Search

Kök Türk kağanlıklarının yönetimmerkezini içine barındıran başta İpek Yolu olmak üzere önemli ticaret yollarıüzerinde bulunan bugünkü Kırgızistan sınırları içinde kalan topraklarda Türkkökenli boylara ait boy damgalar, yazıtlar, sikkeler, kitabeler bulunmaktadır.Ayrıca Türk kültürünün ve tarihinin yükselmesinde büyük rolleri olan Oguzların,daha Kök Türk çağlarından başlayarak günümüze kadar zengin miras değerlerinibıraktıkları görülür. Dolayısıyla Türklerin hem İslamiyet öncesi hem de İslamiyet’inkabul edilmesi ve yayılmasıyla birlikte anılan coğrafyada dil, din, tarih,edebiyat, sanat ve mimarlık alanında birbirinden güzel eserler vücudagetirdikleri görülür. Bu kültür ögeleri kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüzekadar gelebilmiştir.Bu vesile ile çalışmamızda TanrıDağlarındaki Kök Türk ve Karahanlılar dönemindeki Oguzlara ait boy damgaları,sikkeleri ve Türk-İslam kitâbelerindeki tarihi bilgiler sunulurken, daha sonraTanrı Dağları bölgelerine Kırgızların yerleşmesindeki ve oluşmasındaki Oguzboylarının katkıları hakkında da bilgiler verilecektir. Bu bağlamda Kök Türk veKarahanlılara ait yazılarının Türkistan tarihinin sosyo-kültürel vesiyasi-ekonomik yaşayış tarzını şekillendiren ortak kültür miraslarınıaraştırılmasına katkı sağlanılacak ve bu aynı zamanda ortak tarih, dil, kültür ile ilgili ortaya konan savlar ve çalışmalardabilim dünyasına yeni bir ruh getireceği elzemdir.

Eskiçağlardakonargöçerler tarafından atın evcilleştirilmesi ve binek hayvanı olarakkullanılması, insanoğlunun tarihinde bir dönüm noktası olarak kabuledilmektedir. Bu bağlamda Türklerin atlarının, uçsuz bucaksız steplerde hızlıhareket etmesi, açlığa, susuzluğa ve dağ silsilelerini aşmaya dayanaklı biryapıda olması, hem göçebe uygarlığının gelişmesinde hem de Türklerin Avrasyacoğrafyasının geniş bir kesimine yayılmalarında ve atlı imparatorluklarkurmalarında önemli bir rol oynamıştır. Bu bakımdan makalemizdekonar-göçerlerin kültür değerlerini günümüze kadar canlı bir şekilde barındıranKırgız Türklerindeki at kültürü örnek alınarak, konargöçerlerde Türk tipi atınortaya çıkması, sosyal hayattaki yeri, onları yetiştirilmesi, güdülmesi vemülkiyeti ele alınmaktadır.

The territory within the boundaries of Kyrgyzstan is highly important for Turkish-Islamic history. The territory contains many Arabic inscriptions belonging to Turkic tribes and especially Karahanids state. As a result the exploration of the territory of Kyrgyzstan is one of the great importances in studying of history and culture of Turkic nomads of the middle ages, and Karahanid nations. From historical sources and archaeological researches (including numismatic and inscriptions), there were discovered a lot of valuable historical monuments concerning the Karahanids period. Research of a place and value of Kharahanids inscriptions in the system of traditional cultures of Karahanids enables to restore an original picture of economic and social life of the Turkic nomadic society, Kırgızistan sınırları içinde kalan topraklar Türk-İslâm tarihi açısından büyük önem taşırlar. Söz konusu topraklarda, başta Karahanlılar olmak üzere, Türk boylarına ait Arap harfli pek çok yazıt bulunmaktadır. Bu çerçevede Kırgızistan coğrafyası, Ortaçağ’da yaşayan Türk boylarının –özellikle Karahanlıların– kültür ve tarihlerinin incelenmesi açısından büyük önem taşır. Bu bölgede arkeolojik kazılar sırasında elde edilen kalıntılar, epigrafik ve numizmatik veriler ve tarihî kaynaklar, Karahanlılara ait kültürel mirasın ortaya çıkarılmasında önemli bir yere sahiptir. Karahanlı dönemine ait geleneksel kültür yazıtlarının incelenmesi, göçebe Türk topluluklarının ekonomik ve sosyal hayat tarzlarına ışık tutacak olması bakımından da son derece gereklidir. Çalışmamızda, bu konudaki mevcut bilgilere sınırlı ölçüde de olsa katkı sağlamak maksadıyla Kırgızistan’da gerçekleştirilen epigrafik ve arkeolojik araştırmalar sırasında bulunan Çiyin-Taş adlı yazıtlar üzerindeki Türk-İslâm sosyal hayatına dâir bilgileri incelemeye çalışılacağız

Eski çağlarda, Türklerin sosyal ve ekonomik yapısı, genel manada atlı/konar-göçer kültüre dayalıydı. Türklerin kültür hayatını daha iyi anlayabilmek için, at ve atlı kültürünün, Kırgız kültürü içindeki yerini ve fonksiyonunu değerlendirmek gerekir. Çünkü at, Kırgız sosyal hayatının her alanında önemli bir yere sahiptir. Atın evcilleştirilip binek hayvanı olarak kullanılmaya başlanması, Türk kültür ve uygarlığının önemli bir aşama kazanmasını sağlamıştır. At; hızlı, açlığa dayanıklı, dağ silsilelerini aşmaya uygun olması vb. özellikleri ile Türklerin geniş coğrafyalara yayılmasına yardımcı olmuştur. Türklerde at koşum kültürünün çok eski dönemlerde oluşmuş olması, atın bütün Türk boyları için hayati önem taşımasından ileri gelmektedir. Günümüzde, at koşumlarını oluşturan ögeler, birbirlerinden çok uzak olan Türk boylarında dahi tarihe ve coğrafyaya meydan okurcasına hemen hemen aynı isimle anılmaktadır. Bu çalışmada, Eski Türk kültüründe “at”ın öneminin yanı sıra, Kırgızların kültürel hayatında at, at oyunları ve seyislik mesleği ile ilgili bilgilere de yer verilmiştir.

Lands of Kyrgyzstan are of great importance as an area of research on culture and history of medieval Turkic peoples, in particular, of the Karakhanids. Archeological findings and epigraphical and numismatic data are of special importance in discovering the cultural heritage of the Karakhanids. In this work, the * Dr., Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (Bişkek), kayratbek@gmail.com, kairat.belek@manas.edu.kgepitaphs from the tombstones called Kyzyl-Jar (Osh), Tosor (Issyk-Kul), Kethuda (Chuy) and Atmakchi (Chuy), which were found during epigraphic and archeological investigations in Kyrgyzstan, are described. Moreover, on the basis of the inscriptions, some suppositions about social life of the Karakhanid period are made and notions about Turkic identity are presented., Kırgızistan toprakları, Ortaçağ’da yaşayan Türk boylarının, özellikle de Karahanlıların kültür ve tarihlerinin incelenmesi açısından büyük önem taşıyan bir bölgedir. Karahanlılara ait kültürel mirasın ortaya çıkarılmasında özellikle arkeolojik kazılardan elde edilen kalıntılar, epigrafik ve nümizmatik veriler önemli yer tutar. Bu çalışmada, Kırgızistan’da yapılan epigrafik ve arkeolojik araştırmalar sırasında bulunan “Kızıl Car” (Oş), “Tosor” (Isık-Göl), “Kethüda” (Çüy) ve “Atmakçi” (Çüy) kitabeleri hakkında bilgi verilmekte ve bu kitabeler bağlamında Karahanlılar dönemindeki sosyal hayatın özellikleri ve “Türklük” mefhumu konusunda fikirler belirtilmektedir.