Search

The main aim of this paper is to identify factors that could determine social participation of pupils with cerebral palsy in elementary schools in the Republic of Serbia. Social participation is within this paper viewed from the perspective of independent execution of non-academic school activities that the pupils with cerebral palsy perform daily in the school environment, which they need in order to be able to fulfil the academic tasks. The study included 75 pupils with cerebral palsy, 6 to 12 years old, who attended mainstream elementary schools and schools for students with special educational needs from the first to the sixth grade. In order to assess their participation in the school environment, the third part of the SFA (The School Function Assessment) questionnaire were used. The extent of impairment of pupils’ gross motor and manual ability was assessed by the GMFCS (Gross Motors Classification System) and MACS (Manual Ability Classification System) scales. As independent variables, we have determined 9 individual factors that relate to the characteristics of pupils with cerebral palsy, and 1 environmental factor that relates to the type of school the students attend. The results indicate the importance of motor skills and intellectual and writing abilities of pupils with cerebral palsy as significant predictors of social participation in school environment in the Republic of Serbia.

Cerebral palsy is primarily reflected in the disorder of the development of movement and posture, which may be accompanied by sensory disturbances, disturbances of perception, cognition and communication, behavioural disorders and epilepsy. According to current inclusive attitudes towards people with disabilities implies that full social participation of children with cerebral palsy means inclusion in all activities in family, peer, school and leisure environments in the same scope and to the same extent as is the case with the children of proper development and without physical difficulties. Due to the fact that it has been established that the quality of children's participation in primary school is directly related to their social inclusion in future life, the aim of the paper is to identify predictors of social participation, respectively, and in particular, factors that could to improve the quality of social participation of children with cerebral palsy, in the primary school environment in Czech Republic. The study includes children with cerebral palsy (n = 75) in the Czech Republic, aged between six and 12 years who attend mainstream or special primary schools to the sixth grade. The main instrument used was the first and third part of the School function assessment questionnaire. It will also take into account the type of damage assessed according to a scale the Gross motor function classification system, five–level classification system for cerebral palsy. The research results will provide detailed insight into the degree of social participation of children with cerebral palsy and the factors that would be a potential cause of their levels of participation, in regular and special primary schools, in different socioeconomic environments in Czech Republic., {"references":["Rapaić, D., & Nedović, G. Dečja cerebralna paraliza – praksičke i kognitivne funkcije. II dopunjeno i prepravljeno izdanje, Belgrade, Faculty for Special Education and Rehabilitation, University in Belgrade, 2011","Schenker, R., Coster, W.J., & Parush, S. Neuroimpairments, activity performance, and participation in children with cerebral palsy mainstreamed in elementary schools. Developmental Medicine and Child Neurology, 2005, 47: 808–814.","Beckung, E., & Hagberg, G. Neuroimpairments, activity limitations, and participation restrictions in children with cerebral palsy. Developmental Medicine and Child Neurology, 2002, 44(5): p. 309-316.","Milićević, M., Potić, S. Funkcionalne sposobnosti odraslih osoba sa cerebralnom paralizom. Zdravstvena zaštita, 2012, 41 (2)","Nedović, G., Rapaić, D., Odović, G., Potić, S., & Milićević, M. Socijalna participacija osoba sa smetnjama u razvoju, Belgrade: Društvo defektologa Srbije. 2012.","Colver, A. SPARCLE Group. Study protocol: SPARCLE – a multi-centre European study of the relationship of environment to participation and quality of life in children with cerebral palsy. BMC Public Health. 2006; 6: 105","World Report on Disability, Sumarry, World Health Organization, 2011.","Chen HF., & Cohn ES. Social participation for children with developmental coordination disorder: conceptual, evaluation and intervention considerations. Phys Occup. Ther.Pediatr., 2003, 23:6 l–78.","Dijkers MP, Whiteneck G, El-Jaroudi R., Measures of social outcomes in disability research. Arch Phys Med Rehabil, 2002., 81: 63-80.\n[10]\tParkes, J., McCullough, & Madden, A. To what extent do children with cerebral palsy participate in everyday life situations? Health and Social Care in the Community, 2010, 18: 304-315.\n[11]\tBottcher, L. Children with Spastic Cerebral Palsy, their Cognitive Functioning and Social Participation: A Review; Child Neuropsychology, 2010, 16: 209–228 \n[12]\tMcGavin H. Planning rehabilitation: a comparison of issues for parents and adolescents. Phys Occup Ther Pediatr.; 1998,18:69-82.\n[13]\tLepeage, C., Noreau, L., & Bernard, P. Association between characteristics of locomotion and accomplishment of life habits in children with cerebral palsy. Physical Therapy, 1998, 78 (5): 458–69.\n[14]\tLepeage, C., Noreau, L., Bernard, P. M. & Fougeyrollas, P. Profile of handicap situations in children with cerebral palsy. Scandinavian Journal of Rehabilitation Medicine, 1998, 30 (4): 263-272.\n[15]\tVoorman, J.M., Dallmeijer, A.J., Schuengel, C., Knol, D.L., Lankhorst, G.J. & Becher, J.G. Activites and participation og 9- to 13- year-old children with cerebral palsy. Clinical Rehabilitation, 2006, 20(11): 937-948.\n[16]\tSchenker, R., Coster, W., & Parush, S. Neuroimpairments, activity performance, and participation in children with cerebral palsy mainstreamed in elementary schools. Disability & Rehabilitation, 2005, 28 (17): 1061–1069. \n[17]\tLongo, E., Badia, M., Orgaz, B., Verdugo, M.A. Cross-cultural validation of the Children´s Assessment of Participation and Enjoyment (CAPE) in Spain. Child: care health and development, 2012, 40, 2: 231-241.\n[18]\tRosenbaum P, Paneth N, Leviton A, Goldstein M, & Martin B. A report: the definition and classification of cerebral palsy, April 2006. Dev Med Child Neurol 2007; 49: 8–14.\n[19]\tBax, M., Goldstein, M., Rosenbaum, P., Leviton, A., Paneth, N., Dan, B, Damanio, D. Proposed definition and classification of cerebral palsy. Developmental Medicine and Child Neurology, 2005, 47:571-576. \n[20]\tOskoui M., Coutinho, F., Dykeman, J., Jetté, & Pringsheim, T. An update on the prevalence of cerebral palsy: a systematic review and meta-analysis. Developmental Medicine and Child Neurology, 2013, 55: 509-519\n[21]\tKraus, J. Dětská mozková obrna. Praha: Grada Publishing, a.s. 2005, 344 s.\n[22]\tZoban, P. Dětská mozková obrna z pohledu neonatologa. Neurologie pro praxi. Příspěvek, 9. Sympozium praktické neurologie, Brno. 2011, 12(4): 225–229.\n[23]\tWorld Health Organization ICF – International Classification of Functioning, Disability and Health. Geneva: WHO, 2001 (http://www.who.int/classifications/icf/en/)\n[24]\tMancini, M. C., & Coster, W. J. Functional predictors of school participation by children with disabilities. Occupational Therapy International, 2004, 11(1), 12–25. \n[25]\tIDEA – Individuals with Disabilities Education Act of 1990 (Public Law 101-476), 20 USC. No.1400. \n[26]\tIDEA, 2004, the: http://leader.pubs.asha.org/article.aspx?articleid=2289809\n[27]\tMinisterstvo školství, mládeže a tělovýchovy České republiky, 2017 (online) dostupné z http://www.msmt.cz/uploads/Vyhlaska_c._272016_Sb._o_vzdelavani_zaku_se_specialnimi_vzdelavacimi_potrebami_a_zaku_nadanych.pdf\n[28]\tMilićević, M., Potić, S. Characteristic of social participation of children with cerebral palsy in terms of inclusive education: worldwide experiences. In N. Polovina et al. (Eds.), Abstracts of the 14th International Scientific Conference \"Educational research and educational practice-Intiative, Cooperation and Creativity in Contemporary Education\", 2011, pp.145-146. Belgrade: Institute of Educational Research.\n[29]\tKerr, C., McDowel, B. & McDonough, S. The relationship between gross motor function and participation restriction in children with cerebral palsy: An exploratory analysis. Child: Care, Health & Development, 2007, 33 (1): 22-27. \n[30]\tLaw, M., Finkelman, S., Hurley, P., Rosenbaum, P., King, S., King, G., & Hanna, S. Participation of children with physical disabilities: Relationships with diagnosis, physical function and demographic variables. Scandinavian Journal of Ocupational Therapy, 2004, 11 (4): 156-162.\n[31]\tØstensjø, S.M., Carlberg, E.B., & Vollestad, N.K. Everyday functioning in young children with cerebral palsy: Functional skills, caregiver assistance, and modification of the environment. Developmental Medicine & Child Neurology, 2003, 45 (9): 603-612.\n[32]\tIlić, D. D., & Nikolić, S. J. Motoričke sposobnosti učenika sa telesnim invaliditetom. Belgrade, Beogradska defektološka škola, 2001, (2-3): 71–80.\n[33]\tMorris, C., Kurinczuk, J. J., Fitzpatrick, R., & Rosenbaum, P. L. Do the abilities of children with cerebral palsy explain their activities and participation? Developmental Medicine and Child Neurology, 2006, 48: 954–961. \n[34]\tMo Dang, V., Colver, A., O. Dickinson, H., Marcelli, M., I. Michelsen, S., Parkes, J., Parkinskon, K., Rapp, M., Arnaud, C., Nystrand, M., & Fauconnier, J. Predictors of participation of adolescents with cerebral palsy: A European multi-center longitudinal study. Research in Developmental Disabilities, 2015, 36: 551-564.\n[35]\tTieman, B.L., Palisano, R.J., Gracely, E.J. & Rosenbaum, P.L. Gross motor capability and performance of mobility in children with cerebral palsy: a comparison across home, school, and outdoors/community settings. Physical Therapy, 2004, 84: 419-429.\n[36]\tMaher, C.A., Williams, M.T., Olds, T.& Lane, A.E. Physical and sedentary activity in adolescents with cerebral palsy. Developmental Medicine and Child Neurology, 2007, 49: 450-457. doi: 10.1111/j.1469-8749.2007.00450.x.\n[37]\tAzmitia, M. Peer interaction and problem-solving: When are 2 heads better than one. Child Development, 1988, 59: 87-96. \n[38]\tAzmitia, M. Peer interactive minds: Developmental, theoretical, and methodological issues. In P. B. Baltes & U.M. Staudinger (Eds.), Interactive minds. Life-span perspectives on the social foundation of cognition Cambridge University Press, 1996, pp.133-162.\n[39]\tFrampton, I., Yude, C., & Goodman, R. The prevalence and correlates of specific learning difficulties in a representative sample of children with hemiplegia. British Journal of Educational Psychology, 1998, 68: 39–51.\n[40]\tCoster WJ, & Haley SM. Conceptualization and measurement of disablement in infants and young children. Infants and Young Children 1992, 4: 11–22. \n[41]\tCoster WJ, Deeney TA, Haltiwanger JT, & Haley SM. School Function Assessment. San Antonio, TX: The Psychological Corporation, 1998.\n[42]\tPalisano, R., Rosenbaum, P, Bartlett, D. & Livingston, M. GMFCS – E & R Gross Motor Function Classification System Expanded and Revised: CanChild Centre for Childhood Disability Research, McMaster University, Dev Med Child Neurol 1997; 39: 214 - 223.\n[43]\tPalisano R., Rosenbaum P., Walter S., Russell D., Wood E., & Galuppi B. Development and reliability of a system to classify gross motor function in children with cerebral palsy. Dev Med Child Neurol 1997, 39: 214–223.\n[44]\tPalisano, R.J., Hanna, S.E., Rosenbaum, P.L., Russel, D.J., Walter, S.D., Wood, E.P., Raina, P.S. & Galuppi, B.E. Validation of a model of gross motor function of children with cerebral palsy. Physical Therapy, 2000, 80, 974-985.\n[45]\tWood, E. & Rosenbaum, P. The Gross Motor Classification System for cerebral palsy: a study of reliability and stability over time. Developmental Medicine and Child Neurology, 2000, 42, 292-296.\n[46]\tHendl, J., Přehled statistických metod: analýza a metaanalýza dat, Jan Hendl. -Vyd.4., rozšířené – Prague: Portál, 2012. – 736 s."]}

Pri izučavanju partnerskih i bračnih relacija najčešće je korišćen Model prilagođavanja u partnerskim odnosima (Huston, 2000). Ovaj teorijski model autor smatra univerzalnim i upotrebljivim na svim partnerskim relacijama. Model se do sada koristio u mnogim istraživanjima kao teorijski okvir i pokazao se kao veoma koristan i praktičan za formiranje interventnih programa u radu sa heteroseksualnim parovima. U našem istraživanju proverili smo mogućnost primene i korisnost ovog teorijskog modela na homoseksualnim partnerskim relacijama. Odgovorili smo na pitanje šta i na koji način doprinosi zadovoljstvu u partnerskoj relaciji – individualne karakteristike partnera (osobine ličnosti, afektivna vezanost, feminino/maskulini tip ličnost, stav prema rodnim ulogama) i/ili karakteristike partnerske relacije (načini pokazivanja ljubavi, doživljaj ljubavi u partnerskoj relaciji, kvalitet seksualne interakcije). Poseban akcenat stavili smo na proučavanje razlika u zadovoljstvu partnerskom relacijom i njenim prediktorima u odnosu na seksualnu orijentaciju osobe. U istraživanju je učestvovalo 400 osoba, od toga 200 osoba muškog pola i 200 osoba ženskog pola, starijih od 18 godina, koji čine 200 romantičnih parova (100 ženskih homoseksualnih dijada i 100 muških homoseksualnih dijada). Svi ispitanici su sa teritorije Republike Srbije i u trenutku ispitivanja su bili u partnerskim relacijama (vezama) koje opisuju kao stabilne. Ispitanici i ispitanice homoseksualne orijentacije popunjavli su upitnike u prostorijama nevladinih organizacija koje pružaju različite usluge pojedincima i parovima homoseksualne orijentacije ili elektronskim putem ukoliko im organizacije nisu bile dostupne u mestu prebivališta. Uzorak muškaraca i žena iz heteroseksualne populacije prikupljan je sa teritorije Srbije. Primenjen je neeksperimentalni korelacioni nacrt, koji je sproveden primenom upitničke baterije. Upitničku bateriju su činili: upitnik opštih podataka, originalni Inventar iskustava u bliskim vezama (Brennan et al., 1998.), Skala femininosti i maskulinosti (Spence et al. 1974), Skala stavova prema rodnim ulogama (Kamenov et al., 2009), Skala preterane posvećenosti drugima (Fritz & Helgeson, 1998), Skala za procenu stava osobe da zaslužuje više od drugih ljudi (Campbell, 2004), Skala potrebe za emocijama (Maio & Esses, 2001), Skala ljubavi (Braiker & Kelly, 1979), Skala načina izražavanja ljubavi (Huić i sar., 2010) i Skala za procenu kvaliteta seksualne interakcije (Kamenov i sar., 2011). Zadovoljstvo partnerskom relacijom je mereno preko Skale opšteg zadovoljstva brakom. Rezultati pokazuju da su karakteristike relacije značajni prediktori zadovoljstva u partnerskoj relaciji. Individualne karakteristike nisu se pokazale kao značajni prediktori zadovoljstva u partnerskoj relaciji, osim dimenzija afektivne vezanosti. Među muškim ispitanicima homoseksualne populacije ima značajno manje ispitanika sa sigurnom a više sa preokupiranom i izbegavajućom afektivnom vezanošću u odnosu na ispitanike iz heteroseksualne populacije. Bojažljivi tip vezanosti se značajno češće javlja kod žena homoseksualne orijentacije u odnosu na heteroseksualnu populaciju. Rezultati pokazuju i da postoji značajna razlika u izraženosti maskulinih karakteristika među ispitanicima iz četiri grupe, takve da su heteroseksualni muškarci značajno maskuliniji od ostalih ispitivanih grupa, dok razlike u femininim karakteristikama nisu uočene. Nezavisno od seksualne orijentacije, žene imaju egalitarnije stavove i izraženiju potrebu za emocijama od muškaraca. Ne postoji značajna razlika u proceni kvaliteta seksualne interakcije i frekvenciji ličnih načina pokazivanja ljubavi partneru među muškim i ženskim ispitanicima homoseksualne i heteroseksualne populacije. Postoje razlike u odnosu na seksualnu orijentaciju osobe u odnosu na doživljaj ljubavi i zadovoljstvo partnerskom relacijom, takve da osobe homoseksualne orijentacije izveštavaju o nižem doživljaju ljubavi i nižem stepenu zadovoljstva u partnerskoj relaciji. Prilikom testiranja Modela Prilagođavanja u partnerskim odnosima dobijeni su rezultati koji ne potvrđuju funkcionalnost pretpostavljenog modela ni na uzorku heteroseksualnih parova ni na uzorku muških i ženskih homoseksualnih parova. Osnovni problem modela je povezanost individualnih karakteristika partnera sa zadovoljstvom u relaciji koju autor modela pretpostavlja, a ovim istraživanjem nije potvrđena. Jedan od najvažnijih zaključaka je da se varijable u svojim međusobnim odnosima jednako ponašaju na svim poduzorcima i da se partnerske relacije i procesi unutar njih ne razlikuju značajno u odnosu na seksualnu orijentaciju osobe.

Pri izučavanju partnerskih i bračnih relacija najčešće je korišćen Model prilagođavanja u partnerskim odnosima (Huston, 2000). Ovaj teorijski model autor smatra univerzalnim i upotrebljivim na svim partnerskim relacijama. Model se do sada koristio u mnogim istraživanjima kao teorijski okvir i pokazao se kao veoma koristan i praktičan za formiranje interventnih programa u radu sa heteroseksualnim parovima. U našem istraživanju proverili smo mogućnost primene i korisnost ovog teorijskog modela na homoseksualnim partnerskim relacijama. Odgovorili smo na pitanje šta i na koji način doprinosi zadovoljstvu u partnerskoj relaciji – individualne karakteristike partnera (osobine ličnosti, afektivna vezanost, feminino/maskulini tip ličnost, stav prema rodnim ulogama) i/ili karakteristike partnerske relacije (načini pokazivanja ljubavi, doživljaj ljubavi u partnerskoj relaciji, kvalitet seksualne interakcije). Poseban akcenat stavili smo na proučavanje razlika u zadovoljstvu partnerskom relacijom i njenim prediktorima u odnosu na seksualnu orijentaciju osobe.U istraživanju je učestvovalo 400 osoba, od toga 200 osoba muškog pola i 200 osoba ženskog pola, starijih od 18 godina, koji čine 200 romantičnih parova (100 ženskih homoseksualnih dijada i 100 muških homoseksualnih dijada). Svi ispitanici su sa teritorije Republike Srbije i u trenutku ispitivanja su bili u partnerskim relacijama (vezama) koje opisuju kao stabilne. Ispitanici i ispitanice homoseksualne orijentacije popunjavli su upitnike u prostorijama nevladinih organizacija koje pružaju različite usluge pojedincima i parovima homoseksualne orijentacije ili elektronskim putem ukoliko im organizacije nisu bile dostupne u mestu prebivališta.Uzorak muškaraca i žena iz heteroseksualne populacije prikupljan je sa teritorije Srbije. Primenjen je neeksperimentalni korelacioni nacrt, koji je sproveden primenom upitničke baterije.Upitničku bateriju su činili: upitnik opštih podataka, originalni Inventar iskustava u bliskim vezama (Brennan et al., 1998.), Skala femininosti i maskulinosti (Spence et al. 1974), Skala stavova prema rodnim ulogama (Kamenov et al., 2009), Skala preterane posvećenosti drugima (Fritz & Helgeson, 1998), Skala za procenu stava osobe da zaslužuje više od drugih ljudi (Campbell, 2004), Skala potrebe za emocijama (Maio & Esses, 2001), Skala ljubavi (Braiker & Kelly, 1979), Skala načina izražavanja ljubavi (Huić i sar., 2010) i Skala za procenu kvaliteta seksualne interakcije (Kamenov i sar., 2011). Zadovoljstvo partnerskom relacijom je mereno preko Skale opšteg zadovoljstva brakom.Rezultati pokazuju da su karakteristike relacije značajni prediktori zadovoljstva u partnerskoj relaciji. Individualne karakteristike nisu se pokazale kao značajni prediktori zadovoljstva u partnerskoj relaciji, osim dimenzija afektivne vezanosti. Među muškim ispitanicima homoseksualne populacije ima značajno manje ispitanika sa sigurnom a više sa preokupiranom i izbegavajućom afektivnom vezanošću u odnosu na ispitanike iz heteroseksualne populacije. Bojažljivi tip vezanosti se značajno češće javlja kod žena homoseksualne orijentacije u odnosu na heteroseksualnu populaciju.Rezultati pokazuju i da postoji značajna razlika u izraženosti maskulinih karakteristika među ispitanicima iz četiri grupe, takve da su heteroseksualni muškarci značajno maskuliniji od ostalih ispitivanih grupa, dok razlike u femininim karakteristikama nisu uočene. Nezavisno od seksualne orijentacije, žene imaju egalitarnije stavove i izraženiju potrebu za emocijama od muškaraca.Ne postoji značajna razlika u proceni kvaliteta seksualne interakcije i frekvenciji ličnih načina pokazivanja ljubavi partneru među muškim i ženskim ispitanicima homoseksualne i heteroseksualne populacije. Postoje razlike u odnosu na seksualnu orijentaciju osobe u odnosu na doživljaj ljubavi i zadovoljstvo partnerskom relacijom, takve da osobe homoseksualne orijentacije izveštavaju o nižem doživljaju ljubavi i nižem stepenu zadovoljstva u partnerskoj relaciji.Prilikom testiranja Modela Prilagođavanja u partnerskim odnosima dobijeni su rezultati koji ne potvrđuju funkcionalnost pretpostavljenog modela ni na uzorku heteroseksualnih parova ni na uzorku muških i ženskih homoseksualnih parova. Osnovni problem modela je povezanost individualnih karakteristika partnera sa zadovoljstvom u relaciji koju autor modela pretpostavlja, a ovim istraživanjem nije potvrđena. Jedan od najvažnijih zaključaka je da se varijable u svojim međusobnim odnosima jednako ponašaju na svim poduzorcima i da se partnerske relacije i procesi unutar njih ne razlikuju značajno u odnosu na seksualnu orijentaciju osobe.

Background: With the development of the society and social care, scientific and technical progress, the attitude towards the people with disabilities has changed. According to the Quebec classification of disability it represents a process created together with risk factors, children's personality, life habits and environmental factors that match child's age, gender and socio-cultural identity. The attitude represents a tendency to react positively or negatively towards certain objects, features or situations. Attitude, as a model of behavior not firmly and definitely determined, can be formed, but also changed, mainly based on experience and interpersonal relationship as well as ones knowledge and feelings. Aim: The main goal of this research is to determine the adolescents' attitude towards peers with disabilities. Method: The research was conducted on 132 high school students, out of which there were 64 students in one group and a peer with a form of disability among them. The other group had 68 students, where none of them had a disability. For the needs of this research, a questionnaire has been created in order to determine the attitudes of students towards disabilities. The questionnaire consists of 20 questions where the participant can circle only one of the following options: yes, no or I do not know. The questions can be divided into 3 components - the first one regarding the cognitive component of the attitude, the second one regarding the emotional component and the third one regarding the behavioral component. Results: Belonging to a certain group determines formatting and expressing one's opinion. Both groups of participants gave the same answers in terms that both groups believed that they were insufficiently informed about the people with disabilities. Those questions tackled the knowledge of different types of disabilities, source of information, and care for the disabled. Further results indicate that contact with the people with disabilities determines the development of a positive attitude towards them. The biggest social distance has been expressed during the analysis of emotional components of attitude, included in the questions regarding interpersonal relationship. It seems that spending time and having experience with the disabled does not significantly affect the preparation of adolescents in creating close emotional contact. Conclusion: We emphasize that there is still heavy prejudice which makes the full integration and socialization of the people with disabilities harder. It is commonly accepted that all people learn and that their full inclusion represents the ultimate goal. However, this requires a change in the attitude of the wider social community. The final goal is determined not just by one's capabilities but also by the possibility for all other relevant factors to conform to the needs of an individual. So, going from the main idea of inclusion, that all individuals are different, the society should change and adjust so that they could meet the needs of all individuals. Razvojem društva, socijalnog staranja, napretkom nauke i tehnike, menjaju se i stavovi i odnos prema osobama s invaliditetom. Po Kvebek klasifikaciji, invaliditet nastaje u sadejstvu činioca rizika, ličnih svojstava deteta, sredinskih činilaca i životnih navika koje odgovaraju detetovom uzrastu, polu i socio-kulturnom identitetu. Stav predstavlja tendenciju da se pozitivno ili negativno reaguje prema određenim osobinama, objektima ili situacijama. Stavovi kao ne sasvim čvrsti i definitivno utvrđeni oblici ponašanja mogu se formirati, ali i menjati, pre svega na osnovu iskustva i međusobnog odnosa sa drugim ljudima ali i na osnovu toga šta o njima osoba zna i oseća. Cilj: Glavni cilj ovog istraživanja je da se ispita kakvi su stavovi adolescenata prema vršnjacima sa invaliditetom. Metode: U istraživanju je ukupno učestvovalo 132 učenika srednjih škola, od čega jednu grupu sačinjavaju 64 učenika sa kojima se u razredu nalazi bar jedan vršnjak koji ima neki vid invalidnosti, a drugu grupu sačinjavaju 68 učenika među kojima nema vršnjaka sa invaliditetom. Za potrebe ovog istraživanja, sastavljen je upitnik sa pitanjima kojima su procenjeni stavovi učenika u odnosu na invaliditet. Upitnik je sastavljen od 20 pitanja na koja ispitanici zaokružuju samo jedan od ponuđenih odgovora: da, ne, ne znam. Pitanja se mogu podeliti u tri celine. Prva koja se odnosi na kognitivnu komponentu stava, druga emocionalna komponenta i treća bihejvioralna komponenta. Rezultati: Pripadnost određenoj grupi utiče na formiranje i odražavanje stavova pojedinaca. Obe grupe ispitanika dale su iste odgovore u kontekstu da veruju da su nedovoljno informisani o osobama s invaliditetom. Ova pitanja bavila su se poznavanjem različitih vrsta invaliditeta, izvorima informacija, i brigom o osobama s invaliditetom. Rezultati su takođe pokazali da kontakt s osobama s invaliditetom određuje razvoj pozitivnog stava prema njima. Najveća društvena distanca je bila izražena tokom analize emocionalnih komponenti stava, uključujući pitanja u vezi sa međuljudskim odnosima. Najveća socijalna distanca ispoljena je kada se analizira emocionalna komponeta stava. Čini se da druženje i iskustvo sa osobama sa invaliditetom ne utiču značajno na spremnost adolescenata za ostvarivanje bliskog emotivnog kontakta sa njima. Zaključak: Zaključujemo da i dalje postoje duboko ukorenjene predrasude koje otežavaju potpunu socijalizaciju i punopravnu integraciju osoba sa invaliditetom. Široko je prihvaćeno da svi ljudi treba da se informišu i da je njihova potpuna inkluzija krajnji cilj. Polazeći, od osnovne ideje inkluzije da se sve individue razlikuju među sobom, društvo treba nužno da se prilagođava i menja da bi izašlo u susret potrebama svih pojedinaca.