ÖZET Bu çalışma, Özbeklerin yetiştirdiği eğitimci, şair, yazar, politikacı ve bilim adamı Fıtrat'ın (1886-1938) hayatı, şahsiyeti ve eserleri hakkındadır. Ortak Türk kültürünün değerlerinden bütün Türkçe konuşan toplulukların faydalanabilmesi için, Türk topluluklarının yetiştirdiği önemli şahsiyetlerin karşılıklı olarak bilinmesi gerekir. Bu maksada mütevazı bir katkıyı hedefleyen bu tez, Giriş, İnceleme, Sonuç, Metinler ve Kaynaklar bölümlerinden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde Fıtrat'ın hayatı, eğitimi ve görevleri üzerinde durulmuştur. Çalışmaları siyasî, edebî ve ilmî kişiliği olarak ele alınmıştır. Bu konulardaki eserleri ise bölümün sonunda topluca verilmiştir. Fıtrat'a, ilim adamı, şair, yazar, politikacı, araştırmacı, eğitimci kişiliği ve mensubu olduğu Türk milletine yaptığı hizmetlerden dolayı, `Asrımızın Ali Şir Nevâîsi` diyebiliriz. İnceleme bölümünde Fıtrat'ın gramerciliği ile Türkiye'deki gramer, anlayışlarının terimler, tanımlar, sınıflandırmalar ve yaklaşımlar bakımından karşılaştırılması yapılmıştır. Fıtrat'ın dil alanındaki bilimsel çalışmalarından `Sarf ve `Nahiv`, 1920'lerde kurulmakta olan Özbek yazı dilinin geçiş dönemine ait bütün özellikleri taşır. Yaptığımız karşılaştırmada, Fıtrat'ın çalışmamıza esas olan eserlerinin yazıldığı devirdeki gramerciliğin Türkçecilik bakımından Türkiye'deki gramercilikten daha ileride olduğu görülür. Bu eserlerde yer alan gramer terimlerinde Türkçe kökenli olanların sayısı, Türkiye Türkçesindeki Türkçe kökenli terimlerin sayısından daha fazladır. Nahiv'de kelimeden başlayarak cümleye kadar uzanan bölüm içinde Türkiye'deki gramercilerinden ayrılan bazı yaklaşım farklılıkları vardır. Mesala, Fıtrat, bütün kelime türlerini önce kök ve türeme olarak ele alır. Türemiş kelimeleri eklerin kattığı anlam çerçevesinde değerlendirir.m Cümle, yüklem merkezli düşünülerek ele alındığı için, yüklem temel unsur, özne bu temel unsurun yanında ikincil unsur, diğerleri ise tamlayıcı unsur kabul edilir. Cümlenin önce zihinde oluşan şekli ele alınır, sonra iletişime dönüşmüş I şekli incelenerek bunlar karşılaştırılır. Bu şekilde cümlede daha çok anlamı esas alan yaklaşım tarzı, cümlelerde, Türkiye gramerciliğinden farklı sınıflandırma ve adlandırmaların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Sonuç bölümünde, Fıtrat` in dilciliği ile Türkiye gramerciliği arasındaki farklar kısaca belirtilmiştir. Metinler bölümünde çalışmamıza esas olan `Sarf ve `Nahiv`in çevriyazı ve aktarmaları yer almaktadır. Burada metinlerin imlâ özellikleri üzerinde ayrıca durulmuştur. Bu imlâ özellikleri 5-10 yıllık kısa bir döneme aittir. Kaynaklar bölümünde, alıntı yapılan bütün kaynaklara ve ilgili lügatlere yer verilmiştir. SUMMARY This thesis is devoted to the life, personality and works of Fıtrat, an eminant Uzbek educationist, poet, writer, politician and scientist (1886-1938). For all the Turkish - speaking people to develop and share a common Turkish culture, it is essential for all the communities to have a mutual acquaintance of outstanding individuals form various geographies. As a humble contribution to this end, this study has been arranged in five parts, i.e. Introduction, Comparative Research, Results, Transcriptions and Rendering, and References. In the first chapter, Fitrat's life, formative activities and missions were dealt with. Here, a comprehensive biography, a brief critics of his works and a complete list of these works were given. Based on his poems, books, educational activities, research - works and remarkable political carreer, it is concluded that Fıtrat can be considered as a contemporary Ali Sir Nevaî of Uzbekistan. In the second part Fitrat's understanding on grammar was compared with those that exist in today's Turkey. The comparisons that have been made are form the viewpoints of terminology, definitions, classifications and approaches. Of his published works, the two, `Sarf` and `Nahiv` are found to have all the characteristic features of the transition period (nineteen twenties) of the Uzbek dialect into written form. Our studies on his works indicate that, as far as aherence to original Turkish is concerned, his approach is far more advanced than those that are valid in Turkey today. The number of grammatical terms of origin in Fitrat's works are more than `that`, currently used in Turkey. As a grammarian, in his book `Nahiv`, his approach to language structure form words to sentences, differform that of the grammarians in Turkey. For example, Fıtrat, classifies all the words as `roots` and `derivatives`, then evaluates the derivatives within a frame of meanings imparted by the suffixes.When explaining sentences, Fıtrat takes the verb as the central element, considers the subject as secondary to the verb and then assumes that rest of the sentence is the complimentary part. He takes up the sentence in its form shaped in mind, than defines another form expressed in words and makes a comparison between the two forms. This treatment, based on meaning rather than structure, appears to have lead to a different classification and terminology in Turkish grammar. Under the heading `Result`, the difference between the grammatical path followed by Fıtrat and those prefferred by the linguists in Turkey have been underlined. In the Fourth party (Transcriptions and Rendering), we have given the transcriptions of two of his books, `Sarf and `Nahiv`, and also a rendering into Turkey's Turkish. Here, the type of spellings used therein is dealt with as well. We-came-to-the-consiusion that the-form of spelling Fıtrat used did not last longer than a short period of 5-10 years. The list of references include all the sources referred to within the text, including the dictionaries. 530