Search

Er was eens een bos waar de bewoners genoeg hadden van al die groene bladeren. Ieder jaar kwamen er meer van die bladeren aan de bomen te hangen, en nu was het genoeg! Tijd om daar paal en perk aan te stellen. Er volgde een verkiezing, en het resultaat was overweldigend en ingrijpend. Gevolg: geen nieuwe bladeren meer in het bos! En met het verdwijnen van al dat groen restte het de bomen slechts langzaam, maar massaal te vergrijzen… Gelukkig is dit een sprookje en is er niks van waar. Hoewel de eerste indruk bij de foto toch is dat hier iets niet pluis is, wat het dus wel is!

Wij, in ons mooie Europa, zijn doorgaans voorstander van dunningspaden in onze bossen om de belasting van de bosbodem door voertuigen voor houtoogst tot een minimum te beperken. Dat dit leidt tot een rechte padenstructuur in onze overigens steeds minder rechte bossen is daarbij lastig. Dus wij, als ware Hollanders, maken deze paden dan toch maar weer krom. Daardoor wel meer belaste bosbodem, maar het oog wil ook wat, toch?

In de schemergebieden die de overgang vormen van onze dagelijkse wereld naar de onderwereld, heersen de trollen. Deze schepsels – als je ze zo mag noemen – blinken uit in hun penetrante lijfgeur, lelijkheid en klein denkraam. Logisch dus dat zelfs een wip voor hen een onoverkomelijke intellectuele uitdaging vormt. Doch in dit geval bevinden we ons gelukkig niet in dit duistere overgangsgebied, maar gewoon ergens in een van voorjaarsgeuren vervuld hedendaags bos. Geen mislukte wip dus. Wat u ziet oogt eenvoudig, doch de functie is u wellicht een raadsel. Daarom dus de vraag: wat ziet u hier?

Sinds een paar jaar is er veel te doen omtrent het revitaliseren van bos. Revitaliseren betekent volgens het Nederlands woordenboek letterlijk: het weer opnieuw leven inblazen, ook wel: lichte vorm van herstructureren. Het beeld dat u hier ziet associeert nou niet gelijk lekker met deze betekenis, doch volgens onze wijze bestuurders die er geld voor beschikbaar stellen is dit wel degelijk een voorbeeld van revitalisatie. Wat denkt u dat hierbij niet de onderliggende redenering is geweest?

Deze handreiking beoogt plannenmakers, projectleiders, ecologen en beheerders een ondersteuning te bieden bij het uitwerken van inrichtingsplannen waarbij voedselrijke landbouwgronden worden omgevormd tot schrale natuurtypen zoals heidevegetaties, blauwgraslanden, heischrale graslanden, kalkgraslanden, duingraslanden en duinvalleivegetaties. Het zijn natuurtypen die alleen gedijen bij lage concentraties voedingsstoffen in de bodem. Door een intensief landbouwkundig gebruik in het verleden is de nutriëntenvoorraad en -beschikbaarheid in deze landbouwgronden groot, waardoor het herstel van natuurtypen die gebonden zijn aan een relatief lage nutriëntenbeschikbaarheid een moeilijke opgave is. De grote fosfaatvoorraden, de zeer geringe aanwezigheid van doelsoorten in de zaadbank en het ontbreken van populaties plant- en diersoorten in de omgeving van herstellocaties, beperken doorgaans het herstelsucces. Vandaar dat het heel belangrijk is om een uitgekiende ontwikkeling van herstelprojecten voor te bereiden om tot succesvol herstel te komen. Deze handreiking biedt daarvoor belangrijke handvatten. De handreiking is een praktische vertaalslag van het OBN-rapport Evaluatie strategieën omgang met overmatige voedingsstoffen (Aggenbach et al. 2017). Dat OBN-rapport bevat de onderzoekskennis en veel achtergrondinformatie.

Dat het in natuurterreinen op een beetje zondag net zo druk is als in een gemiddeld voetbalstadion, waarbij publieksdankbaarheid eveneens ver te zoeken is, mag geen nieuws meer zijn. De oorzaak zou mede kunnen zijn dat de landschappelijke dooradering met fietspadenknooppuntennetwerken inmiddels tot ongekende hoogte is gestegen. In de periferie van deze netwerken kom je als fietser soms nog in oases van ruimte en stilte. Zo belandde uw praktijkraadselredacteur in dit weidse, open landschap in het voormalige Hertogdom Gelre. Dit was destijds een groot moeras, het Zwarte Broek genaamd. Nu is het een groot landbouwgebied met in de verte de huidige federatieve republiek Duitsland. Daar bij de boompjes aan de horizon. Rechts het internationale fietspad. Wat gelijk opvalt, als het zonlicht er precies opvalt tenminste, zijn de aan de linkerzijde tot aan de horizon aangebrachte piepkleine geel fluorescerende piketpaaltjes. Dreigt er dan dus hier ook een Groots Werk te worden uitgevoerd? Wat hangt ons nou weer boven het hoofd, denkt u?

Op de grens van boer en bos kan u vaak heerlijk wandelen, mijmerend over wat zoal beheeraandacht vraagt. Hier gaat het om grazige stukken en zomen onder populieren overgaand in winterse resten van braam, brandnetelruigte en andere afgestorven bleswerkcomplicerende ondergroei. We zijn onmiskenbaar in een vochtige omgeving, waar ooit greppels gegraven zijn om nog iets nuttigs te kunnen verbouwen.

Deze handreiking biedt plannenmakers, projectleiders, ecologen en beheerders een ondersteuning bij het uitwerken van inrichtingsplannen waarbij voedselrijke landbouwgronden worden omgevormd. Voormalige maisakkers, graanakkers en graslanden moeten worden omgevormd tot schrale natuurtypen. Het gaat dan om bijvoorbeeld maisakkers, graanakkers en graslanden die worden omgevormd tot heidevegetaties, blauwgraslanden, heischrale graslanden, duingraslanden of duinvalleivegetaties. Het zijn natuurtypen die alleen gedijen bij lage concentraties voedingsstoffen in de bodem.

Bos onderscheidt zich van andere ecosystemen doordat het niet alleen over de oppervlakte verdeelde variatie kent, er zit een zeer duidelijke derde (ruimte) en vierde (tijd) dimensie aan vast. Dankzij de derde dimensie ontstaat een geheel eigen natuurlijk milieu en microklimaat waar de aanwezige bomen essentieel voor zijn. De vierde dimensie garandeert dat de verschillende ontwikkelfasen van het bos zowel naast als na elkaar aanwezig blijven, waardoor een unieke variatie aan niches met alle eraan verknochte levensvormen behouden blijft. Die vierde dimensie, die tijd, is wel een dingetje in ons beheer, want voor (beheer)geld heeft geduld twee letters te veel gemeen met ‘dúúrt lang!’.

Kastelen heb je op heel veel plaatsen in de oude wereld. Maar échte kastelen liggen nou ook weer niet voor het oprapen. Vaak worden oude landhuizen ook voor kastelen aangezien, maar ja, als de militaire component ontbreekt is het geen kasteel. Het aardige van kastelen is, behalve de fijne historische sfeer, de meestal prominente plaats in het landschap: de ooit strategische ligging heeft vaak plaatsgemaakt voor weelderige buitenplaatsen, landgoederen, en andere tegen verstedelijking beschermde gebieden. Vandaar dat er ook terreinbeherende organisaties zijn die zomaar kasteelbewoners zijn. Het kasteelbeheer is nog niet zo eenvoudig. Zowel de vegetatie als de natuurwaarden en de visuele landschapswaarden behoeven veel aandacht, ook de bouwkundige toestand is veelal een kopzorg. De daarmee gepaard gaande financiële bodemloze put vormt daar slechts een onderdeel van. In “Gelderland Kastelenland” troffen we bij een bezoek aan Slot Loevestein – vanaf de 14de eeuw een strategisch tolkasteel tussen Maas en Waal in het uiterste puntje van Gelderland, Holland en Utrecht – iets merkwaardigs aan. Op een van de oudste en overigens ook reeds gerestaureerde walmuren waren deze twee pennetjes geslagen. Daar wordt iets gemeten, zoveel is zeker, maar wat?

Het interessante in ons vakgebied is dat, terwijl het gaat om de oudste kwaliteiten van onze leefomgeving, namelijk de natuur, we steeds opnieuw iets bedenken om hier toch nog weer verbetering in te brengen. Helaas hangt dat ook vaak weer samen met eerder door onszelf veroorzaakte verslechtering van die omgeving, waar we verder – in de lijn van moderne politiek – maar aan voorbij gaan. Het gaat hier dus om een verbetering, alleen is de vraag wat dan de verbetering is?

Zijn er gebieden op deze wereld waar zwerfvuil nog geen probleem is? Alsof er al niet genoeg vraagstukken zijn met het menselijk gebruik van deze planeet. Beelden van met drijfvuil totaal verstopte rivieren, moerassen vol plastic flesjes, voetbalstadions na de wedstrijd, verdronken schildpadden met een sixpack bierverpakking om hun nekje die aan een stuk koraal zijn blijven hangen, of ouwe kauwgom onder je schoen...

Weer eens een voorbeeld van een scheiding der werelden. Aan de ene kant een waterminnend bos, voor natuur. Aan de andere kant een watergereguleerde groene basis, strak en efficiënt, voor voedselproductie. En op de grens een dijk met een heel forse stuw met knijpconstructie. De vraag luidt deze keer: waarom zou deze stuw zo kloek zijn uitgevoerd?

Op 18 juni 2021, omstreeks 15.30 uur, richtte een ongekend krachtige valwind een enorme schade aan in Boswachterij Leersum, onderdeel van beheereenheid Utrecht Oost van Staatsbosbeheer. Liefst 250 van de 535 hectare bos ging in nog geen minuut om. Zelfs voor de robuuste, stabiele bossen met vitale oude loofbomen kende deze valwind geen genade. Enkele redactieleden bezochten het bos vier dagen na de valwind en spraken met teamleider beheer Rein Zwaan en later vervolgens met dagelijks beheerder Chris Hartman.

Deze keer gaan we uw analytische blik en veldkennis testen!

Wouden, bossen waarin men dagen kan dwalen, dat zouden we wel willen. Het probleem is echter, dat we er te weinig ruimte voor hebben. In vorige eeuwen is dit ondervangen door buitenplaatsen in te richten. De oorsprong is soms een oud kasteel of een gehucht, dat aangekleed met lanen, bosschages, velden en tuinen een uitgestrekt arcadisch landschap deed voorkomen. We vinden ze nog in fraaie landstreken, waar landhuizen, boerderijtjes, schuren en kelders bewaard zijn gebleven. Daar al ronddolend onze fantasie de vrije loop laten is een zeer ontspannende bezigheid. En daar treffen we dan, in een oud en wat stoffig schuurtje, deze machines aan. Nu brak onze klomp, want deze apparaterij kenden we niet uit onze streekmusea. Wat zou dit nu zijn?

Op een mistige en kille winterdag kwam uw praktijkraadselredacteur een wonderlijk fenomeen tegen, wat meteen vele vragen opriep en weinig logica leek te behelzen. Kortom, een ideaal praktijkraadsel. Wat u ziet is een stam van een appel die in braamstruweel staat, waar plastic rond de stam is gewikkeld. Door het plastic heen is te zien dat de schors zorgvuldig weggeslepen lijkt te zijn, met daaronder een patroon alsof de schors er systematisch uit geponst is. Dit fenomeen bevindt zich in een gemengd bos van Staatsbosbeheer nabij de werkschuur van het Leenderbos. Wat is hier aan de hand?

Praktijkraadsel door Erwin Al en Ido Borkent, met dank aan Carmen Hiddes, Joost Vogels en Marijn Nijssen van de Stichting Bargerveen voor het idee en de uitleg.

De praktijkraadselredactie komt graag in het veld, mede in het belang van onze anekdotische kennis. Regelmatig nodigen zeer gewaardeerde collega’s ons in dit kader uit voor een leerzame excursie. Geheel los van onze intentie (!) komen we dan op plaatsen die door het grote publiek dienen te worden gemeden. Zo zien en horen wij veel, over processen en zo, maar soms komen we ook echt een concreet dingetje tegen. En dát is wat we nodig hebben, voor u: een gazen korfje om uw gedachten mee te vangen. Aan u allen nu de vraag: wat is hier aan de hand?

Praktijkraadsel door Erwin Al en Ido Borkent, met dank aan Jan van Mierlo, boswachter ecologie bij Natuurmonumenten voor de oplossing.

De afspraken in het Klimaatakkoord waren de directe aanleiding voor minister Schouten en provincies om samen een Bossenstrategie op te stellen. Daarnaast waren er maatschappelijke commotie en een vakdebat over bomenkap en zorgen over de kwaliteit van onze bossen. Keimpe Wieringa werd door LNV vooruitgeschoven, Rob Messelink door de provincies. Samen hebben zij de afgelopen anderhalf jaar de strategie uitgewerkt.

Door verzuring en vermesting is de biodiversiteit in arme bossen achteruitgegaan en zijn bodems aangetast. De ernst van het probleem is mede door de PAS-discussie al wel doorgedrongen. Maar om zinvolle herstelmaatregelen te nemen, is vaak nog onvoldoende praktische en wetenschappelijke kennis aanwezig. Niet alle beheerders zijn namelijk op de hoogte van de meest actuele wetenschappelijke kennis en ook de wetenschap zelf heeft nog vele vragen. Op 10 oktober 2019 kwamen beheerders en wetenschappers bij elkaar om actuele kennis en de lopende onderzoekslijnen over bosbodems bij elkaar te brengen.

Op foto’s en filmpjes van Het Nationale Park De Hoge Veluwe zie je altijd wel de beroemde en imposante edelherten. En natuurlijk een wild zwijn dat je recht in de ogen aankijkt. Het wild is een belangrijk sellingpoint voor het park. Maar de aanwezigheid van edelherten, moeflons, damherten en wilde zwijnen heeft ook zijn keerzijde: van verjonging in het bos is nauwelijks sprake, afgezien van de grove dennen en wat berken. Tijdens de Beheerdersdag zal beheerder Jakob Leidekker vertellen hoe hij in het Park met dit vraagstuk om gaat.

Als je niet weet wat het is, ziet het er voor een toevallige wandelaar wat raar uit. Midden in het bos staat een groepje, het blijken er altijd veertig te zijn, jonge boompjes. Goed ingepakt en beschermd tegen vraat- en veegschade met plastic kokers of dicht gaas. Midden in de groep staat een stevige paal, meestal van Robinia-hout met een blauwgekleurde ring en tweeplaatjes met wat codes. In het Vlaamse bos, iets ten zuiden van Turnhout, kun je inmiddels 1400 van dit soort bomengroepjes vinden. Elk groepje bestaat uit veertig exemplaren van dezelfde soort. Er zijn zo groepjes Douglas, wintereik, kriek, winterlinde, kastanje, beuk te vinden. We hebben hier te maken met 1400 kloempen en Jan Seynaeve, Jef Mertens en Jef Aerts vertellen waarom ze hier in 2012 begonnen zijn met de aanleg van deze kloempen.

Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) is afgelopen mei door de Raad van State verworpen. De regeling bood onvoldoende rechtsgrond voor vergunningverlening aan projecten die de stikstofdepositie op kwetsbare habitattypen vergroten. Het PAS was namelijk niet in overeenstemming met bepalingen uit de habitatrichtlijn. Ecologen, natuurbeheerders en –beschermers gaan vroeger of later een belangrijke rol spelen bij het vormgeven van het nieuwe landelijke stikstofbeleid dat wel met de natuurbeschermingsdoelstellingen te verenigen is. Een sterke reductie van ammoniakemissies, omschakeling naar een ecologisch duurzaam platteland en herstelbeheer zijn noodzakelijk om aan de natuur- en milieueisen te kunnen voldoen.

Met de nog altijd te hoge stikstofbelasting en het vooralsnog ontbreken van een effectief brongericht beleid wordt het voor behoud en ontwikkeling van de natuur in het droog zandlandschap alleen maar urgenter om effectieve herstelmaatregelen te nemen. Wat is het perspectief van dergelijke maatregelen? Wat zijn urgente onderzoeksvragen? En schept het Nederlandse natuurbeleid goede kaders voor herstel.

Eric Luiten werd in 2012 op een curieus moment Rijksadviseur Landschap en Water. De rijksoverheid had net het nationale landschapsbeleid geschrapt. In de structuurvisie Infrastructuur en Ruimte uit 2012 staat letterlijk: “De verantwoordelijkheid voor de afstemming tussen verstedelijking en groene ruimte op regionale schaal laat het Rijk over aan de provincies. Daartoe schaft het Rijk het landschapsbeleid af en beperkt het rijksregime zich tot het natuurdomein.”

Er is geld, er zijn vele goede bedoelingen en nu de aanpak. Daar ligt ook voor beheerder of beleidmaker een duidelijke taak. Vanaf 2016 zijn er 39 agrarische collectieven. Dit themanummer komt met vele aspecten rond het agrarisch natuurbeheer, zoals dat vorm moet gaan krijgen. Dan hoeft de overheid straks enkel nog maar zaken te doen met de collectieven. Voor de collectieven is het zaak om samen met hun leden de gemaakte beheerafspraken na te komen en naar de overheid te verantwoorden. Daar ligt de kracht van het nieuwe stelsel.

Bosbeheerders hebben veel werk te doen en dat met steeds minder geld. Maar door creatief om te gaan met partners zoals het waterschap, afnemers, gebruikers en recreanten is er veel mogelijk. Als je het maar wil zien. En even buiten de gebaande paden wil denken. In 2004 is Staatsbosbeheer in het Kuinderbos begonnen met de aanleg van die een natte verbinding die diagonaal van Kuinre, dwars door het bos naar de A6 loopt. De aanleg van de natuurvriendelijke oevers van de Hopwegsloot is eigenlijk op verzoek van het waterschap. De landbouw in de polder vraagt om steeds meer water en de bestaande sloten konden onvoldoende aanvoeren. Er moest dus extra water door het bos naar het achterliggende landbouwgebied

Dit artikel geeft inzicht in het bodemdeel van de koolstofkringloop in de stad Rotterdam. Kan inzicht in de cyclus bijdragen aan oplossingen voor de opgaven voor klimaat en duurzaamheid? Verschillende koolstofstromen zijn voor de stad Rotterdam in kaart gebracht. In dit artikel wordt het onderzoek in het kort beschreven in relatie tot CO2 opgaven.

Wie na een aantal jaren bij zijn eigen studie terugkeert, zal merken dat deze fors is veranderd. Zolang het werkveld en de arbeidsmarkt veranderen, zullen ook de groene studies hun aanbod blijven aanpassen. Dat bleek uit een gesprek dat het Vakblad NBL had met vier vertegenwoordigers van opleidingsinstituten. Fred de Boer van Wageningen Universiteit, John Raggers van Van Hall Larenstein, Maarten Marsman van Helicon mbo in Velp en André Hillebrand van Helicon mbo in Apeldoorn, spreken over het up-to-date houden van hun opleiding en hun contacten met het werkveld.

In Rotterdam en omgeving wordt jaarlijks ongeveer 1 miljoen ton grond bij herontwikkelingsprojecten ontgraven en afgevoerd. Het is duidelijk dat wanneer er duurzaam en kostenefficiënt met deze grondstromen omgegaan wordt, dit loont. Duurzaamheidsprincipes leveren een reductie in broeikasgassen èn in kosten op

Bosbeheer leer je door ervaring op te doen in het veld en niet op school. Maar blijft kennisoverdracht nog wel mogelijk?

Nieuwkoopse Plassen, midden in het veenweidegebied, de drie topterreinbeheerders uit Zuid-Holland aan tafel: Roline de Wilde (Natuurmonumenten), Annemiek Roessen (Staatsbosbeheer) en Michiel Houtzagers (Zuid-Hollands Landschap). profilering en omgang met mensen staat centraal. Waar zitten de overeenkomsten en verschillen tussen deze clubs?

Bosbouw is een zaak van lange adem, zéér lange adem. In het geval van bosverjonging heeft de bosbouwer misschien dus wel zijn belangrijkste taak. Dat moment van verjonging kan ineens op je af komen, bijvoorbeeld bij een calamiteit als storm of brand. Keuzes op dat moment bepalen voor generaties mensen de waarde van het bos en landschap. Hoe kijken twee bosbouwers terug op zo’n periode en wat vinden ze van het resultaat? Kor Kuipers en George Borgman over hun werk destijds bij de Arnhemse gemeentelijke bossen. Daarbij was er op de Koningsheide in 1972 en 1973 veel stormschade en woedde er in de droge zomer van 1976 een fikse brand

Maasheggenvlechten is een oud ambacht dat de laatste jaren opnieuw in de belangstelling komt. Niet in de laatste plaats dankzij het jaarlijkse Nationaal Kampioenschap Maasheggenvlechten, dat op 14 maart 2010 voor de vijfde keer plaatsvond in de Maasuiterwaarden in Oeffelt. Een prachtige omgeving, met achter de dijk veel meidoornhagen en al wat heggen, onder andere uit voorgaande kampioenschappen. Redacteur Ido Borkent deed zelf mee en maakte een fotoreportage.

De afgelopen jaren is de houtmarkt meer in beweging dan in de decennia hiervoor. Niet alleen zijn ondanks de recessie de rondhoutprijzen weer aan het oplopen, een ander product is met een opmars bezig : biomassa voor energieproductie. Dit laatste zal voor boseigenaren en bosbeheerders wellicht belangrijke gevolgen hebben, verwacht Kees Boon, voorzitter van de Algemene Vereniging Inlands Hout (AVIH).

Ze zijn alle vier redacteur van het nieuwe leerboek ‘Bosecologie en Bosbeheer’ en co-auteur van vele hoofdstukken. Vier heren, alle vier docent en onderzoeker met een passie voor bosecologie en bosbeheer, alle vier werkzaam aan een universiteit. Twee Vlamingen en twee Nederlanders: Bart Muys, Frits Mohren, Jan den Ouden en Kris Verheyen. Jarenlang werkten zij aan het boek dat volgens hen thuishoort op de boekenplank

Dit themanummer is gewijd aan de praktijk rond beheer en behoud van geodiversiteit en aardkundig erfgoed, ook wel aangeduid als aardkundige waarden. Het initiatief komt voort uit onze bezorgdheid over het ogenschijnlijk gemak waarmee deze waarden teniet worden gedaan en slechts beperkt bij het beheer van natuurterreinen worden betrokken. Daarmee geven we deze onderwerpen niet de waardering die hen toekomt. Wij hebben als gastredactie daarom getracht u als lezer én beheerder van natuur en landschap door middel van een breed scala aan artikelen deelgenoot te maken van deze zorg.

In Rotterdam wordt hard gewerkt aan een klimaatbestendige stad. Bodemgebruik en -beheer vormen daarvan belangrijke onderdelen. Het concept Cradle to Cradle geeft de mogelijkheid om de klimaatambitie te verbreden met aspecten als menselijke gezondheid, materiaalgebruik, biodiversiteit en ketenbeheer. Dat zijn ook thema's die binnen het bodembeheer een prominente plaats innemen. In dit artikel illustreren we de Rotterdamse zoektocht naar relaties tussen de aanpak vanuit de klimaat en de Cradle to Cradle invalshoeken

“Bos en natuur zíjn er gewoon, in de beleving van mensen. Ze realiseren zich niet dat dat van iemand is, dat iemand het onderhoudt en er paden in aanlegt, dat dat meer geld kost dan houtverkoop en subsidie samen opleveren. Als Bosschap vinden we dat eigenaren van bos en natuur iets terug moeten krijgen voor het maatschappelijk nut dat ze dienen.” Aan het woord is Ed Nijpels, sinds juli 2008 voorzitter van het Bosschap, het bedrijfschap voor bos en natuur, en daarmee opvolger van Annemarie Jorritsma. “Ik zal niet zeggen dat het Bosschap zo’n vergoeding kan regelen, maar we kunnen het wel op de agenda zetten.” Het Vakblad ging bij hem langs.

Is er in Nederland ruimte voor grote roofdieren? Natuurlijk wel, vinden vier zwaargewichten uit de Nederlandse natuurwereld, vier pleitbezorgers van wildernis. Als we maar voor genoeg ruimte en verbindingen zorgen, dan komen die wolf en lynx vanzelf. Een razend boeiend rondetafelgesprek tussen vier beheerders: Bert Takman en Erik Wanders (beiden Staatsbosbeheer), Wouter Helmer (ARK natuurontwikkeling) en Johan Thissen (de Zoogdiervereniging).