Search

Resumo Este artigo trata da percepção da enfermagem como uma ocupação de baixo prestígio no século XIX. A história da enfermagem produzida pelos profissionais da área reforçou essa concepção. No entanto, o perfil do cargo de enfermeiro-mor, presente nas Santas Casas, indica um espectro social mais amplo para a profissão de enfermagem. As autoras defendem a hipótese de que essa avaliação negativa se baseia apenas em atividades de cuidado ao paciente que eram mais visíveis. A presença do enfermeiro-mor exemplifica os limites de uma generalização da desvalorização social da enfermagem. A conclusão é que a suposição generalizada de que a enfermagem se limitava a cuidados básicos de saúde não se sustenta. Abstract This article focuses on the perception of nursing as a low-prestige occupation in the 19th century. The history of nursing produced by professionals in the area supported this understanding. However, the profile of the enfermeiro-mor (head nurse), a position in the Santas Casas, demonstrates that the nursing profession was present throughout a broader social spectrum. The authors support the hypothesis that the typical negative assessment is based only on the more visible patient care activities. The presence of the enfermeiro-mor exemplifies the limits of a generalization of the social undervaluation of nursing. The conclusion is that the generalized assumption that nursing was only about basic health care is not acceptable.

Önemli ticaret yollarının kesiştiği bir noktada kurulmuş olan Harran, tarihin her döneminde ele geçirilmek istenen bir yer olmuştur. Dünya ilim ve kültür hayatına tartışmasız çok büyük katkı sunmuş olan Harran'ın, İslam mimarisi içerisindeki yeride çok önemlidir. Emevi tarihinde bir ilk olan, Şam'dan başkentin Harran'a taşınmasıyla başlayan yoğun imar faaliyetleri cami, kale ve şehrin yeniden İslami anlayışla kurgulanması ile devam etmiştir. Helenistik ve bu toprakların en eski inancı olan Sabiilikle yoğrulmuş yeni bir kent kimliği oluşturulmuştur. Her gelen devletin, farklı bir bakış açısıyla katkı sunduğu Harran, o kadar ilerlemiştir ki dünyanın, güneş etrafında dönüşünü gerçeğinden çok az bir farkla hesaplandığı, tıp, astronomi, matematik ve çeviri çalışmalarının yapıldığı, bir bilim merkezine dönüşmüştür. Zengi ve Eyyübi dönemlerinde de yenilenen kent, değişimini ve gelişimini Moğol saldırılarına kadar devam ettirmiştir. Bu saldırılardan sonra boş bir kabuğa dönen şehrin sakinleride, başka merkezlere sürülmüştür. Bu evreden sonra şehir, birkaç haneli bir köye dönmüştür. Bu kadar ilerlemiş bir kültürün, İslami evresinin ele alınıp, incelenmesinin gerektiği düşünülmüştür. Harran, which was founded at the intersection of important trade routes and has always been a place to be captured in every period of history. Harran unarguably contributed a great deal to world knowledge and culture life. Likewise, its place in Islamic architecture is very important. With the move of the capital from Damascus to Harran, first carried out in Emevi history, an extensive construction work began and continued by re-designing mosques, the castle and city with an Islamic conception. By mingling Hellenism with Sabiism, which had been the oldest religion in those lands, a new city identity was formed. Each state contributed to Harran by offering a different point of view. Therefore, Harran had developed so much that that it was transformed into a centre of science in which the fact that earth revolved around the sun was calculated with a rough certainty; and medicine, astronomy, maths and translation studies were conducted. The city which was also renovated during Zangids and Ayyubids periods had continued its change and development until the Mongol attacks. After these attacks, it was turned into an empty shell, so inhabitants of the city were exiled to other centres. After this period, the city had become a village with a few residences. Therefore, it is deemed to be necessary to examine the Islamic period of such a culture which was developed so much. 169

Древняя святыня московской земли, Андреевский монастырь занимает особое место в истории России и Русской Православной Церкви. Основанная, по преданию, еще в ХIII веке, обитель в XVII столетии стала одним из центров духовного просвещения на Руси. Именно здесь расположилось Учительное братство, ставшее основой для Славяно-греко-латинской академии, впоследствии преобразованной в Московскую духовную академию. Несмотря на историческое значение и местоположение обители в черте столичного города, она долгое время была незаслуженно забыта и не являлась предметом отдельного изучения. Причиной этому послужило то, что значительный период существования монастыря в его стенах располагались различные социальные учреждения, а монашеская жизнь была прервана почти на 250 лет. Возрождение монашеской жизни в стенах Андреевской обители в 2013 году способствовало возобновлению интереса к изучению истории и архитектуры этого древнего монастыря. Однако описание архитектурного ансамбля обители в трудах пока еще немногочисленных исследователей монастырской истории, как правило, ограничивается краткими сведениями о постройке и архитектурных особенностях храмов обители. При этом в подавляющем большинстве случаев комплекс гражданских зданий, включающий в себя четыре корпуса бывшей Андреевской богадельни (ныне монастырские корпуса), остается за рамками исследования. Автор статьи постарался восполнить данный пробел за счет привлечения ряда письменных источников, хранящихся в Центральном государственном архиве г. Москвы и в архиве Центральных научно-реставрационных проектных мастерских (г. Москва), которые ранее не публиковались. Благодаря собранным материалам, удалось рассмотреть основные этапы формирования комплекса гражданских сооружений обители, уточнить датировки и имена архитекторов отдельных корпусов, изучить строительную историю каждого из них и указать факторы, определившие своеобразие их архитектурного облика. Таким образом, на основании архивных источников в статье представлено историко-архитектурное описание рассматриваемых корпусов, возведенных в XIX столетии и сохранившихся по сей день., The ancient shrine of the Moscow land St. Andrew’s Monastery occupies a special place in the history of Russia and the Russian Orthodox Church. According to legend it was founded back in the XIII century, and later in the XVII century the monastery became one of the centers of spiritual enlightenment in Russia. It was here that the Teaching brotherhood was established providing the foundation for the Slavic-Greek-Latin Academy subsequently reformed into the Moscow Theological Academy. In spite of the historical significance and location of the monastery within the capital city limits, it has long been unfairly forgotten and disregarded as the subject of an individual research. The reason behind this oblivion is a prolonged period of the monastery being occupied by numerous social institutions operating within its walls. Thus, the monastic life was suspended for almost 250 years. The revival of the monastic life in St. Andrew’s Monastery in 2013 provided for the rise of interest for studying the history and architecture of this ancient monastery. However, the description of the architectural ensemble of the monastery in the works of, as yet, few researchers of monastic history tends to be limited to brief data about the construction and architectural features of the monastery’s churches. In overwhelming majority of studies, the complex of civilian buildings including four houses of the former Andreevskaya alms-house, currently owned by the monastery, are left out of research scope. The author of the article endeavoured to bridge this gap by involving a number of previously unpublished written sources stored in the Central State Archive of Moscow and the archives of the Central Moscow Research and Restoration Design Workshop. Thanks to the collected material, it was made possible to examine the main stages of the formation of the complex of civilian buildings of the monastery, as well as to confirm the dates and names of the architects of certain buildings and study their construction background pointing out the factors that determined the uniqueness of their architectural appearance. As a result, based on the archival sources, the article comes up with the historical and architectural depiction of the buildings under consideration, erected in the XIX century and well-preserved to the present day.

Mihrişah Valide Sultan; Sultan III. Selim'in annesi olarak sahip olduğu maddi imkânları dini önceliklerle hayır için kullanmıştır. Kurduğu vakfa büyük meblağlarda gelir getiren mülkler bağışlamıştır. İlk aşamada bu gelir kaynaklarının özellikleri ve getiri meblağları bulunmuştur. Gelirlerin düzen ve istikrarları ile bunlara tesir eden iktisadi, içtimai, siyasi ve askeri etkenler ortaya çıkarılmıştır. Tezde; Mihrişah Valide Sultan Vakfıyla ilgili III. Selim ve II. Mahmut dönemindeki defterler ve belgeler çalışılmışsa da anılan yıllarda gelir ve gider değişimlerini etkileyen genel veya özel olaylara da değinilmiştir. Vakfın sahip olduğu imareti dolayısıyla başta fiyatlar olmak üzere tedarik edilen mal çeşitlerinin harcamalarına ulaşılmıştır. Bu sayede vakfın bulunduğu şehir olan İstanbul'daki sosyal durum hakkında da tahlil yapabilmeyi sağlayan sonuçlara varılmıştır. Mihrişah Valide Sultan used the financial opportunities that she gained as the mother of Sultan Selim III for charity and gave priority to religious purposes. She donated real estate property that provided the waqf with large amounts of income. For this study, first of all, the features of such sources providing income to the waqf and the amounts were found out. The order and continuity of the income as well as the economic, social, political and military factors affecting it were presented. In this study, registers and written documents regarding Mihrişah Valide Sultan Waqf during the era of Selim III and Mahmut II are the main sources of this research. Besides, certain events that caused changes in the revenue and expenditures of the waqf were also referred. As the waqf established and run imaret, the expenses on varied goods purchased by the endowment were recorded and available. Through these records, the researcher obtained certain results related to the social life in Istanbul where the waqf was located. 284

Türk kadını tarihte birçok ülke kadınına göre gerek sosyal gerek siyasi hayattaki yeriyle çok iyi şartlarda yaşamını sürdürmüştür. Bu durum kadınların söz sahibi olmalarını ve buna bağlı olarak sosyal olduğu kadar ekonomik bir değer de taşıyan yatırımlarını diledikleri gibi vakfetmelerini sağlamıştır.Bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış Kayseri'de; Selçuklular, Beylikler ve Osmanlı döneminde hayırsever kadınların da baniliğini yapmış olduğu cami, medrese, hamam, darüşşifa, türbe, çeşme gibi bir çok eser mevcuttur.Bu çalışmada Kayseri'de Osmanlı döneminde vakıf kurmuş olan kadınlar ve imar faaliyetleri incelenmiştir.Tez; giriş, Türk toplumunda kadın, vakıf müessesesi, kadın ve vakıf ilişkisi, , katalog, değerlendirme ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır.Birinci bölümde; konunun tanımı ve önemi, araştırma yöntemi, konuyla ilgili kaynakların değerlendirilmesi başlıkları ele alınmıştır.İkinci bölümde; Türk toplumunda kadının genel bir değerlendirmesi yapılmıştır.Üçüncü bölümde; vakıf müessesi, dördüncü bölümde; kadın ve vakıf ilişkisi incelenmiştir.Beşinci bölüm tezin katalog kısmını oluşturmaktadır. Bu bölümde; Kayseri'de Anadolu Selçuklu, Beylikler, Osmanlı döneminde vakıf kuran kadınlar ve imar faaliyetleri, Osmanlı döneminde nakdi yardımda bulunan, hibe yoluyla vakıf kuran kadınlar incelenmiştir.Son bölümde; incelenen bütün vakıflar ve yapılar ile ilgili tespitler ve sonuçlar ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler; Kayseri, Osmanlı, Kadın, Vakıf, İmar. In history, compared to the women in other countries, Turkish women lived on very good condition in terms of their places both in the social and political lives. This situation has led women to have a voice and enabled them to make over their estates which has both economic and social value as well.In Kayseri which has hosted many civilizations, there are many historical structures that benevolent women engaged in architectural activities like mosques, madrasahs, baths, hospitals, tombs, fountains in the period Anatolian Seljuk Empire, Principalites (Beyliks) and Ottoman Empire.In this study, the women who established foundations and their architectural activities have been analyzed.The thesis is formed of introduction, woman in Turkish society, charitable foundation, the relationship between woman and foundation, catalogue, evaluatiıon and conclusion parts.In the first section; the definition and the importance of the topic, research method, evaluation of the sources related to the topic have been embraced.In the second section; woman in Turkish society has been evaluated in general.In the third section; charitable foundation, in the fourth section; the relationship between woman and foundation have been analyzed.The fifth section forms the catalogue of the thesis. In this part the women who established foundations and their architectural activities in Anatolian Seljuk, Principalites (Beyliks) and Ottoman periods. And also the women who made their charity via financial donation hve been evaluated.In the last section; findings and results about all foundations and architectural activities have been presented.Key words: Kayseri, Ottoman Empire, Woman, Foundation, Architecture 128

Bu çalışma, Osmanlı imar faaliyetlerinin başlangıcı ile birlikte mimarlık tarihi sahnesine de giren yapılardan, imaretleri konu almaktadır. İmaretler, bir külliye bünyesinde bulununan ve külliye personeli ile birlikte, öğrenciler, yolcular ve fakirlerin yemeklerini yedikleri yapılardır. Bu yapılar, yemeğin hazırlanması, ekmeğin pişirilmesi, yemeklik malzemelerin saklandığı birimleri de içeren birden fazla mekandan oluşmaktadır. Erken Osmanlı döneminin karakteristik yapıları Ters T Planlı Zaviyelerde imaret olarak adlandırılmışlardır. Bu adlandırma kimi zaman yapıların bir biri ile karıştırılmalarına neden olmuştur. Hem zaviyelerin hemde bu mutfakların `imaret` olarak adlandırılması kavramsal kargaşaya neden olmuştur. Her iki yapı grubunun da aynı terimle adlandırılmalarının tesadüfi bir uygulama olmadığı tezin ilk bölümünde ve `İmaret Kelimesi İle Tanımlanan Erken Osmanlı ve Batı Anadolu Beyliklerine Özgü Zaviyelerle-İmaret (Çorba Mutfağı) İlişkisi` başlığı altında açıklanmaya çalışılmıştır.Tezin ilk bölümünde, bu yapı türünün Osmanlı mimarlığına özgü bir yapı grubu olup olmadığı da tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu süreçte hem Osmanlı öncesi Türk topluluklarının hem de İslam ve Türk-İslam topluluklarının mimari örnekleri ve geleneklerine bakılmıştır. Tezin çalışma aralığı olarak tüm Osmanlı dönemi tercih edilerek, böylece bu yapı grubunun gelişim süreci daha net tespit edilebilmiştir. Osmanlı döneminden günümüze ulaşan ve Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan 29 örnek tespit edilmiştir. Tespit edilen bu yapıların tümünün plan kontrolleri yapılmış ve kesitleri çıkarılmış, Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde bulunan belgelerden yararlanılarak yapıların geçirdiği tamiratlar tespit edilmiştir. Bu 29 örnek, kronolojik olarak sıralanmış, plan ve fotoğraflar eşliğinde ayrıntılı olarak anlatılmışlardır. Günümüze ulaşan örnekler plan açısından gruplandırılarak tipolojik bir gruplama yapılmıştır. İmaretler sadece plan ve malzeme açısından değil, inşa edildikleri külliyeler içindeki konumları, banileri, banilerin bu yapıların inşasından bekledikleri kazanımlar açısından da değerlendirilmişlerdir. İmaretlerin özellikle onaltıncı yüzyılda inşa edilmiş menzil külliyelerinde atlanmadan kendilerine yer bulması ise diğer dikkat çekici noktadır. Menzillerin hizmet verdiği halk gruplarının birinci sırasında olan ticaret ehli kişilerin yeme-içme, dinlenme ve hayvanlarını bırakacakları yer sıkıntısı bir birine yakın inşa edilmiş; imaret, tabhane ve kervansaray (ahır) yapıları ile çözülmüş görülmektedir. Ondört-onbeşinci yüzyıllarda Ters T planlı Zaviyelerle birlikte inşa edilen imaretlerin, onaltıncı yüzyılda menzil külliyelerinde kendisine yer bulması, onsekizinci yüzyılda ise medreselerle yakın konumlu inşasıyla sürdürüldüğü tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Dönemi, İmaret, Hayırseverlik, Mimari, Banilik, Güç This study is concerned with the soup kitchen, a type of building which entered the stage of architectural history with the start of Ottoman building activities. Soup kitchens, contained within a building complex known as kulliyah, are places in which the members of the kulliyah, disciples, travellers and poor people ate. These buildings consist of more than one room, including the units of preparing food, baking bread, and storing food. The Reverse T Type dervish lodges, which were characteristic buildings of the early Ottoman period, were named as soup kitchens. This term led to some confusion about the types of buildings. The fact that both dervish lodges and such kitchens were named as `soup kitchens` gave rise to conceptual confusion. That both groups of buildings were named with the same term is not accidental will be explained in the first chapter of the dissertation and under the title `The Relationship between the Dervish Lodges, Defined as Soup Kitchens, and the Literal Soup Kitchens of the Early Ottoman and the Western Anatolian Principalities`.The first chapter seeks to find out whether this type of building is peculiar to the Ottoman architecture. To do so, some architectural samples and conventions of both pre-Ottoman Turkish communities, and Islamic and Turco-Islamic societies were examined. Covering the whole Ottoman period, this study attempts to reveal the development process of this group of building. In doing so, 29 samples, still surviving within the boundaries of the Republic of Turkey since the Ottoman period, were identified. The plans of all these identified buildings were checked and transected, and the repairs the buildings underwent were determined by making use of the documents in the Prime Ministry Ottoman Archives. These 29 samples were listed in chronological order and explained in a detailed way with some plans and photographs. The surviving samples were typologically classified in terms of their plans. The soup kitchens are examined not only in terms of their plans and materials but also in terms of their positions within the kulliyahs, the patronage, and the gains the patronage expected from such buildings. It is also striking that soup kitchens took place unexceptionally within all menzil külliyahs built particularly in the 16th century. It is recognized that soup kitchens, hospices and caravansaries, which were built close to each other, provided the merchants, who came first among the communities to whom menzils served, with catering, accommodation and animal shelter. It is found out that the soup kitchens were built together with Reverse T Type dervish lodges in the 14th and 15th centuries, took place within the menzil kulliyahs in the 16th century, and were constructed close to madrasahs in the 18th century.Keywords: Ottoman Period, Soup Kitchen, Charity, Architecture, Patronage, Power 837

İslâm öncesi toplumlarda vakfı çağrıştıracak benzer yapılar olmasına karşın vakıf müessesesi, esasen İslâm'ın yardımlaşma ile ilgili emir ve prensiplerinden doğup gelişmiş, Osmanlı Devleti dönemine gelindiğinde toplumsal hayatı ilgilendiren ve düzenleyen her sahada eserlerin ortaya konmasıyla adeta bir `vakıf medeniyeti`nin inşası söz konusu olmuştur. Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan yaklaşık yüz elli yıl sonra fethedilen Trabzon'un imarında, fiziki yapısının değişiminde ve en genel ifadesiyle Türk-İslâm şehri hüviyeti almasında vakıfların önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Bu bağlamda, inşa edilen birçok yapı için vakıflar teşkil edilerek toplumsal müesseselere gelir temin edilmiş ve uzun süre ayakta kalmalarına imkân sağlanmıştır. Bilgi ve belgeler göstermektedir ki Osmanlı'nın genel yapısında olduğu gibi Trabzon'da da dinî, ticarî ve toplumsal hayatın merkezleri olan cami, mescid, bedesten ve imâretler, vakıflar yoluyla varlıklarını sürdürebilmiş, zamanla ortaya çıkan yıpranmalar vakıfların desteğiyle tamir edilerek toplumun kullanımına yeniden sunulmuştur. Diğer taraftan bayındırlık ve eğitim hizmetlerinin finansmanında vakıfların önemli katkısının olduğu görülmüştür. İktisadî hayatın vazgeçilmez unsuru olan paranın toplumsal tabana yayılmasında önemli bir fonksiyon icra eden para vakıflarının Trabzon'da ihtiyaç halinde toplumun nakit paraya ulaşmasında gördüğü işlev dikkate şayandır. Avârız vakıfları aracılığıyla da toplumun düşkünlerinin yardımına koşulduğu görülmektedir. Bu bağlamda vakıfların kamu düzeninin tesisinde bir aracı rolü üstlendiği de söylenebilir. Osmanlı vakıf sisteminin genel profilini Trabzon vakıflarının özgül yapısıyla birlikte incelemeyi hedefleyen bu araştırmanın birinci bölümünde vakfın tanımı yapılarak vakıf müessesesinin ortaya çıkışıyla ilgili teoriler ele alınmış, İslâm toplumlarında vakfın doğuş ve gelişimine zemin hazırlayan etkenler değerlendirilmiştir. Ayrıca İslâm'da vakıf çeşitleri ve vakfın tarihî tekâmülü anlatılmıştır. İkinci bölümde Trabzon'da gayrimenkul vakıflar ele alınmıştır. Bunlar içerisinde hakkında en fazla bilgi ve belgeye sahip vakıf olan İmâret-i Hatuniye Vakfı üzerinde hususen durulmuştur. Vakfın bir çeşidi olarak gelişen ve özellikle Osmanlı Dönemi'nde yaygınlaşan menkul vakıflardan olan Trabzon para vakıfları ve avârız vakıfları ise üçüncü bölümde irdelenmiştir. Böylece Trabzon'un fethinden sonra şehrin fizikî değişiminde, dinî, iktisadî ve toplumsal hayatının şekillenmesinde önemli bir unsur olan vakıfların rolü ele alınarak sonraki vakıf çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Vakıf, Osmanlı'da Vakıf, İmâret-i Hatuniye, Trabzon, Şer'iye Sicilleri. There were some institutions like wakfs (pious foundations) before Islam, however wakfs were shaped and developed by the decrees and principles of Islam and later during the time of the Ottoman Empire by the help of the wakfs almost every foundations related to the social life and order was supported by wakfs and so a kind of wakfs civilization was built. Trabzon was conquered more than 150 years later than the foundation of the Ottoman Empire and it is obvious that the city was shaped by the Ottoman wakfs and became a classical Ottoman city. In the lights of the information and documents it was discovered that in Trabzon the religious and commercial buildings was built and protected by the wakfs. In addition to these the wakfs supported the city's development and educational activities. Wakfs related to money were also very important when poor needed money. The avarız wakfs helped the poor people when they were for example under pressure of heavy taxation. Thus, the wakfs in general helped to establish and protect the order in the Ottoman society. The thesis which aimed to search the Ottoman wakf system in different points of view consists of four chapters. The first chapter relates to the description of wakfs, the theories of how the wakfs were born and how the wakfs were developed in the Islamic societies. The second chapter investigates wakfs in Trabzon. Here special attention payed to İmâret-i Hatuniye which left the biggest amount of documents concerning wakfs. The last and third chapter deals with money wakfs in Trabzon during the time limit of the thesis. In this thesis, in general, after the conquest of Trabzon, we aimed to see the effects of the wakfs in shaping the social, cultural and economic life of the city of Trabzon. We hope that the study will make contributions to the Ottoman wakf studies.Key Words: Waqf, Waqf in Ottoman, İmâret-i Hatuniye, Trabzon, Court Records. 285

The author analyzes the structure and activity of almshouses, foundling hospitals, and orphanages in private mining enterprises in the Urals in the 1st half of the 19th century. The article demonstrates that the establishment of special charitable organizations led to contradictory consequences., Проанализирована организация и деятельность богаделен, воспитательных домов и детских приютов в частных горнозаводских хозяйствах Урала в первой половине XIX в. Показано, что создание здесь специальных заведений общественного призрения привело к противоречивым результатам.

Nurbanu Valide Sultan'ın 1582'de Üsküdar'da kurduğu Atik Valide Sultan Vakfı muhasebe defterleri esas alınarak hazırlanan bu çalışma, vakfiye ve vakıf muhasebe defterlerinden elde edilen veriler ışığında dönemin malî ve iktisadi özellikleri, devlet aygıtları ile vakıflar arasındaki ilişkiler, devletin vakıflar vasıtasıyla yürüttüğü politikalar, vakıf sitelerin kurulduğu bölge ve periferisi ile olan entegrasyonu, kamu finansmanı olarak vakıfların kullanımı, sosyal ve ekonomik hayatta vakıfların icra ettiği fonksiyonları araştırmaktadır. Çalışmada, şehir ekonomisi ile hinterlandı arasında iktisadî ve ticarî bir teşebbüs ağı oluşturmakla birlikte ana gelir kaynağını büyük ölçüde tarımsal üretim oluşturan vakfın malî durumundaki değişiklikler ile dönemin iktisadî yapısı arasında somut bir ilişki olduğu gerçeğinden hareketle, vakfın malî yapısındaki değişikliklerin dönemin ekonomik koşullardaki değişimin bir yansıması olarak okunabileceği ileri sürülmektedir.Vakfın malî yapısındaki değişiklikler, vakıf muhasebe defterlerinin ayrıntılı analizi ile gelir ve giderlerindeki değişimlerden takip edilmeye çalışılmış, tamamlayıcı kaynaklar olarak da vakfiyeler ve muhasebe icmal defterleri kullanılmıştır. Bu süreçte karşılaştırma yapabilmek, farklılıkları veya benzerlikleri görebilmek için hem Atik Valide Sultan İmareti'ne ait daha erken ve daha geç dönem bazı muhasebe kayıtlarına hem de aynı dönemdeki bazı imaret sitelerinin muhasebe defterlerine de bakılmıştır. Böylece genel olarak sanat tarihi, mimari ve hayırseverlik boyutuyla ele alınan imaretlerin, malî ve ekonomik faaliyetlerinin ayrıntılı bir şekilde incelendiği takdirde Osmanlı ekonomisine ve iktisadî hayatına dair önemli bilgiler içerdiğini göstermeyi hedefliyoruz.Anahtar Sözcükler Atik Valide Sultan, Vakıf, İmaret, Külliye, Vakıf Muhasebe Defteri, Üsküdar. In 1582, Nurbanu Valide Sultan (d. 1583), the mother of Ottoman Sultan Murad III (r. 1574-95), found a pious foundation (Ar. waqf, Tur. vakıf) in Üsküdar/İstanbul, which would be called later on `Valide-i Atik Sultan Külliyesi.` This study that was prepared on the data acquired from the Valide-i Atik Complex Account Registers (Muhasebe Defterleri) from the late seventeenth and the early eighteenth centuries aims to shed some lights on the economic situation in the period, the relations between the state apparatus and the pious foundations, the state policies that were implemented via foundations, the integration of the foundation complexes (Tur. vakıf külliyeleri) with their regions and their peripheries, the use of the pious foundations as a tool to finance the state, and lastly, the functions of the pious foundations in the economic life. This study claims that there was a concrete correlation between the financial structure of the pious foundations and the economic life of the period and therefore the visible changes in the financial conditions of the pious foundation were indeed a reflection of the changing economic conditions of the state in the period. Therefore, it was argued that the functioning of the pious foundation, which mostly had agricultural revenues and also created a network of entrepreneurship between the center and the periphery, cannot be understood independently from the Ottoman financial structure.A detailed analysis of the income and expense entries in the account register helped us to follow the changes in the financial structure of the pious foundation. To supplement the date in the register, a number of deeds of endowments (vakfiyeler) and summary account registers (muhasebe icmal defterleri) were utilized in the study. Moreover, the account registers of the pious foundation from earlier and later periods and the account registers from other contemporary pious foundations were all put into good use not just to have a comparative perspective but also to understand the changes in the policies of the state towards pious foundations.It was also aimed in this study to demonstrate that it is possible to extract significant data from the pious foundation registers, a source group that the researchers frequently use for their studies in the fields of art, architecture, and philanthropy, for the economic history of the Ottoman Empire.Key WordsAtik Valide Sultan, Waqf, Imaret-Complex, Waqf Account Books, Uskudar . 190

Статья поступила в редакцию 06.04.2014 г. Проанализирована организация и деятельность богаделен, воспитательных домов и детских приютов в частных горнозаводских хозяйствах Урала в первой половине XIX в. Показано, что создание здесь специальных заведений общественного призрения привело к противоречивым результатам. The author analyzes the structure and activity of almshouses, foundling hospitals, and orphanages in private mining enterprises in the Urals in the 1st half of the 19th century. The article demonstrates that the establishment of special charitable organizations led to contradictory consequences.

This dissertation provides a study of Henry VII’s almshouse at Westminster Abbey from its foundation, c.1500, throughout the Dissolutions of the sixteenth century, up to the Elizabethan Reformation; a period covering just over a hundred years. The almshouse was built in conjunction with Henry VII’s new Lady Chapel at Westminster Abbey and helped to support his chantry while providing care to ex-crown officials who had served the King and Abbey loyally. Henry VII’s Lady Chapel at the Abbey has been studied extensively but the almshouse has been omitted from most of these studies. There is an extensive and diverse range of primary source material, mostly in the Westminster Muniments [WAM], and National Archive [TNA] relating to the almshouse. These sources range from social, architectural, economic, and political aspects to the everyday functions of the almshouse. These sources also provide some detail about the almsmen. Surviving both the Dissolution of the Monasteries and the Reformation the almshouse has a remarkable history and was able to continue its service to the Crown until its demolition in 1779. Along with the primary source material relating to Henry VII’s almshouse, a contextual study of medieval almshouses will also be provided to highlight what was distinctive about Henry’s almshouse. In particular, this study intends to examine the foundations and administrations of the following almshouses: Richard Whittington’s almshouse founded in 1423/4 and overseen by the Mercer’s Company; God’s House in Ewelme founded in 1437 by William and Alice de le Pole, and finally, St. Cross at Winchester established by Henry VII’s great, great uncle Cardinal Beaufort. These were the grandest almshouses founded in England before Henry’s foundation, and exercised a significant influence on the style and administration of Henry’s almshouse at Westminster Abbey. The thesis is broken into four chapters. The first chapter focuses on the foundation of the almshouse using the original indentures established by the King and Abbot John Islip. The second chapter is an analysis of the endowment for Henry VII’s memorial at Westminster Abbey with a specific focus on provisions Henry made towards the almshouse. The third chapter looks at the almshouse site and buildings and how it survived the turbulent period of the Dissolution and reformations of the Abbey. Finally, the fourth chapter is an analysis of the almsmen and administration of the almshouse during the sixteenth century. This study will contribute to current work on the transformation of medieval charity into Protestant philanthropy; the practicalities of administering almshouses on a day to day basis; the topography and development of the vill of Westminster and, in particular, to a deeper understanding of the piety and charity of the last medieval and first Tudor King of England.

Bu çalışmada genel olarak Osmanlı Devleti'nde 1818/1861 yılları arasında Medine'de bulunan ve İslam Peygamberi Hz. Muhammed'in de medfun bulunduğu Mescid-i Nebevi'nin yeniden tamir ve inşa edilmesi incelenmiştir.Osmanlı Devleti 19. Yüzyıl başlarında bir takım iç ve dış gailelerle mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu karışıklıklardan birisi de III. Selim zamanında başlayıp giderek güçlenip Medine'yi de bir süre işgal eden Vehhabî hareketidir. Bu isyan hareketi sırasında Mescid-i Nebevi de kısmen zarar görmüş ve daha önceki Osmanlı Padişahlarının gönderdiği bir takım değerli mücevherler de çalınmıştı. Bu isyanın bertaraf edilmesinden sonra II. Mahmud hem Müslümanlar nezdinde kaybolan itibarını düzeltmek hem de Mescid-i Nebevi'nin hasar gören yerlerini tamir ettirmek için bir takım imar faaliyetlerine başlamıştır. Ancak bu tamir sırasında Mescid-i Nebevi'nin tamir edilmeyecek kadar harap olduğu fark edilince yeniden inşa edilmesi konusunda bir takım eğilimler olmuştur. Fakat bu sıralarda ortya çıkan Yunan İsyanı, ardından patlak veren Rus savaşı ve bu coğrafyayı da yakından ilgilendiren Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'nın isyanı bu çalışmaları engellemiştir.II. Mahmud'dan sonra tahta çıkan Sultan Abdülmecid zamanında tamirat yeniden başlamış ve Mescid-i Nebevi'nin büyük bir kısmı yeniden inşa edilmiştir. Yalnızca Hz. Peygamber'in kabrinin olduğu kısım tamir edilmiştir. Bu tamirat kesintilerle beraber yaklaşık 12 yıl sürmüş ve Sultan Abdülmecid'in vefat etmesinden birkaç ay sonra ancak bitirilebilmiştir. In this work, the reparation and the reconstruction of Mescid-i Nebevi (the Holy Mosque in Madinah) during the Ottoman Empire between the years of 1818-1861 in Madinah where Muhammed, the prophet of Islam, is below ground, is generally examined.At the beginning of the 19th century, the Ottoman Empire had to struggle with some internal and external troubles. One of these troubles was the Wahabites movement which started during the reign of Selim III and occupied Madinah for a while by gradually gaining strength. During this rebellion movement Mescid-i Nebevi was partially damaged and some of the jewelry which was sent by former Ottoman Sultans were stolen. After the elimination of this rebellion, Mahmud II started a set of reconstruction activities in order to regain his reputation, which he lost among muslims, and to repair the damaged parts of Mescid-i Nebevi. But during this reparation activities, the sounds of reconstructing Mescid-i Nebevi rised after realizing that Mescid-i Nebevi was so much damaged that it could not be repaired. But later, the emergence of Greek rebellion, the subsequent eruption of Russian war, and the rebellion of the Governor of Egypt, Mehmed Ali Pasha, which was of particular concern to this region, prevented these works.During the reign of Sultan Abdulmecid, who succeeded to the crown after Mahmud II, the reparation was restarted and most of the parts of Mescid-i Nebevi was reconstructed. Only the place, where the tomb of prophet Muhammed is, was repaired. This reparation lasted with some interruptions for 12 years and was only completed after several months of the death of Sultan Abdulmecid. 168

Mezar taşları, kökeni inançlara dayanan kültürel bir geleneği yansıtmakla birlikte, Türk Tarihi açısından da önemli birer kimlik belgesi niteliği taşımaktadır.Trabzon ili Gülbahar Hatun Camii, Tavanlı Camii hazireleri ve Küçük İmaret Mezarlığında 340 adet mezar tespit edilmiştir. Çalıştığımız hazireler ve mezarlıkta 490 adet mezar taşı bulunmaktadır. Bunların 298'i baş taşı, 192'si ise ayak taşıdır. Bunların, 180 adedi erkeklere, 99 adedi ise kadınlara ait şahidelerdir.18 mezar taşında ise kimlik tespiti yapılamamıştır.İncelediğimiz eserlerin 196 adedinin tarihi mevcuttur. 102 adedinin ise tarih satırları toprak altında kaldığından belirlenememiştir. Bu eserlerin tarih sınırları H. 1060/ M. 1650 ile M.1927 yılları arasını kapsar. 17. yüzyıl ile 20. Yüzyıl arasında geniş bir zaman dilimine yayılan mezar taşlarından iki tanesi 17. yüzyıla 62 tanesi 18 Yüzyıla, 117 tanesi 19. Yüzyıla, 15 tanesi ise 20. Yüzyıla aittir.Eserlerde ağırlıklı olarak mermer malzeme kullanılmıştır. Oyma ve kazıma tekniğinin kullanıldığı mezar taşlarında işleniş niteliği olarak daha ziyade alçak kabartma, az sayıdaki eserde ise yüksek kabartma ve linear üslup görülmektedir. İncelediğimiz mezarlıklarda, şahideli, lahit biçimi, çerçeveli ve kapak taşlı olmak üzere dört tip mezar çeşidi belirlenmiştir. Form bakımından mezar taşlarında çeşitlilik söz konusudur. Plaka gövdeli, silindirik ve kare prizma gövdeli şahideler mevcuttur.Şahideler, ya sarık, kavuk, fes, mantar biçimi başlıklarla, ya da kemer, üçgen, rozet veya bitkisel motiflerden oluşan tepeliklerle taçlandırılmıştır. Şahidelerde görülen kitabe metni genel olarak kemer formu meydana getiren bir veya birkaç silme kuşağı ile üstten kuşatılmış; kitabe yanları ise silme, sütunce yahut da bordür ile sınırlandırılmıştır.Kitabe satırları, ince silmelerle oluşturulan panolar içine ya birbirine paralel, ya da sağa eğimli satırlar şeklinde düzenlenmiştir. Az sayıda mezar taşında ise kitabe metinlerinde şair ve hattat isimlerine de yer verilmiştir.Bezeme programında, bitkisel, geometrik motifler, çeşitli nesneler, süs eşyası, tekstil ve mimari unsurların yer aldığı geniş bir repertuar görülmektedir. Bitkisel bezemede, palmet, gül, lâle, yıldız, hatmi, mine, gelincik, papatya, kasımpatı, boru ve rozet çiçeği veya menşei belli olmayan çiçeklerden başka, akantus, kenger, eğrelti otu veya menşei belli olmayan yapraklar yanı sıra, servi, hurma, nar ağacı tasvirleri; asma-üzüm salkımları, çınar dalı, girland ve kase içinde meyve tasvirleri vardır. Yıldız, baklava dilimi, kabara, madalyon, dendane, çarkıfelek, testere dişi, rozet, ışınsal çubuklar ve ayyıldız motifleri şeklinde görülen geometrik süslemeler ise genellikle bitkisel motiflerle beraber kullanılmıştır. Gerdanlık, perde, kumaş, kurdele, sütunce ve mukarnas gibi unsurlarla bezeme az sayıda karşımıza çıkmaktadır.Trabzon Gülbahar Hatun Camii, Tavanlı Camii Hazireleri ile Küçük İmaret Mezarlığında mevcut şahideler, bulunduğu yöreye özgü üslup farklılığı göstermemekte; buna karşılık malzeme, teknik, işleniş niteliği, form ve bezemeleri ile başkent İstanbul üslubunu çok belirgin bir şekilde yansıtmaktadır. Bu eserler, çağdaşlarıyla beraber yapıldıkları dönemin ortak özelliklerini ve Türk sanatının mezartaşı geleneğini günümüze aktaran birer temsilci durumundadır. Tombstones, based on the origin of beliefs reflect a cultural tradition, but also in terms of Turkish history constitute an important proof of identity.There were 340 graves established in Trabzon Gulbahar Hatun Mosque, Tavanlı Mosque?s graveyard and Küçük Imaret?s graveyard. In the graveyards it?s been worked on, were 490 gravestones established. 298 of them are head stones and 192 of them are footstones. 180 of them belong to men and 99 of them belong to women. But 18 of those gravestones could not identified.196 of the established stones have dates on. Because the date lines of 102 of the stones are remained under the ground, their dates could not identified. But the gravestones date between 1060 A.H. / 1650 A.D. The gravestones belong to the era between the 17th and 20th century. 2 of them belong to the 17th century, 62 of them to the 18th century, 117 of them to the 19th century and 15 of them to the 20th century.Mainly, marble was used for the gravestones. As technique was used carving and scraping. Linear style, high and low reliefs are seen at a small number of works. In the cemeteries which were examined, were established four kind of grave styles: tombstones, sarcophagis, framed and covered graves. There are also diversities for the forms of the tombstones: plate-bodied, cylindrical and square prismed tombstones.The tombstones are crowned with turban, fez and mushroom formed heads or with arches, triangles, badges or floral motifs. The text inscriptions on the tombstones are shown in general between an arch form, surrounded by borders or columns.The lines of inscriptions are placed between arc moldings, parallel to each other. On a small number of grave stones are also the names of poets or calligraphers.The tombstones have a wide repertoire for their ornamental program like floral and geometric motifs, a variety of objects, ornaments, textiles and architectural elements. The floral decoration involves palmette, roses, tulips, stars marshmallows, enamel, poppy, daisy, chrysanthemum or, besides them, acanthus, cypress, palm, depictions of pomegranate tree, vine-grape clusters, sycamore branch, girland and depictions of bowls full of fruit. Geometric forms such as stars, diamonds, studs, medaillons, passion flower and rosettes are used together with floral decorations. Necklaces, curtains, fabrics, ribbons or muqarnases are used less.Neither the Trabzon Gülbahar Hatun Mosque, the Tavanlı Mosque nor the Küçük Imaret?s graveyard show any style differences peculiar to their region. Whereas the material, techniques, forms and decoration reflects the style of the capital city Istanbul. These works, reflect the common characteristics of their era and also the gravestone tradition of Turkish art. 708

Vakıflar, asırlarca Türk ve İslam memleketlerinde içtimaî ve iktisadi hayatta önemli yer tutmuş hukuki ve dini bir müessesedir. Bugüne intikal eden vakıf eserlerden anlıyoruz ki vakıflar toplumun iktisadi ve sosyal yapısı üzerinde derin tesirler bırakmıştır. İnsanlık tarihi öteden beri vakıf kurumuna aşinadır. Gerek sırf iyilik yapmak için, gerekse zürriyetlerinin mali durumu hakkında endişelendikleri için atalarımız; sonuçta toplum yararına, toplumdaki gelir eşitsizliğini dengeleyen, cemiyetin inkişafına yararlı eğitim kurumlarını (medreseler, sıbyan mektepleri), sağlık kurumlarını (darüşşifalar), imarethaneleri (darüzziyafeler), ibadethaneleri (camiler, mescitler), vakıflar kanalıyla kurup yaşatmışlardır. Bu kurumların günümüze intikali de vakıfları sayesinde olmuştur.İslâm dininde yoksul, dul ve yetimleri görüp gözetme teşvik edildiği için tarihte çoğunlukla hayri vakıflar kurulmuştur. Bu vakıflarca toplumun yararlanması için yapılan külliyelere bir bütün olarak ilk başlarda imaret denmiştir. Bu külliyeler tarihte devlet, vezirler ve zenginlerin bağışlarıyla kurulmuş, gayrimenkul gelirleriyle desteklenmiştir. Bu vakıfların hayır şartlarının yerine getirilmesi için de akar denilen mal varlıkları kurulan vakıflara bağışlanmıştır.Yaptığımız çalışmada; Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün hayri hizmetlerinden imaret hizmetini öne çıkarmaya çalıştık. Sosyal yapının güçlenmesinde önemli bir rol oynayan sosyal yardımın tezahürü imaret hizmeti günümüzde yoksulluk olgusunun ivme kazanması ile daha da önem kazanmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce yerine getirilen imaret hizmetinin günümüzdeki işleyiş biçimi ile diğer sosyal yardım hizmetleri anlatılarak, Hatay Vakıflar Bölge Müdürlüğü'ndeki uygulamaları incelenmiştir. Foundations are the feautures which have been important in the social and economic lives of the Turkish and Islamic domains for centuries and protected its precence as a legal and religious institute and inherited up until today. We understand from the foundation creations which are inherited by today, waqfs affected the economic and social structures of the society deeply. Human history has been familiar to the foundations all along. Only just for good or because they are worried about the financial situation of their generations, our ancesters, eventually for community bene fit, built up and cherished educational institutions beneficiary for the improvement of the community (madrasas, primary schools), medical institutions ( hospitals), almshouses (darüzziyafe), temples (mosques). The transition of these institutions to today have been through the foundations.As the Islamic religion fosters the protection of the poor, widowed and orphans, beneficial Foundations were established throughout the history. Initially the complex of buildings adjacent to a mosque (külliye) which were established for the benefit of the society were called cultivation. These complex of buildings adjacent to a mosque (külliye) were established by the charities of the state, viziers and the rich and were supported by the estate incomes. In order to perform the charity conditions of the foundations, the assests which were called as real estate were donated to the established foundations.In our study, we tried to highlight the cultivation services from the beneficial services of the Directorate of Foundation. The appearing of the social welfare which plays an important role in the strengthening of the social structure is the cultivation system became more of an issue as the poverty feature gains acceleration nowadays. The nowadays mechanism of the cultivation service which is performed by the Directorate of Foundation and other social welfare services were explained and the implementations in the Hatay Directorate of Foundation is analyzed. 124

Bu çalışmada, XIV. Yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı topraklarına dâhil edilen Tokat'ın merkez ilçesinde bu tarihten Cumhuriyet'in kuruluşuna kadar inşa edilen dinî eserler dönemsel, fiziksel, işlevsel özellikleri tarihsel arka plânla ilişkili olarak irdelenerek, çağdaş ya da mekânsal anlamda özdeş diğer mimari yapılarla karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.Altı bölümden oluşan çalışmanın ikinci bölümünde katalog yer almaktadır. Tokat kent merkezinde Osmanlı Döneminde inşa edilen 12 adet cami ve mescit, 3 adet tekke ve imaret, 1 adet medrese ve 2 adet türbe kendi içlerinde fonksiyonlarına göre sınıflandırılarak detaylı bir şekilde tanıtılmıştır. Yapıların tanıtımı plân, fotoğraf ve çizimlerle desteklenmiştir. Yapıların tarihlendirilmesinde, üzerlerinde bulunan kitabelerden, arşiv kayıtlarından ve yakın çevrelerinde bulunan, plân ve mimari açıdan benzer özellikler gösteren yapılardan yararlanılmıştır.Üçüncü bölümde, Tokat Merkez'de Osmanlı Döneminde inşa edilen ancak günümüze büyük onarımlar sonucu orijinalitesini yitirerek ulaşan dinî yapılar incelenmiştir.Dördüncü bölümde, kaynaklarda adı geçen, Osmanlı döneminde inşa edildiği düşünülen, ancak günümüze ulaşmamış olan dinî yapılar ele alınmıştır.Çalışmanın beşinci bölümünde yapıların tipoloji, mimari, malzeme, süsleme ve teknik özellikleri ile birlikte inşa edildikleri dönem irdelenerek genel bir değerlendirme yapılmıştır.Altıncı bölümde Tokat Merkez'de yer alan dinî yapıların Türk Sanatı ve mimarlık tarihi açısından sahip oldukları önem üzerinde durulmuştur.Anahtar Kelimeler: Tokat, Cami, Zaviye, İmaret, Medrese, Türbe In this study, through an examination of their epochal, physical and functional characteristics with relevance to their historical background, the religious buildings, which were built in Tokat beginning with annexation to the Ottoman territory until the foundation of the Republic, have been evaluated by comparison with other architectural buildings which are identical in terms of space and era.The second part of the study includes a catalogue. 12 mosques and mescids, 3 tekkes and imarets, 1 madrasah and 2 tombs which were built in Tokat?s center during the Ottoman period have been described in details after a classification according to their functions. The introduction of the buildings has been promoted with plans, photographs and drawings. The epigraphs, the archive records and the nearby buildings bearing similar architectural characteristics have been used for the dating of the buildings.In the third part the religious buildings which were built in the Ottoman period and which lost their originality as a result of restorations have been investigated.In the fourth part, the buildings which are mentioned in the sources and which are thought to have been built during the Ottoman period but haven?t survived until our time have been dealt with.In the sixth part the importance of the religious buildings in the city center of Tokat in terms of Turkish art and architectural history has been emphasized.Key Words: Tokat, Mosque, Zaviye, İmaret, Madrasah, Tomb 460

ÖZET `Kastamonu Taşköprü Abdalhasan Köyü Türk Devri Mimari Eserleri8 konulu tez çalışması köyde yer alan imaret, türbe, hamam, yeni cami ve bir konuttan oluşmaktadır. Bu yapılar plan, malzeme, süsleme, röleve, fotoğraf v.b. gibi malzemeye dayanarak belgelenmiş ve karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca bir köy gelişiminin nasıl geliştiği hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın ilk aşamasında arşiv kaynaklarından yararlanılarak eserler hakkında bilgi edinilmeye çalışılmıştır. Bir sanat tarihçi bakış açısından bilimsel araştırmanın gereği gibi üzerine eğilinmemiş olması nedeniyle hakkında günümüz yayınlarına sahip olmayan eserler için yapılan arşiv taraması büyük önem taşımaktadır. Bu aşamada Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi taranarak köy hakkında arşiv belgeleri ele geçirilmiştir. Gün ışığına kavuşturulmuş bu arşiv kaynaklarına dayanarak buradaki bilgiler doğrultusunda hamam, imaret ve türbenin tarihlendirilmesi yapılmıştır. Bu tez Abdalhasan Köyünde bulunan ve Abdalhasan Külliyesi kapsamında yer alan imaret, hamam, türbe ile XX. Yüzyıl başına tarihlenen bir cami ile köy sakinlerinden İbrahim Demirbaş'a ait bir evle sınırlıdır. Külliye içinde yer alan medrese yıkıldığı için günümüze ulaşamamıştır. Bu nedenle bugün yeri, plan ve mimari özellikleri belirlenemeyen medrese tez kapsamına alınmamıştır. Tez kapsamındaki eserlerin plan, kesit, röleveleri çizilerek; yapılar onarım, plan ve kesit, dış görünüş, süsleme, malzeme, tarihlendirme ve yapı sorunları başlıkları altında sıralanarak incelenmiştir. Külliyenin İçinde yer alan imaret, hamam ve türbenin en önemli sorunlarından biri inşa kitabelerinin bulunmayışıdır. Bu sebeple yapıların plan, malzeme ve süsleme özellikleri analoji yöntemi uygulanarak başka bir deyişle benzerlikleri göz önüne alınarak tarihlendirilmesi yapılmıştır. Daha önce araştırılmamış bir konu niteliğindeki yapılar Erken Osmanlı Dönemi çerçevesinde incelenerek bunların Türk Sanatındaki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. n SUMMARY The study on `The Monuments of Abdalhasan A Village Of Kastamonu Taşköprü From The Turkish Period` includes architectural types such as a soup kitchen (a kind of place where food is given to the public), a tomb, a bath, a new mosque and a house. These buildings are documented based on their plans, materials, decorations, statistical surveys and photographs. Also, some information is given about the development of the village. At the first step of the study, the aim was to geet knowledge about the monuments witii the help of archive sources. As it is important to use archive sources when an art historian has difficulty on getting a specific knowledge when there isn't enough modern publications on that subject. At this step, archives such as `Başbakanlık Osmanlı Arşivi` and `Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivf were searched throughly and archive files of the village were obtained. With the helps of the knowledge on these archive sources, the bath, the soup kitchen and the tombwere dated. The subject of this thesis is limited with the soup kitchen, the bath, the tomb, the mosque dated to the beginnings of the 20* century and a house which belongs to a resident of the village forahim Demirbaş. The madrasah that was used to be in the complex is collapsed. So, the madrasah isn't one of the subjects of the thesis, because of the fact that it's place, plan and architectural characteristics aren't known. The buildings' plans, sections and statistical surveys were drawn. They were examined one by one under the capitals as follows: restauration, plan-section, frontage, decoration, material, dating and buildings problems. One of the most important problems of soup kitchen, the bath and the tomb is the lack of epitaph about their construction. So, the plans, the materials and the decorations of the buildings were dated by the method of analogy. The complex had never been a subject of a scientific research before so in this study, they were examined with in the frame of Early Ottoman Period. It was aimed to determine their places in the Turkish Art. 233

238

55

ÖZET XIII. yüzyılın sonlarında Selçuklu Devleti'nin uçlarda merkezi otoritesinin zayıflaması ve bilahare tamamen ortadan kalkması sonucunda, Anadolu'da her biri müstakil birer devlet karakterinde yirmiden fazla Türk beyliği kurulmuştur. Bu beyliklerden biri olan Menteşeoğulları, 1261-1424 yılları arasında Muğla ilinin tamamı, Aydın ve Denizli illerinin de bir kısmını içine alan coğrafyada, güney batı Anadolu'da yer almaktaydı. Beylik, Anadolu Selçuklu Devleti'nin bir uç beyi olan Menteşe Bey tarafından kurulmuştur. Menteşe Beyliği, dönemine göre sağlam bir gümrük mevzuatı, hukuk ve eğitim sistemi gibi kuvvetli müesseselerin yanı sıra, askerî bakımdan da büyük kara ve deniz gücüne sahipti. Yaklaşık yüz elli yıllık ömrü süresince, özellikle çeşitli zamanlarda beyliğe başkent olmuş olan Peçin ve Balat'da pek çok imar faaliyetlerinde bulunmuştur. Beyliğin varlığının son bulması ve bu bölgelerin eski ehemmiyetini kaybederek iskan dışı kalmaları sebebiyle, meydana getirilen mimarî eserlerin pek çoğu hem tabiat şartları hem de insan eliyle, ya tamamen ortadan kaldırılmış, ya da çok fazla tahribata uğramıştır. Yaklaşık dörtbuçuk yıllık uzun bir araştırma ve inceleme sonunda Menteşeoğullanndan günümüze ulaşan on cami, yedi türbe, bir zaviye, dört medrese, beş han ve yedi hamam yapısı tesbit edebildik. Bunlardan özellikle cami ve türbelerin büyük bir kısmı halen kullanımda olmakla birlikte, geri kalanların çoğunluğu hizmet dışıdır. Menteşeoğullanndan günümüze ulaşan bu eserler de, beyliğin mimarî gelişimine ışık tutmaktadır. Mimarîde genel olarak Beylikler devrinden itibaren görülmeye başlanan; iç ve dış ahengin sağlanması, açıklık ve kapalılık dengesinin kurulması, taçkapılann sadeleştirilmesi, camilerde toplu mekan arayışı, son cemaat mahallerinin ortaya çıkması, revaklı avluların ortaya çıkması, üst örtüde kubbeli şemanın ağırlık kazanması, örtülerin kurşunla kaplanması, çatı seviyesinden yükselen minareler, mermer malzemenin cephe ve mihrablarda kaplama olarak kullanılması, ocak ve baca mimarisinin ortaya çıkması, medreselerde ana eyvanın yapı kitlesinden hem çıkma hem de yükselti6 yapması, gibi pek çok özelliği, Menteşeoğullannın mimarî eserlerinde de görmek mümkündür. Yapılan araştırmalar, Menteşeoğulları mimarîsinin kısmen Anadolu Selçuklu geleneğinin etkisinde kaldığını göstermekle birlikte, kendine has bir mimarî tarzı gerçekleştirdiği de kabul edilebilir. Menteşeoğulları, XIV. yüzyılın ikinci yansından sonra, eski Türk devlet geleneğinden kaynaklanan bir uygulama olan, toprakların oğullar arasında taksimi sebebiyle, kardeşlerin iktidar mücadelelerine girmeleri neticesinde zayıflamış ve varlığını ancak yüz elli yıl kadar sürdürebilmiştir. Bu şartlara rağmen, onlardan günümüze kalan mimarî eserlerde gözlemlenebilen gelişmeler, bu dönemin çok iyi değerlendirildiğini ortaya koymaktadır. Furthermore, there are some special features of Menteshian architecture, for instance, Eski Çine Ahmed Gazi Mosque (module of the dome approximate 17.00 m.) and Balat tlyas Bey Mosque (module of the dome approximate 14.00 m.) have the largest of the domes erected until the end of the fifteenth century. While investigations show that Menteshian architecture is influenced partly by Anatolian Seljuk one, but it is accepted that it has also its own special styles.Furthermore, there are some special features of Menteshian architecture, for instance, Eski Çine Ahmed Gazi Mosque (module of the dome approximate 17.00 m.) and Balat tlyas Bey Mosque (module of the dome approximate 14.00 m.) have the largest of the domes erected until the end of the fifteenth century. While investigations show that Menteshian architecture is influenced partly by Anatolian Seljuk one, but it is accepted that it has also its own special styles. 404

119

KURULUŞUNDAN XV I I I. YUZY İLA KADAR RUMEL I -EDI RNE ~~`KENT KURGUSU VE YAPI GRUPLARI (MANZUME, İMARET, KÜLLİYE) İLİŞKİSİNİN ÇAĞDAŞ KENT VE MİMARLIK İLKELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Doktora Tezi Sercan YILDIRIM GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Ağustos 1991 ÖZ XX.yüzyılın ikinci yarısında geliştirilen mimarlık kuramları mimarlık ve kent planlamasını bütünleştirmekte ve tarihte var olan delerlerden yola çıkarak yeni kavramlar üretmektedir. Araştırmada Üretilmiş olan bu kavramlar, modernizmin kavramları ile açıklanamayan Osmanlı kentinin çözümlenmesinde kullanılmıştır. Bu bağlamda, Osmanlı Rumeli yerleşimlerinde kent kurgusu- tek yapı-yapı grubu ilişkisi incelendiğinde belli saptamalar yapılabilmektedir; kent kurgularının rastlantısal olmayan bir biçimlenişi vardır. Bu biçim kentsel ve bölgesel gerçeklere bağlantılı olarak hem tarih, hem gelenekle ilintilidir. Bi I im Kodu : 601.01.01 Anahtar Kelimeler : Külliye, imaret, Manzume, `yer`. Sayfa Adedi : 436 Tez Yöneticisi : Doç. Dr. Leyla BAYDAR -I I FROM (ITS) CONSTRUCTION UNTIL XVI 11th CENTURY RUMELİ -EDİRNE `THE APPRECIATION OF THE URBAN STRUCTURE AND BUILDING COMPLEXES CONS1STANCY ON THE PERSPECTION OF MODERN URBAN AND ARCHITECTURAL PRINCIPLES` Sercan YILDIRIM GA2I UNIVERSITY 1NSTTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY August 1991 ABSTRACT Urban theories which are developed in the second half of the XXth Century, integrate architecture and city planning and introduce new concepts, originating from the spatial values which have been existed in the history. Based on the previous statement, examining the relationship between urban structure-building complexes in the `Ottoman-Rume 1 i` settlements some determinants are pointed out. Such as; the urban structures have formation which is not coincidentia 1 ; this formation is based on the urban. Science code : 601.01.01 Key words : Külliye, imaret, Manzume, `Locus`. Page Number : 436 Advisor : Assoc. Prof. Dr. Ley 1 a BAYDAR -I I I- 436