad dzieckiem z chorobą rzadką i niepełnosprawnością intelektualną. Badania osadzono w strategii ilościowej z wykorzystaniem metody sondażu diagnostycznego. Wzięło w nich udział 40 rodziców. Główne pytanie badawcze brzmiało: czy i w jakim stopniu rodzice dzieci z chorobą rzadką i niepełnosprawnością intelektualną otrzymują wsparcie praktyczne i emocjonalne w zakresie opieki nad córką/synem od członków najbliższej rodziny? Na podstawie przeprowadzonych badań można wskazać, że prawie połowa rodziców ma obowiązki związane z czynnościami codziennymi tyle, ile chce mieć i jest w stanie je prawidłowo realizować. Dodatkowo respondenci wskazali, że wszyscy członkowie rodziny (żona, mąż, rodzeństwo dziecka z niepełnosprawnością) przyjmują odpowiedzialność za obowiązki codzienne. Największa grupa rodziców wskazała, że w niewielkim lub średnim stopniu otrzymują wsparcie zarówno praktyczne, jak i emocjonalne od członków najbliższej rodziny. The aim of conducted research is to analyse support which was given by the family undertaken on children with rare disease and mental disability. The research is based on quantity analysis in comparison with diagnostic survey method. 40 parents were involved in the research. The main research question of this paper is: do the parents of children with rare disease and intellectual disability receive a practical and emotional support under taking care of son/daughter from the relatives? Basing on conducted research it might be indicated, that almost half of parents have obligations related to everyday responsibilities. As well, half of parents declared that they have as much of responsibilities connected with taking care with their child as they can manage to do. Additionally respondents marked, that all of the members of the family (wife, husband, brothers and sisters of disable child) are taking everyday responsibilities. Most of parents indicated that they received both practical and emotional support from their family members on limited level. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

This paper discusses yoga practice initiated during lockdown by visually impaired people using information and communication technology. The aim of the analysis is to show what possibilities remote communication tools offer blind and visually impaired people in terms of sport, especially in relation to the practice of yoga. The author reflects on the challenges of mediating exercise and contact with the teacher through digital platforms such as Zoom. The article also uncovers the perspective of yoga teachers who conduct classes with visually impaired people. It addresses the issue of challenges they face in working with this group and new skills in teaching yoga they have had to develop. The author poses the question as to whether this way of practicing yoga can have any advantage over practicing in a yoga school. The author explores answers to the questions posed above using the method of analytical autoethnography. The paper combines different perspectives of insight into the experience of practicing yoga: that of a researcher, a sociologist and a person with disabilities, and that of other people participating in classes and yoga teachers.

The article presents information on the adaptation of the study process to the needs of selected groups of people with disabilities. The article focuses on adapting remote education. The concept of adaptation of the education process was defined. Suggestions for communication with people with disabilities were presented. Adaptations of remote education divided into groups of people with disabilities were presented. The information presented in the article is based on the literature on the subject as well as the author’s observations and experience. The article contains practical knowledge. Due to the experience of the author, a significant part of the article is devoted to discussing the adaptation of remote education to the needs of people with visual disabilities. The article highlights the differences between distance and conventional education. Differences in the adaptation of the education process of people with disabilities resulting from the use of remote education were indicated.

Budżet obywatelski w Warszawie stanowi formę zaangażowania obywateli w planowanie przestrzeni miasta. Zgłaszane w budżecie projekty dotyczą między innymi fizycznego przekształcania przestrzeni, organizowania wydarzeń integrujących społeczność czy też programów edukacyjnych. Każda z powyższych kategorii może decydować o włączaniu osób z niepełnosprawnością w społeczeństwo. Inkluzja społeczna w perspektywie zmiany miasta to interesujące i wciąż w nieznacznym stopniu przebadane zjawisko. Niniejszy artykuł stanowi analizę treści projektów na rzecz osób z niepełnosprawnością zgłoszonych oraz realizowanych w ramach budżetu obywatelskiego w Warszawie w latach 2015–2020. Na podstawie zebranego materiału zostało przeprowadzone badanie ilościowe, a wyniki posłużyły do sformułowania wniosków dotyczących tego, w jaki sposób przestrzeń miejska jest wykorzystywana i przekształcana dzięki oddolnym inicjatywom obywatelskim do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Przedstawiamy implikacje naukowe wyżej wymienionej analizy w nurcie socjologii miasta oraz psychologii środowiskowej i rehabilitacyjnej. The participatory budget in Warsaw is a form of citizen involvement in city planning. The projects submitted in the budget concern, among other things, the physical transformation of space, organizing events integrating the community, and educational programs. Each of the above categories may determine the inclusion of people with disabilities in society. Social inclusion in the perspective of city change is an interesting and still rarely researched phenomenon. This article is an analysis of the content of projects for people with disabilities submitted and implemented under the participatory budget in Warsaw in the years 2015–2020. On the basis of the collected material, a quantitative study was conducted and the results were used to formulate conclusions on how urban space is used and transformed through grassroots initiatives for people with disabilities. We present the scientific implications of the abovementioned analysis in the contexts of city sociology and environmental and rehabilitation psychology. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

The pandemic limitation in the functioning of schools and the transition to distance learning increased the interest in the website www.epodreczniki.pl, where is located the so-called Integrated Educational Platform (ZPE). The article presents the genesis of ZPE, its content and, above all, the solution used to ensure the adaptation of the didactic materials on the above-mentioned side to the WCAG standard and the requirements of pupils with special educational needs (SEN). The adaptation of the materials was discussed in relation to the educational needs of students with various disabilities related to the use of ICT.

Niepełnosprawność jest zjawiskiem, które można rozpatrywać z różnych perspektyw. Proponuje prześledzenie historii postrzegania niepełnosprawności ze wskazaniem na dominujące w danym okresie sposoby percepcji tego fenomenu. Analiza przemian prowadzona jest ze szczególnym uwzględnieniem stanowiska wypracowanego przez Michela Foucaulta. Prezentowana przez tego myśliciela koncepcja odnosząca się do władzy, ciała, niepełnosprawności jest potraktowana jako szkielet, na który nadpisane są kolejno pojawiające się w historii kultury zachodniej modele niepełnosprawności: medyczny, funkcjonalny i społeczny. Ten przegląd teorii oraz analizy własne służą do przedstawienia poglądu na temat bioróżnorodności jako szansy ucieczki od kierowania niepełnosprawnymi ciałami i sprawowania władzy nad nimi. Jako rezultat tych prac w ostatniej części tekstu zaprezentowana jest analiza teoretycznej sytuacji braku władzy innych członków społeczeństwa nad osobami z niepełnosprawnościami. Disability is a phenomenon considered from different perspectives. I suggest tracking the history of the perception of disability with an indication of the dominant ways of perceiving this phenomenon at a given period of time. The analysis is conducted with particular emphasis on the attitude developed by Michel Foucault. The knowledge presented by Foucault regarding authority, body, disability and change is treated as a framework to which the emerging models of disability, in particular the medical, functional and social, is written in turn. This review and analysis is intended to lead to a place where the view on the biodiversity as an opportunity to escape from the management, power over disabled bodies. As a result of this work, the final section of the text presents an analysis of the theoretical situation of the lack of power of other members of society over people with disabilities. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

W artykule przedstawione zostało zastosowanie perspektywy teoretycznej, jaką jest okrutny optymizm (cruel optimism), do analizy sytuacji osób z niepełnosprawnościami w edukacji i na rynku pracy w Polsce. Okrutny optymizm rozumiany jest jako zespół niespełnionych obietnic oferowanych i cenionych przez współczesne społeczeństwo konsumpcyjne. Obietnice te jednocześnie są wyznacznikiem statusu, a samo ich istnienie wiąże się ze społeczną presją dążenia do ich realizacji za wszelką cenę – również za cenę degradacji jednostki. Proponowana analiza dotyczy obietnic składanych osobom z niepełnosprawnościami w ramach różnych praktyk i rozwiązań na polach edukacji zawodowej oraz działań prozatrudnieniowych, jak również wskazuje przyczyny tych niepowodzeń. Wskazane zostały również możliwości unikania (lub redukowania) efektu okrutnego optymizmu w kształtowaniu polityki publicznej wobec osób z niepełnosprawnościami. W podsumowaniu opisane zostały postulaty badawcze oraz rekomendacje związane z zastosowaniem perspektywy okrutnego optymizmu w ewaluacji programów skierowanych do osób z niepełnosprawnościami. The article presents the application of a theoretical approach which is cruel optimism to analyze the situation of people with disabilities in education and the labor market in Poland. Cruel optimism is understood as a set of unfulfilled promises offered and valued by contemporary consumer society. These promises are an indicator of status, and their very existence is associated with social pressure to strive to achieve them at all costs – also at the price of the degradation of the individual. The proposed analysis examines promises made to persons with disabilities as part of various practices and solutions in the fields of vocational education and employment-related activities, as well as indicates the reasons for their failure. Possibilities of avoiding (or reducing) the effect of cruel optimism in shaping disability policy have also been indicated. The summary contains research postulates and recommendations related to the use of cruel optimism approach in the evaluation of programs addressed to people with disabilities. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

Celem przeprowadzonych badań była analiza procesualnego wymiaru przemian w życiu osoby niepełnosprawnej dokonująca się pod wpływem doświadczeń związanych z uprawianiem sportu. W artykule staram się wykazać podobieństwo struktury sportu ze strukturą systemu oświatowego, w których obok funkcji ściśle edukacyjnych zachodzą równoległe procesy różnorodnego w środkach i rezultatach uspołecznienia. Podstawą do realizacji powyższego celu były osobiste doświadczenia badanych osób. Z tego względu w badaniach wykorzystałem dane jakościowe uzyskane za pomocą obserwacji uczestniczącej oraz wywiadów swobodnych przeprowadzonych wśród osób niepełnosprawnych uprawiających sport. Analiza i interpretacja materiału badawczego prowadzona była zgodnie z procedurami metodologii teorii ugruntowanej. Artykuł powstał jako efekt badań przeprowadzonych wśród społeczności osób niepełnosprawnych zajmujących się uprawianiem sportu wyczynowego. Badania te dotyczą charakterystyki ścieżki kariery sportowej osób niepełnosprawnych, która ze względu na swoją specyfikę ma silne zakorzenienie w zinstytucjonalizowanych praktykach dotyczących włączania, kontynuowania i podtrzymywania głównego działania, jakim jest uprawianie sportu. Purpose of the conducted research was to analyze a processual dimension of transformations of a disabled person’s life, which take place under influence of experiences related to sport practicing. In the article I try to prove similarity of the sport structure with the educational system structure, where apart of the strictly educational functions, there are also socialization processes taking place, diverse in terms of measures and results. A basis for realization of the purpose mentioned above were personal experiences of the researched individuals. Hence, the research exploits qualitative data, collected during participant observations and in-depth free interviews, conducted among the disabled practicing sports. Analysis and interpretation of the research material was performed in accordance with procedures of the grounded theory. The article has been prepared as a consequence of research carried out between 2012 and 2015, among a society of the disabled, who practice professional sports. The studies refer to characteristics of the sport career path of persons with disabilities, which regarding its specificity, has strong roots in institutionalized practices related to inclusion, continuance and maintenance of the main action, i.e. sport practicing. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

In March 2020, because of the pandemic and lockdown, therapeutic activities for people with intellectual disabilities were suspended via revocation throughout Poland. Online music therapy became a necessity when switching to a remote form of music therapy for people with disabilities. It has become a challenge for both the leaders and the mentees. Online music therapy has turned into a daily ritual. The main research problem is the idea of conducting online music therapy. In the process of changing stationary music therapy to online music therapy, I applied innovations that have now become established as new methods. The participants were adults and children with intellectual disabilities from the PSONI center in the Pomeranian Voivodeship. This activity required the development of unconventional solutions, new methods and music therapy activities and it became one of the therapeutic measures in the period of isolation. Online music therapy has proven to be an effective method of therapy, which can successfully replace stationary music therapy in a situation of higher necessity, such as a pandemic.

W Polsce zadania resocjalizacyjne wobec skazanych z niepełnosprawnością intelektualną realizuje się zarówno w systemie penitencjarnym, jak i wolnościowym. O ile w ramach instytucji zamkniętych funkcjonują placówki i oddziały z kadrą terapeutyczną przystosowane do potrzeb osadzonych z niepełnosprawnością, o tyle w przypadku resocjalizacji wolnościowej, odbywającej się w środowisku życia skazanych, odpowiedzialność za przebieg tego procesu spoczywa na Kuratorskiej Służbie Sądowej. W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących wyzwań probacyjnych związanych z prowadzeniem dozoru nad podopiecznymi ze zdiagnozowaną niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim (NI). Uwypuklono zarówno trudności w realizacji zadań resocjalizacyjnych, charakter i procedurę stosowanej metodyki oddziaływań, jak i propozycje legislacyjne mogące usprawnić system probacji w Polsce względem skazanych z NI. Grupę badanych stanowili kuratorzy sądowi z pionu karnego Sądu Rejonowego w Bydgoszczy. Realizowane badania osadzono w strategii jakościowej z wykorzystaniem metody panelu fokusowego. Analizy problematyki resocjalizacji wolnościowej osób z niepełnosprawnością intelektualną dokonano z perspektywy przepisów prawnych regulujących probację, jak i wybranych teorii i koncepcji resocjalizacji skazanych. In Poland, the function of social rehabilitation for convicts with intellectual disabilities is implemented by both: the penitentiary and probation system. In prisons there are therapeutic departments adapted to the needs of prisoners’ disabilities. In community supervision, methodology of working with offenders with intellectual disabilities is not regulated by any procedures. This paper presents results of a research focused on the probation service supervision of offenders with mild intellectual disabilities. Difficulties in implementing social rehabilitation tasks, methodology of probation officers’ work, as well as legislative proposals that may improve the probation system in Poland for offenders with mild intellectual disabilities are indicated. The study is based on qualitative methods using the focus panel method. The research group are probation officers for adults from the District Court for Bydgoszcz. The data is analyzed using legal provisions regulating probation service, as well as selected theories and concepts of special education and social rehabilitations of convicts. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

Artykuł dotyczy związków między zjawiskiem niepełnosprawności a translatoryką. Studia nad przekładem i studia o niepełnosprawności to relatywnie nowe dziedziny nauki, które do niedawna niewiele łączyło. Jednak od kilkunastu lat przekładoznawcy skupiają się na badaniach usług dostępu dla osób z niepełnosprawnością. Do usług tych należy m.in. audiodeskrypcja, tłumaczenie na język migowy czy też napisy dla niesłyszących. Mimo to wciąż niewiele jest badań poświęconych osobom z niepełnosprawnościami, które są twórcami, a nie odbiorcami, przekładu. Brakuje również translatoryków z niepełnosprawnością. Interdyscyplinarna perspektywa socjologii przekładu oraz studiów o niepełnosprawności może pomóc nadrobić te luki poprzez promocję bardziej włączającego podejścia do badań nad przekładem. This paper deals with the relations between the phenomena of disability and translation studies. Translation studies and disability studies are relatively new fields, which up until recently had little in common. However, for more than a dozen years now, scholars of translation have focused on research concerning access services for people with disabilities. These services include, among others, audio description, sign language interpretation and subtitles for the deaf and the hard of hearing. However, there is not too much research concerning people with disabilities as creators, and not recipients, of translation. There is also a lack of translation scholars with disabilities. The interdisciplinary perspective of sociology of translation and disability studies may help to bridge this gap by providing a more inclusive approach to studies on translation. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

Autorka poddaje krytycznej refleksji tzw. ćwiczenia symulacyjne, powszechnie stosowane w trakcie szkoleń dotyczących świadomości niepełnosprawności, prowadzonych w różnych grupach wiekowych: dla uczniów szkół podstawowych, liceów, pracowników urzędów, instytucji kultury itp. Powszechnie uważa się, że „wcielenie się” w osobę z niepełnosprawnością może mieć pozytywny wpływ na postawy wobec osób niepełnosprawnych. Z drugiej strony niektórzy aktywiści i badacze zwracają uwagę, że praktyki symulacyjne mogą wzmacniać uprzedzenia i negatywne stereotypy, ukazując niepełnosprawność jako doświadczenie indywidualne i osobistą tragedię. Stoi to w sprzeczności z założeniami społecznego modelu niepełnosprawności. Stosując perspektywę autoetnograficzną, autorka, bazując m.in. na własnych doświadczeniach trenerskich, analizuje praktyki prowadzenia tego typu szkoleń opartych na symulacjach niepełnosprawności. Celem analizy jest nie tylko krytyczne spojrzenie na to, co staje się powszechną metodą uczenia o niepełnosprawności, lecz także poszukiwanie alternatywnych propozycji, promujących społeczne zrozumienie osób z niepełnosprawnością. This paper gives critical consideration to the so-called disability simulations, a widespread practice during disability awareness trainings, conducted in different age groups: for students of primary schools, high schools, administrative staff, cultural institutions, etc. It is commonly believed that „embodiment” into a person with disabilities can have a positive impact on attitudes towards people with disabilities. On the other hand, some activists and researchers claim that such disability simulations can reinforce prejudices and negative stereotypes, portraying disability as an individual experience and personal tragedy. This stands against the notion of the social model of disability. Using an autoethnographic perspective, the author, basing herself, among other things, on her own experience as a trainer, analyses the practice of disability simulations trainings. The aim of the analysis is not only to take a critical look at what is becoming a common method of teaching about disability, but also to look for alternatives that promote social understanding of disability. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

Despite the changes that have taken place in recent years, there are plenty of activities that are still inaccessible to categories of excluded and marginalized people due to numerous barriers in the social space. New media, and among them the Internet, offer a real chance to get rid of these limitations at least partially. Therefore, in this paper, I try to present the importance and functions of the Internet as attributed by parents of people with disabilities. The research conducted was qualitative in nature, and data analysis was based on the procedures of the grounded theory methodology.

The public service of citizens and legal advice has been virtualized even before the lockdown had been implemented in response to the pandemic. This was possible due to previous experiences and both legal and organizational changes introduced one year earlier, which enabled the provision of remote services for people with disabilities from the beginning of 2019. This group of citizens was initially given the choice between advice given in person and services provided by various means of distance communication. Later, in time of the pandemic, the remote advice in most of the poviats (regional unit in Poland) became the only one accessible to all the citizens. Thus people with disabilities lost additional conveniences consisting in the possibility of having a personal meeting both at the point of advice and place of residence, in a place provided with appropriate equipment supporting communication or offering an access to a sign language interpreter. This article attempts to answer the question whether, under these conditions, it is possible to fulfill the role of legal and citizens counseling, taking into account that the problems of the beneficiaries may be complex and they are quite distanced from the ideal of fair protection of rights and obligations contained in the legal system. It was also considered what circumstances and forms of remote counseling contribute to maintaining the appropriate social quality of counseling services, which seems to condition nearing the institutions of the legal system and applicable regulations to a specific situation of an individual and its entire context, and consequently increases the chance of receiving adequate and valuable legal or citizens advice by people with disabilities.

Wprowadzenie. Stawanie się osoby z niepełnosprawnością autorem/podmiotem jest procesem, na który składa się wiele doświadczeń z życia człowieka. W prowadzonych analizach autorki wykorzystują połączenie perspektywy pedagogicznej, socjologicznej, psychologicznej i analiz filozoficznych. Cel. Celem prowadzonych badań w działaniu jest pobudzenie krytycznej refleksji nad współtworzeniem rzeczywistości naukowej, własną praktyką, podniesienie kompetencji badawczych i zawodowych, jak również wykazanie znaczenia aktywności edukacyjnej i społecznej w procesie stawania się autorem swojego życia studentki z niepełnosprawnością. Materiał i metody. W badaniach zastosowana została metodologia współuczestniczących badań w działaniu (Denzin, Linkoln 2009, Glaser, Strauss 2009, Charmaz 2009, Reason, Torbert 2010, Cervinkova, Gołębniak 2010, Czerepaniak-Walczak 2014), wykorzystano metodę autoetnograficzną (Geertz 2005, Wolcott 2008, Chang 2007, Freeman 2004, Anderson 2014). Wyniki. Przeprowadzone analizy doświadczeń studentki z niepełnosprawnością w środowisku akademickim wskazują na znaczące braki we wsparciu w obszarach kształtowania autorstwa: podmiotowych doświadczeniach, dobrostanie, niezależności, realizacji zadań rozwojowych, kontaktów społecznych. Wnioski. Badania w działaniu wzmocnione metodą autoetnograficzną to przydatne narzędzie w procesie podnoszenia kompetencji badawczych i zawodowych tak studentów, jak i nauczycieli akademickich. Udział studentów ze zróżnicowanymi potrzebami w kształceniu i badaniach naukowych może umożliwić zwiększenie poziomu inkluzji w środowisku akademickim oraz wpłynąć na wszechstronną jakość edukacji. Introduction. Being an author/subject by person with disability is a complex process. In analyzes interdisciplinary research of pedagogical, sociological, psychological and philosophical perspectives were used. Aim. The aim of the research in action is to stimulate the critical reflection of participants on the co-creation of scientific reality, their own practice, and raising research and professional competences. The next aim is to demonstrate the importance of educational and social activity in the process of becoming the subject/author of the own’s life of student with disability. Materials and methods. The research used the methodology of participatory research in action (Denzin, Linkoln 2009, Glaser, Strauss 2009, Charmaz 2009, Reason, Torbert 2010, Cervinkova, Gołębniak 2010, Czerepaniak-Walczak 2014) and the autoetnographic method was used (Geertz 2005, Wolcott 2008, Chang 2007, Freeman 2004, Anderson 2014). Results. The analysis of the experiences of a student with disability in the academic environment indicates significant deficiencies in supporting the areas of authorship: subjective experiences, well-being, independence, implementation of development tasks, social contacts. Conclusions. Autoethnographic-enhanced action research is a useful tool in the process of improving research and professional competences of both students and academic teachers. The participation of students with diversed needs in academic education may enable an increase in the level of inclusion in the academic community and affect the quality of education for all. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

Telemedicine has been evolving for years, and the prevalence of its use spurred by the SARS-CoV-2 pandemic has made it difficult to imagine healthcare without it in the future. As with other healthcare activities, there is a need to control the quality of telemedicine interventions. One of the determinants of this quality is the fit between the services and the needs of the recipients. For years, attention has been drawn to the inequalities in access to health care experienced by people with disabilities. Hence, the question is whether telemedicine is an opportunity to achieve equality or is it another threat for this group of people? What challenges are associated with the use of technology-based health care services? This study is an attempt to answer these questions in relation to people with visual dysfunctions.

The article is an introduction to a monograph devoted to showing the complex relations between new technologies and disability. On the one hand, they are seen as a tool for inclusion and emancipation, and on the other hand, they are a source of exclusion for people with disabilities. Our goal is to show the contextual relationships between technological solutions and the functioning of people with disabilities in everyday life. This topic is extremely important today because in connection with the COVID-19 epidemic, the role and importance of modern technologies has increased. This was due to the necessity to transfer many daily activities to virtual space. These changes had significant consequences for people with disabilities who were affected by limitations in movement, access to medical care and education and the possibility of exercising their rights to support in independent and independent life, and had to transfer their activities to a virtual space within a very short time.

Niepełnosprawność wzroku dotyka około dwóch milionów Polaków. Do grupy tej należą osoby, u których zdiagnozowano chorobę Stargardta. Schorzenie to występuje w populacji ogólnej z częstotliwością raz na 10 tysięcy. Prowadzi do prawnej ślepoty, czyli do obniżenia ostrości wzroku poniżej 5%. Zaburzenia widzenia w tej chorobie mogą wystąpić zarówno u dzieci w wieku 7–12 lat, jak i młodzieży oraz osób dorosłych. Osoby dotknięte tym schorzeniem doznają znacznego obniżenia ostrości wzroku, trudności w rozpoznawaniu kolorów, zaburzenia widzenia głębi, trudności z akomodacją, zaburzenia widzenia centralnego oraz nasilonego często światłowstrętu. Celem prowadzonych badań było zgromadzenie informacji, z jakich technologii wspierających korzystają osoby z chorobą Stargardta oraz rozpoznanie ich możliwości w zakresie samodzielnego poruszania się mimo znacznego obniżenia ostrości wzroku. Wyniki badań pokazują, że większość spośród zbadanych 102 osób doznaje znacznego pogorszenia widzenia i korzysta z różnego rodzaju technologii wspierających. Jednocześnie znaczna cześć spośród tej grupy deklaruje, iż pomimo niemożności odczytywania tekstu czarnodrukowego nadal mogą się dość swobodnie przemieszczać. Visual disability affects about 2 million Poles. This group includes people who have been diagnosed with Stargardt’s disease. This disease occurs in the general population with a frequency of one in 10,000. It leads to legal blindness with visual acuity lower than 5%. Visual disturbances in this disease may occur in children, i.e. 7–12 years of age, as well as in adolescents and adults. People suffering from this disease experience a significant reduction in visual acuity, difficulty in recognizing colors, impaired depth vision, difficulties with accommodation, impaired central vision and often severe photophobia. The aim of the research was to collect information about the assistive technologies used by people with Stargardt’s disease and to identify their ability to move independently despite a significant reduction in visual acuity. The research results show that most of the 102 surveyed people use various types of assistive technology and experience significant visual impairment. At the same time, a significant part of this group declares that despite the inability to read the black print text, they can still move quite freely. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

Temat choroby i niepełnosprawności jest podejmowany przez artystów od dawna, zależnie od epoki był on jednak przedstawiany na różne sposoby. Ruchy społeczne XX w., mające na celu emancypację inności, rzuciły nowe światło na postrzeganie ludzkiego ciała oraz jego możliwości sprawczych. Obecnie artysta jest bardziej komentatorem rzeczywistości niż jej biernym obserwatorem, a niepełnosprawność stanowi jeden z ważniejszych tematów sztuki. Wykluczenie, które dawniej obejmowało ludzi niepełnosprawnych, dzisiaj zdaje się przemijać, jednakże problem ableizmu nadal istnieje, a artyści współcześni odwołują się do niego w swojej twórczości, starając się mierzyć z krzywdzącymi stereotypami. Celem niniejszego artykułu jest próba spojrzenia na niepełnosprawność oczyma artystów, odnalezienie jej przedstawień w dziełach sztuki oraz prześledzenie, jak zmieniało się postrzeganie ciała niepełnosprawnego na podstawie estetyki oraz kanonu danej epoki – od idealnego ciała antyku po społeczne zaangażowanie sztuki współczesnej. The subject of illness and disability has been explored by artists for a long time. Depending on the era, it was presented in different ways. Twentieth-century social movements, interested in emancipating otherness, shed new light on the perception of the human body and its causative capabilities. Currently, the artist is more a commentator of reality than its passive observer and disability is one of the most important subjects of art. The exclusion, which used to involve disabled people, seems to be passing nowadays, however the problem of ableism still exists. Contemporary artists refer to it in their works trying to face harmful stereotypes. The purpose of this article is to look at disability through the eyes of artists, to find its representations in works of art and to trace how the perception of the disabled body has changed, based on the aesthetics and canon of a given age – from the perfect body of antique to the social involvement of contemporary art. Publikacja dofinansowana ze środków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

The closure of polish cultural institutions for the public in 2020 forced them to switch their activity to completely virtual mode. It influenced significantly the quality, form and frequency of contact with culture for whole society, but probably it was the biggest change for recipients with disabilities. In this article I analyze the proces of virtualization of culture for its accessibility for people with visual impairment. I investigate possibilities and dangers related to it. The field of my research is the accessible cultural offer of selected institutions and nongovernmental organizations. I collected research data by interviewing both: employees of cultural institutions and recipients with visual impairment. The main research question is: Does virtualization contribute to removing barriers for people with visual impairment in the access to culture or the contrary, deepens already existing problems? Further questions are: how the virtualization impact the frequency of the accessible events and grade of participation of people with visual impairment in them? What kind of innovative solutions appeared in the accessible offer of institutions and organizations? Is the accessibility of distance culture easier or more difficult than in the case of face to face events? Disability studies and accessibility studies serve as a theoretical frame for my considerations.