Search

Admittedly, the value of philosophy is that it pursues finding the problems and offering universal solutions. That applies to the examples of classification of sciences and “perspective” matters in this subject, especially the general aspects of that perspective which offers a solution to the problem is essential. Thereby, the actual value of universal, systematic, rational, justified, perspective-based and purposeful philosophical thoughts; and the theoretical and practical benefit of philosophical heritage for us is better understood considering the impossibility of the direct transmission of thoughts and experiences which are produced/discovered in the particular time and space. This is also the case with the classification of sciences. Al-Fārābī, whose thoughts we are focusing on in this article, is the first Islamic philosopher who extensively worked on the classification of sciences in the philosophy of Islam. As a systematic thinker, Al-Fārābī wrote İhsau’l-ulûm (Enumeration of the Sciences) on this subject. However, the philosopher’s contribution to the subject is not limited to that above-mentioned book, he wrote on this matter extensively in his other works. It suggests that Al- Fārābī’s classification of sciences rests upon a specific worldview and perspective besides a specific pedagogy, moreover, it seems to be driven by the desire to realise a specific aim. Al-Fārābī’s thoughts on this subject have been widely studied before, in this paper we revive his thoughts on science, religion and philosophy while seeking to see whether there are any horizons in his philosophy that could shed light on our days., Kabul edilir ki, felsefenin değeri, sorunları görmek ve bu sorunlar için genel-geçer çözümler sunmak peşinde olmasıdır. Bu, ilimlerin sınıflandırılması örnekleri için de geçerlidir ve bu konuda esas olan “perspektif”tir ve bu perspektifin sorunun çözümü için sunduğu yaklaşımın genelliğidir. Dolayısıyla bu açıdan bakılırsa ve belli bir zaman ve mekânda üretilmiş/keşfedilmiş düşünceyi ve tecrübeyi birebir aktarmanın imkansızlığı da göz önüne alınırsa, tümel, sistemli, rasyonel, gerekçelendirilmeye çalışılmış, belli bir perspektife dayalı ve belli bir amaca matuf felsefi düşüncelerin aktüel değeri, felsefi mirasın bizim için teorik ve pratik yararı daha iyi anlaşılacaktır. İlimler sınıflandırılması ile ilgili birikim de böyledir. Burada görüşlerini ele almaya çalıştığımız Fârâbî, İslam felsefesinde ilimler sınıflandırması alanında kapsamlı ve sistematik bir düşünce ortaya koyan ve bu konuda İhsau’l-ulûm (İlimlerin Sayımı) adlı müstakil bir eser de yazan ilk İslâm filozofudur. Filozof bu konuya o kadar önem vermiştir ki, adını andığımız eseri yanında daha başka eserlerinde de konuya geniş oranda yer vermiştir. Öyle görülüyor ki, Fârâbî’nin ilimleri sınıflandırması, belli bir dünya görüşüne, belli bir bakış açısına ve belli bir pedagojiye dayanmakta ve belli bir amacı gerçekleştirme arzusuna dönük gözükmektedir. İşte burada biz, Fârâbî’nin çokça işlenmiş bu konudaki görüşlerini yeniden gündeme getirerek ve ilim, din ve felsefe hakkındaki görüşleri de göz önüne alınarak bugüne de ışık tutabilecek birtakım ufuklara sahip olup olmadığına bakmaya çalışacağız.

dinbil Hierarchical structure of values has been criticized by some of the new Kantian philosophers for not being systematic and lack of a certain kind of justification of values, which were handled by Max Scheler by all means before Hartmann. Hartmann, pursuing the path pioneered by Scheler in the field of Ethics of Contextual Values (Materiale Wertethik), reinterprets the values in terms of definition, relation, phenomenon, and at the same time, he set forth the values in a hierarchical order with an approach based on his own new entity (neue Ontologie) philosophy. Reality is divided into two as real and ideal by Hartmann. According to this distinction, reality is divided into four groups on the basis of the basic relationship of advertising categories, while the ideal is defined as the essences (values) that signify another type of existence, showing the characteristic of generality and their realization. The arrangement of the structural qualities of the relations between the ideal essences, which are thought to constitute an ideal sphere of existence and which are perceived as a priori through sensation in this field, through the inter-stratified relation, feature, common and different categorical classification points to a hierarchy. Hartmann, having examined the phenomena with an analytical method indifferent to real or ideal, argues that the existence of a categorical structure in the phenomena of the ideal field can be revealed through the knowledge of value relation, just like the phenomena of the real field. Hartmann’dan daha önce Max Scheler tarafından değerlerin hiyerarşik yapılarının bütün değer alanlarını kapsayacak şekilde ele alınması, sistematik olmayışı nedeniyle ve belirli türden bir temellendirme eksikliği iddiasıyla bazı yeni Kantçı filozoflar tarafından eleştirilmiştir. İçerikli Değerler Etiği (materiale Wertethik) alanında Scheler’in açtığı yolda ilerleyen Hartmann değerleri tanım, ilişki, olgu vb. açılardan yeniden yorumlarken aynı zamanda değerleri hiyerarşik bir düzen içinde kendi yeni varlık (neue Ontologie) felsefesini temele alan bir yaklaşımla göstermeye çalışmıştır. Bilindiği gibi Hartmann varlığı real ve ideal olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Bu ayrıma göre real varlık, varlık kategorilerinin temel ilişkisinden hareketle dört tabakaya ayrılırken ideal varlık, başka türden bir varlığı imleyen özler (değerler) olarak, genellik özelliği gösteren ve gerçekleştirilmelerinden bağımsız olan varlık olarak tanımlanır. İşte ideal bir varlık alanı oluşturduğu düşünülen ve bu alanda duygu yoluyla a priori olarak kavranan ideal özlerin kendi aralarındaki ilişkilerin, tabakalar arası bağıntı, özellik, ortak ve farklı kategorik sınıflandırılması yoluyla yapısal niteliklerinin düzenlenişi bir hiyerarşiye işaret etmektedir. İster real isterse ideal olsun fenomenleri analitik bir yöntemle inceleyen Hartmann tıpkı real alanın fenomenlerinde olduğu gibi ideal alanın fenomenlerinde de kategorik bir yapının varlığının değer ilişkisi bilgisi yoluyla ortaya konulabileceğini savunmaktadır. 939925

Bir düşünce olarak felsefenin neliğinebakıldığında, genellikle “analitik”, “sentetik”, “spekülatif”, “kümülatif”,“gerekçeli” ve “eleştirel” gibi nitelikler üzerinden tanımlama ya da resmetmeyoluna gidildiği görülür. Şüphesiz bu kavramlar, belli içeriklerle diğerdüşünce alanlarının; mesela bilimin de nitelikleri olan anlamlardır. Felsefeninkabul gören genel niteliklerinin yanı sıra bilhassa “eleştirellik”, felsefenintemel niteliği olarak kabul edilir. “Töz/cevher” kuramıyla ifade edecekolursak, nasıl ki ilinek/araz olarak bir nitelik, söz gelimi bir “uzuv”;örneğin bir “yüz”, bir hayvan tözüne yüklendiğinde başka, bir insan tözüneyüklendiğinde başka bir “suret” oluyorsa, anılan nitelikler de felsefe“cevherine” yüklendiğinde anlam genişlemesi ya da farklılaşmasıkazanabilmektedir. Buradan hareketle denebilir ki, araz olarak nitelikler,yüklendikleri cevher olmadan anlaşılamazlar. Zaten cevher-araz teorisiaçısından, onların kendi başlarına bir varlığından bile söz etmek mümkündeğildir. Kısaca “eleştirellik” hangi düşünceye yüklem olmuşsa ve hangidüşünceyi “resm” ediyorsa, ona göre de bir içerik kazanmaktadır. Felsefe söz konusu olduğunda da “eleştirellik”felsefenin en ayırıcı niteliği olmaktadır. Mantık diliyle ifade edecek olursak“eleştirellik” felsefenin “faslı” gibidir ve neredeyse felsefenin mahiyetinibelirleyecek bir nitelik olarak anlaşılmıştır. İslam felsefesinde de “felsefe”böyle anlaşılmıştır. Nitekim biz de, bu anlayışa, yani İslam felsefesinde“felsefe”nin bir “eleştirel düşünce” olarak algılanmış olduğuna, “felâsife”ninilki olarak kabul edilen Kindî’nin görüşlerinden hareketle dikkat çekmeyeçalışacağız. Kısaca acaba Kindî felsefeden ne anlamaktadır ve onun felsefeanlayışında eleştirellik’in yeri nedir?, When we look at the quality of philosophy as a thought, it is generallyseen that the way to define or illustrate is based on qualities such as“analytical”, “synthetic”, “speculative ”,“ cumulative ”,“ reasoned ”and“critical ”. Without a doubt, these concepts, with certain contents, are theattributive meanings of other areas of thought; for example, they are the attributivemeanings of science as well. On the other hand, of these, “criticality” is aleading quality of philosophy along with “speculative”, “cumulative”, and“rationally justified”. if it is expressed by the “substance / ore” theory, howdoes a quality as an accident or attribute, for example a “limb”; for example,if a “face” becomes another when it is loaded into an animal substance, another“image” when it is loaded into a human substance, the aforementioned qualitiescan gain meaning expansion or differentiation when loaded into the ore ofphilosophy. It can be said from this point that the qualities as accident orattribute cannot be understood without the ore they are loaded with. What ismore, according to the theory of ore-accident, it is impossible to accept thesole existence of these concepts. In short, the quality of “criticality” gainsa content depending on which sentence it is a part of or which thought it“pictures”. When it comes to philosophy, “criticality” is the most distinctive featureof philosophy. To put it in logical language, “criticality” is like the“chapter” of philosophy and is almost understood as a quality that willdetermine the nature of philosophy. The philosophy is also understood in thisway in Islamic philosophy. As a matter of fact, in this study we will try todraw attention to this understanding, that the “philosophy” is perceived as a“critical thought” in Islamic philosophy, from the views of Al-Kindi, the firstof Islamic philosophers. Briefly, what does Kindi understand from philosophyand what is the place of criticality in his philosophy?

Eğitim kendi içinde, gerek kuramsal olarak ve gerekse uygulamada pek çok sorun, çatışkı ve paradokslar barındırmaktadır. Eğitimciler ve eğitim felsefecileri tarafından bunlara çözümler önerilmiştir ve önerilmeye de devam edilmektedir. Ancak bazı sorunlar vardır ki, onlar öyle pek üstesinden gelinecek problemler gibi gözükmemektedir. Ancak burada bizim bu alandaki bütün paradoks ve antinomileri detaylandırmamız ve bir çözüm önerisinde bulunmamız mümkün değildir. Yapacağımız şey, sadece kimi “antinomi”lere dikkat çekmekten ibaret olacaktır. “Çatışkı” ve “çelişki” olarak karşılanan antinomi kavramı, iki yasa arasındaki, yani her biri kendinde geçerli olan iki prensip arasındaki çelişkiyi ifade eden bir kavramdır. Tezlerden ve antitezlerden her birinin doğru, geçerli ve “yasayı yapmaya” elverişli olması durumudur. Dolayısıyla çatışkılar birbirine indirgenemezler, birini ihmal etmeden ya da araya ek bir üst prensip konulmadan çözülemezler. Böyle bir çözüm yolu tutulsa bile bu her zaman tartışmaya açık olmak zorundadır. Eğitim ve öğretim söz konusu olduğunda bu çatışkı ve çelişkilerin başlıcaları şunlardır: “Aktarma ve Kendiliğindenlik”, “Disiplin ve Özgürlük”, “Zorlama ve İstek”, “Eğitim ve Politik Rejim”, “Teknikçilik ve Belirsizlik”, “Müfredat, Standartlar ve Değişim”, “Sorumluluk ve Sınavlar”… Özellikle eğitim bağlamında düşünüldüğünde, bu kavram çiftlerinin aralarında bir zıtlığın olduğu kolayca görülmektedir. Ama yine eğitim söz konusu olduğunda, bunlardan hiçbirinden büsbütün vazgeçilemediği de bilinmektedir. Öyleyse, eğitim planlama, program geliştirme ve eğitim pratiğinde, yani hem planlamada hem de uygulamada, bunların devamlı olarak göz önünde tutulması ve sorgulanması bir zorunluluktur. Yani onlar hakkında dikkatli olunmalı ve alınan kararlar sürekli olarak gözden geçirilmelidir. Çünkü söz konusu sorunları göz ardı eden eğitim yaklaşımlarının, problemin çözümüne hiçbir katkıda bulunmadığı ortadadır. Oysa aslında bütün eğitim öğretim tartışmaları, en sonunda bu problemler etrafında dönmektedir. Öyleyse işe bunlar üzerinde düşünerek başlamak gerekmektedir., Considering theory and practice, education consists of many problems, antinomies and paradoxes in itself. Solutions of these problems have been proposed by educators and philosophers of education. However, some of these problems seem to be difficult to deal with. It is impossible to set forth a detailed explanation of the entire paradoxes and antinomies in this study. The task is to pay attention to certain antinomies. The concept of antinomy, which is understood as “paradox” and “contradiction”, refers to the contradiction between two laws, namely, two principles each of which is valuable on its own right. That means both thesis and antithesis are accurate, valid, and “eligible to make laws”. Hence principles which generate antinomies cannot be reduced to one another, furthermore to be able to solve the problem either one of them must be neglected or additional superior principal must be added. That kind of solution should remain open to discussion. In the context of education, the main antinomies and contradictions follow: “Transference and Spontaneity”, “Discipline and Freedom”, “Enforcement and Will”, “Education and System of Government”, “Technicality and Ambiguity”, “Curriculum-Standards and Change”, “Responsibility and Exams” etc. Considering the context of education there is a contradiction between those pair of concepts. Yet in the case of education, none of them could be abandoned. Considering and questioning those dichotomies are inevitable for theoretical and practical aspects of education and improvement of the education programme. Namely, one should walk on thin ice about those issues and revise constantly. It is clear that educational approaches disregarding those issues are not helping to solve the problem. In fact, all kind of education-related discussions revolves around those problems. So we should begin by contemplating the aforementioned

Eğitim her dönem ve şartta dikkat edilmesi ve tartışılması gerekenbir olgudur. Özellikle modern dönemlerde, her insan, örgün ya da yaygın birşekilde eğitim gördüğü için bu olgunun önemi kendiliğinden ortayaçıkmaktadır. Zira eğitim hemen fark edilebileceği gibi çok karmaşık ve aynızamanda birçok unsur ile birlikte düşünülmesi gereken bir olgudur. Bu nedenlebütün ilgili unsurlar üzerine düşen katkıyı sağlamalıdır. Bu itibarladır ki eğitimüzerine aynı zamanda “felsefi bakış tarzı”yla da düşünmek bir zorunlulukolarak görünmektedir. Hele Türk Eğitim Sistemi söz konusu olduğunda,yapılan onca çabaya rağmen çok ciddi kavramsal, yapısal ve yöntemselsorunları olduğu konusunda ilgili herkes mutabıktır. Öyleyse toplumun bukonuyla ilgili her kesimi, belli yaklaşım ve bakış açılarını, yargılarını “askıyaalıp” üzerine düşeni yapması gerekir. Açıktır ki, eğitimin sosyo-kültürel,siyasi, ekonomik, düşünsel, psikolojik… sonuçları devamlı olarak gözdengeçirilmesi gerekmektedir. Bu gözden geçirmenin tek bir alanlasınırlandırılmayacak çok çeşitli yolları vardır. Eğitime yaklaşımların ve onungidişatını fark etmenin en başta gelen yollarından biri ise, bütüncül, gerekçeli,analitik, sentetik ve eleştirel bakıştır. İşte bizim bu çalışmada dikkat çekmeyeçalıştığımız temel tema, bu bakış tarzını temsil eden “felsefi bakış tarzı”nıneğitime yaklaşımlarda ve eğitimle ilgili kararlarda ihmal edilmemesigerektiğine dikkat çekmekten ibarettir.

Fârâbî'nin değerlerle ilgili görüşü yetkinlik ve mutluluk öğretisine dayanmaktadır. Yetkinlik ve mutluluk öğretisi ise Faal Aklın feyezânına açık olmayı, onunla ittisal kurup ondaki akledilirleri almayı ve sonunda da onun derecesine yükselip melekût âlemine katılmayı gaye olarak göstermektedir. Böylece aklın yetkinlik dereceleri, Faal Akıl ve er-Reîsü'l-evvel hakkındaki görüşleriyle, Fârâbî'nin, yetkinlik ve mutluluğu, Faal Akılla ittisal kurmaya bağlamakla değerlerin kaynağını, en azından ilkeler bakımından aşkın bir kaynağa dayandırıyor görünmektedir. İşte bu çalışmada, Fârâbî'nin değerlerin kaynağını gerçekten bu anlamda aşkın bir kaynağa dayandırıp dayandırmadığı sorunu ele alınmaktadır., One of the most controversial problems of values, as far as is known, is the problem of sources of values. Since an answer to the question of `What is the source of values?` is associated with several controversial issues in the field of morals. In this study, Farabi’s thoughts about the source of moral values will be examined. However, this very issue of source is put under the spot in terms of what and how Farabi determined moral values. Is the source of moral values, which is mostly expressed in terms of “good” and “bad”, contained in the human or do they exist somewhere beyond the self? If it is the man, then is it the human who determines the potentials these values? If these values exist beyond the man, in this case, how the concept of “freedom of choice” of humans could be explained? These questions indicate that to address the problem of values requires taking into consideration many other related issues. In order to identify opinions related to this problem in the philosophy of philosophers like Farabi, it requires taking into account the entire philosophy of him. That’s why, in this study, first of all, the issue of how Farabi has grounded his identification of morals principle will be discussed briefly then the human perception will be examined as far as is relevant. Starting from this premise, it is also aimed to identify the thoughts about the source of values. However, as indicated, the fields of philosopher, existence, knowledge and value fields are discussed within an entirety, when determining his views related to our subject this holistic approach is always taken into consideration as much as possible.

İbn Sînâ, İslam düşüncesi literatüründe “felsefenin büyük üstadı” (eş-şeyhu’r-reîs) olarak anılır. Bu isimlendirme aslında onun İslâm düşüncesi içindeki öneminin bir teyididir. Zira o, hem kendisinden önceki hem de sonraki İslam felsefe ve kelamının merkezinde duran bir düşünürdür. Dolayısıyla denebilir ki, İslam düşüncesinin gerçekten anlaşılması için, İbn Sînâ’nın felsefesinin anlaşılması bir başlangıç noktası olarak alınmalıdır. Avicenna olarak bilindiği Batıda da “İbn Sînâcılık” (Avicennism) akımını oluşturacak şekilde belli bir zaman diliminde etkili olmuş bir düşünürdür. İşte bu çalışmada İbn Sînâ’nın hem genel olarak İslam düşüncesi ve hem de özelde İslâm felsefesi içindeki merkezi konumuna kimi genel örneklerden ve etkilerinden hareketle işaret edilmeye çalışılacaktır. Bununla birlikte onun Batı düşüncesine etkisi üzerinde de durulacaktır.

Fârâbî'nin değerlerle ilgili görüşü yetkinlik ve mutluluk öğretisine dayanmaktadır. Yetkinlik ve mutluluk öğretisi ise Faal Aklın feyezânına açık olmayı, onunla ittisal kurup ondaki akledilirleri almayı ve sonunda da onun derecesine yükselip melekût âlemine katılmayı gaye olarak göstermektedir. Böylece aklın yetkinlik dereceleri, Faal Akıl ve er-Reîsü'l-evvel hakkındaki görüşleriyle, Fârâbî'nin, yetkinlik ve mutluluğu, Faal Akılla ittisal kurmaya bağlamakla değerlerin kaynağını, en azından ilkeler bakımından aşkın bir kaynağa dayandırıyor görünmektedir. İşte bu çalışmada, Fârâbî'nin değerlerin kaynağını gerçekten bu anlamda aşkın bir kaynağa dayandırıp dayandırmadığı sorunu ele alınmaktadır.

ÖZETİnsanoğlunun her çağda ve zamanda elde etmek istediği, dolayısıyla felsefede de ne olduğu ve nasıl kazanılacağı hep tartışılagelmiş olan mutluluk konusu, İslâm felsefesinin de önemli konularından biridir. Bu çalışmada IX-XI. yüzyıl arasındaki dönemde İslâm felsefesini temsil eden önemli filozoflardan Kindî, Râzî, Fârâbî, Âmirî, İhvân- Safâ, İbn Miskeveyh ve İbn Sinâ'nın mutluluk görüşleri incelenmiştir. Birinci Bölümde, görüşleri incelenen filozofların gerçek mutluluk dediği mutluğun mahiyeti, belli kavramlardan hareketle belirlenmeye çalışılmıştır. Yine aynı bölümde mutluluğun hangi konularla alakalı olduğunu ve dolayısıyla nasıl ele alınıp incelenmesi gerektiğine de işaret edilmiştir. İkinci ve Üçüncü bölümlerde ise birinci bölümde ortaya çıkan tabloya uygun bir şekilde ilkin mutluluğa götüren bir yol olarak görülen felsefe ve dolayısıyla ilimler incelenmiş, sonra bir bütün olarak insan, onun alemdeki yeri, nefsi ve güçleri incelenerek mutluluk ilkesinin ahlâkı nasıl belirlediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Toplum ve mutluluk konusuna ayrılan Üçüncü Bölümde ise mutluluk için bir toplum içinde yaşamanın şart olup olmadığı araştırılmıştır. Bu bölümde ayrıca iyi ve kötü kavramlarıyla kötülük sorunu da mutlulukla alakası bakımından incelenmiştir. Mutluluk görüşleri incelenen filozofların mahiyetini açıklamaya, varlığını temellendirmeye ve nasıl kazanılacağını göstermeye çalıştıkları mutluluk, "gerçek, devamlı ve en yüce" dedikleri mutluluktur. Bu mutluğu ifade eden terimler "es-saadetü'l-kusvâ, es-saadetü ale'l-hakika, el-lezzetü's-sermedî"... gibi terimlerdir. Yine en son gaye, en yüksek iyi (summum bonum) ve nihai yetkinlik de bu mutluluğa işaret etmektedir.SUMMARYThe name of the thesis: Happiness in İslamic Philosophy The happiness subject, manking have ever wanted to reach, and alweys discussed its character and how to gain in philosophy, is one of the mort important subjects of İslamic philosophy. İn this thesis, Kindî, Râzî, Fârâbi, Âmirî, İhvân-ı Safâ, İbn Miskeveyh and İbn Sina's, represent atives of İslamic philosophy in the period between IX.and XI. centuries, opinions about happiness are studied. In the first chapter, the character of happiness, regarded as genuine happiness by those philosophers, is tried to be defined in accordance wiht principal concepts. In addition, the subjects, concerning happiness, and thus how to study it are dealt with. In the second and third cehapters, in accordance with the consequence of the first cehapter, First, the philosophy and sciences, as the ways taking to the happiness, are investigated. Later, that how the principle of happiness defines the ethics is tried to be fixed by dealing with manking as entirely, his place in the üniverse, his soul and abilities. The third chapter is assigned to society and happiness, and also in this chapter, whether or not living in a society is a condition for happiness is dealt with. In addition the concepts of good and bad, and the problem of badness are investigated from the aspect of their connection with happiness.The happiness those philosophers try to explain, originate and designate how to reach, is happiness they call "genuine, permanent and the most lofty". This happiness is expressed in the terms such as " al-saade al-kusvâ,, al-saade al-hakîka, al-lezze al-sermedî" etc. The last aim, summum bonum and the final perfection designate also this happiness.

Yüksek Lisans Tezi, Bu araştırmanın amacı, ahlak felsefesinin temel tartışma alanlarından olan erdem etiğini Aristoteles ve Alasdair MacIntyre örneği üzerinden incelemektir. Erdem ve ahlak tartışmaları, insana ve topluma dair şeyler olmaları yönüyle hemen her dönemin önemli konu başlıkları olarak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda Aristoteles gibi bir Antik Yunan düşünürünün de erdem öğretisi bakımından ortaya koymuş olduğu fikirlerin değeri devam etmektedir. Nitekim ahlak, insan ilişkilerini konu edinmesini bakımından tarih üstü bir disiplindir. MacIntyre, Aristoteles sonrasında gelen bir düşünür olarak Aristoteles'ten etkilenmiştir. Ancak her iki düşünürün çıkış noktalarının birbirlerinden farklı olduğu görülmüştür. Aristoteles tutarlı bir ontoloji üzerinden erdemlerin ne'liğine yönelirken; MacIntyre erdemlerin tarihsel ve toplumsal olduğuna vurgu yapmıştır., The purpose of this research is to examine the ethics of virtue, one of the main areas of discussion of moral philosophy, through the example of Aristotle and Alasdair MacIntyre. Virtue and moral debates stand out as one of the most important topics in each period in terms of being something about people and society. In this context, the value of the ideas put forward by an Ancient Greek thinker like Aristotle in terms of virtue teaching continues. Because morality is a historical discipline in terms of human relations. Mactintyre was influenced by Aristotle as a thinker who came after Aristotle. However, it was seen that the exit points of both thinkers are different from each other. As a matter of fact, while Aristotle is turning to the virtue of virtues through a consistent ontology; He stressed that virtues are historical and social.

Bu çalışmada Batı'da Akıl Çağı olarak nitelenen Aydınlanma Çağının gerçek kurucularından biri olarak kabul edilen İngiliz filozofu John Locke'ın siyaset felsefesi açısından hala belirleyici olan, devlet ve birey hakkındaki görüşünü ortaya koymaya çalıştık. Bununla birlikte onun Modern dönemde meydana gelen değişim ve dönüşümlere siyaset felsefesi açısından nasıl etki ettiğini, doğa durumundan kopuşun ve bunun toplumun oluşumuna etkisi, devletin ortaya çıkışı ve devletin yükümlülükleri ile yönetim şekilleri hakkındaki görüşlerini de analiz etmeye çalıştık. Locke'un felsefesinin hareket noktasında birey yer aldığından kendi siyaset felsefesinin ağırlık merkezine bireyi yerleştirmiş ve bu çerçevede birey ve devlet ilişkisini açıklamaya çalışmıştır. Biz de birey ve devlet ilişkisine yönelik Locke'ın fikirlerini ele alarak analizini yaptık ve bu analizi daha anlaşılır kılmak ve bu çalışmamızı devlet-birey çerçevesinde anlamak için dünyevi devlet ve kilise ilişkisine değinerek, modern liberal sistemde devlet birey ilişkisini inceledik. Orta Çağ da Kutsal Devlet anlayışıyla oluşturulan sistemde birey arka plana atılmış ve her şeye boğun eğen itaatkar bir varlık olması istenmiştir. Devlet ise kilise-tanrı ekseninde varlığını sürdürmüş ve kilisenin etkisi altında olmuştur. Dolayısyla Locke, bütün eserlerinde mutlak otoriteye karşı çıkarak, kilise öğretisini ret etmiş, yeni dönemde önemli etkiler bırakacak, bireycilik, liberalizm, devletin sınırlamaları gibi konuları ele almıştır. Anahtar Kelimeler: John Locke, Birey, Devlet, Kilise, Tanrı, Doğa Durumu, Doğa Yasası, Yönetim, Özgürlük, Liberalizm, Eşitlik, Toplum Sözleşmesi. In this study, we tried to put forward the view of the British philosopher John Locke, who is accepted as one of the true founders of the Enlightenment Age, which is called the Age of Reason in the West, about the state and the individual, which is still decisive in terms of political philosophy. However, we also tried to analyze how it influenced the changes and transformations that took place in the Modern period in terms of political philosophy, the detachment from the state of nature and its impact on the formation of society, the emergence of the state, and its views on the obligations and forms of government. Since individual is at the starting point of Locke's philosophy, he placed this term in the centre of his political philosophy and tried to explain the relationship between individual and state. We analized Locke's thoughts through individual and state relations, in order to make this more understandable we touched on the reletionship of secular state, church and examined modern liberal system. In middle age, with the sense of sacred state system, individual was pushed aside and considered as an obedient entity, however state was under the influence of church. Accordingly Locke was against absolute authority in his studies and denied the discipline of church and tried to explain such subjects as liberalism, individualism and restriction of state. Keywords: John Locke, Individual, State, Church, God, Nature Status, Law of Nature, Freedom, Liberalism, Equality, Society Contract. 195

Bu çalışmada insan felsefesinin problem alanlarına dair Gazzali'nin verdiği cevaplar incelenmiştir. Gazzali'de insan, her alanda değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda Gazzali'nin siyaset, toplum, eğitim, ahlak, din, bilim ve tasavvuf alanları hakkında yaklaşımından bahsedilmiştir. 'Ben kimim?' sorusuna cevap vermek için benlik algısı incelenmiştir. Benlik algısının oluşum süreci, insanın biyolojik gelişimi temelinde açıklanmıştır. 'Ben kimim?' sorusuna verdiği cevap incelenmiştir. Disiplinler arası (felsefe- psikoloji) çalışma yapılmıştır. Felsefenin 'kendini tanı' ilkesinden hareketle Gazzali'nin benlik algısı verilmiştir. Bunu yaparken benlik türleri konusunda William James'in ayrımından faydalanılmıştır. In this study, the answers of Gazzali about the problem areas of human philosophy were examined. People in Gazali have been tried to be evaluated in every field. In this context, Gazzali's approach to politics, society, education, ethics, religion, science and Sufism (mistisizm) has been mentioned. The self-perception was examined to answer the question 'Who am I?'. The process of formation of self-perception is explained on the basis of human biological development. Gazzali's answer to the question 'Who am I?' was examined. Interdisciplinary (philosophy-psychology) study was conducted. Based on the principle of 'self-diagnosis' of philosophy, Gazzali's self-perception has been given. While doing this, William James's distinction has been used for the types of self. 159

Yüksek Lisans Tezi, Eğitime Empirik Yaklaşımlar: Locke ve Spencer Örneği başlıklı tez çalışması "Giriş" ve "Sonuç" bölümleri dışında üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın amacı, kapsamı, önemi ve yöntemi açıklanmış daha sonra John Locke ve Herbert Spencer'ın hayatları ve eserlerinden kısaca bahsedilmiştir. Birinci bölümde felsefeye bir giriş yapılmış ve filozofların yaşadığı ve görüşlerini şekillendirdikleri dönem olması dolayısıyla 19. yüzyılı felsefi açıdan öne çıkaran pragmatizm ve pozitivizm ve eğitime yansımaları genel olarak incelenmiştir. İkinci bölümde Locke'ın insanın eğitimi, yabancı dil ve dil bilgisinin öğretimi ile ilgili görüşleri ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Spencer'ın düşünce sistemi ve eğitim görüşleri ele alınmıştır., The Thesis entitled Empirical Approaches to Education: Case of Locke and Spencer consists of three chapters with the exception of "Introduction" and "Conclusion". In the introduction, the purpose, scope, importance, and method of the research are explained and then the lives and works of John Locke and Herbert Spencer are briefly mentioned. In the first chapter, as the 19th century was the period that philosophers lived in and shaped their views and philosophies, pragmatism and positivism highlighting that century philosophically and their reflections on education were studied in general. In the second chapter, Locke's views on human education, foreign language, and language teaching are discussed. In the third chapter, Spencer's thought systems and educational views are discussed.

Yüksek Lisans Tezi, Epistemoloji on yedinci yüzyıldan itibaren felsefenin baş disiplini haline gelmiştir. Bu hususta temeli atan en önemli düşünürün Descartes olduğu kabul edilir. Descartes ile açılan bu çığır on sekizinci yüzyıl felsefesinde de yerini korumuştur. Bu yüzyılda bu bayrağı John Locke devralmış ve ardından bu gelenek George Berkeley ve David Hume ile devam etmiştir. On yedinci yüzyılda rasyonalist anlayış egemen iken on sekizinci yüzyılda emprist anlayış egemen olmuştur. Bu çalışmamızda egemen olan emprist anlayışın üç önemli temsilcisi olan John Locke, George Berkeley ve David Hume incelenmiş ve mukayeseli olarak araştırılmıştır. Her üçü de emprist olan bu düşünürler arasındaki benzerlik ve farklılıkları gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızın asıl bölümünü John Locke oluşturmaktadır. Locke'un, Berkeley'i ve Hume'u nasıl ve ne şekilde etkilemiş olabileceği irdelenmiştir., Since 17th century epistemology has been the one of the head of philosophy. On this field, Descartes has become the principle thought of philosophy because of blazing trail. The flow of thought had continued with John Locke in 18th century. After then, George Berkeley and David Hume. Back in the 17th, rationalist thought was sovereign whereas empiricism thought was sovereign in the 18th century. Empiricism thought had 3 empiricist leaders who searched, criticized and examined John Locke, George Berkeley and David Hume. We worked on similarities and differences between them despite three of them are empiricists. The big part of our search is about John Locke in order how he influenced the others, Berkeley and Hume.

Yüksek Lisans Tezi Yök Merkezi No:447877, Bu tezde, "Babanzade Ahmed Naim'in Felsefe Algısı ve Ele Aldığı Felsefi Problemler" konusu çalışılmıştır. Tez giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Girişte tez konusu, çalışma yöntemi ve kaynaklar, çalışma bölümleri hakkındaki görüşleri belirtilmiştir. Tezin birinci bölümünde, Babanzade Ahmed Naim'in hayatı, felsefe ve ilim dünyasına kazandırdığı eserleri ve dünya görüşleri enine boyuna çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde, düşünürün felsefe algısı ayrıntılı incelenmiştir. Felsefenin tanımı, konusu ve kapsamı, onun tercüme metodolojisi ve ilimler hakkındaki düşünceleri ortaya konmuştur. Tezin üçüncü bölümünde, Ahmed Naim'in ele aldığı felsefi problemler tetkik edilmiştir. Onun varlık ve metafizik konular, Tanrı ve evren ilişkisi, epistemoloji ve ahlak konularındaki düşünceleri incelenmiştir. Sonuç kısmında ise, çalışılan konuların genel bir değerlendirmesini yapılmıştır. Düşünürün felsefi düşünceye yaptığı katkılara değinilmiştir. Ayrıca onun felsefi konuları ele alış biçimiyle ilgili kısa değerlendirmeler yapılmıştır., In this thesis, "Babanzade Ahmed Naim`s philosophy perception and his approach to problems" have been studied. The thesis consist of an introduction, 3 main chapters and a conclusion. Thesis subject, methods, resources and study sections have been briefly stated in the introduction. In the first chapter, Babanzade Ahmed Naim`s life, his perception about philosophy and his contributions to science have been investigated broadly. Second chapter of this study, his sense of philosophy have been investigated. Not only definition, subject and content of philosophy, but also his ideas about translation methodolojy and science have been deeply worked. In the third chapter of the thesis, problems of philosophy that Ahmed Naim stated have been studied. Also his ideolojy about existence, metaphysics, God and universe relation, epistemology and morals has been analysed. In the last part, a general conclusion of the study has been stated. His contribution to philosophy has been specified. Besides brief reviews about his manner of philosophical subjects have been made.

Bu tezde, Aksiyolojik Etik Teorisini Max Scheler özelinde inceledim.Tezimiz giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır.Girişte, konu hakkındaki görüşlerimi kısaca belirttim.Birinci bölümde, Scheler'in bütün felsefesini onun aynı zamanda kurucusu olduğu felsefi antropoloji temelinde ele aldım.İkinci bölümde, etik teorilerine genel bir yaklaşımla, etik felsefesinde aksiyolojinin konumunu belirtmeye çalıştım.Üçüncü bölümde, Scheler'in değer teorisini ayrıntılı bir şekilde ele alarak, onun bu konudaki görüşlerini sunmaya gayret ettim.Sonuçta ise üç bölümde ele alınan konuların bir değerlendirmesini yaptım.Anahtar Kelimeler: Aksiyoloji, Etik, Geist, Kişilik, Değer, Scheler Yavuz, Ziya, Master's Thesis on Axiological Ethics Theory and Max Scheler Ethics. Advisor: Assoc. Doç. Dr. H. Hüseyin Bircan, ix + 132 p.In this thesis, I have discussed Axiological Ethics Theory specific to Max Scheler. The thesis consist of an introduction, three chapters and a conclusion. I have briefly explained my views on the subject in introduction. In the first chapter, I have discussed whole philosophy of Scheler on basis of philosophic anthropology, which was also founded by him. In the second chapter, I have explained the status of axiology in ethics philosophy through a general approach to ethic theories. In the third chapter, I have elaborated on value theory of Scheler and presented his views on this issue. In conclusion, I have evaluated the issues discussed in these three chapters. Key Words: Axiology, Ethic, Geist, Personality, Value, Scheler 132

Gelenekselcilik, modernizme karşı geleneğin önemini savunan, kaynağı İlahi olan bir düşünce ekolüdür. Temsilcileri, Rene Guenon, Frithjof Schuon, A. K. Coomaraswamy, Titus Burckhardt, Martin Lings ve Seyyid Hüseyin Nasr?dır.Seyyid Hüseyin Nasr, Gelenekselciliğin günümüzde, İslam dünyasındaki en önemli temsilcisidir. Her din Nasr?ın araştırma konusu olmuşsa da, onun asıl gelenekselciliğin merkezine oturttuğu din İslam dinidir. Ona göre bilgi, İlahi kaynaklıdır. Gerçek bilgi ise Mutlak?ın bilgisidir. Gerçek varlık Allah?ın varlığıdır ve biz onun varlığına ulaşmak için çabalarız. Bu çabalarımız geleneğe bağlı kaldığımız ölçüde nihayete erer. Sanatta bile güzellik, Allah?a yakın olduğu ölçüde güzeldir.Nasr?ın felsefeye olan ilgisi ve felsefe tarihi hakkında engin bilgi birikimi, özellikle İslam felsefesine hâkimiyeti, onun önemini artırmıştır. Onun felsefesi İlahi olana ulaşmak için bir araçtır. Nasr?ın düşüncesine göre, her şey bizi Allah?a yaklaştırdığı ölçüde değerlidir. İslam felsefesi ile ilgili birçok eseri bulunmaktadır. Traditionalism is a notion ecole source of which is divine that defends the importance of tradition against modernism. Its agents are Rene Guenon, Fritlhjof Schuon, A.K. Coomasraswamy, Titus Burckhardt, Martin Lings and Seyyid Hüseyin Nasr.In today?s Traditionalism, Seyyid Hüseyin Nasr is the most important agent in Islamic world. Even though Nasr has become an issue to be reached by all religions, the essential religion that he based his traditionalist ideas is Islam. According to Nasr, knowledge is originated from divine. The real knowledge is preciseness?s knowledge. The real absence is the absence is of Allah and we try to reach his absence. The result changes in accordance with the efforts that we try to abide by him. Even in art the beautiful is beautiful as far as it is close to Allah. The interest of Nasr?s to philosophy and his wide knowledge about the history of philosophy especially about Islam enhanced his importance. Philosophy is a tool to reach the divine. According to him, everything is precious as far as it makes us closer to the Allah. He has got lots of productions about philosophy. 99

Tanrı'nın varlığı, mahiyeti ve kanıtlanması dinlerin olduğu kadar felsefenin de en temel meselesidir.Tanrı'nın varlığı ve kanıtlanması düşünce tarihinin en önemli konularından biri olduğundan; bir filozofu, bir kelamcıyı, bir sufiyi veya dini karakterli bir ekolü onların Tanrı tasavvurlarına bakarak anlayabiliriz. Tanrı tasavvuru, insan hayatını şekillendirme, yönlendirme ve anlamlandırma açısından önemli bir fonksiyona sahip olduğundan bir insanın neye inandığını, neleri kullanarak ve nasıl inandığını da bizlere göstermesi açısından önemlidir. Bu çalışmamızda felsefe ve kelamda ortaya konulan Tanrı tasavvuruyla birlikte, Tanrı'nın sıfatları ve Tanrı'nın varlığını kanıtlamak amacıyla filozoflar ve kelamcılar tarafından kullanılan delilleri açıklamaya çalıştık. Ayrıca Tanrı'nın varlığını kanıtlamak amacıyla zihni ve felsefi delillere ihtiyaç olmadığını belirten İbn Teymiyye'nin Tanrı tasavurunu ve kendisinden önce kullanılan delillere alternatif olarak sunduğu fıtrat delilini açıklamaya çalıştık.Anahtar Kelimeler: Tanrı, Kanıt, Felsefe, Kelam, İbn Teymiyye, Fıtrat. Existence, nature and proof of God is the most fundamental matter of religions as well as philosophy.As existence and proof of God is one of the most important subjects of the history of thought, we can understand a Sufi, a philosopher, a theologian and a religiously characterized person by looking at their conceptions of God. The conception of God doesn?t not only have a crucial function in terms of shaping, guiding and making sense to human life, but also in terms of showing us what and how one believes.In this study, along with the conception of God put forward in philosophy and writ, we have tried to state the evidences used by philosophers and theologians in order to prove the existence and attributes of God. Furthermore we have tried to express the conception of God, as an alternative to the evidences used previously to prove creation, presented by Ibn Taymiyya, who indicates that there is no need for philosophical and mental proofs in order to prove the existence of God.Key Words: God, Evidence, Philosophy, Theology, Ibn Taymiyya, Disposition-Nature. 128

Bu çalışma, Hilmi Ziya Ülken'de bilgi ve değer konusunu ele almaktadır.Hilmi Ziya Ülken, ülkemizde felsefe alanında yetişmiş en önemli düşünürümüzdür. Hilmi Ziya Ülken'in eserlerine bakıldığında şu sonuçların ortaya çıktığı görülmektedir:a) İnsan bilgisi görelidir (rölatif) ve insan bir anda varlığın tam bilgisini elde edemez. Bu görelilik hem insan zihninin yapısından hem de varlıktan kaynaklanmaktadır. Varlık dyad paradoksal alternatif karşısında bulunur. Bunlardan birini seçmek mecburiyetindedir. İnsanın zihni yapısı bu paradoksal hali kavrayamaz. Çünkü mantık yapısına aykırıdır. İkiyüzlü olan varlıkların aynı anda ancak bir yüzü bilinebilir.b) Ülken'in uyguladığı değerlerin temeli aşkın, değişmez ve ideal değerlerdir. Bunlar bütün Aşkın ve Mutlak Varlık'la yani Allah'la kuşatılmıştır. Eğer Allah olmazsa, bilgi ve ahlak temellendirilemez ve insani nizam kurulamaz. This work examines the subject of knowledge and values Hilmi Ziya Ülken.Hilmi Ziya Ülken is the foremost thinker who grew up in philosophy field in our country. When Hilmi Ziya Ülken?s works are considered, appereance of these results seems like:a) Human knowledge is relative, in a snap he can not gain in the exact knowledge of entity. This relativity stems from both human being?s habit of mind and entity. The entity has the opposite dyad paradoxical alternative. Choosing one of them is by compusion. Human being?s habit of mind can not apperehend this paradoxical situation. Since it is contrary to habit of logic. Just one face of the ambidexter entities is able to be known at the same time.b) The basic of values Ülken practising are transcendent, constant and ideal ones. These have been bounded by transcendent and absolute entity that is to say by God. What if God wasn?t knowledge and morality can not be fixed and ordered an establishing. 162

İslam dünyasında farklı ekollerin ahlâk meselesi ile ilgili yeni teoriler geliştirdiği bilinen bir gerçektir. Düşünürlerin ahlak anlayışları, genelde İslam dininin getirmiş olduğu hayat felsefesiyle paralellik arzetmiştir. Bizde bu çalışmamızda öncelikle filozof, kelamcı ve mutasavvıfların görüşlerine yer verdik.Çalışmamızın asıl konusu ise belli bir kategori içine dâhil edilemeyecek kadar kelam, tasavvuf, felsefe ve diğer alanlarda geniş ve derin bilgiye sahip düşünür, Hâris el-Muhâsibî'dir. VIII. Yüzyılın sonlarıyla IX. Yüzyılın başlarında yaşayan Muhâsibî, devrin ileri gelen şahsiyetlerin biri olup düşünceleriyle kendisinden sonra pek çok kişiyi etkilemiştir. Onun özellikle insan, nefis, akıl, kalp ve benzeri konuları tahlil etme noktasında geliştirdiği rasyonel ve realist yöntemlerin, ahlâki sorunları anlama ve bu sorunlara çözüm geliştirme noktasında son derece önemli görülmektedir.Muhâsibî'ye göre bireyin, iyi ve güzel bir ahlâka sahip olması Allah'a inanma, onun emirlerine riayet etme ve onun yasaklarından kaçınmakla mümkündür. Ancak aklın hakikatine engel olan nefs ve nefsin kötü temayülleri ile insanı her durumda kötülüğe dürten şeytan buna engel olmaktadır. Buna karşın insanın nefs ve şeytana verdiği mücadele başarılı olması için akıl, kalp ve iradesini doğru ve yerinde kullanılması kişiyi mutlu ve erdemli yapacaktır. It is a known that, in the world of Islam, different masters develop new theories about morals matter, Thinker's moral mentalities usually present parellelism with the life philosophy which the religion of Islam has brougt, ın our this study, first of all we gave place to opinions of philosophers, talkers and sufis on this subject.The main subject of our study is Harith al-Muhasibi who has a wide and deep knowledge ın Theology, Sufism, philosophy and other area as can't be included in a certain category, Muhasibi who lived in 8th and 9th centuries, is a notable person of his age and effect most of people who come after him, His rational and realist methods, which he had developed in the point of analysing especially human, desire, mind, heart and similar subject, is seen extremely important in the point of understanding of morals problems and developing solution to these problems.According to Muhasibi one's having a good and beautiful moral is possible by believing God, obeying God's commans, and avoiding from God's prohibitions. However, desire which present mind's truth and satan who prouds people to badness in every condition by desire's bad inclinations, present this. In spite of this, for human's being success full in struggling with desire and saten, using his mind, heart and will power correctly and ones will make him happy and virtuous.Key words: Harith al-Muhasibi, İslamic Philosophy, Ethic/Moral, Virtue, Sufism, Mysticsizn. 166

Râzî, on ikinci asrın en önemli ansiklopedik simalarındandır. Râzî düşüncesinde insan, çok yönlü bir varlık olup sufli âlemde en müstesna bir yerde bulunur. İnsana yeryüzünü ıslah ve imar etme görevi verilmiştir. Dolayısıyla insan sorumluluk sahibi kılınarak onurlandırılmıştır. İşte biz insanın bu sorumluluğunu nasıl gerçekleştireceğini tespit ettik.Nefis (ruh), manevi bir cevherdir. Herkesin `ben' dediği şeydir. Nefsin kendisine özgü olan canlılığını Tanrı vermiştir. Nefis, etkinliklerini gerçekleştirebilmek için bedene muhtaçtır. İnsani nefsin üç temel gücü vardır: şehvet, gazap, düşünce. Düşünce bu güçlerin başkanıdır.Râzî'nin ahlâkında Tanrı her şeyin belirleyicisidir. Eylemler belli bir amaçla yapılır. Bu amaç kesinlikle haz değildir. Amaç Tanrı'nın rızasını kazanmaktır. Râzî'nin ahlâkı karakter arındırılması üzerine kurulmuştur.Râzî'de bilgi kaynakları; akıl, duyular ve haberdir. Bunlardan en önemlisi haberdir.İyilik ve kötülüğün kaynağı dindir. Yani Tanrı'nın buyrukları iyi ve kötüyü belirlemiştir.Yetkinlik erdemdir. İnsan yetkinliğe, nefsin noksanlıklardan arındırarak başlamalıdır. En yetkin insan, peygamberlerdir.Bu çalışma, Fahreddin Râzî'de insan ve yetkinliği çerçevesinde yer alan hususları içermektedir.Anahtar kelimeler: Nefs (ruh), İnsan, Yetkinlik, Ahlâk Râzî, the twelfth century of the most important encyclopaedic faces. Râzî thought man, is a multi-faceted presence in the most exceptional place in the cue world. Rehabilitation and reconstruction of the earth people are given the task. This means that, man has been honorued by making him as responsible man so we detected that how man could maket his responsibility.Soul (spirit), spiritual is an ore. Everyone 'I' is what. Specific to the vitality of the self. God has given itself. Body is able to perform activities in need of desire. There are three basic power of the human essence: lust, wrath, thoughts. Thought is the power of the president.Râzî's morality, the God of all things determined. Action is a specific purpose. This goal is certainly not fun. The aim is to win the consent of god. Râzî's ethics, character is based on the purification.Râzî's thoughts on the sources of information; mind, senses and news. Most important news. The source of goodness and evil is religion, that is to say, God?s commants has been set the good and bad.Competency is a virtue. Browse to the competence, must begin to purge self flaw. The most competent people are the prophets.In this study Fahreddin Râzî's philosophy, people and issues in the framework of competencies is included.Key words: Soul (spirit), People, Competence, Ethics 70

Çalışmamızın amacı, İslâm'da edep kültürünün tarihsel süreci ve Feridüddin Attâr'ın ?Pendnâme? isimli didaktik eserin ahlâkî öğütlerini tespit ederek ortaya koymaktır. Öncelikle ahlâk felsefesinin ne olduğu üzerinde durulmuş, ahlâk ve etik kavramlarının tanımları yapılmıştır. İslâm düşüncesinde ahlâk ve bazı filozofların ahlâkî görüşleri incelenmiştir. İslâm'da edep kültürü üzerinde durulmuş, ahlâk ve edep kavramlarının çeşitli tanımları yapılmış ve bunlarla ilgili yazılmış eserler tesbit edilmiştir. Bazı ayet ve hadislerle İslâm da ahlâkın önemi ortaya konmuştur.Edep, birçok anlamda kullanılmakla beraber İslâm ahlâk kültüründe, şu anlamlarda kullanılmaktadır. Bir toplumda örf, âdet ve kural hâlini almış iyi tutum ve davranışlar veya yakın anlamda bunları kazandıran bilgiler şeklinde tarif edilmiştir. Edep kitaplarında edep teriminin iyi bir eğitimle kazanılmış karakter disiplini, takdire değer hareketler, toplum içinde çeşitli kesimlerin birbirlerine karşı takınmaları gereken ve daha sonra ?âdâb-ı muâşeret? denilecek olan medeni ve ahlâki davranış tarzları ve bu hususlarda gerekli olan pratik bilgiler hakkında kullanıldığı görülür. Edep, İslâm'ın güzel saydığı söz ve davranışlardır. Bu itibarla edep hayır, zerâfet, usluluk ve güzel ahlak demektir.Pendnâme'nin birinci bölümünde, eserdeki dînî ve tasavvufî unsurları tespit ederek, bunlar üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur. İkinci bölümde, eserdeki ahlâki unsurların tespitine çalışılarak o dönem insanında olması ya da olmaması gereken özellikler belirlenmiştir. Üçüncü bölümde, Attâr'ın yoksulluk ve fakirlik hakkındaki tavsiyeleri incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise eserdeki diğer bazı fazîlet ve rezîletlerin tespiti yapılarak bunlar üzerinde durulmuştur. Sonuç ve değerlendirme kısmında ise genel bir değerlendirme yapılmıştır.Anahtar kelimeler: Ahlâk felsefesi, Ahlâk, Etik, Edep, Pendname, Erdemler, Erdemsizlikler The aim of this study is , firstly, the analysis of the adab literature (good manner) in Islam and its historical background and, secondly, the examination of the didactical work of Faridüddin al-Attâr, Pendname, especially the moral advices in it. In this work, special attention was given to what the moral philosophy is. The definition of morality and ethics are also given. Then the subject of morality and the idea of Islamic hilosophers on this subject are dealt with. Having given the list of the works on morality and good manner, the structure of these works are analysed. In addition, the significance of the moral values in the Qur?anic verses and Prophetic sayings are put forward.Though used diffrently, the term adab in Islamic literature is as follows: customs and traditions in a society, good manners and knowledge leading to these behaviours. In adab literature it is stated that the term adab signifies the disciple of the personality, the attitudes worthy of praise, the socially accepted good behaviours and practical knowledge leading to these behaviours. Adab (good manner) is that which Islam accepts as good. Therefore adab means good deeds, well-behaving.In the first chapter of Pendname, the religious and mystical issues are analyzed in detail. In the second chapter, the etchical subjects, namely good behaviours and bad behaviours are examined. In the third chapter, the advice of Atar regarding poverty is scrutinized. In the fourth chapter, other good manners and bad manners are dealt with.KEYWORDS:Moral Philosophy, Morality, Ethic, Adab (good manner), Pendname, Virtue 125

İslam düşüncesinde ahlakla ilgili temel eserler hicri III. yüzyıldan itibaren kaleme alınmaya başlanmış ve bu alandaki çalışmalar günümüze kadar devam ede gelmiştir. Lakin İslam düşünce tarihinde ortaya çıkan ahlak teorileri ve ahlakla ilgili eserler bunları kaleme alan müelliflerin dünya görüşlerine bağlı olarak farklılık göstermektedir.Bu çalışmamızda ele aldığımız Maverdi'nin ahlak anlayışı da bunlardan biridir. Maverdi'nin ahlakının temel unsurları olarak Kur'an, Sünnet, kelami kavramlar, felsefi kategoriler ve tasavvuf sayılabilir. Bu yüzden onun ahlak görüşü nispeten karmaşık olmakla beraber dini/İslami ahlak görüşünü temsil etmektedir. Bu nedenle onun ahlak görüşünün ne tür bir ahlak görüşü, İslam düşüncesi içinde geliştirilmiş diğer ahlak sistemleri içindeki yeri ve günümüzde bir değer taşıyıp taşımadığının belirlenebilmesi için bir giriş olarak ahlakın, ahlak felsefesinin, ahlak felsefesinin gayesinin, ahlak felsefesinin amacının ve türlerinin neler olduğu daha sonra ise İslam düşüncesinde ahlakın yeri, İslam ahlak teorilerinin sınıflandırılması ve İslam ahlak teorilerinden bazıları da incelenmiştir.Çalışmanın asıl bölümünü teşkil eden Maverdi ve Maverdi'nin ahlakının incelendiği bölümde ise önce Maverdi'nin hayatı, yaşadığı dönem ve ilmi kişiliği üzerinde durulmuştur. Bundan sonra Maverdi'nin ahlaki görüşünün genel nitelikleri belirlenmiş; akıl-ahlak, din-ahlak, siyaset-ahlak ilişkisi ele alınmıştır. Daha sonra ise Maverdi'nin görüşünde faziletler, reziletler, faziletli olmanın yolları, reziletlerin tedavisi, insanın ve mutluluğun yeri gibi konular incelenmiştir. Sonuç kısmında bu ahlak görüşü bir değerlendirilmeye tabi tutulmuş ve bazı karşılaştırmalar yapılmıştır. The funda mental works about ethics have been written and have been gone on fince the heğira calender of 3rd century. But in the thought of İslam histort ethics theries and related ethics works that took place differen tiate from those of whom wrote them by depending on their world?s thought.Maverdi?s ethicks thought is on of them that we have dealt with. As basic elements; Koran, circumcission, terms of remark, philosophy cathegories and suffi?ism can be caunted. Therefore, his ethics thought is relatiuely complex, as weel as ıt represents İslamics ethics thought that has been developed int he other ethics systems, and also to define that ıt has an important worthy or not, as an aftempt ethics, ethics philosophy, the aim of philosophy of ethics in İslam, the classi fcation of İslam ethics theories and some islamic ethics theories have been examined.Maverdi who includes essential section of work adn in the section that Maverdi?s ethics was obserrued, at firs ıt was mentioned aboud Maverdi?s life, the period he liued and his sciencetific personality. And then Maverdi?s genaral gualifications of ethics thought has been defined; the recaliton of intelligence-ethics, religious-ethics and politics-ethics like virtues, unvirtoues, the ways to be vitious, the treatment of unvirtous, the place of human beings and happiness have been observed. In the conclusion section, this ethics thought has been evaluated and some of comparatiues have been made. 152