Search

Łodziowa ambona z kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie uchodzi w literaturze przedmiotu za realizację snycerską wykonaną w 1803 r. przez Giovanniego Borettiego i Niccola Piano, którzy mieli być specjalnie sprowadzeni z Mediolanu do remontu świątyni i jej dekoracji. Tymczasem obaj byli zwykłymi muratorami przybyłymi do Wilna jeszcze u schyłku XVIII w., Piano zmarł w 1802 r. Formalne cechy ambony wskazują natomiast, że została ona wykonana w latach 20. XVIII w. najpewniej według projektu Pietra Pertiego, współtwórcy znakomitego wystroju sztukatorskiego kościoła na Antokolu. Stało się to już po jego śmierci w 1714 r., a inicjatorem prac był prepozyt antokolski Piotr Procewicz, doktor filozofii i uznany kaznodzieja, który w 1737 r. objął prepozyturę kongregacji Bożego Ciała. Do świątyni kanoników regularnych laterańskich na Kazimierzu w latach 1740–1745 sprawił ambonę łodziową, wzorując ją na tej wystawionej w Wilnie.

W artykule zebrano i omówiono portrety Michała Kazimierza Paca, hetmana wielkiego litewskiego i wojewody wileńskiego, jednej ze znakomitszych postaci swoich czasów. Wizerunki Paca nie doczekały się do tej pory szerszych omówień. W artykule ukazano je w kontekście awansów na kolejne urzędy, co wymagało podjęcia szeregu działań z autokreacją. Jej częścią były też herby i eksponowanie powiązań genealogicznych. W artykule omówiono całą znaną ikonografię hetmana, a także wzajemne zależności pomiędzy portretami. Summary: The article deals with the little-known portraits of Michał Kazimierz Pac. They demonstrate that he did take proven self-aggrandizement measures used by others to portray themselves as public figures and as individual full of virtues. However, Pac concentrated on his soldierly service, disregarding his offices of the Vilnian voivode, possibly because he considered them prestigious but not so much important as his laudable hetmanly deeds on the battlefield. Also, there are no private or collective portraits of Michał Kazimierz Pac in his iconography, other than the frescos from the church in Pożajście, although these forms of artistic communication were known and used in the Polish and Lithuanian Commonwealth. The most likely explanation of these two “gaps” is that Pac never married and devoted whole his life to the military career and to the building of the church under the invocation of St. Peter and St. Paul in the Antokol in Vilnius as his monument. Pac took care of his promotion after earning the field baton, which event started his further career. The compositional scheme he chose, codified by the lost full-body portrait by Daniel Schulz, was augmented in time by the addition of pieces of armor. This pattern was later repeated a number of times, growing in new attributes of the hetman’s office and in military staffage, as seen in the portrait from the Antokol church. The equestrian portrait (woodcut) of the hetman is an outstanding and early milestone in the formation of his public image.

Artykuł dotyczy mało znanego, pierwszego etapu funkcjonowania pałacu Belweder w Warszawie (Ujazdów), który został wybudowany z drewna (1659–1663) przez Krzysztofa Zygmunta Pac, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego jako ekskluzywna podmiejska willa. Jej powstanie nawiązywało do tradycji otium, willi włoskich, ale też do znanego z czasów dynastii Wazów kreowana siedzib otoczonych ogrodami, które również spełniały funkcje reprezentacyjną. Fundując Belweder Pac stworzył ekskluzywną, choć drewnianą, siedzibę położoną na malowniczej skarpie Wisły, przy reprezentacyjnej trasie prowadzącej do Warszawy. Podarował ją swojej żonie, Klarze Isabelli de Mailly Lascaris, krewnej królowej Ludwiki Marii, spowinowaconej z najwybitniejszymi rodami francuskimi, a także z cesarzami bizantyjskimi. W ten sposób Krzysztof Zygmunt Pac nawiązał do tradycji miejsca, bowiem dobra Ujazdów były związane z Anną, księżniczką mazowiecką oraz Anną Jagiellonką. Dzięki wykorzystanym w artykule źródłom ikonograficznym i archiwalnym udało się zrekonstruować wygląd budynku i otaczających go ogrodów, a także przywołać wyposażenie pałacu z czasów Krzysztofa Zygmunta Paca. Parterowy pałac zbudowano na planie kwadratu, na wysokim cokole, z reprezentacyjną galerią otwierającą się na widok od strony Wisły. Projektantem budowli był najpewniej Tylman van Gameren. The Belvedere Palace of Krzysztof Zygmunt Pac and Klara Isabelle de Mailly The article deals with the little-known, first stage of the history of the Belvedere residence in Warsaw when it was constructed and arranged (1659–1663) by Krzysztof Zygmunt Pac, Chancellor of the Grand Duchy of Lithuania. Referring to a tradition, established in the times of the Vasa dynasty, of seats surrounded by gardens and of an antique otium and Italian villa, Pac created an exclusive seat, albeit made of wood, situated on a picturesque escarpment of the River Vistula, on the ceremonial route leading to Warsaw. He gave it to his wife, Klara Isabella de Mailly Lascari, a relative of Queen Marie Louise and a descendant of the most eminent French families, who at the same time was related to the Byzantine emperors. In this way Krzysztof Zygmunt Pac drew upon the tradition of the place, as Ujazdów had been connected with Anna, Princess of Mazovia as well as Anna Jagiellon. Thanks to iconographic and archival sources as yet not analysed, it was possible to reconstruct the outline of the building and at least partially map its furnishings. The villa was constructed on a square plan, erected on a high plinth as a ground-floor building with four sections, with a representative gallery opened wide onto the Vistula side. It appears from this that the palace was designed by Tylman van Gameren.

Liudvikas Mykolas Pacas (Ludwik Michał Pac) (1780–1835) buvo vienas turtingiausių senosios Abiejų Tautų Respublikos žmonių. Tačiau savo turtą jis naudojo išmintingai, didindamas jį sumania veikla savo stambiuose ūkiuose. Jo ūkis tapo vienu pirmųjų mechanizuotų ūkių buvusioje Abiejų Tautų Respublikoje. Politinę karjerą plėtojant Varšuvoje, Pacui prireikė reprezentacinės būstinės Lenkijos Karalystės sostinėje, todėl jis įsigijo Radvilų rūmus kartu su gausiu turtu Miodowa gatvėje. 1824 m. Liudvikas Mykolas Pacas pradėjo rekonstrukciją, kuriai vadovavo Enrico Marconi, vienas iš rūmų Dauspudoje kūrėjų. Rūmų kompleksui buvo būdingas klasicizmo, neorenesanso ir paladizmo motyvų derinys. Pacų šeimos rūmai laikytini vienu svarbiausių rūmų architektūros pavyzdžių Lenkijos Karalystės epochoje. Priešingai negu neogotikiniai Dauspudos rūmai, šie rūmai buvo pastatyti moderniu stiliumi. Varšuvos rūmuose ypač įdomi buvo valgomojo puošyba, dėl kurios literatūroje šis kambarys gana mįslingai apibūdinamas kaip „kambarys su Pacų pastatais“. Valgomojo forma buvo gana savotiška; iš prieškambario pusės buvo uždaryta apside, kuri buvo pradinio prieškambario plano tąsa su laužtiniais kampais. Patalpos vidų dengė lygus cilindrinis skliautas, jį apšvietė du langai. Ši patalpa lygiavosi su kitomis korpuso patalpomis anfiladoje (ilgoji – biliardo kambarys ir gotikinė koplyčia – biblioteka), taip pat su Kolonų (pobūvių) sale. Skliautą italų menininkai gausiai dekoravo įvairaus dydžio ornamentiniais rėmais, kuriuose buvo pavaizduotos figūrinės scenos su romėnų kostiumais [dėvinčiais asmenimis] (taip pat ir puotos scena), Viduržemio jūros kraštovaizdžiai, šokančių bakchų figūros ir groteskas. Sienos buvo papuoštos vedutomis, vaizduojančiomis Liudviko Mykolo Paco valdas ir jo ten įkurtus pastatus. Jas 1826 m. nutapė Juozapas Hilaras Glovackis iš Vilniaus. Jis pavaizdavo kanclerio šeimos nuosavybę, priklausiusią Dauspudos Pacų giminės linijai, įskaitant rūmus prie Rospudos upės, taip pat vietinį mechanizuotą ūkį (keturi pano). Visai šalia Dauspudos, pagrindinės Ludviko Mykolo Paco buveinės, buvo jo antrasis dvaras Račkų mieste, kuriam buvo skirtos dvi vedutos. Paskutiniame vaizde pavaizduota bažnyčia Ružankoje, Pacų šeimos etmonų linijos protėvių namuose, kurios atstatymą finansavo Pacas. Valgomojo sienų puošyba, vaizduojanti Liudviko Mykolo Paco dvaro centrą ir jo ūkiuose pritaikytus modernius techninius sprendimus, taip pat iliustruoja jo rūpinimąsi savo tautos ir dvarų kultūrine bei religine raida. Jo globojamų besiplečiantį tautos ekonominį potencialą liudijančių objektų vaizdų įtraukimas buvo ne tik sveiko pasididžiavimo apraiška, bet turėjo ir auklėjamąją reikšmę. Tai buvo ne tik jo rūpinimosi ankstesnių kartų pasiekimais įrodymas, bet ir žvilgsnis į šalies ateitį, o vykdoma modernizavimo veikla formavo to meto kolektyvinį identitetą. Pažymėtina, kad paveikslai savo tema ir forma skiriasi nuo skliauto puošybos aiškiais senoviniais motyvais. Panašu, kad valgomojo dekoro išreikštas turinio nenuoseklumas atsirado dėl to, kad pasikeitė dekoravimo turinio koncepcija. Tai buvo karšto ginčo tarp italų tapytojų, kuriuos pasamdė Liudvikas Mykolas Pacas, ir vietinių menininkų rezultatas, įskaitant pirmuosius absolventus, baigusius Varšuvos universiteto vaizduojamųjų menų katedrą (1817 m.), kuri buvo įkurta kaip šalies modernizavimo dalis. Reikšminiai žodžiai: Liudvikas Mykolas Pacas, Enrico Marconi, Varšuva, Dauspuda, Lenkijos Karalystė, XIX a. rūmai. Ludwik Michał (1780-1835) was one of the wealthiest people in the old Polish-Lithuanian Commonwealth. However, he used his assets wisely, multiplying them in well-planned businesses and large-scale farms: his was one of the first mechanised farms in the former Polish-Lithuanian state. Pac developed his political career in Warsaw and needed a representative seat in the capital of the Kingdom of Poland, so he purchased the Radziwiłł Palace along with a spacious property on Miodowa street. In 1824, Ludwik Michał Pac started the reconstruction, which was led by Enrico (Henryk) Marconi, the co-creator of the palace in Dowspuda. The character of the entire palace complex was a combination of classicist, neo-Renaissance and Palladian motifs, and the Pac family’s palace should be regarded as one of the most important examples of palace architecture in the era of the Kingdom of Poland. The palace was erected in modern style – an opposition of neo-Gothic Dowspuda, his main seat. In the palace of Warsaw the particularly interesting was the decoration of the dining room, which is described quite enigmatically as “the room with Pacowski buildings” („sala z budowlami Pacowskimi”) in the literature. The shape of the dining room was quite peculiar; from the side of the anteroom it was closed by an apse, which was a continuation of the original plan of the anteroom with broken corners. The interior of the room was covered with a flattened barrel vault, and it was illuminated by two windows. It was aligned in the enfilade with other rooms of the bay (a longue – billiard room and the Gothic Chapel – library), as well as with the Column Hall (the ball room). The vault was decorated by Italian artists with rich, ornamental frames of various sizes, in which there were figural scenes in a Roman costume (including a feast scene), Mediterranean landscapes, figures of dancing bacchae and a grotesque. The walls were decorated with vedutes depicting the estates of Ludwik Michał Pac and the buildings he had founded there. They were painted by Józef Hilary Głowacki from Vilnius in 1826. He depicted goods owned by the chancellor’s line of the Pac family in Dowspuda, including the palace by the Rospuda River, as well as the local mechanised farm (four panneaus). Right next to Dowspuda, the main seat of Ludwik Michał Pac, there was his second estate, the town of Raczki, to which two vedutas were devoted. The last depiction presented the church, of which Pac financed the reconstruction, in Różanka, the ancestral home of the hetman line of the Pac family. The decoration of the dining room walls, depicting the centre of Ludwik Michał Pac’s estate and the modern technical solutions applied on his farms, also illustrates his care for the cultural and religious development of his people and estates. The inclusion of images of the properties he cared for and where the economic knowledge of the nation was being expanded was not only a manifestation of healthy pride, but was also educational in intent. It was proof of his care for the achievements of generations, but it also represented a view of the country’s future, while the modernisation activities being undertaken shaped the collective identity of that time. It should be noted that the paintings differ in terms of their theme and form from the decoration of the vault with clear ancient motifs. It seems that the inconsistency of the content expressed by the dining room’s decoration resulted from the change in the concept of the content that the decoration was to present. It was the result of a heated dispute between the Italian painters employed by Ludwik Michał Pac and local artists, including the first graduates of the department of fine arts at the University of Warsaw (1817), which was organised as part of the modernisation of the country. Keywords: Ludwik Michał Pac, Enrico Marconi, Warszawa, Dowspuda, Kingdom of Poland, palaces in 19th c.

Artykuł obejmuje analizę nagrobków w województwie tarnopolskim (Ukraina), które oznaczają miejsca pochówku uczestników polskich bitew niepodległościowych i wojen w XX wieku. Ich identyfikacja była możliwa dzięki pracom inwentaryzatorskim prowadzonym przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Pomimo swojej typowej formy, znaczenie omawianych zabytków leży w ich związku z historią Polski. The article covers the analysis of tombstones in the Ternopil voivodeship (Ukraine) which mark the burial places of participants in Polish independence battles and wars in the 20th century. Their identification was possible thanks to inventory work carried out by the Institute of Art History of Cardinal Stefan Wyszynski University in Warsaw. Despite their typical form, the significance of the monuments discussed lies in their connections with the history of Poland.

Recenzja książki Pawła Migasiewicza Nagrobek serca Jana Kazimierza w kościele Saint-Germain-des-Prés w Paryżu. Aeternae memoriae Regis Orthodoxi, Warszawa 2019 (seria Studia i Materiały, red. K. Guttmejer, ss. 168, il. 86, aneksy 11, skróty w jęz. francuskim i angielskim, indeksy osób i miejsc, wyd. Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA)

T Sprowadzone do Wilna między 1616 a 1618 r. benedyktynki utworzyły niewielką i skromnie uposażoną wspólnotę. Ich sytuacja zmieniła się w 1692 r., kiedy to dzięki bogatym zapisom Feliksa Jana Paca mogły wystawić murowany kościół konsekrowany w 1703 r. Hojność podkomorzego litewskiego nie była przypadkowa, bowiem do wileńskich benedyktynek wstąpiły jego córki Sybilla i Anna, jedyne potomstwo jakie po sobiepozostawił. Z nich szczególne znaczenie dla dziejów klasztoru miała Sybilla (Magdalena) Pacówna, która w 1704 r. została wybrana ksienią. Nie tylko odnowiła ona życie wspólnoty, ale stała się również jedną z najważniejszych postaci ówczesnego Wilna. Po pożarze w 1737 r. Sybilla Pacówna energicznie przystąpiła do odbudowy klasztoru i kościoła, którą kończyła już jej następczyni Joanna Rejtanówna. Wzniesioną wówczas według projektu Jana Krzysztofa Glaubitza fasadę ozdobiono stiukowo-metalową dekoracją o indywidualnie zaplanowanym programie ideowym odwołującym się i do tradycji zakonnej i rodowej – pacowskiej. W fasadzie wyeksponowano ideały związane z życiem benedyktyńskim sytuując je wśród aluzji o konieczności walki na płaszczyźnie ducha i ciała, włączając w militarną symbolikę także konieczność walki z wrogami Kościoła i ojczyzny oraz charakterystyczną dla duchowości benedyktyńskiej pobożność związaną z krzyżem w typie karawaka oraz zOpatrznością Bożą. Jednocześnie przypominano o bogactwie powołań w klasztorze benedyktynek wileńskich przyrównując mniszki do lilii. Porównanie to dzięki obecności w fasadzie herbu Gozdawa (podwójna lilia) oraz powszechnego w XVII i XVIII w. zwyczaju określania Paców „Liliatami” można było odnosić także do ich rodu, w tym do zasłużonej dla klasztoru ksieni Sybilli. Tak mocne wyeksponowanie fundatorów było nie tylko chęciąupamiętnia darczyńców, ale wraz z całym architektonicznym i plastycznym wystrojem świątyni wiązało się z koniecznością stworzenia przeciwwagi dla nowego i prężnie rozwijającego się pod patronatem elity litewskiej klasztoru Wwizytek w Wilnie. Przy tym charakter dekoracji fasady kościoła pw. św. Katarzyny wpisuje się w inne fundacje Paców: kościół pw. św. Teresy i kościół pw. śś. Piotra i Pawła będąc ostatnią ważną inicjatywą artystyczną rodu w stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. SUMMARY The Benedictines, who had been brought to Vilnius between 1616 and 1618, formed a small and modest community. Thanks to the generous legacy of Feliks Jan Pac, in 1692 their situation changed as they could erect a brick church, which was then consecrated in 1703. The generosity of the Lithuanian chamberlain was not a coincidence; his two daughters, Sybilla and Anna, the only offspring he left, had joined the Benedictine Sisters in Vilnius. Sybilla (Magdalena) Pac, who became an abbess in 1704, was particularly important for the history of the monastery. Not only did she renew the community life, but she also became one of the most important personalities of the then Vilnius. After the fire in 1737 Sybilla Pac vigorously started rebuilding the monastery and the church, which was completed by her successor, Joanna Rejtan. The facade which was then erected after Johann Christoph Glaubitz’s design was adorned with stucco and metal decorations with a perfectly devised ideological programme which referred to the tradition of the order and to the one of the Pac family. The facade presented ideals connected with the Benedictine life, which placed them among the hints of having to fight at the level of spirit and body, incorporating among the military symbols also the need to fight the enemies of the Church and the state, and the typical for the Benedictine spirituality piety connected with the Caravaca cross and the Divine Providence. At the same time, it reminded of the Benedictine vocations comparing nuns to lilies. This comparison, due to the presence of the Gozdawa coat-of-arms (double lilie) and the common nickname of the Pac family in the 17th and 18th cc. “the Liliats”, could also apply to their lineage, including the abbess Sybilla and her services to the monastery. Exposing founders in such an emphatic way was not only the will to immortalise them, but was also, together with the entire architectural and artistic decor of the church, connected with the need to counterbalance the new and dynamicallydeveloping Visitation Monastery in Vilnius. At the same time, the nature of the facade decoration of the Church of St. Catherine is in line with other foundations of the Pac family: St Theresa’s Church and the St Peter and St Paul Church, and was the last significant artistic initiative of the family in thecapital of the Grand Duchy of Lithuania

The artistic activity of the Vasa House has long interested researchers of modern art in the Polish-Lithuanian Commonwealth. However, while the artistic investments of Sigismund III and his sons in the most important political centres of the Crown (Kraków, Warsaw) are relatively well known, those undertaken in the capital of the Grand Duchy of Lithuania have not been discussed more broadly, except for the foundation of St Casimir Chapel at the Vilnius cathedral. The main obstacle is undoubtedly the poorly preserved historical fabric, but also the scarcity of written sources. However, Vilnius – the second capital of the state, in a unique way associated with the Jagiellonian dynasty, had a special place in the activities of the Vasa House, as evidenced by St Casimir Chapel mentioned above. The prestige of connections with the Jagiellonians and the propaganda importance of these relationships could not remain indiff erent to both Sigismund III and his successors. The Vasas’ artistic foundations undertaken in Vilnius were therefore meant to expose this affi nity through, among other things, the expansion of the castle or support for the Dominicans. The Vasas were also eager to participate in the works undertaken by their closest associates, an eloquent example of which is St Teresa Church belonging to the Discalced Carmelites, funded by Stefan Pac.

The purpose of the study was to determine the relation to inclusive education involving teachers of both public and special schools. The study was conducted on a sample of 224 teachers. In the study, a diagnostic survey was used with the Scale for Measuring Attitudes towards Inclusive Education. The tool was designed for the purposes of this study and it was analyzed for internal consistency and reliability. A key for the attitudes’ verification was established and it is based on a sten scale. The measured values were treated as the basis for ordering the material in the direction of the attitude. The findings show the neutral attitude in the tested sample and there is no difference observed based on the type of represented school.

The article recalls a source from 1638 which has hitherto not been referred to in the subject-matter literature, concerning the history of two chapels at the cathedral in Vilnius: the chapel of St. Casimir founded by King Zygmunt III, and the chapel of the Immaculate Conception which was furnished as a burial chapel by Bishop Eustachy Wołłowicz (lit. Eustachijus Valavičius). The source is a diary from travels from Lublin to Vilnius (14 November –26 December 1638) written by Carmelite nuns when going to a new monastery founded byStefan Pac (lit. Steponas Pacas) and his wife Anna Maria Ancilia née Rudomina–Dusiacka (lit. Ona Marija Ancilia Rudomina-Dusiackaitė). The memoirs were written by a nun, Mary Magdalene (Anna Żaboklicka) who described various aspects of their journeys as well asa visit to the Vilnius Cathedral organised by the Pac family. The nuns were particularly impressed by the chapel of St. Casimir. Thanks to the fact that the nun described the chapel in detail, it was possible to reconstruct the subjects of some paintings by Bartłomiej Strobel, and to additionally interpret several facts connected with the appearance of the altar with the reliquary of St. Casimir. Even though the description of the chapel of Bishop Eustachy Wołłowicz is not as detailed, it should be underlined that by inviting the nuns there, the Pac family wanted to emphasise their kinship with the monarch of Vilnius, who was commonly highly regarded.

W artykule przedstawiono bardzo mało znany fragment dziejów katedry wileńskiej i jej skarbca, czyli lata 1671-1684, kiedy na tronie biskupim zasiadał Mikołaj Stefan Pac. Były to rządy trudne, bo obarczone sporami z niechętną nominacji kapitułą, walką nominata o biskupią stolicę z Kazimierzem Pacem – krewnym i jednocześnie biskupem żmudzkim, a także odbudową Wilna i Wielkiego Księstwa Litewskiego po latach wojny i okupacji Moskiewskiej. Umacniając własną pozycję Mikołaj Stefan Pac odwoływał się do swoich wielkich poprzedników, kreując swoistą, bo duchową genealogię powiązaną z dziejami państwa i diecezji. Pamięć o biskupach wileńskich pielęgnował poprzez dbałość o przedmioty ze skarbca katedralnego oraz ich fundacje liturgiczne, a także przez różnorodne druki i towarzyszące im kompozycje graficzne. Przemyślana autokreacja wiązała się z potrzebą sakralnej legitymizacji. Na tym tle przedstawiono indywidualny wkład Mikołaja Stefana Paca w wyposażenie katedralnego skarbca. Dokonano krytycznej analizy dotychczasowych opinii o jego wybitniejszej postawie w dziejach skarbca katedralnego i ciekawych fundacjach artystycznych.

Straipsnyje pristatomos dvi spausdintos epitalamijos, priklausančios XVII a. ir susijusios su Pacų šeimoje įteisintomis santuokomis. Abiejų leidinių grafiniai papuošimai sutampa su alegorine Gozdawos herbo reikšme. Tai turėjo nusakyti ne tik pavienes asmens dorybes, bet, turint omeny ir su tuo susijusias citatas bei simbolius, numatyti gerą vedybinį gyvenimą. Taip pat ši puošmena demonstravo Pacų šeimos ryšius, kurie buvo būtini siekiant sustiprinti tiek šeimos, tiek ir atskirų jos narių laikyseną susiduriant su viešomis ir šeimą liečiančiomis problemomis. This article presents two printed epithalamia from the 17th c. related to marriages contracted in the Pacas family. Each of them was adorned with a graphic decoration conforming with the allegoric meaning of the Gozdawa coat-of-arms. This determined not only individual virtues but also, together with the relevant quotations and symbols, became a prognostic of a satisfactory marital life. It also demonstrated the connections of the Pacas family, which were crucial in terms of strengthening the position of both the family and its individuals against public and family issues.

Artykuł dotyczy rozwoju węgierskiej partii Fidesz w kontekście trzech dekad jej istnienia (1988–2018). Autorzy skupili się na przeprowadzeniu analizy ostatnich ośmiu lat jej działalności, ponieważ w tym okresie partia nieprzerwanie wygrywała kolejne wybory parlamentarne. Ukazano fenomen Fideszu, który z ugrupowania o proweniencji liberalnej i młodzieżowej przekształcił się w silną organizację konsolidującą środowiska prawicowe. Ponadto wyjaśniono mechanizmy oraz przybliżono efekty działań podjętych przez partię Viktora Orbána w celu utrzymania władzy na Węgrzech.

The article recalls a source from 1638 which has hitherto not been referred to in the literature on the subject, i.e. the history of two chapels at the cathedral in Vilnius: the Chapel of St. Casimir founded by King Sigismund III, and the Chapel of the Immaculate Conception, furnished as a burial chapel by Bishop Eustachy Wołłowicz (lit. Eustachijus Valavičius). The said source is a diary written by a Carmelite nun during her journey from Lublin to Vilnius (14 November – 26 December 1638), which she made with three fellow nuns assigned to a new monastery founded by Stefan Pac (lit. Steponas Pacas) and his wife Anna Maria Ancilia née Rudomina-Dusiatska (lit. Ona Marija Ancilia Rudomina-Dusiackaitė). The diary was penned by Sister Mary Magdalene (Anna Żaboklicka) who described various aspects of their journey, as well as a visit to the Vilnius Cathedral organized by the Pac family. The nuns were particularly impressed by the Chapel of St. Casimir. Thanks to Sister Mary Magdalene’s detailed description of the chapel, it was possible to reconstruct the subjects of some paintings by Bartłomiej Strobel, and to interpret several facets of its appearance, including the feretory of St. Casimir. While the description of Bishop Eustachy Wołłowicz’s chapel is not as detailed, it should be stressed that by inviting the nuns there, the Pac family intended to emphasize their kinship with the ruler of Vilnius, who was highly esteemed by his contemporaries.

Kad būtų vertinamas politinėje scenoje, didikas privalėjo turėti atitinkamą rezidenciją Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės sostinėje. Savininko poreikius ir ambicijas atliepiantys rūmai atliko ne tik reprezentacinį vaidmenį, bet ir buvo vieta, apie kurią telkėsi giminės bei didikų klientų gyvenimas. Be to, įsiliedami į gyvą miesto organizmą rūmai tapdavo jo tvaria puošmena, neretai demonstruodavo jų savininkų tikėjimą ir politinę poziciją. Šiame straipsnyje sintetiškai aptariama XVII a. Vilniaus rūmų architektūra tiek tipiškų, tiek miesto įvaizdį formavusių originalių sprendimų kontekste. Taip pat verta atkreipti dėmesį į Vilniaus topografiją – labiau ar mažiau prestižines vietas ir priemiesčius, ypač Antakalnį. The article sets out to make a synthetic analysis of residential architecture in Vilnius from the 17th century that has hitherto been little analysed in research literature. Vilnius, the capital of the Grand Duchy of Lithuania, was where every significant magnate had to have an appropriate residence, in order to be acknowledged in the political arena. Palaces that met the needs and ambitions of their owners not only played a public role, but also served as a venue for magnate family and their clients gatherings. By merging with the living organism of the city, they were not only a sustainable decoration, but at times would also represent their owners’ religious and political standpoint. An analysis of Vilnius’ topography helps to identify parts of the city that were considered more prestigious than others. These were mainly the area around the Grand Duke’s Palace and the cathedral, and along the via regia, which was where the Radvilas (Radziwiłłs) settled in the Middle Ages. One of the largest palaces in Vilnius, that of Mykolas Kazimieras Pacas (Michał Kazimierz Pac), was built there. The Radvilas also had property in Lukiškės, where members of the family would build residences. At the end of the 17th century, the Sapiega (Sapieha) family followed in their footsteps, not only by building a palace in Antakalnis, but also establishing a jurisdiction in the suburb. Palaces in the city were built in accordance with the linear development of the streets, at times on irregular-shaped plots of land, with buildings in the courtyards (such as the residences of the Bžostovskis (Brzostowski) and Pacas families). However, vast plots of land were used for residences on the outskirts of the city, and particularly in the suburbs, which were often surrounded by gardens, and included folwarks and even menageries (the Sapiega Palace in Antakalnis, and the Radvila Palace in Lukiškės, which later merged with the newly formed suburb of Žvėrynas). A separate issue to consider in the future is the relations between the estates and the religious buildings in the area, where families had mausoleums, or at least where they supported the parish. Some examples are the Gosievskis (Gosiewski) Palace on Bokšto Street and the chapel in St Casimir’s Church; the Bžostovskis Palace on Dominikonų Street and the altaria in St John’s Church; and the Oginskis Palace in Arklių Street and the family’s relations with and support for the Carmelites. In this respect, the ideal situation was in Antakalnis, where Kazimieras Jonas Sapiega (Kazimierz Jan Sapieha) built the Trinitarian church and monastery next to his palace. Of all the 17th-century palaces in Vilnius today, only those of Jonušas Radvila (Janusz Radziwiłł), Mykolas Kazimieras Pacas, Dominykas Mykolas Sluška (Dominik Michał Słuszka) and Kazimieras Jonas Sapiega have been preserved in a condition suitable for further analysis. Of them, the Pacas Palace can be singled out as a typical city residence, the rest were built as suburban residences. In analysing them, an attempt is made to link them with trends in residential building in the Polish-Lithuanian Commonwealth.