Search

Geçmişte yaşanan doğal ortam koşulların ortaya konması, paleocoğrafya araştırmalarında, özellikle jeoarkeolojik çalışmalarda büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla, daha çok Holosen çevre koşulları ve insana etkilerini ele alan ve ortamın klimatik, jeomorfolojik, hidrografik, toprak ve bitki örtüsü özelliklerinin belirlenmesinde birçok yöntem ve teknik uygulanmaktadır. Bunlardan biri de kireçtaşı mağaralarında bulunan speleotemler (dikitler = stalagmite) üzerinde yapılan çalışmalar, eski paleo-iklim araştırmak amaçlı için önemli bir arşivdir. Avantajları arasında: (a) geniş mekânsal dağılımı vermesi; (b) tarihleme teknikleri için uygun olması; (c) iklim proksileri açısından zengin olması; (e) süreklilik gösterebilmesi, uzun zaman aralığı ve karşılaştırılabilirlik özelliklerine sahip olması sayılabilir. Araştırma için kullanılan metotlar ve teknikler şunlardır: -Yaşlandırma: dikit örneklerinden Uranyum-Toryum serileri; - Paleo-iklim şartları: (1) oksijen izotopları (sıcaklık için) ve (2) karbon izotopları (nemlilik için) duraylı analizleri -İç yapısını (yıllık?) anlamak için: (1) taramalı elektron mikroskop (SEM) ve (2) ince kesit analizleri. Bunun yanı sıra laminalar, içlerindeki yıllık büyüme oranları açık / koyu renkli kalsit laminalarının sayısı ve kalınlıkları, spektral analizleri kullanılarak, yüzey iklim koşulları, yüzey sıcaklıkları, güneş aktivitesindeki yüksek frekanslı değişiklikler, iklim döngüler ve toprak CO2'nin mevsimsel değişimi gibi konularda önemli veriler sağlayabilir. Diyarbakır havzasında paleo-coğrafik koşulların insan yaşamı ve uygarlıklarla ilişkisini belirleme konusunda söz konusu teknik ve yöntemlerin uygulanması için bir vaka çalışması yapılmıştır. Bu amaçla Diyarbakır havzasının kuzeyinde Güneydoğu Torosların güney eteklerindeki orojenik kuşakta yer alan iki mağara tespit edilmiştir. Bunlar; Diyarbakır ili Dicle ilçe merkezi civarındaki Bozoba (Kulbeyn) mağarası ile Lice civarındaki, Dicle Nehri’nin kuzey kollarından biri ve ikinci kaynağı olan Dibni Çayı’nın bulunduğu Birkleyn mağarasıdır. Bu bildiride her iki mağaradan alınan ve oluşumu devam eden dikit örneklerine ilişkin ilk bulgu ve değerlendirmeler ele alınmış ve sunulmuştur. Natural environment conditions experienced in the past are of great concern in paleogeographic and geoarchaeological researches. Diverse approaches (methods, technics) are applied in these researches, that currently examine Holocene climatic conditions and their relationships with human, geomorphological, hydrographic, soil and vegetation conditions. Among these paleoenvironmental researches, the study of stalagmites, a type of secondary carbonate formed in limestone caves (where speleothems grow), is a performing approach. Among palaeoclimatic researches, stalagmites have become increasingly important among other geological archives. Stalagmites present indeed advantages such as a wide spatial distribution, a suitability for various dating methods, the presence of several climate proxies, the capacity of recording long intervals, a continuity in the record growth or/and discontinuities expressing humidity increase/decrease, or even drought. In addition, sampling cost is low comparably to some other approaches. Methods and technics for the study of stalagmite samples, comprise: (a)uranium-series dating, (b) analyses of oxygen and carbon stable isotopes of, (c) scanning electron microscope (SEM), and (d) thin section analyses (morphology; structure; grains). Compared with laminae thicknesses and stratigraphic characteristics, high resolution U-Th dating allows calculating annual growth rates of stalagmites in-between the dated points. In addition, the number of light and dark coloured laminated calcite provides, when completed with spectral analyzes, important data on climatic/environmental conditions for the formation of lamination such as: (a) surface temperatures, (b) drip rate related to effective infiltration, (c) seasonal variation of soil actitivty and CO2 concentration. The case study presented here aims mainly at evidencing climatic changes since the Last Glacial, their relationship with the sub-regional to regional paleogeographic evolutions, as well as providing data fort the study of the relationships between climate and human life and civilizations on the regional scale. In the frame of these aims, we identified two caves in the orogenic belt at the southern skirts of the Southeastern Taurus Mountains, north of the Diyarbakır sedimentary basin. These caves are: * the Bozoba cave system (Kulbeyn, in the Dicle district) * the Birkleyn cave system (in the Lice district). The limestone massif where the caves formed, is the birth place of the Dibni Stream, one of the northern branches of the Tigris river. In this presentation, our aim is to expose our initial findings, especially the evaluation of the time periods concerned, as well as the presentation of projected analyses and expected results. Keywords: Paleogeography, Speleothem, Stalagmite, Birkleyn Caves, Bozoba Cave.

Birkleyn mağaraları Türkiye’nin Güneydoğusunda Diyarbakır’ın yaklaşık 100 km kuzeydoğusunda Toros dağlarının başlangıç silsileleri arasında bulanan bir senklinal bitimindeki Korha Dağı bünyesinde bir mağaralar kompleksidir. Bu mağaralardan birinde Dicle nehri çıkış bulur. Nehrin bu mağaradan doğduğu zannedilir. Aslında burası nehrin kaynağı değildir; Korha dağının altındaki 900 metrelik doğal tünelin sonudur. Dicle nehri yer altı tüneline geçmeden önce dağın bünyesinde kanyon bir vadi açmıştır. Ancak tektonik yükselme, yer göçmeleri ve karstlaşma sonucu nehir kanyondaki yatağını terk edip yeraltındaki tüneline yerleşmiştir. Kanyon yamacındaki mağaralardan biri iskan görmüş, tabanında kalın kültür dolguları, duvarlarında ise Asur krallarına ait rölyef ve kitabeler mevcuttur. Kanyonun kuzey yamacındaki en üst mağara ise yaklaşık 800 metre uzunluğunda olup, mağara içinde sarkıt, dikit, sütün ve traverten havuzları gibi oldukça zengin mağara içi oluşumları söz konusudur. Birkleyn mağaraları hem oluşumu ve jeomorfolojik ve karstik özellikleri hem de arkeolojik değeri nedeniyle önemli bir turizm potansiyeli taşıyan doğal değerlerimizdendir.