Search

The article is concerned with phraseological units in the adjectival function (e.g. caly i zdrowy ‘alive and well’, pierwszy lepszy ‘just any’, jaki taki ‘passable, good enough’, starej daty ‘old-school, outdated’, calą gebą ‘through and through’). Attention is also paid to the units that are used both adjectivally and adverbially (e.g. na medal ‘firstclass’, pod adresem ‘at the address’, do bialego rana ‘till dawn’, na czarną godzine ‘for a rainy day’, pi razy oko ‘more or less’). They are analyzed with regard to their internal structure, i.e. relationships between their components, as well as their syntactic behaviour in relation to the rest of the utterance. Internally, both groups of expressions are very diverse. With respect to their function, they can be: – attributive, i.e. standing in relation the noun only: od siedmiu boleści ‘mediocre, pathetic’, spod ciemnej gwiazdy ‘of the deepest dye’, świezo upieczony ‘new and inexperienced’, z krwi i kości ‘full bloodied’, czystej wody ‘of the first order’; – attributive or complementary (i.e. standing in relation to the noun or the copula), e.g. pod psem ‘rotten; under the weather’, caly w skowronkach ‘happy as a lark’, w czepku urodzony ‘born with a silver spoon in one’s mouth’, nadgryziony zebem czasu ‘time-worn’, zamkniety na cztery spusty ‘locked and bolted’. The latter category can also be used in apposition, as attributive complements, or in relation to the verb.

Celem artykułu jest porównanie obrazu zwierząt utrwalonego w polszczyźnie ze współczesnymi ustaleniami nauk przyrodniczych. W naukowym obrazie świata zwierzęta stanowią jedno z królestw, hierarchicznie zorganizowane i ogromnie zróżnicowane. Jako element tego królestwa traktowany jest również człowiek (typ strunowce, gromada ssaki, podgromada łożyskowce, rząd naczelne, rodzina człowiekowate). Prymatologia, zoosemiotyka, etologia kognitywna i paleoantropologia dostarczają wciąż nowych dowodów, że małpy człekokształtne charakteryzuje duże podobieństwo do ludzi tworzą narzędzia, mają wyobraźnię symboliczną i samoświadomość, komunikują się, a nawet mogą nauczyć się języka etnicznego. Nie tylko małpy, także inne gatunki zwierząt są zdolne do zachowań prospołecznych i ratunkowych.W językowym obrazie świata zwierzęta (zakresowo mniej więcej odpowiadające naukowej kategorii ssaków) stoją w hierarchii bytów niżej niż ludzie i są im zdecydowanie przeciwstawiane należą do natury, są pierwotne, dzikie, niezdolne do myślenia, brak im świadomości, kierują się instynktami, a nie sumieniem, wolą i rozumem, przeżywają tylko uczucia niższe i odczuwają jedynie potrzeby biologiczne. Konotacje semantyczne nazw zwierząt oraz motywowane przez nie derywaty semantyczne, formacje słowotwórcze i związki frazeologiczne, a także tzw. słownictwo zwierzęce świadczą o tym, że opozycja ludzie – zwierzęta jest silnie naaksjologizowana, zwierzętom przypisuje się wszystko, co złe.