Search

Gelderland, de grootste provincie van Nederland, bordevol natuur en boeren. Boeren die al eeuwen samenwerken met de natuur. Een samenwerking die constant verandert en nu onder het vergrootglas ligt. Want de ecologie, de natuur, geeft signalen af. Bodemkwaliteit, biodiversiteit, waterkwaliteit: het loopt terug. Ook de maatschappij geeft signalen af en vraagt om een andere samenwerking tussen boer en natuur, tussen de boer en zijn dieren. Het Platform Natuurinclusieve Landbouw Gelderland wil elke Gelderse boer bijstaan in zijn of haar zoektocht naar een nieuwe balans in de samenwerking met de natuur op zijn bedrijf in zijn omgeving. Wij noemen dat natuurinclusief boeren. Joyce Kusters interviewt Rochus Kingmans van het Platform Natuurinclusieve Landbouw Gelderland.

De rijksoverheid en de provincies zetten onder meer in op extensivering van landbouwbedrijven om de gevolgen van stikstofdepositie, bodemdaling en achteruitgang van waterkwaliteit en biodiversiteit te verminderen. Ontwikkelrichtingen die daarbij genoemd worden, zijn kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw. Beide zijn vooralsnog niet concreet genoeg voor uitvoering in de praktijk. Het concept Boeren voor Natuur, gericht op de uitdagingen van de landbouw, wordt al jaren getest, en is relatief snel in te voeren. Dit extensieve bedrijfssysteem richt zich op herstel van landschap, biodiversiteit en waterkwaliteit. De boer ontvangt voor de inspanningen een langjarige vergoeding.

We moeten meer rekening houden met natuur binnen het Nederlandse landbouwsysteem. De roep is actueler dan ooit, maar klinkt in feite al decennialang. Tegenwoordig kijken we daarbij vooral naar boeren en overheden en veel minder naar de machtige voedselketen. In dit artikel pleiten wij ervoor dat overheden hun rol oppakken én dat de keten verantwoordelijkheid neemt. Een organisatie à la de SER zou kunnen helpen helpen om stappen te maken.

Natuurinclusief boeren is samenwerken met de natuur. Dat begint met de bodem, of beter gezegd de bodembiologie. Waarbij het in de kern gaat om het benutten van de ragfijne symbiose tussen plant, dier en het bodemleven. Stukje bij beetje herontdekken we die natuurlijke kracht en hoe die te ontsluiten. Bodemexperts en enthousiaste veehouders lichten dit toe.

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) staat voor een aantal grote uitdagingen die veel impact hebben op de maatschappij. Ontwikkelingen als verduurzaming van de landbouw en versterking van de natuur raken boeren in het hele land. Daarom vindt LNV het belangrijk om direct met boeren te communiceren over (nieuw) beleid en te horen wat er speelt in de boerenpraktijk. In 2019 is het ministerie gestart met de ‘LNV Community’. In deze community zitten 200 akkerbouwers, tuinders en veehouders die willen meedenken over het beleid van LNV. Via de LNV Community wil het ministerie meer inzicht krijgen in de leefwereld van individuele ondernemers. Met deze kennis kan het ministerie beleid en communicatie over beleid beter laten aansluiten op de boerenpraktijk. Communityleden kunnen elke maand reageren op vragen van LNV en ook zelf onderwerpen aandragen voor gesprek. Bij de selectie van deelnemers is gelet op het vormen van een diverse groep boeren uit verschillende sectoren. Bij de selectie is zoveel mogelijk gespreid op regio, bedrijfsgrootte, afzetmarkt, leeftijd en geslacht. De LNV Community is een besloten platform voor kwalitatief (niet cijfermatig) onderzoek met een beperkt deelnemersaantal. Het gaat bij kwalitatief onderzoek juist om het ‘waarom’ en ‘hoe’ om zo beter te begrijpen wat mensen motiveert en activeert. De resultaten van kwalitatief onderzoek zijn indicatief van aard en geven richting aan denken. Ze zijn niet één op één te extrapoleren naar de gehele doelgroep. In deze eindrapportage van 2022 worden de belangrijkste inzichten besproken die het afgelopen jaar uit de discussies op het platform naar voren zijn gekomen.

Kringloopboer Corné van Leeuwen uit het Zuid-Hollandse Schipluiden nam drie maanden geleden de melkveehouderij van zijn ouders over. Met een goede gezonde melkveestapel mooie kazen maken, daar focust hij zich op.

Op 24 januari 2023 organiseerde de lerende samenwerking van het Programma Natuur een digitale themasessie over kansen in het samengaan van landbouw en natuur. Met het aflopen van de eerste fase van Programma Natuur, zal het komend jaar vooral in het teken staan van de voorbereidingen van de tweede fase van Programma Natuur. In deze tweede fase staat het realiseren van systeemherstel centraal. Het programma zal dan ook zijn beslag hebben op de overgangsgebieden, waar landbouw en natuur samenkomen. Deze bijeenkomst diende dan ook als inspiratie daarvoor. Aan de hand van een aantal goede voorbeelden, gingen we in gesprek over de vraag die eraan komt: wat is er nodig om de volgende stap te kunnen zetten?

Eindrapportage Droomfonds 2016-2023. Kern van deze droom is de ontwikkeling van een veerkrachtig voedselsysteem waarin een weerbare bodem de basis is voor een gezond landbouwsysteem en waar robuuste dieren en gewassen, smaak en kwaliteit van producten centraal staan. Onder het Droomfonds zijn gedurende de periode van 2016-2023 achttien projecten uitgevoerd. Het merendeel van de projecten zijn nu (bijna) afgerond en deze brochure geeft een overzicht van de behaalde resultaten.

In het lespakket worden de thema’s biodiversiteit, kringlooplandbouw en natuurinclusieve samenleving op een heldere en actieve manier toegelicht. Dankzij de groepsopdrachten, huiswerkopdrachten en eindopdrachten kun je actief met de leerlingen aan de slag. Ook de vormgeving is afgestemd op de doelgroep. In de handleiding staan suggesties voor verschillende leerroutes, tips om het lespakket blended in te zetten en het bevat een overzicht van alle opdrachten in het lespakket.

Dit lespakket is ontwikkeld als antwoord op de vraag vanuit het onderwijs voor meer lesmateriaal rondom het thema biodiversiteit, natuurinclusie en kringlooplandbouw. Het lespakket is geschikt voor mbo-studenten Melkveehouderij niveau 2.

Dat we landbouwers begeleiden in het beheer van hun kleine landschapselementen, het plaatsen van stuwtjes, het aanleggen van bloemenranden, … is natuurlijk al lang geweten. Net als de voor– en nadelen die ze voor de landbouwer meebrengen. Maar welke diersoorten profiteren nu eigenlijk van agrarisch landschap- en natuurbeheer? De ingekorven vleermuis die KLE’s gebruikt als navigator, de patrijs die van bloemenblokken zijn thuis maakt, de kamsalamander die poelen gebruikt om zijn nageslacht te verzekeren, … We laten je kennismaken met enkele diersoorten die baat hebben bij de maatregelen die landbouwers implementeren.

De toekomst van de Nederlandse landbouw is duurzaam. Maar hoe ziet die eruit? In deze aflevering van Natuurgedreven vertellen de mensen van de Kwaalburgse Hoeve hun verhaal.​ Filmmaker Jasper Spanjaart ging voor het Wereld Natuur Fonds langs bij vier Nederlandse boeren die eiwitrijke gewassen verbouwen. Wat drijft deze ondernemers? En hoe zien zij het voedselsysteem van de toekomst?

​Filmmaker Jasper Spanjaart ging voor het Wereld Natuur Fonds langs bij vier Nederlandse boeren die eiwitrijke gewassen verbouwen. Wat drijft deze ondernemers? En hoe zien zij het voedselsysteem van de toekomst? De toekomst van de Nederlandse landbouw is duurzaam. Maar hoe ziet die eruit? In deze aflevering van Natuurgedreven vertellen de mensen van de Janmiekeshoeve hun verhaal.​

Judith Westerink is onderzoeker bij Wageningen Enviromental Research. Haar onderwerp is landscape governance. Ze is intensief betrokken bij de ontwikkeling van Boeren voor Natuur, een bedrijfssysteem dat onder meer wordt toegepast bij drie boerenbedrijven op landgoed Twickel. We vroegen haar wat Boeren voor Natuur betekent voor landschap en landschapsinclusieve landbouw. En wat haar wensenlijstje is voor de komende formatie.

'Samen duurzaam leren boeren door landschapslandbouw in de Peel' is een cursus voor boeren. Een training die van onschatbare waarde is, als u deelneemt aan het Peel Natuurdorpen project.

In deze podcast praten Ron Methorst, lector 'Omgevingsinclusief ondernemer' aan de Aeres Hogeschool, en WUR-onderzoeker Marcel Vijn over het opleiden van (toekomstige) boeren. Het soms lastige generatiegesprek, de communicatievaardigheden van jongeren en je bedrijf toekomstbestendig maken; onderwerpen die voorbij komen. (34:11 min.)

Nu klimaatdoelen, stikstof en achteruitgang van biodiversiteit maatschappelijk steeds urgenter worden, is er behoefte aan perspectief voor boeren. Het Markemodel biedt dat via een aanpak waarbij boeren en sturende partijen samen bepalen met welke regionale doelen op het gebied van lucht, water en land ze aan de slag gaan en welke beloning daar tegenover staat. In de Achterhoek werd dit model nu voor het eerst in de praktijk beproefd. Op vrijdag 9 december 2022 sloten de Boerenraad en de Markeraad een deal met elkaar.

De laatste jaren zien we dat natuurinclusieve landbouw (NIL) steeds meer in de praktijk wordt toegepast, dit sluit aan bij de doelstellingen van het rijk en de provincie. In Fryslân wordt maar liefst 40% van het totaal aan landbouwgrond verpacht. Met de grond hebben verpachters de basis voor NIL in bezit en kunnen ze het verschil maken. Zo kunnen dan immers letterlijk en figuurlijk meters worden gemaakt naar NIL. Vanuit de rol van goed rentmeesterschap denken steeds meer verpachters na over deze vorm van pacht. Wat is mogelijk en hoe pak je dat aan? Voor meer duidelijkheid en richting is deze uiting ontwikkeld. Voor een verpachter wordt duidelijk hoe hij NIL kan opnemen in het pachtbeleid, welke keuzes er zijn en hoe je dat uitvoert. Het succes van meer NIL bij te verpachte gronden is afhankelijk van een goede samenwerking met de boer. Dit is alleen te realiseren door met elkaar in dialoog te gaan. Bij dit gesprek kan deze ‘praatplaat’ erg functioneel zijn doordat deze duiding en richting biedt. Alleen met elkaar kan een stap voorwaarts gemaakt worden. Alleen kun je sneller, maar samen kom je verder.

Luister hier hoe wethouders, veehouder, omwonende en onderzoeker terugkijken op het project Werken aan een betere gezondheid in veedichte gebieden: In veedichte gebieden lopen spanningen tussen burgers en veehouders soms flink op. Omwonenden ervaren geurhinder en zijn bang voor hun gezondheid. Onze methodiek gebaseerd op het Bolk-model voor Positieve Gezondheid en Leefomgeving heeft in de gemeenten Boekel en Land van Cuijk een constructieve dialoog mogelijk gemaakt tussen bewoners en veehouders. Het resultaat: wederzijds begrip en erkenning, met de wil om problemen samen op te lossen.

Let's talk about transition! Bij de Wageningen Universiteit loopt sinds 2019 het onderzoeksproject Changing Together, waaraan 34 initiatieven meedoen die de transitie willen versnellen naar een circulaire bio-economie, een economie die gebaseerd is op hernieuwbare grondstoffen en waarin kringlopen zoveel mogelijk worden gesloten. Eén zo’n initiatief kan niet het hele systeem veranderen, maar verschillende initiatieven samen kunnen dit wel. In het onderzoeksproject Changing Together werken onderzoekers samen met de praktijk om te leren wat ervoor zorgt dat een initiatief nog duurzamer wordt, krachtiger, zich verder verbreedt of zich juist verspreidt. In deze derde aflevering praat Sandra van Kampen met 'Toekomstboerin' Klarien Klingen en onderzoeker Anne-Charlotte Hoes van Wageningen Economic Research over hoe een ándere vorm van landbouw meer onder de aandacht komt van beleidsmakers.

App voor MBO/HBO (richting melkveehouderij) om te leren over bodemkwaliteit en natuurinclusieve landbouw, onderdeel van ‘Greener future for young farmers’. De app is ook bedoeld voor agrariërs die hun kennis van de bodem willen verruimen. Studenten gaan met schep en deze app een graslandperceel in en leggen in de app vast hoe het staat met de bodem, planten, dieren en het landschap; waarbij alle eigenschappen van deze vier categorieën visueel, direct in het veld, te beoordelen zijn.

In 2018 is het melkveebedrijf van de familie Schalkwijk gestart met de omvorming van een gangbaar bedrijf naar een natuurinclusief en biodivers bedrijf. Stap voor stap is het bedrijf extensiever geworden; van 191 stuks melkvee op 56 hectare kleigrond in 2015 naar 131 stuks melkvee op 56 hectare nu. Ook zijn natuurinclusieve maatregelen genomen, zoals het aanplanten van bomen, het inzaaien van kruidenrijk grasland en het gebruik van natuurlijke middelen voor diergezondheid.

“Betrouwbare data, waar onze collega’s op kunnen bouwen”. Daar werken Els en Gerard Uijterlinde dagelijks aan op hun melkveehouderij in Twente. Op het bedrijf werkt het ondernemende stel aan iets wat in de volksmond ‘wetenschapsboeren’ genoemd kan worden.

The agricultural landscape in the Netherlands has changed drastically over the course of the last 70 years. After World War II, it was governmental policy that pushed the transition to intensive farming by giving out subsidies. These developments have also had an impact on the province of Friesland, where agriculture has a long history and is thereby embedded in the province’s landscape identity. However, years of scaling up have caused a loss of small-scale structures in the landscape. The result is not only the disappearance of a historic cultural landscape but also the rapid decline of a biodiversity. Fertilisers and pesticides are the two biggest polluters of Dutch surface water, both secondary effects of intensive agriculture. Today, the balance between ecology, the landscape and intensive agricultural practice is lost. This thesis has two main objectives. First a study, to understand the agricultural developments that have taken place since World War II in the Netherlands and specifically Friesland. This study will examine the effects these developments have on ecology, social structures, and the cultural heritage found throughout Friesland. Secondly, a research-by-design assignment aims to find a solution to how a new balance between agriculture, ecology and the landscape can be found through design. Three strategies are developed which are emphasising cultural-historical structures, strengthening ecological values and working with the vernacular. The strategies are implemented on a regional scale in Friesland and on a local scale in dialogue with a local farmer.

Wat houdt ‘natuurinclusieve landbouw’ precies in en, nog belangrijker, wat kun je ermee binnen jouw bedrijf? Om inspiratie op te doen nam NAJK in verschillende sectoren video's op bij jonge boeren door heel Nederland die natuurinclusieve maatregelen toepassen.

Jan Willem Erisman over de rol van stikstof in de (natuurinclusieve) landbouw.

Presentatie van Alex Datema over Natuurinclusieve transitie op Schiemonnikoog: Lessen voor het onderwijs. Met als onderwerpen: • Boeren • Natuur • Landbouw • Oplossingen die om een probleem vragen. • Lessen voor het onderwijs en meer.

Wat houdt ‘natuurinclusieve landbouw’ precies in en, nog belangrijker, wat kun je ermee binnen jouw bedrijf? Om inspiratie op te doen nam NAJK, samen met de provinciale AJK's, in verschillende sectoren video's op bij jonge boeren door heel Nederland die natuurinclusieve maatregelen toepassen.

Boeren met de natuur is wat betreft Martijn en Ursula te Brake het uitgangspunt binnen hun bedrijfsvoering op deze prachtige locatie in Woold nabij een Natura 2000 gebied. Zij zijn één van de zes Gelderse inspiratiebedrijven natuurinclusieve landbouw. ‘’We willen laten zien dat je ook op deze locatie op een moderne manier kunt ondernemen door juist gebruik en rekening te houden met de natuur op en rondom ons bedrijf”. Het komende jaar zullen we ze volgen in het hun zoektocht naar meer natuurinclusief ondernemen.

Wageningen University & Research publiceerde eind 2019 een toekomstvisie voor Nederland in 2120. Het toekomstbeeld, gepresenteerd op een nieuwe kaart van Nederland, laat zien hoe Nederland eruit kan zien als de natuur en natuurlijke processen een centrale rol spelen bij de grote transities waar Nederland voor staat. Het verhaal van Nederland 2120 laat het belang zien van een integrale ruimtelijke visie op de toekomst in relatie tot de klimaat- en biodiversiteitsopgaven. Het verhaal heeft een groot publiek bereikt. Dit rapport beschrijft de impact en vervolgstappen van Nederland 2120.

Op mijn inspiratietour langs innovators en transitie-pioniers in De Achterhoek bezocht ik ook Burgerboerderij De Patrijs in buurtschap Klein Dochteren en sprak ik oprichter Johannes Regelink.

Het pachtcontract met Staatsbosbeheer is voor Jan en Margreet de Ruijter een kans om boer te blijven in Vinkeveen. ‘Dit avontuur biedt ons toekomstperspectief.’

Op het klimaatvlak wordt er veel van boeren gevraagd en verwacht. Het landelijke gebied kan een grote bijdrage leveren aan de oplossing en er zelf ook beter van worden. Een overzicht wat er op boeren afkomt en wat zij kunnen doen wordt uiteengezet. Daarnaast geven we voorbeeld gegeven van hoe waterschap en collectief in het veenweidegebied al samenwerken op dit dossier (https://klimaatslimboerenopveen.nl/wp...) Dit is de aftrap van de kenniscirkel klimaat waarin de rol van collectieven in de oplossing duidelijk wordt en waarin beschikbare kennis wordt vertaald in praktische bruikbare kennis. Sprekers: Eppo Timmer, José van Miltenburg, Dorien Jansen.

Wij.land en Water, Land & Dijken werken samen aan een vruchtbare bodem. In het project 'Levende Veenbodems' verdiepen 24 rundveehouders in het veenweidegebied zich twee jaar lang in de bodem. We gingen met de hele groep op bezoek bij boer Willem-Jan Jansen in Weesp.

Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s) zijn overal. Veel partijen zijn ermee bezig en het is belangrijk dat deze systmatieken de juiste beweging stimuleren en op elkaar aansluiten voor een stapeling aan beloningen. Ook BoerenVerstand is hiermee bezig in een project met BoerenNatuur waar we jullie graag wat meer over vertellen. Sprekers: Alex Datema, Josien Kapma en Carleen Weebers.

De komende drie jaar laten boeren Joost, Boy en Monique aan anderen zien wat ze hebben geleerd in hun reis naar duurzaam boeren én duurzaam verdienen.

Joost: "Duurzaam boeren begint wel echt met duurzaam verdienen. We moeten bijvoorbeeld investeren in een nieuwe stal waarin we een ander mestsysteem hebben zodat we de bodem kunnen verbeteren."

Trouw presenteerde 6 oktober de jaarlijkse ‘Duurzame top 100’, een lijst voor uitblinkers die zich ‘van onderop’ inzetten voor duurzaamheid. Denk aan doortastende bomenplanters, duurzame voedseltelers en burgerinitiatieven. Coöperatie Land van Ons is alle drie en staat dan ook op de vijfde plek. Sinds 2019 kochten zij tweehonderd hectare grond om plaats te maken voor natuurvriendelijke landbouw.

Burgers kunnen een rol spelen in de transitie naar natuurinclusieve landbouw. Door bijvoorbeeld het consumeren van natuurvriendelijk geproduceerd voedsel of het doen van vrijwilligerswerk dragen zij bij aan de transitie en legitimeren zij beleid dat daarop is gericht. Eerder onderzoek suggereert dat de bereidheid hiertoe bescheiden is, wat zou samenhangen met een beperkte kennis over natuurinclusieve landbouw. In dit artikel onderzoeken wij deze hypothese, als één van de sleutels om de rol van burgers in de transitie te versterken.

In 2050 moet de landbouw en het landgebruik klimaatneutraal zijn. Een ingewikkelde uitdaging; zo produceren koeien methaan en uit kunstmest komt lachgas vrij, beide broeikasgassen. Anderzijds legt de sector ook veel koolstofdioxide (CO2 ) vast in bodem, bomen, gewassen en gras. Het klimaatbeleid staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van de noodzakelijke verduurzaming van onze voedselproductie en -consumptie. Voor agrarische ondernemers is dit van groot belang, omdat de verschillende maatregelen samenkomen op het boerenerf. Een integrale aanpak maakt de slagingskans groter.

Vijf jaar geleden zijn we gestart met het project Van pachter naar partner in de Vechtplassen. Een mooie en intensieve reis op zoek naar een andere verhouding met onze pachters. Een beweging van de klassieke zakelijke verpachter-pachter verhouding naar een relatie gericht op samenwerking, op partnerschap. Een samenwerking die uiteindelijk ook moet leiden tot herstel van biodiversiteit. Herstel van de bijzondere natuur in onze eigen gebieden, veelal met internationale natuurwaarden (N2000), maar ook herstel van biodiversiteit op het omliggende boerenland. Met acht boeren gingen we die uitdaging aan. Pioniers die het aandurfden om intensiever te gaan samenwerken met Natuurmonumenten. Dat ging niet altijd vanzelf, maar mede dankzij de samenwerking met Wij.land als derde partij steeds beter. Uiteindelijk heeft het al veel opgeleverd. Door samen dingen uit te proberen en ervan te leren, maakten we stappen de goede kant op en kregen we ook steeds meer begrip voor elkaar. Dit rapport geeft een inspirerend relaas van vijf jaar samenwerken, de mooie resultaten die dat heeft opgeleverd en de spin-off van deze samenwerking naar een veel grotere groep ondernemers in het veenweidegebied.

Een afwegingskader dat gebruikt kan worden als hulpmiddel om te bepalen aan welke projecten een collectief wel of niet mee wil/kan doen.

Flyer bij de wiki natuurinclusieve landbouw.

Deelgebied 1, de eerste fase van Oosterwold (aan de westkant van de A27) is volop in ontwikkeling. Het is tijd om vooruit te kijken naar de doorontwikkeling van Oosterwold: de tweede fase in deelgebied 2. Hier ligt een uitdagende opgave: het gaat om een enorm gebied dat geen ‘tabula rasa’ is maar wel een van de meest uitgestrekte open poldergebieden van Nederland betreft. De belofte van het plan Oosterwold van MVRDV is groots: wat is er nodig om deze belofte daadwerkelijk te verzilveren? Dit rapport bestaat uit twee delen: de analyse (van Oosterwold fase 1 plus een gebiedsanalyse gericht op deelgebied 2) en een schetsboek met daarin voorstellen voor oplossingen op verschillende schaalniveaus voor deelgebied 2.

Het project Brabants Bodem heeft als ambitie om het perspectief van agrarisch ondernemers die bijdragen aan de kwaliteit van natuur en landschap in Van Gogh Nationaal Park te versterken. Binnen Brabants Bodem worden verschillende projecten uitgevoerd, zo ook een drie jaar durend (2021-2024) praktijkproject waarin melkveehouders via de Brabantse Biodiversiteit-monitor (BBM) worden beloond wanneer zij bijdragen aan het verbeteren van de water- en bodemkwaliteit, het klimaat en de biodiversiteit in het Van Gogh Nationaal Park.

Sinds december 2018 werken Yoram van de Reep (1990) en Sarai de Haan (1987) met hart en ziel in de door hun gecreëerde ‘Pluktuin van Geesje’ in recreatiegebied Geestmerambacht. Met biodiversiteit hoog in het vaandel, hebben zij een waar paradijs voor ogen. Met creativiteit en oprechte aandacht op elk niveau, ontstaat onder hun handen een plek waar heel veel mogelijk wordt. Ilse van den Bosch bezocht de Pluktuin en ging in gesprek met Sarai en Yoram.