Search

Bileşiklerin sınıflama ölçütlerinden biri olan biçim-sözdizimsel sınıflama kurucu birimler arasında tümcesel ilişkilerin bulunup bulunmamasına bağlı olarak yapılır. Bu çerçevede kök ve eylemcil olmak üzere iki ana tür bileşikten söz edilmektedir. Kök bileşikler kurucu birimler arasında herhangi bir sözdizimsel ilişkinin bulunmadığı, kimi dillerde bileşik belirticisi bir birimle ve çeşitli anlam ilişkileri ile birbirine bağlanan adlarla kurulur. Buna karşın başı eylem tabanlı bir ad olan eylemcil bileşikler, bu taban eylemle niteleyici öğe arasındaki üye yapısı ilişkileriyle oluşur. Bu ikili sınıflamanın dışında, biçim-sözdizimsel bir kuruluş özelliğine sahip olan türemiş (parasynthetic) bileşikler dilbilgisel ya da varsayımsal bileşik tabanlarına gelen bir türetme eki ile oluşan ve çıktısı sıfat olan bileşik türleridir. Aynı zamanda türemiş bileşiklerin dış-merkezli bileşik türlerinden biri olduğu düşünülmektedir. Hem bileşmenin hem türetmenin bir arada görülmesinin yanı sıra, bu bileşiklerin taban yapıları da ilgi çekici özellikler göstermektedir. Bu çalışmada Türkçede –lI eki ile oluşan türemiş bileşiklerin tabanlarına ilişkin bir sınıflama önerilmektedir. Söz konusu ekin Türkçede son derece üretken bir biçimde adlardan sıfat üretmesi nedeniyle, bu tür türetimlerin türemiş bileşiklerden ayırt edilmesi için –lI biçimli yapıların derlem sorgusu yapılmış ve türemiş bileşikler ad-lI biçimindeki sıfatlardan ayırt edilmiştir. İnceleme sonucunda Türkçede –lI ekli türemiş bileşiklerin dilbilgisel, kök bileşik ve varsayımsal olmak üzere üç farklı türde tabandan oluştuğu görülmektedir.

ÖZ: Bu çalışma, karşıt anlamlılığın söylemsel gerçekleşme boyutunda gözlemlenen ve tüm dillerde yaygın biçimde görüldüğü varsayılan bağımlı karşıt anlamlılık işlevinin Türkçedeki görünümünü betimlemeyi ve kuralsız ilişkilerin belirlenmesinde yöntemsel bir araç oluşturmayı amaçlamaktadır. Bağımlı karşıtlıklar (B-çifti), bir kurallı çiftin (A-çifti) anlamsal karşıtlık gücüne bağlı olarak, bu çiftin yer aldığı tümce ya da söylem biriminde oluşmaktadır. Bu oluşumun Türkçedeki örneklerini gözlemlemek amacıyla, eş-kullanım varsayımına göre belirlenmiş kurallı çiftlerin bağlam içindeki kullanımlarının Türkçe Ulusal Derlem’de (TUD) sorgulaması yapılmış ve bağımlı çiftleri içeren bir veri tabanı oluşturulmuştur. A ve B çiftlerinin yer aldığı yapılar birer bilişsel kuruluş (K) olarak değerlendirilmiş ve bunların sınıflaması yapılmıştır. Çalışmada bağımlı çiftlerin anlamsal üretkenliği ve çifti oluşturan kavramlar arasındaki ilişkilerin tipolojisi de belirlenmiştir. Bu bağlamda kurallı çiftlerin tipik olarak sıfatlardan oluşmasına karşın, bağımlı çiftlerin ad ve eylemlerle kurulduğu görülmektedir. Aynı zamanda bağımlı çiftlerin faklı bilgi alanlarına ait kavramlarla kurulduğu örneklerin hem düşünsel yaratıcılık hem de ilkel karşıtlıkların kalıtımıyla oluştuğu gösterilmiştir. Anahtar Sözcükler: karşıt anlamlılık, bağlam içi karşıt anlamlılık, bağımlı karşıt anlamlılık

…

Türkiye'deki terim sorunu, 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun Batı ile olan bilimsel ve kültürel ilişkilerinin artmasının sonucu olarak doğmuştur. Bu dönemden başlayarak Türkçe'ye Batı kaynaklı pek çok kavram girmiş ve dönemin aydınları bunları Arapça kelimelerle karşılamaya çalışmışlardır. Geleneksel terim sistemi ise 20.yüzyıla kadar bir ölçüde de olsa varlığını sürdürmüştür. Cumhuriyet döneminde başlayan dil devrimi çalışmalarında hem batı kaynaklı terimlere hem de Arapça terimlere Türkçe kökenli karşılıkların bulunması ilkesi benimsenmiştir. Bu dönemde önemli terim çalışmaları yapılmış olmakla birlikte, bu çalışmalar istenilen düzeye ulaşamamıştır. Bunun nedeni, sorunun ortaya çıktığı dönemden günümüze kadar gerçekleştirilen çalışmalarda, batı dünyasında terim çalışmalarına yön veren terim bilimi, dil bilimi ve mantığın ilkelerinden faydalanılmamış olmasıdır. Bunun sonucu olarak hem eski terim sistemi bozulmuş hem de yeni terim çalışmalarında büyük bir sistem sorunu doğmuştur. Bu çalışmada ülkemizdeki terim sorunu edebiyat öğretimi bağlamında ele alınmıştır. Terim sorununun bugüne kadar dile getirilmemiş olan boyutları üzerinde durulmuş, terim bilimi, dil bilimi ve mantık gibi disiplinlerin terim-kavram ilişkilerini düzenleyen ilkeleri tanıtılmıştır. Söz konusu ilkelere uyulmamasından kaynaklanan terim sorunları, Türkiye'de okutulmakta olan ortaöğretim edebiyat ders kitapları ile Fransa'da okutulmakta olan ders kitapları karşılaştırılarak gösterilmiştir. Karşılaştırmanın nicel ölçütlerini her iki eğitim sisteminde kullanılan terim miktarları, nitel ölçütlerini ise ?terim sistemi? olgusu oluşturmaktadır. Ayrıca bu çalışmada, dile getirilen sorunların çözümü için bir çalışma modeli önerisi de sunulmuştur. The term problem in Turkey, came into open in 19th century and as a result of devoloping of cultural and scientific relationships between Ottoman Empire and Western. Beginning from this period a lot of new concepts that originating from European came into Turkish and intellectual people nominated these conceps by Arabian words. Furthermore, traditional terminology obtained until 20th century in some degree. In the study of language revoution in republic period adopted the principle of nominating both new concepts that originating from European and Arabian terms by Turkish words. There were important term studying in this period, but these studies didn?t attain to expected level. The reason of this failure is disobey to principles of terminology science, linguistics and logics, that directing to term studies in Western. As a result, both traditional term system dispersed and the a new system problem appeared in term studies. In this thesis, term problem in our country was discussed in terms of teaching literature. Some dimensions of term problem which were never mentioned hitherto were emphasized. The principles of terminology science, linguistics and logics that regulating the term ? concept relationships were present. The term problems which originating from disobeying these principles were sampled by comparing Turkish and French literature textbooks that were used at present. The main criteria of comparison consist of quantity of terms and terminology systems in two educational systems. Also it was proposed the model of studying for resolution of problems which was mentioned in this thesis. 247