ÖZET Anti-enflamatuar-analjezik jel formülasyonunda essin (ES) ve dietilamin salisilat (DA), antialerjik jel formülasyonunda dekspantenol (DPA), lidokain hidroklorür (LIH) ve mepiramin maleat (MAM) ve öksürük şurubu formülasyonunda dekstrometorfan hidrobromür (DEK), psödoefedrin hidroklorür (PSE) ve triprolidin hidroklorürün (TRP) birarada tayini için kısmi en küçük kareler spektrofotometrik kalibrasyon yöntemi (PLS) geliştirildi. ES ve DA'nın PLS yöntemiyle analizi için üç seviyeli tam deneysel tasarıma göre kalibrasyon tablosu oluşturuldu ve metodun kurulması için 9 adet örnek hazırlandı. Bu tasarımda ES için 10, 20, 30 ug mL`1, DA için 40, 50, 60 ug mL`1 seviyeleri seçildi ve çözeltiler etil alkolde hazırlandı. 200-325 nm arasında 5 'er nm aralıklarla absorpsiyonlan ölçüldü. Jel örnekleri ise etil alkolde çözülerek hazırlandı ve absorpsiyonlan kalibrasyon şartlarında ölçüldü. Aynı gün içinde ve farklı günlerde plaseboda yapılan analizlerde bağıl standart sapma ve bağıl tahmin hatası değerleri sırasıyla ES için % 0,45-9,80 ve % 8,50, % 0,11-14,59 ve % 8,10; DA için % 0,72-7,02 ve % 3,28, % 0,27-4,82 ve % 4,30 olarak bulundu. Geliştirilen yöntem ilaç fabrikasının uyguladığı spektrofotometrik yöntemle karşılaştırıldı ve elde edilen sonuçlar arasında tekrarlanabilirlik açısından anlamlı fark olmadığı, sadece DA analizi için ortalamalar arasındaki farkın anlamlı olduğu görüldü. DPA, MAM ve LEH' m PLS yötemi ile analizi için üç seviyeli tam deneysel tasarıma göre kalibrasyon tablosu oluşturuldu ve metodun kurulması için 27 adet örnek hazırlandı. Bu tasarımda DPA için 8, 10, 12 ug mL`1, MAM için 2, 3, 4 ug mL`1 ve LIH için 2, 3, 4 ug mL`1 seviyeleri seçildi ve çözeltiler suda hazırlandı. 190-350 nm arasında 5 'er nm aralıklarla absorpsiyonlan ölçüldü. Jel örnekleri ise suda çözülerek hazırlandı ve absorpsiyonlan kalibrasyon şartlarında ölçüldü. Aynı gün içinde ve farklı günlerde plaseboda yapılan analizlerde bağıl standart sapma ve bağıl tahmin hatası değerleri sırasıyla, DPA için % 1,11- 13,44 ve % 6,90, % 0,61-5,05 ve % 3,40; MAM için % 5,03-10,96 ve % 9,00, % 2,88-14,63 ve % 7,66; LIH için % 0,17-12,13 ve % 1 1,00, % 3,28-12,17 ve % 7,33 olarak bulundu. DEK, PSE ve TRP'nin PLS yöntemiyle analizi için üç seviyeli tam deneysel tasanma göre kalibrasyon tablosu oluşturuldu ve metodun kurulması için 27 adet örnek hazırlandı. Bu tasanmda DEK için 60, 80, 100 ug mL`1 PSE için 180, 240, 300 ug mL`1 ve TRP için 8, 10, 12 p,g mL`1 seviyeleri seçildi ve çözeltiler 0,1 M sülfat asitinde hazırlandı. 230-320 nm arasında 5 'er nm aralıklarla absorpsiyonlan ölçüldü. Şurup örnekleri ise kloroformla ekstraksiyon yapılarak hazırlandı ve absorpsiyonlan kalibrasyon şartlarında ölçüldü. Aym gün içinde ve farklı günlerde plaseboda yapılan analizlerde bağıl standart sapma ve bağıl tahmin hatası değerleri sırasıyla, DEK için % 1,19-1,86 ve % 7,30, % 1,29-1,83 ve % 7,28; PSE için % 1,16-2,01 ve % 7,00, % 1,27-1,66 ve % 7,40; TRP için % 1,50-1,91 ve % 5,30, % 1,43- 2,50 ve % 6,00 olarak bulundu. Geliştirilen yöntem türev spektrofotometrik yöntemle karşılaştınldı ve elde edilen sonuçlar arasında ortalamalar ve tekrarlanabilirlik açısından anlamlı fark olmadığı görüldü. Anahtar Kelimeler: Essin, dietilamin salisilat, dekspantenol, lidokain HC1, mepiramin maleat, dekstrometorfan HBr, psödoefedrin HC1, triprolidin HC1, çoklu kalibrasyon, miktar tayini, PLS. xı ABSTRACT Partial Least-Squares Multivariate Spectrophotometric Method (PLS) was developed for the simultaneous determination of escin (ES) and diethylamine salicylate (DA) in anti- inflammatory-analgesic-anti-flogistic gel formulations, dexpanthenol (DPA), lidocain hydrochloride (LIH) and mepyramine maleate (MAM) in antiallergic gel formulations and dextromethophan hydrobromide (DEK), pseudoephedrine hydrochloride (PSE) and triprolidine hydrochloride (TRP) in cough cold formulations. The calibration set for the PLS analysis of ES and DA was generated by using a 3 -level full factorial design and 9 samples were used to construct the model. The levels selected for ES are 10, 20, 30 ug mL`1 and for DA 40, 50, 60 jag mL^in this design. Calibration solutions were prepared in ethyl alcohol and absorbances were recorded between 200 and 325 nm every 5 nm. Gel samples were prepared by dissolving in ethyl alcohol and absorbances were recorded in the same conditions of calibration set. Relative standart deviation and relative error of prediction values of intra-day and inter-day analysis in placebo were found to be 0.45-9.80% and 8.50%, 0.11-14.59% and 8.10% for ES, 0.72-7.02% and 3.28%, 0.27- 4.82% and 4.30% for DA, respectively. The proposed method was compared with the spectrophotometric method applied by the pharmaceutical company and it was found no significant difference between precisions of the obtained results of the two methods for ES and DA, but it was found significant difference between the mean values of DA. The calibration set for the PLS analysis of DPA, MAM and LIH was generated by using a 3- level full factorial design and 27 samples were used to construct the model. The levels selected for DPA are 8, 10, 12 ug mL`1 for MAM 2, 3, 4 ug mL`1 and for LIH 2, 3, 4 ug mL`1 in this design. Calibration solutions were prepared in water and the absorbances were recorded between 190 and 350 nm every 5 nm. Gel samples were prepared by dissolving in water and absorbances were recorded in the same conditions of calibration set. Relative standart deviation and relative error of prediction values of intra-day and inter-day analysis in placebo were found to be 1.11-13.44% and 6.90%, 0.61-5.05% and 3.40% for DPA, 5.03- 10.96% and 9.00%, 2.88-14.63% and 7.66% for MAM, 0.17-12.13% and 11.00%, 3.28- 12.17% and 7.33% for LIH, respectively. The calibration set for the PLS analysis of DEK, PSE and TRP was generated by using a 3- level full factorial design and 27 samples were used to construct the model. The levels selected for DEK are 60, 80, 100 ug mL`1 for PSE 180, 240, 300 ug mL`1 and for TRP 8, 10, 12 ug mL`1 in this design. Calibration solutions were prepared in 0.1 M sulphuric acid and the absorbances were recorded between 230 and 320 nm every 5 nm. Syrup samples were prepared by extraction of chloroform and absorbances were recorded in same conditions of calibration set. Relative standart deviation and relative error of prediction values of intra-day and inter-day analysis in placebo were found to be 1.19-1.86% and 7.30%, 1.29-1.83% and 7.28% for DEK, 1.16-2.01% and 7.00%, 1.27-1.66% and 7.40% for PSE, 1.50-1.91% and 5.30%, 1.43-2.50% and 6.00% for TRP, respectively. The proposed method was compared with derivative spectrophotometric method and it was found that there is no significant difference between the mean values and precisions of the obtained results of the two methods. Keywords: Escin, diethylamine salicylate, dexpanthenol, mepyramine maleate, lidocaine hydrochloride, dextromethorphan HBr, pseudoephedrine HC1, triprolidine HC1, multivariate calibration, determination, PLS. xu 104