Search

Türkiye’de 60’lı yıllarda hakim olan ithal ikameci sanayileşme modeli, geniş kabul gören ideolojik bir yaklaşımı da üretmiş, bu dönemde kalkınma ideolojisinin etkinliği ve planlamanın kazandığı prestij, mekân tasarımı disiplinlerini derinden etkilemiştir. Devlet odaklı kalkınma düşüncesine tarihsel olarak yakın olan mimarlar ve şehir plancıları, bu dönemde yaşanan hızlı kentleşme sorunları bağlamında, fiziksel planlamanın, kalkınma projesinin önemli bir bileşeni olduğunu savunmuşlardır. Bu koşullar çerçevesinde, 60’lı yıllar, devlet kurumları içinde çalışan ve toplumcu bir duyarlılığı taşımakta olan meslek insanlarının paylaştığı bir “toplumcu teknokrat” kimliğinin ortaya çıkışına tanık olmuştur. 1961 Anayasası ve onun tanımladığı “kamu yararı” kavramı ekseninde gelişen bu kimlik, 60’ların siyasal koşullarında ve özellikle AP hükümetlerinin uygulamaları karşısında planlı kalkınmaya olan inancın giderek zayıfladığı bir ortamda hızla dönüşecek ve 1971 askeri müdahalesi ile yok olacaktır. Makale, söz konusu kısa tarihsel süreç içinde bu kimliğin ortaya çıkışını ve geçirdiği dönüşümü, mekân tasarımıyla uğraşan disiplinler açısından ele almaktadır. Özellikle 60’ları üniversite öğrencisi olarak karşılamış bulunan 60 kuşağına mensup mimar ve şehir plancıları, mesleki pratikleri ile bu kimliğin dönüşümünde önemli rol oynamışlardır. 60’ların ikinci yarısında giderek devletçi retorikten uzaklaşan ve teknokratik etkinliklerini toplumla buluşturmaya çalışan farklı kuşaklara ve farklı disiplinlere mensup teknokrat grubu, Mimarlar Odası’nın kurumsal mekanında bir araya gelerek etkinleşmiş, elit bir teknokrat pozisyonundan uzaklaşarak yeni bir sınıfsal konum inşa etmeye çalışmıştır., The import-substituting industrialization model that was effective in Turkey during the 1960s also produced a particular ideological approach. In this period, the influence of developmentalism as an ideology and the prestige of planning deeply affected the disciplines of spatial planning. Architects and urban planners, who historically shared a belief in state-oriented development, advocated the importance of physical planning as a component of the development project within the context of rapid urbanization. Under these conditions, the 1960s witnessed the emergence of the identity of “social(ist) technocrat” among professionals who worked in state institutions and shared social concerns. This identity legitimized itself with reference to the 1961 Constitution and the notion of “public good” as defined in the Constitution. It would however transform parallel to the gradual decline of the belief in planned development under the Justice Party and eventually disappear with the military intervention in 1971. The article analyzes the emergence and transformation of this identity with regard to the disciplines of spatial planning within the short period under discussion. Particular consideration is given to the architects and urban planners of the generation of 60, who experienced the 1960 coup as university students and were influential in the formation of the “social(ist) technocrat” identity. In the second half of the decade, technocrats from various disciplines and different generations, who grew distant from statism and searched for means to build alliance with the popular masses, utilized the institutional space of the Chamber of Architects for defining a new class position for them.

55 yıllık tarihi boyunca kentsel politika süreçlerinin önemli bir aktörü olmuş bulunan Mimarlar Odası’nın kentsel mücadele alanındaki etkinliği genel olarak kurumsal ve hukuki süreçler içinde tariflidir. Yerel yönetimlerin keyfi ve anti-demokratik uygulamalarının en yoğun deneylendiği kentlerden olan Ankara’da faaliyet gösteren Mimarlar Odası Ankara Şubesi, 2009 Yerel Seçimleri sürecinde mevcut etkinlik çerçevesinin dışına çıkan aktivist bir kentsel mücadele yöntemi arayışına girmiştir. Bu doğrultuda, Oda’nın çağrıştırdığı kurumsal sınırlamaları aşmak ve yeni bir kentsel mücadele dili üretmek hedefiyle “Saltanata Son” adlı bir kampanya düzenlemiştir. Kampanyanın dikkat çekici özelliği, son yıllarda özellikle internet üzerinden örgütlenen ve kent mekânının anlık, hızlı ve çarpıcı kullanımları ile karakterize olan ve literatürde “flash-mob” ve “smart-mob” gibi kavramlarla tanımlanan eylem türlerinden ilham almış olmasıdır. Kampanya, yerel yönetim seçimlerinin sonuçları açısından başarısızlığa uğramış olsa da, örgütlediği katılımcı süreç ve öne sürdüğü kentsel taleplerin gördüğü genel kabul, kampanyanın dikkate değer bir kentsel mücadele deneyimi olduğunu göstermektedir.

1973 ve 1980 yılları arasında CHP’nin yönetimi altında bulunan belediyelerde üretilen ve söz konusu dönemde “yeni”, “devrimci” veya “toplumcu” belediyecilik hareketi olarak isimlendirilen program karşı-hegemonik bir kentsel politika sürecinin bileşeni olarak ortaya çıkmış ve birkaç açıdan dikkate değer özgüllükler barındırmıştır. Her şeyden önce bu programın oluşumu çeşitli disiplinlere mensup kentleşme uzmanlarının katkısıyla ve emekçi sınıfların henüz formüle edilmemiş taleplerine karşılık olarak ortaya çıkmıştır. İkinci olarak, bu hareket Türkiye’de ilk kez yerel yönetimin özerkliği yönünde bir talebin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Üçüncü olarak ise, yeni belediyecilik hareketinin gündemine aldığı uygulamalar kentsel emekçi sınıfların toplumsal bir özne olarak ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur. Makale, Türkiye’deki yerel yönetim geleneğine kısa bir bakışın ardından, 1973–1977 döneminin belediyecilik pratiklerini incelemekte ve son olarak yeni belediyecilik hareketinin uygulamalarını bir üst ölçekte toplumcu bir belediyecilik modeli için geçerli olabilecek boyutlarıyla değerlendirmektedir. The municipal program that guided the policies of the Republican People’s Party municipalities between 1973 and 1980, which was interchangeably labeled “the new municipal”, “revolutionary municipal”, or “social(ist) municipal” movement, emerged as the component of a counter-hegemonic urban politics and was significant in a number of terms. First of all, it presents a case in which urban professionals undertook a task to invent policies in response to the not-yet-formulated demands of the working classes. Second, the movement raised the demand for autonomy of urban government for the first time in Turkish history. Finally, these policies were essential as they contributed to the making of “urban working classes” as a social actor. Following a brief discussion on the background of urban administration in Turkey, the article analyzes the municipal practices of the 1973-1977 period and evaluates the “new municipal movement” in terms of its validity as a socialist municipal model.

Özet1973 ve 1980 yılları arasında CHP’nin yönetimi altında bulunan belediyelerde üretilenve söz konusu dönemde “yeni”, “devrimci” veya “toplumcu” belediyecilik hareketi olarakisimlendirilen program karşı-hegemonik bir kentsel politika sürecinin bileşeni olarak ortayaçıkmış ve birkaç açıdan dikkate değer özgüllükler barındırmıştır. Her şeyden önce bu programınoluşumu çeşitli disiplinlere mensup kentleşme uzmanlarının katkısıyla ve emekçi sınıflarınhenüz formüle edilmemiş taleplerine karşılık olarak ortaya çıkmıştır. İkinci olarak, bu hareketTürkiye’de ilk kez yerel yönetimin özerkliği yönünde bir talebin ortaya çıkmasına sebepolmuştur. Üçüncü olarak ise, yeni belediyecilik hareketinin gündemine aldığı uygulamalarkentsel emekçi sınıfların toplumsal bir özne olarak ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur.Makale, Türkiye’deki yerel yönetim geleneğine kısa bir bakışın ardından, 1973–1977döneminin belediyecilik pratiklerini incelemekte ve son olarak yeni belediyecilik hareketininuygulamalarını bir üst ölçekte toplumcu bir belediyecilik modeli için geçerli olabilecekboyutlarıyla değerlendirmektedir.Anahtar Sözcükler: yeni belediyecilik hareketi, toplumcu belediyecilik, yerel yönetimler,kentsel politika, kentsel toplumsal hareketler AbstractThe municipal program that guided the policies of the Republican People’s Partymunicipalities between 1973 and 1980, which was interchangeably labeled “the newmunicipal”, “revolutionary municipal”, or “social(ist) municipal” movement, emerged as thecomponent of a counter-hegemonic urban politics and was significant in a number of terms.First of all, it presents a case in which urban professionals undertook a task to inventpolicies in response to the not-yet-formulated demands of the working classes. Second, themovement raised the demand for autonomy of urban government for the first time in Turkishhistory. Finally, these policies were essential as they contributed to the making of “urbanworking classes” as a social actor. Following a brief discussion on the background of urbanadministration in Turkey, the article analyzes the municipal practices of the 1973-1977 periodand evaluates the “new municipal movement” in terms of its validity as a socialist municipalmodel.Keywords: new municipal movement, socialist municipality, local administration, urbanpolitics, urban social movements

^ŝŶĂŶ 'ƺůŚĂŶ͛ŦŶ LJĂnjŦƐŦ ŝƐĞ ŵĞŬąŶĂ ŝůŝƔŬŝŶ ŬƵƌĂŵƐĂů ĕĂďĂůĂƌĚĂ ŬƵůůĂŶŦůĂŶ Ŭŝůŝƚ ŬĂǀƌĂŵůĂƌŦŶ ƺnjĞƌŝŶĚĞ ĚƵƌƵLJŽƌ ǀĞ ďƵ ŬĂǀƌĂŵůĂƌŦŶ ŬƵůůĂŶŦŵŦŶĂ ŝůŝƔŬŝŶ ŬĂĨĂ ŬĂƌŦƔŦŬůŦŬůĂƌŦŶŦŶ ĂƔŦůŵĂƐŦ LJƂŶƺŶĚĞ ďŝƌ ƌĞŚďĞƌ ƌŽůƺŶƺ ƺƐƚůĞŶŝLJŽƌ͘ zĂnjŦ >ĞĨĞďǀƌĞ͛ŝŶ ŐƺŶĚĞŵĞ ŐĞƟƌĚŝŒŝ ͞ƚƌŝĂůĞŬƟŬ͟ ŬĂǀƌĂŵŦŶĚĂŶ ŚĂƌĞŬĞƚůĞ ŬƵƌĂŵĚĂ >ƵŬĂİƐĕŦ ďŝƌ ďƺƚƺŶİƺůůƺŬ ĂƌĂLJŦƔŦŶĂ ŝůŝƔŬŝŶ ǀĞƌŝůŵŝƔ ǀĞ ǀĞƌŝůĞďŝůĞİĞŬ İĞǀĂƉůĂƌĂ ĚĂŝƌ njŝŚŝŶ ĂĕŦİŦ ďŝƌ ƉĂŶŽƌĂŵĂ ƐƵŶƵLJŽƌ͘ 7ĕĞƌĚŝŒŝ ƂnjŐƺŶ ĮŬŝƌůĞƌŝŶ LJĂŶŦƐŦƌĂ ďƵ LJĂnjŦ >ĞĨĞďǀƌĞ͛ŶŝŶ, ĞLJůĞŵůĞƌŝ ŝůĞ dƺƌŬŝLJĞ ŐƺŶĚĞŵŝŶĞ ƚĂƔŦŶĂŶ ďƵ ƐŝLJĂƐŝ ƚĂŬƟŬ͕ ĚĂŚĂ ƐŽŶƌĂ dĂŚƌŝƌ DĞLJĚĂŶŦ͛ŶĚĂ ƐƺƌĞŶ ĞLJůĞŵůĞƌ ǀĞ 7ƔŐĂů ƚ ŚĂƌĞŬĞƟ ŝůĞ ŬƺƌĞƐĞů ĚƺnjůĞŵĚĞ ŝůŐŝ ĕĞŬŵĞLJĞ ďĂƔůĂĚŦ͘ Ƶ ŬƺƌĞƐĞů ŚĂƌĞŬĞƚůŝůŝŬ ŝĕŝŶĚĞ zĂǀƵnj zŦůĚŦƌŦŵ͛ŦŶ ͞