Search

Seit Mitte der 1990er-Jahre wird in den Sozial- und Kulturwissenschaften darüber diskutiert, inwiefern sich die Männlichkeit in der Krise befindet und auf welche Weise sich dies in gesellschaftlichen Vorgängen und künstlerischen Produkten widerspiegelt. Zentral in diesem Zusammenhang ist Raewyn Connells mittlerweile klassisch gewordenes Konzept der ‚hegemonialen Männlichkeit‘. In Hinsicht auf den deutsch-türkischen Film lässt sich die These von der Krise der Männlichkeit wohl besonders für die 2000er- und 2010er-Jahre in Anschlag bringen. Besonders signifikant für diese Periode sind die (selbst)bewusste Reflexion transkultureller Positionen und die Selbstverständlichkeit, mit der mehrfachkulturelle Identitätszuschreibungen vorgenommen werden. Ein essentialistisches Kulturverständnis ist den auf die erste Einwanderergeneration folgenden Generationen fremd. Was ihre Repräsentant/innen umtreibt, ist vielmehr die individuelle Suche nach einer eigenen Lebenskultur. Es ist anzunehmen, dass sich derartige Suchbewegungen auch und vor allem auf die Verhandlungen der Geschlechterrollen erstrecken. Im Beitrag wird der Frage nachzugehen sein, was dies konkret für die Männlichkeitsdarstellung im deutsch-türkischen Film bedeutet. Dabei handelt es sich um einen Gegenstand, der in der Forschung bislang nahezu unberücksichtigt blieb. Die Grundlage der Untersuchung bildet eine (freilich subjektive) Auswahl an Filmen, durch deren Behandlung ein struktureller Überblick über die Männlichkeitsthematik dargeboten werden soll. Der Fokus liegt auf vier sich wechselseitig bedingenden Punkten: 1. Staat vs. Milieu, 2. Vater vs. Sohn, 3. Kain vs. Abel (die Rivalität unter Brüdern), und 4. Mann vs. Frau. Zur theoretischen Perspektivierung dieser im Einzelnen (und in der genannten Reihenfolge) herauszuarbeitenden Oppositionen werden diverse Thesen aus der Kritischen Männerforschung, die an Connells Konzept der ,hegemonialen Männlichkeit‘ anknüpfen, heranzuziehen sein. ince the mid-1990s, in social and cultural sciences it has been discussed to which extend masculinity is in crisis and how this is reflected in social processes as well as artistic works. Raewyn Connell’s concept of ‘hegemonic masculinity’, which has meanwhile become a theoretical classic, is central in this context. Regarding the German-Turkish film, the thesis of masculinity in crisis can be located particularly to the 2000s and 2010s. For this period, the (self)conscious reflection of transcultural positions and the naturalness, with which multicultural identity attributions are made, has a special significance; the second and third generation of immigrants doesn’t appear to have an essential understanding of culture. What drives their representatives is rather the individual search for their own lifestyle. It can be assumed that such searching movements are also extended to the negotiations of gender roles. The article will deal with the question of what this concretely means in terms of masculinity varieties implied in German-Turkish films – a subject that has so far been largely ignored in research. This will be realized on the basis of a serial of (subjectively) selected films, whose analysis is presenting a structural overview of the topic. The focus lies on four mutually impacting points: 1. state vs. milieu, 2. father vs. son, 3. Cain vs. Abel (the rivalry between brothers), and 4. man vs. woman. For the theoretical perspectivation of these oppositions various hypotheses from the Men’s Studies, which are attached to Connell’s concept of ‘hegemonic masculinity’, are applied.

Yapıta İçkinlik (Werkimmanenz) adı verilen edebiyat kuramı, 20. yüzyılın ilk yarısında özellikle Orta Avrupa’da çok popülerdi. Emil Staiger ve Wolfgang Kayser, Yapıta İçkinliğin en önemli temsilcileridir. Onlar, yaygın olan bu yorumlama biçimine sistemli bir kuram temeli kazandırmışlardır. Aynı zamanlarda ortaya çıkan ve çok benzer biçimde işleyen Yeni Eleştiri (New Criticism) kuramına, Yapıta İçkinliğin Anglo-Sakson karşılığı da denilebilir. Cleanth Brooks başta olmak üzere, William K. Wimsatt ve William Empson’in çalışmaları bu kurama atfedilir. Her iki akım da kesin bir biçimde sanat özerkliği anlayışına dayanır; yazınsal eser, bütünleşik bir yapıt, kendine özgü estetiği olan bir nesne olarak görülür ve onun özenli incelenmesi için birtakım kurallar sunulur. Bu çalışmada, Yapıta İçkinlik ve Yeni Eleştiri’nin temel özellikleri ele alınacaktır. Bir yandan bu girişim edebi kuram tarihine olan ilgiden kaynaklanmakta, öte yandan günümüzün hızla değişen bilimsel kültürü, bu iki çok etkili edebiyat araştırma kuramını hatırlatmayı ya da yeniden tanıtmayı ve en önemli yönlerini değerlendirmeyi gerekli kılmaktadır. Çalışmanın sonunda, Stefan George’nin "Ölmüş Olduğu Söylenen Parka Gel ve Bak" şiiri üzerinden, Yapıta İçkinlik ve Yeni Eleştiri temelinde bir yorumun nasıl yapılabileceği örneklendirilecektir., The German terminology Werkimmanenz, henceforth translated as Work Immanence, describes a theoretical way of approaching literary texts that was particularly popular in Central Europe in the first half of the 20th century. Its most important representatives are Emil Staiger and Wolfgang Kayser, who gave a systematic basis to the widespread practice of text-based interpretation. The New Criticism, which arose contemporarily and works in a very similar way, is so to say the Anglo-Saxon counterpart to the Work Immanence. Among others, works by Cleanth Brooks, William K. Wimsatt and William Empson are affiliated to it. Both movements are most definitely based on the conception of artistic autonomy; hence, literary works are viewed as stylistically cohesive and aesthetically autonomous objects, and rules are set for their careful and dedicated interpretation. In this article, the Work Immanence and the New Criticism are explained in their basic features. On the one hand, this is done out of an interest in the history of theory, on the other hand, the fast pace of the contemporary scientific culture makes it necessary to recall or re-introduce these two very influential theories of literary studies and review their most important aspects. The study is concluded with an example analysis based on Stefan George’s poem Come to the park they say is dead, and view.

Johann Wolfgang von Goethe’nin Sihirbazın Çırağı (1797) baladı, başlığa adını veren ana karakterin ortada olmayan sihirbaz ustasının yerine geçerek bir sele yol açması üzerinden sınır aşımı temasını konu edinmektedir. Bununla beraber, sel felaketinin sihirbazın hakimiyet kurduğu atölyesinde meydana gelmesi ve ustanın dönüşü ile birlikte ivedilikle eski düzeni geri getirmesi dikkat çekicidir. Bu açıdan bakıldığında metin, sınırların gerçekte ne anlama geldiği ve bunlara bağlı kalmanın neden önemli olduğunun bir tür farkındalığı olarak da okunabilir. Esasında, Sihirbazın Çırağı baladında, kaos ve düzen karşılıklı olarak birbirinin sonucu niteliğindedir. Nitekim ana kahramanın sınırları aşması, belirli söylemler çerçevesinde gerçekleştir. Bu çalışmanın amacı, metnin söylemsel yapısını açıklığa kavuşturmaktır. “Hangi söylemler ortaya çıkıyor? Birlikte nasıl çalışırlar? İşlevleri nelerdir? Hangi dinamikleri geliştirirler?” gibi sorular çalışmada ele alınacaktır., Johann Wolfgang von Goethes Ballade Der Zauberlehrling (1797), in der die titelgebende Figur an die Stelle des abwesenden Hexenmeisters tritt und so eine Überschwemmung verursacht, handelt offenkundig vom Thema Grenzüberschreitung. Indes fällt auf, dass sich die Flutkatastrophe in der domestizierten Umgebung der Meister-Werkstatt ereignet und der Meister bei seiner Rückkunft die alte Ordnung sogleich wiederherstellt. Unter diesem Aspekt lässt sich der Text – umgekehrt – auch als eine Art Bewusstmachung dessen lesen, was Grenzen eigentlich bedeuten und warum es wichtig ist, sie einzuhalten. Tatsächlich sind im Zauberlehrling Chaos und Ordnung wechselseitig bedingt. Man könnte auch sagen, dass die Grenzüberschreitung des Protagonisten innerhalb der durch bestimmte Diskurse abgesteckten Grenzen erfolgt. Ziel der vorliegenden Untersuchung ist es, die diskursive Ordnung des Textes sichtbar zu machen. Welche Diskurse treten auf? Wie wirken sie zusammen? Was sind ihre Funktionen? Und welche Dynamiken entfalten sie? Auf solche Fragen wird im Nachfolgenden näher einzugehen sein., The Sorcerer’s Apprentice by Johann Wolfgang von Goethe (1797), in which a wizard’s apprentice supplants the master during his absence and thus causes a flood, is mainly about limit-exceeding. It’s noticeable that the flood occurs in the enclosed space of the wizard’s workshop, and the master is able to restore the former order right upon his return. The text can also be read as a cautionary tale of what limits essentially mean and why it is that important to adhere to them. Chaos and order are conditioned reciprocally in The Sorcerer’s Apprentice. In some way, the protagonist’s exceeding of his limits happens within the frame of certain discourses. The aim of this study is to make the discursive structure of the text visible. Which discourses emerge? How do they work together? What are their functions? What dynamics do they develop? Questions like these are to be examined in this study.

Rolf Schneider 1960 yılların sonunda, 1970 yılların başında eserlerini genellikle Batı Almanya’dayayınlamış Doğu Alman yazarlardan birisidir. Bununla beraber 1978 ve 1981 arasında uzun süreli vizealan ve Doğu ile Batı Almanya arasında gidip gelen yazarların arasında sayılmaktadır. Doğu ve BatıAlmanya arasında kalmak Schneider’in yazarlığını yüksek derecede etkilemiş olmalıdır. Aynı zamandabu durum, söz konusu etkinin nasıl belli olduğu hakkında da merak uyandırmaktadır. Çalışmanın amacı1965 yıllında yayınlanmış Metamorphosen öyküsü temelinde bu merakın giderilmesidir. Franz Kafka’nınDönüşüm öyküsüyle birlikte metinlerarası ilişkiler barındırdığı için özellikle Schneider’inMetamorphosen öyküsü makalenin temelini oluşturmaktadır. Kafka’nın tüm eserleri ise Doğu Almanya’lıyetkililer tarafından 1970 yıllarına kadar reddedilmiş ve resmi “miras” bütüncesinden çıkartılmıştır.Bundan dolayı bu makale, Schneider’in kendi öyküsünde Kafka’nın Dönüşüm’üne göndermede bulunankısımları, kendi muhalif yazarlılığını sahnelemek için kullandığını ileri sürmektedir. Söz konusuçalışmada, Metamorphosen’in temelini oluşturan metinlerarasılığa farklı yanlardan yaklaşılacak veböylece yazarın imgesinin farklı yönleri ortaya konacaktır.&nbsp, Rolf Schneider gehörte zu jenen DDR-Schriftstellern, deren Romane um 1970 überwiegend in derBundesrepublik herauskamen. Auch war er Teil der Gruppe von Autoren, die von 1978 bis 1981langfristige Visa erhielten und zwischen Ost- und Westdeutschland hin- und herpendelten. Es istanzunehmen, dass der Umstand, gleichsam zwischen den Stühlen zu sitzen, Schneiders Autorschaft inhohem Maß bedingte. Damit ist zugleich die Frage aufgeworfen, in welcher Weise dies der Fall war. ImBeitrag soll dem anhand der 1965 erschienenen Erzählung Metamorphosen nachgegangen werden. Siebietet sich hier deshalb als Textgrundlage an, da sie eine intertextuelle Relation zu Die Verwandlung vonFranz Kafka aufweist, dessen Werk von den Kulturfunktionären der DDR bis in die 70er Jahre hineinabgelehnt und aus dem offiziellen “Erbe”-Kanon ausgeschlossen wurde. Vor diesem Hintergrund istdavon auszugehen, dass die in Metamorphosen enthaltenen Anspielungen auf den Kafka-Text Schneiderzur Inszenierung seiner regimekritischen Autorschaft dienten. Wie dies im Einzelnen aussah, istGegenstand der Untersuchung, die sich den intertextuellen Bezügen von verschiedenen Seiten annähernwird, um so die Aspekte zu beleuchten, die für die literarische Selbstdarstellung Schneiders maßgeblichsind.&nbsp

The poetry of Paul Celan, according to Ingeborg Bachmann, is of great personal and poetic importance. The recent research reveals that the emotional relationship of the authors is accompanied by intertextuality of their works. For instance, Celan’s impact on Bachmann’s volume of poems entitled “Die gestundete Zeit” (1953) cannot be denied; it was particularly strong in the case of the poem which has a representative status within the poetry book, for which it also provides its title. In the following article, the text of “Die gestundete Zeit” is read in the light of Celan’s poems “Todesfuge” and “Corona”. Such a reading would reify the hypothesis that an intertextual analysis of Bachmann’s and Celan’s above mentioned texts reveals three important, but relatively obscure, aspects of “Die gestundete Zeit”, namely (1) Bachmann’s view on fascism the poem is based on; (2) the victim problematic; and (3) the utopian implications of the text. These points form, so to speak, an independent message which is to be decoded in this investigation. Paul Celan’nın şiirleri, İngeborg Bachmann için kişisel anlamdan öte büyük bir yazınsal değer teşkil ettiği Bachmann’la ilgili araştırmalardan anlaşılmaktadır. Bununla beraber konuyla ilgili yeni araştırmalar, arkadaş olan iki yazarın duygusal bağlılıklarının yanı sıra, eserlerinde de metinlerarasılık söz konusu olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bir örnek vermek gerekirse bu etkileşim Bachmann’ın “Die gestundete Zeit” (1953) adlı şiir koleksyonunda da görülmektedir. Bu açıdan, bahsi geçen koleksyona ismini vermesinden dolayı özel bir yere sahip olan “Die gestundete Zeit” şiirinde de benzer etkileşimin görülmesi olasıdır. Bu makalede Celan’ın “Todesfuge” ve “Corona” şiirlerinden yola çıkılarak Bachmann’ın “Die gestundete Zeit” şiiri irdelenecektir. Çalışmanın varsayımına göre “Die gestundete Zeit” şiirinde üç yön mevcuttur. Bunlar (1) Bachmann’ın faşizm görüşü, (2) kurban problematiği ve (3) ütopi olgusu. Şiirde saklı olan bu maddelerin ancak metinlerarasılık yöntemiyle meydana çıkarılabileceği düşünülmektedir ve çalışmada bu maddeler, çözümlenmesi gereken bağımsız bir mesaj olarak ele alınmaktadır.

Wolfgang Koeppens zu Beginn der fünfziger Jahre erschienenen Romane Tauben im Gras, Das Treibhaus und Der Tod in Rom wurden anfangs fast ausschließlich unter gesellschaftspolitischen Vorzeichen rezipiert. Mit seiner Selbstinszenierung als nonkonformistischer Autor trug Koeppen hierzu maßgeblich bei. Indes war er ein stark an ästhetischen Gesichtspunkten orientierter Schriftsteller; seine inhaltliche Ausrichtung auf Themen, wie sie in den genannten Texten zur Darstellung kommen, lässt sich auf die hohen Erfolgschancen zurückführen, die nonkonformistische Literatur damals hatte. Dadurch geriet der Autor in einen Rollenkonflikt, der den Ausgangspunkt der vorliegenden Untersuchung bildet. Die zentrale These lautet, dass Koeppens Reisebücher Nach Rußland und anderswohin, Amerikafahrt und Reisen nach Frankreich eine Art Gegenentwurf zu der wenige Jahre zuvor erschienenen Romantrilogie bilden. Im Zuge ihrer Rezeption erweiterte sich die Sicht der Leser auf die Prosa des Autors insgesamt, sodass man durchaus von einem Wandel seines Images sprechen kann. Wolfgang Koeppen’in Tauben im Gras, Das Treibhaus ve Der Tod in Rom adlı romanları 1950’li yılların başlarında yayınlandığında, kitle tarafından ilk başta neredeyse tamamiyle siyasal metinler olarak alımlanmıştır. Siyasal konular anlatan ve kendini muhalif bir yazar olarak sahneleyen Koeppen bu duruma karşı ciddi anlamda destekte bulunmuştur. Oysa Koeppen esetetiğe son derece önem veren bir yazardı. Bahsi geçen yapıtların siyasal konular barındırmaları muhalif eserlerin o yıllarda başarılı olmasından kaynaklanmaktadır. Yazarın böylece yaşadığı rol çatışması bu makalenin çıkış noktası olarak ifade edilebilir. Aynı zamanda çalışmada, Koeppen’in Nach Rußland und anderswohin, Amerikafahrt ve Reisen nach Frankreich adlı seyahat kitaplarının, yazarın bir kaç yıl önce yayınlamış olduğu romanlara dair adeta bir anti üçlük oluşturdukları varsayılmaktadır. Söz konusu metinlerin alımlamalarıyla birlikte kitlenin Koeppen’in yazarlılığına yönelik görüşünün değişim gösterdiği ve böylece yazar imgesinin farklılaştığı söylenebilir.

Adolf Endler, 7 Haziran 1979 ADC (Alman Demokratik Cumhuriyeti) Yazarlar Birliğinden ihraç edilmiş dokuz yazardan birisidir. Bu ihraç kararı, ADC içindeki kültür politikalarında olduğu kadar ADC’nin dışında da ses getiren bir tedbirdir. Bu çalışmada, Endler’in söz konusu kurumdan ihracının öncesine ışık tutulacaktır. Makalenin merkezinde, Endler’in ihracının birçok nedeni olduğu varsayım olarak yer almaktadır. Şairin Mayıs 1979’da ADC Başkanı Erich Honecker’e yazdığı protesto mektubu bu kapsamda ne kadar etkili olduysa da, makalenin sorunsalını tek bu nedene bağlamak, bu çalışmanın ikinci ağırlık noktasını oluşturan Endler’in eleştirel yazarlığını gözardı etmek anlamına gelir. Provokasyondan çekinmeyen Endler’in ihracına birden çok bakış açısıyla bakmak, konunun arka planını ayrıntılı bir biçimde belirlemeye olanak sağlar. Dolaysıyla bu makalede Endler’in muhalif sanatı ele alınacaktır. Diğer yandan da ADC tarafından sakıncalı görülen kişilerle ilgili yaptığı üç eylem irdelenecektir. Bu eylemlerden ilki Endler’in yayıncı Klaus Wagenbach’la yaptığı iş birliği, diğerleri ise hem şarkıcı Wolf Biermann’ın ADC vatandaşlığından çıkartılmasına ilişkin bir dilekçeye, hem de daha önce bahsedilen romancı Stefan Heym’ın yaşadığı zulüm vesilesiyle yazılmış olan bir protesto mektubuna imza atması durumlarıdır.;Adolf Endler is one of the nine writers, who were expelled from the Author’s Association of the GDR in June 7th 1979. This was a measure of cultural policy, which caused a great stir not only in the GDR but also internationally. The hypothesis is that Endler’s expulsion resulted from several causes, the letter of protest addressed to Erich Honecker, the head of the government, from May 1979 was certainly a decisive one. However, to limit oneself to this very point would mean to reduce Endler’s critical authorship – which makes up the second focal point of this work – to the single document. A multi-causal approach, on the other hand, makes it possible to draw a complex picture of the reasons, which should have led to the expulsion of the provocative writer Endler in 1979. To this end, current article deals with Endler’s dissident poetry as well as with his three endeavours, each connected with a personality who was condemned in the GDR, namely his cooperation with the publisher Klaus Wagenbach, the petition against Wolf Biermann’s expatriation he signed and the above-mentioned letter of protest on the occasion of the criminal prosecution of Stefan Heym.

Thomas Thomas Mann’ın Edebiyat Tarihi’nde çok önemli bir yer tutan dört ciltlik Yusuf ve Kardeşleri romanı ile Richard Wagner’in Alman kültürü ve siyasetinde iz bırakan Nibelung Yüzüğü opera dörtlemesi arasında belirgin benzerlikler vardır. Her iki eserde de mitlerin mevcudiyeti en kuvvetli benzerlik olarak nitelendirilebilir. Mann, Hıristiyan mitlerini betimlerken Wagner Germen mitlerini canlandırmıştır. Bununla beraber mit olgusu her iki eser arasındaki en büyük farkı oluşturmaktadır. Bu mitolojik içerikleri, opera seyircilerinin ve roman okurlarının alımlamaları ciddi boyutta farklılık göstermektedir. O kadar ki, romanı operaya karşı sanatsal bir model olarak alımlamak mümkündür. Seyirciler sahne ve müziğin etkisiyle neredeyse trans haline geçip kendilerini mitlerin bir parçası gibi hissederken okurlar ancak belirli bir kültürel olgunluğa ulaştıkları zaman romandaki mitolojik olaylara eleştirisel yaklaşmaktadırlar. Bu bağlamda romanın sunum araçlarının Nibelung Yüzüğü ile ilişkilerinde büyük bir anlamı olduğu gözükmektedir. Bu makalede söz konusu alımlama farklılıklarından yola çıkarak Wagner’in sanat anlayışı temelinde, Mann’ın romanındaki mitolojik sahnelenmesi ele alınacaktır. Bunu gerçekleştirirken anlatımın ön koşullarının açıklandığı Yusuf ve Kardeşleri’nin ilk cildi araştırmanın temeli olarak kullanılacaktır. Çalışmamızdaki hipotez ise Yusuf ve Kardeşleri romanı ile Nibelung Yüzüğü operasındaki benzer anlatımların, sunum araçlarının ortadan kaybolmuş gibi gözükmesinin farklı sanat anlayışlarını ortaya koymasına rağmen sonuçta aynı fenomeni ortaya Der Einfluss von Richard Wagners Operntetralogie Der Ring des Nibelungen auf Thomas Manns Romanzyklus Joseph und seine Brüder ist in der Forschung unbestritten. Zwischen beiden bestehen offenkundige Parallelen, von denen die wichtigste wohl die Inszenierung germanischer bzw. biblischer Mythen ist. Gleichwohl lässt sich der Joseph-Roman gerade in diesem Punkt als künstlerischer Gegenentwurf zu seiner Opernvorlage lesen; denn während ihr das Ziel zugrunde liegt, das Publikum in einen tranceähnlichen Zustand zu versetzen, in dem es den dargebotenen Mythos als den eigentlichen miterlebt, kann der Leser nur durch den kritischen Intellekt an der Mythos-Inszenierung des Textes teilhaben. In diesem Zusammenhang erscheint die Frage nach dem medialen Verhältnis, das der Roman zu seiner Vorlage aufweist, von zentraler Bedeutung. Im Nachfolgenden soll die Mythos-Inszenierung von Joseph und seine Brüder vor dem Hintergrund des Wagner’schen, Gesamtkunstwerks‘ in ihren spezifischen Funktionsweisen herausgearbeitet werden. Als Textgrundlage wird dabei der erste Teil des Romans dienen, wo seine erzähltechnischen Voraussetzungen explizit zur Sprache kommen. Die These lautet, dass Joseph und seine Brüder medial gesehen stark von seiner Relation zum Ring des Nibelungen bedingt ist und im Text daher ein Phänomen entsteht, das in ähnlicher Form auch in der Kunst Wagners auftritt: die Tendenz zur Auflösung des Medialen.

Friedrich Nietzsche'nin Felsefesi, bilindiği gibi modern dönemin yazınsal anlayışı üzerinde güçlü bir etki bırakmıştır. Walter Serner'in Dadacılığının izlerini taşıyan ve dolandırıcılık izleğini yazınsal bir biçimde betimleyen Letzte Lockerung (1927) adlı yapıtı, bu felsefenin temelleri üzerine kurgulanmıştır. Metinlerarası bağlamda ele alındığında, Nietzsche'nin felsefeye katkısı, Serner Araştırmaları tarafından bugüne kadar çok göz ardı edilmiş ve rastlantısal olarak yapılan çalışmalar da yetersiz kalmıştır. Şurası bir gerçektir ki, Nietzsche felsefesinin yazın alanındaki etkisini incelemek, genel olarak oldukça zor bir durumdur. Özellikle 20. yüzyılın ilk yarısında, çok sayıda farklı yazınsal akımın bu felsefeyle etkileşime girmesi sonucunda, bu durum daha da karmaşık bir görünüm almıştır. Ancak, bu etkileşimin yazın alanında varsıl sonuçlar doğurduğu da açıktır. Bu bağlamda, bu çalışmada bu etkileşim çerçevesinde, Nietzsche'nin kuramsal yapıtlarından yola çıkarak, Letzte Lockerung adlı yapıtında Serner'in Nietzsche'yi nasıl algıladığının çözümlenmesi amaçlanmıştır Nietzsche’s philosophy was known for having a strong impact on modern literature. Thus Walter Serner’s Dada-inspired Letzte Lockerung (1927), which gives a poetic description of charlatanism, is also based on the contents of Nietzschean philosophy. Till now, this topic has never been discussed with enough precision in the academic concern. Researching on the impact of Nietzsche is however always problematic – especially in the historical context of arts and human sciences around 1900, because at that time the content of his philosophy was combined with a variety of movements in a variety of ways. However it is clear that this interaction leads to rich consequences in literature. In this context it is planned to unravel how Serner perceives Nietzsche in his work Letzte Lockerung

18. yüzyılda Avrupa toplumunda hayaletlere inanmak çok yaygın bir tutumdur. Öyle ki, bu inan olgusu, Aydınlanma Dönemi'nde olduğu kadar hiçbir dönemde bu denli yoğun tartışılmamıştır. Christoph Martin Wieland, gizli bilim (Alm. Okkultismus) toplumsal etkisini yoğun bir biçimde ele alan yazarlardan birisidir. Aydınlanma döneminin öncülerinden sayılan Wieland için olasılıkla Giuseppe Balsamo, diğer adıyla Cagliostro, ya da Emanuel Swedenborg gibi gizli bilimciler Aydınlanma Dönemin karanlık tarafını temsil etmektedir. Wieland, bu kişilerin görüşlerine kimi eleştiriler getirerek kendi Aydınlanmacı tutumunu ortaya koymuştur. Bu çalışmada, Wieland'ın yapıtlarından yola çıkılarak, Aydınlanma dönemindeki hayalet söyleminin Geschichte der Abderiten adlı romanında yazınsal olarak nasıl yansıtıldığı incelenecektir In the 18th century, the belief in ghosts was widely spread. According to that, this topic has never been debated so grimly and persistently as in the era of Enlightenment. Christoph Martin Wieland was one of the authors who have discussed the social impact of occultism with particular intense. That has probably to do with the fact that for Wieland, an author of Enlightenment, occultists like Giuseppe Balsamo alias Cagliostro or Emanuel Swedenborg represented tendencies of Anti-Enlightenment. In a certain way Wieland defined his own intellectual standpoint by considering such characters permanently. Based on various works of the author, the question will be examined in the following article, in how far the novel Geschichte der Abderiten reflects the contemporary discourse about ghosts in a literary way

In Gottfried Kellers Novelle Kleider machen Leute (1874) wird eine Gesellschaft im Umbruch dargestellt. Goldach, eine ebenso kleine wie reiche Stadt, befindet sich im Übergang von der Ständeordnung zur kapitalistisch geprägten Moderne. Die damit verbundenen sozialen Ungereimtheiten werden im Text mithilfe des Hochstaplermotivs in satirischer Weise vorgeführt. Es zeigt sich, dass die Goldacher mit den sozialgeschichtlichen Entwicklungen nicht Schritt gehalten haben und ihre Weltsicht im Grunde noch eine ständische ist. Deshalb gehen sie von Beginn an davon aus, dass der Protagonist, ein arbeitsloser, aber elegant gekleideter Schneidergeselle, ein Adeliger ist und hofieren ihn entsprechend. Die methodische Grundlage der Untersuchung bildet die Systemtheorie Niklas Luhmanns. Mit ihr lässt sich die genannte Umbruchsituation adäquat beschreiben und so eine neue Lesart des Textes entwickeln.Schlüsselwörter: Hochstaplermotiv, Schein, Schein, Gesellschaft, Niklas Luhmann, Systemtheorie, KommunikationGOLDACH SİSTEMİ: GOTTFRIED KELLER’NİN KLEIDER MACHEN LEUTE KISA ROMANINDA İLETİŞİM VE GÖRÜNÜM ÜZERİNEÖz: Alman edebiyatının önde gelen gerçekçi yazarları arasında yer alan Gottfried Keller’in (1819-1890) Kleider machen Leute (1874) adlı yapıtı, farklı sınıflara ayrılmış olan toplumların modern anamalcılığa geçiş sürecinde yaşadıkları üzerine kurgulanmıştır. Yapıtta iki arada bir derede kalmış iki toplumun çelişkileri ve zayıf noktaları, dolandırıcı örgesi kullanılarak eleştirel bir dille aktarılmıştır. Yazar, Seldwyla ve Goldach adında iki ayrı düşsel kent yaratarak, bu kentlerde yaşayan toplumlardaki sınıfsal kırılma ve ayrılmaları belli anlatı kişileri aracılığıyla ortaya koymuştur. Öykü başkişisi gerçekte, yoksul ve işsiz bir terzi çırağı iken varsıl bir dış görünüşü olması nedeniyle, Goldach toplumu tarafından kont gibi karşılanmıştır. Bu gülmeceli durum, sınıfsal ayrışmayı eleştirel açıdan gözler önüne seren çarpıcı bir örnekçedir. Öyle ki bu toplumlar içinde modern anamalcılığın baskın etkisi, kendisini nesneleşme süreciyle dışa vurmaktadır. Bu toplumsal yapı içinde, dış görünüm ve gösterişli nesnelere iye olma durumu bir varsıllık göstergesi ve saygınlığı hak eden bir konumdur. Biz bu çalışmamamızda, Kleider machen Leute adlı yapıtı toplumsal sistemin alt-parça sistemlerden ve iletişimden meydana geldiğini belirten Niklas Luhmann’ın sistem kuramı çerçevesinde çözümlemeyi erek ediniyoruz. Bu yaklaşım bizim, metne içkin olan toplumsal yapıdaki uyuşmazlıkları, daha tutarlı ve doğru biçimde anlamamıza ve açıklamamıza olanak vermektedir.Anahtar Sözcükler: Dolandırıcı Motifi, Görünüş, Toplum, Niklas Luhmann, Sistem Teorisi, İletişimTHE GOLDACH SYSTEM: ON COMMUNICATION AND VENEER IN GOTTFRIED KELLER’S KLEIDER MACHEN LEUTEAbstract: In Kleider machen Leute (1874), written by one of the leading realist German writers, Gottfried Keller (1819-1890), the transition phase of the socially stratified societies’ into modern capitalism is debated in a literary way. In this work, the contradictions and weaknesses of the societies that are stuck in a transitional phase are depicted in a satirical language by using the scoundrel motif. Besides, by creating two different fictional cities called Seldwyla and Goldach, the attention is drawn to the inevitable dependence of the people on the layers in the community. The main character, as an unemployed poor tailor apprentice with a rich appearance treated like an earl by the Goldach society, reveals the social stratification of the society in a critical perspective, due to the consideration that only someone from the upper classes can have a good appearance is still dominant in the society. In this regard, we have shaped our study by taking into consideration Niklas Luhmann’s works on social strata stating that the social system consists of subsystems and communication, and his system theory and the concepts based on this theory. The system theory has enabled us to see the societal discord revealed in the novella and helped us achieve a better reading by contributing a new dimension to the text. Keywords: Scoundrel Motif, Appearance, Society, Niklas Luhmann, System Theory, Communication

Thomas Mann'm Felix Krull başlıklı yapıtı için yararlandığı en önemli metinlerarası belgelerden biri bilindiği üzere dolandırıcı Georges Manolescu'nun otobiyografisidir. Fakat bu otobiyogratiye Thomas Mann araştırmalarında günümüze kadar yalnızca kaynak filolojisi ve sosyal tarih baknnmdan ilgi gösterildi. Araştırma alanınm genişlemesini engelleyen şey ise, belki de bu otobiyografide, Thomas Mann'ın yargısı doğrultusunda, olsa olsa paradistik göndermeler için uygun olan "kaba bir örnek" görülmüştür. Bu makale, bu otobiyografınin metinlerarasılık bağlamında ele alınmasıyla, Felix Krull'daki kurmacaya katkı sağlayan yapısal öğelerin saptanmasmm mümkün olup ohnayacağı sorusunu irdeliyor. Her iki dolandırıcı metni için kandırma sanatmm esansiyel olduğu düşünüldüğünde romanın kurduğu metinlerarasılık ilişkilerin kurmaca oyun anlamında görülmesini destekliyor. Bu çalışmanm amacı, bu durumu farklı yönleriyle göz önüne sermektir. The most important inner text sample of Thomas Mann’s Felix Krull as is well known is masquerader Georges Manolescu’s autobiography, however which is so far seen in descriptive researches on Thomas Mann it is seen exclusively in source philological and social historical point of view. Possfloly the reason to avoid an expansion of the academic discussion was, that it was seen, according to Thomas Mann’s verdict, as raw structure, at best to be understood as skit borrowing. Matter in hand this article raises the question if it combines its inner textual treatment with structural elements, which were added fiction into Felix Krull. In consideration of the essential motive of skillful illusion in both masquerader texts, thesis could be, that it supposes to seem close, that the novel’s inner textual references can be seen in sense of fictional act. To make these different aspects comprehensflole is the research’s aim.

Bu makale Sabahattin Ali'nin "Kürk Mantolu Madonna" adlı romanın Leopold von Sacher-Masoch'un "Venus im Pelz" adlı öyküsü ile olan metinler arası ilişkisini ele almaktadır. Gérard Genette'nin metinler arası eleştiri kuramıyla Madonna hiper metinselliğin bir örneği olarak sınıflandırılabilir. Bu eserde Venus, üzerinde yaratıcı değişiklikler yapılan arka plan olarak yer alır ancak aynı zamanda öncü metnin yapıları görülmektedir. Fakat Venus öyküsünde altı Venus resminin değişken göndermeleri dikkat çekmekteyken, Madonna romanında sadece iki Madonna resmi bulunmaktadır. Bu uyuşmazlık açıklanması gereken bir konudur, çünkü Madonna'nın hiper metinselliği buna bağlıdır. Bu aşamada Jacques Derrida'nın farklılık konsepti Venus'teki şaşırtıcı resim oyunlarını kavramaya yardımcı olacaktır. Madonna'nın anlam yapısına katkıda bulunan hiper metinselliği keşfetmek için metinde yer alan kadının erkek açısından neredeyse kutsal biri olarak görüldüğü ve erkeğe karşı hâkimiyet uyguladığı kadın-erkek ilişki üzerinde durmak gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında Venus'teki çift Madonna'nınki için yapısal bir model teşkil etmektedir. Hiper metinsellik aracılığıyla Madonna'nın çift ilişkisi güçlü bir vurgu kazanmaktadır. Dolayısıyla Michel Foucault'un cinsiyet dispositifine veya kendi dönemine uymadığı için bu ilişkinin yıkıcı potansiyeli açıklığa kavuşur. Der folgende Beitrag befasst sich mit den intertextuellen Bezügen, die Sabahattin Alis Roman "Kürk Mantolu Madonna" zu Leopold von Sacher-Masochs Novelle "Venus im Pelz" aufweist. Mit Gérard Genettes Intertextualitätstheorie lässt sich die Madonna als Beispiel der Hypertextualität einordnen. Die Venus ist im Text als eine Art Hintergrundfolie präsent, auf der innovative Änderungen vorgenommen werden, wobei die Strukturen des Vorgängertextes gleichwohl sichtbar bleiben. Indes fallen in der Novelle die wechselseitigen Verweise von nicht weniger als sechs Venusbildern auf, denen im Roman lediglich zwei Madonnenbilder gegenüberstehen, ein Umstand, der einer Klärung bedarf, da die Hypertextualität der Madonna von ihm betroffen ist. Hier erweist sich Jacques Derridas Differenzkonzept als hilfreich, da sich das verwirrende Bilderspiel der Venus damit als differentielles 'Spiel der Zeichen' fassen lässt. Um zu eruieren, was die hypertextuelle Relation zur Bedeutungskonstitution der Madonna beiträgt, ist es erforderlich, näher auf die Paarbeziehung des Textes einzugehen, in der die Frau einen nahezu heiligen Status für den Mann besitzt und ihm gegenüber Dominanz ausübt. Unter diesem Aspekt erscheint das Paar der Venus für das der Madonna als strukturelles Vorbild. Durch die Hypertextualität erhält also die Paarbeziehung des Romans als solche eine starke Akzentuierung. Mithin wird ihr subversives Potential deutlich, unterläuft sie doch das mit Michel Foucault zu bestimmende Sexualitätsdispositiv ihrer Zeit.

Max Weber tarafından geleneksel, karizmatik ve yasal otoriter şeklinde üç kategoriye ayrılan lider tipleri, bazı edebî eserlerde öğretmenler tarafından temsil edilmiştir. Çalışmaya konu olan Alman ve Türk yazını okul romanları, içerisinde yer alan otoriter öğretmen tipleri açısından önemlidir. En dikkat çekici husus ise bu tiplerin neredeyse evrensel nitelikler taşımasıdır. Bu olgudan yola çıkarak çalışmada Alman yazınından Thomas Mann’ın Buddenbrooks (1901), Heinrich Mann’ın Prof. Unrat (1905) ve Hermann Hesse’nin Unterm Rad (1906) adlı eserleri ile Reşat Nuri Güntekin’in Yeşil Gece (1928), Fakir Baykurt’un Onuncu Köy (1961) ve Kemal Tahir’in Bozkırdaki Çekirdek (1967) adlı eserlerindeki otorite örnekleri ve yansıyan otoriter öğretmen tipleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışmada II. Wilhelm Almanyası ve Atatürk Cumhuriyeti hakkında bilgiler verilerek tarihsel arka plan aktarılmıştır. Bunu yaparken yalnızca tarih biliminden yararlanılmamış; otoriter öğretmen tipleri incelenirken de sosyoloji ve psikolojiden yararlanılmış, böylece bireylerin karakter analizleri yapılmıştır. Bununla beraber araştırma nesnesi olarak seçilen Alman ve Türk yazını okul romanları irdelenerek eserlerdeki otoriter öğretmen tipleri ortaya çıkartılmış ve özellikleri sebepleri ile ele alınmıştır. Ayrıca iki ayrı kültürün eserleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar tespit edilmiştir. Alman yazını okul romanlarında karizmatik ve geleneksel otoriter öğretmen tipleri yer alırken, Türk yazını eserlerinde eski sistemde bu tip öğretmenlerin yer aldığı, Cumhuriyet ile yasal otoriter öğretmen tiplerinin ortaya çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Die drei von Max Weber als legale, traditionale und charismatische kategorisierten Herrschaftstypen werden in manchen literarischen Texten von Lehrerfiguren repräsentiert. Der Fokus der nachfolgenden Studie, die sich mit deutschen und türkischen Schulromanen befasst, liegt auf dieser Thematik. Dabei fällt vor allem auf, dass die genannten Herrschaftstypen tendenziell von zeitloser Gültigkeit sind. Ausgehend davon bilden ihre Figurationen in Schulromanen der deutschen und türkischen Literatur den Gegenstand der Untersuchung. Verglichen werden folgende Texte: Thomas Manns Buddenbrooks (1901), Heinrich Manns Prof. Unrat (1905), Hermann Hesses Unterm Rad (1906) sowie Reşat Nuri Güntekins Yeşil Gece (1928), Fakir Baykurts Onuncu Köy (1961) und Kemal Tahirs Bozkırdaki Çekirdek (1967). Eine wichtige Rolle spielt dabei der sozialgeschichtliche Hintergrund: Das Zweite Deutsche Kaiserreich bildet ihn in Bezug auf die deutschen, die soeben durch Mustafa Kemal Atatürk gegründete Republik Türkei in Bezug auf die türkischen Texte. Um den individuellen Charakter der dargestellten Figuren einer angemessenen Analyse zu unterziehen, werden punktuell auch Ansätze aus der Soziologie und Psychologie bedient. In diesem Zusammenhang werden auch die in den deutschen und türkischen Schulromanen auftretenden Lehrerfiguren den entsprechenden Herrschaftstypen zugeordnet. Zudem lassen sich Gemeinsamkeiten ebenso wie Unterschiede zwischen den aus zwei unterschiedlichen Kulturen stammenden Texten feststellen. Es wird zu sehen sein, dass in den deutschen Schulromanen überwiegend der charismatische und der traditionelle Lehrertyp vertreten ist, während solche Lehrer in den türkischen Schulromanen als Vertreter des überkommenen osmanischen Erziehungssystems dargestellt werden. Seinen Antipoden bildet, das wird in der Studie zu zeigen sein, ein quasi gemeinsam mit der neu gegründeten Türkei entstandener Lehrertyp, der sich über sein ziviles Rechtsbewusstsein definiert.

Eserleri okurken çoğu zaman yazarların anlattıklarından ziyade anlatmadıkları satır aralarını görmek okuyucu için vazgeçilmezdir. Edebiyatta yazarların içinde bulundukları dönemi bilmek okuyucunun eseri daha doğru yorumlaması ve kullanılan teknikleri daha net anlaması için oldukça önemlidir. Söz konusu dönemlerin en önemlilerinden birisi de 1933 ve 1945 yılları arasını kapsayan Sürgün Dönemidir. Sürgüne gönderilen yazarların yarattıkları bu dönemin akımı Sürgün Edebiyatı (Exilliteratur) olarak bilinmektedir. Sürgün Edebiyatının öncü eserleri incelendiğinde Tarihselleştirme tekniğinin sıkça kullanıldığı dikkat çeker.Bertolt Brecht, Anna Seghers ve Thomas Mann tarihselleştirme tekniğini kullanan en önemli Sürgün Edebiyatı yazarlarındandır. Bu çalışmada tarihselleştirme tekniğini incelemek amacıyla Brecht'in Cesaret Ana ve Çocukları, Seghers'in Yedinci Şafak ve Mann'ın Yusuf ve Kardeşleri adlı eserleri ele alınmıştır. Bu eserlerden yola çıkarak tarihi arka planın yazarlar ve eserler üzerindeki etkisi, ana fikirlerin tarihselleştirme tekniği ile nasıl evrensel hâle getirilip okuyucuya sunulduğu incelenmiştir. Edebiyat alanında yetersiz araştırmaların bulunduğu tarihselleştirme tekniğinin anlaşılabilmesini sağlayabilmek amacıyla karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu açıdan bu çalışma benzer konularda yapılacak araştırmalara ışık tutacaktır.Anahtar Kelimeler: Sürgün Edebiyatı, Tarihselleştirme, Bertolt Brecht, Anna Seghers, Thomas Mann Für den Leser ist es oft unerlässlich, neben dem, was ein Autor erzählt, auch das zu verstehen, was er gleichsam zwischen den Zeilen zum Ausdruck bringt.Zudem ist es von größter Wichtigkeit,den zeitgeschichtlichen Hintergrund des jeweiligen Textes zu kennen, um diesen besser zu verstehen.Eine der wichtigsten Epochen bildet dieExilliteratur, die von1933 bis 1945 dauerte und von im Exil lebenden Schriftstellern geschaffen wurde. Wenn man nun repräsentative Texte der Exilliteratur untersucht, stellt man fest, dass hier in unterschiedlicher Weise eine Mehode angewandt wird, die man Historisierung nennen kann. Bertolt Brecht, Anna Seghers und Thomas Mann sind mit diebedeutendsten Exilautoren, die die Historisierung benutzten. Diese Arbeit befasst sich mit Bertolt Brechts Mutter Courage und Ihre Kinder, Anna Seghers' Das Siebte Kreuz und Thomas Manns Joseph und seine Brüder, um die Historisierung näher zu erforschen. Dabei wird der geschichtliche Hintergrund ebenso berücksichtigt wie die Tendenz zur Universalisierung, die sich in allen Texten auf je unterschiedliche Weise abzeichnet. Zu diesem Thema ist nicht ausreichend Forschungsliteratur vorhanden. Diese Arbeit leistet auch und gerade in dieser Hinsicht einen Beitrag, von der die Forschung über die Exilliteratur profitieren kann.Schlüsselwörter: Exilliteratur, Historisierung, Bertolt Brecht, Anna Seghers, Thomas Mann 93